KONSTYTUCJA JH

KONSTYTUCJA 3 MAJA 1791

Polska to nasza ojczyzna, nasz świat. Wszystko tu jest: dobre i niedobre serca, radości i smutki, porządki i nieporządki. A każdy ład, żeby był trwały, musi być spisany. I na papierze, i w sercach. Na papierze, żeby ludzie nie zapomnieli. W sercach, żeby życzliwie, wiernie i wytrwale te powinności spełniali. Ustanawiała Polska swój porządek państwowy, czyli Konstytucję, tak się nazywa ta ustawa. Mówi ona o tym, kto ma rządzić i jak ma rządzić.

Polska spisywała Konstytucję piórem, zaprzysięgała sercem. Po raz pierwszy zrobiła to u schyłku wolnych swoich dni przed niewolą, w dniu 3 maja 1791r. Sami sobie uchwaliliśmy to prawo. Szanujmy je zatem, bo jest nasze własne, jak własną jest cała nasza Polska.

UCHWALENIE KONSTYTUCJI

3 MAJ 1791

Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku dążenie do reform stawało się coraz silniejsze oraz ogarniało znaczne kręgi społeczeństwa szlacheckiego. Obóz propagujący reformy, zwany patriotycznym, dążył do przeprowadzania pewnych reform ustrojowych, zniesienia kurateli caratu, poprawy stanu obronności państwa drogą powiększenia armii.

SEJM WIELKI 1788 - 1792

dążyło do utrzymania dotychczasowego porządku

HETMAŃSKIE

dążyło do wzmocnienia władzy wykonawczej w oparciu o sojusz z Rosją

DWORSKIE

dążyło do gruntownych reform w kraju

PATRIOTYCZNE

STORNNICTWA SEJMOWE

Przeciwny tym zamierzeniom obóz opozycji magnackiej był wrogi wszelkim reformom i zamierzał nadal opierać się na protekcji rosyjskiej. Król i stronnictwo dworskie dążyło do wzmocnienia władzy królewskiej i powiększenia sił zbrojnych, ale w oparciu o carat. Walka pomiędzy tymi stronnictwami miała się rozegrać na Sejmie, który rozpoczął obrady w 1788 roku.

OBRADY SEJMU

3 MAJ 1791

Prace Sejmu Czteroletniego uwieńczyło uchwalenie nowej Konstytucji w dniu 3 maja 1791 roku. Choć połowiczna w kwestiach społecznych, stanowiła poważny krok naprzód w dziele reformy państwa. Wiele jej postanowień, znoszących zacofane wolne elekcje, konfederacje, rokosze i liberum veto, było zdecydowanie postępowych.

Reformy Sejmu i Konstytucja miały na celu wzmocnienie wewnętrzne kraju, przywrócenie jego dawnej świetności. Głównymi autorami Ustawy Rządowej, bo taką nazwę nadano Konstytucji 3 Maja, byli: Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki, Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj.

Adam Czartoryski

Hugo Kołłątaj

Ignacy Potocki

PRZEDSTAWICIELE STRONNICTWA PATRIOTYCZNEGO

MICHAŁ PONIATOWSKI PRYMAS

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI KRÓL

PRZEDSTAWICIELE STRONNICTWA DWORSKIEGO

STANISŁAW SZCZĘSNY POTOCKI

SEWERYN RZEWUSKI

FRANCISZEK KSAWERY BRANICKI

PRZEDSTAWICIELE STRONNICTWA HETMAŃSKIEGO

Nic dziwnego, że mocarstwa zaborcze potraktowały konstytucję jako groźny dla nich przejaw "zarazy rewolucyjnej" ciągnącej od Francji, która w tym czasie przeżywała wielką rewolucję burżuazyjną. Ustawę majową ostro zwalczała opozycja magnacka w kraju, gdyż ograniczała poważnie jej wpływy na rządy w państwie.

Jakie były zdobycze Konstytucji 3 Maja? • Poważnie wzmacniała i usprawniała działalność władzy państwowej, a zatem sejmu i rządu. • Sejm uwolniono od przemocy i od liberum veto, które obezwładniało przez lat z góry sto normalne prace ustawodawcze i kontrolne sejmu. • Do izby poselskiej weszło, choć jedynie z głosem doradczym, 24 przedstawicieli miast. • Wprowadzono zmianę w położeniu miast i mieszczan. Nadano im prawa, jakie przysługiwały dotąd szlachcie, za census czyniąc stan posiadania. • Chłopom zapewniono bliżej jeszcze wówczas nie określoną " opiekę prawa i rządu krajowego".

1. RELIGIA PANUJĄCA - święta rzymska katolicka 2. SZLACHTA, ZIEMIANIE – pierwszeństwo w życiu prywatnym i publicznym uroczyście zapewniamy 3. MIASTA I MIESZCZANIE – rozszerzenie praw politycznych i majątkowych 4. CHŁOPI WŁOŚCIANIE – zostają wzięci pod opiekę prawa i rządu krajowego 5. RZĄD, CZYLI OZNACZENIE WŁADZ PUBLICZNYCH - wszelka władza początek swój bierze z woli narodu 6. SEJM, CZYLI WŁADZA PRAWODAWCZA – dzielić się będzie na Izby Poselską i Senatorską pod prezydencją Króla 7. KRÓL, WŁADZA WYKONAWCZA - władzę najwyższego wykonywania praw Królowi w radzie jego oddajemy 8. WŁADZA SĄDOWNICZA - nowy kodeks praw cywilnych i kryminalnych spisany zostać powinien 9. REGENCYA - Sejm wyznaczy Królową do zastąpienia Króla w obowiązkach 10. EDUKACJA DZIECI KRÓLEWSKICH - Synowie królewscy są pierwszymi dziećmi Ojczyzny, przeto baczność o dobre ich wychowanie do Narodu należy 11. SIŁA ZBROJNA NARODOWA - wszyscy obywatele są obrońcami państwa i swobód narodowych

USTAWA RZĄDOWA Z 1791 ROKU

27 kwietnia 1792 roku przedstawiciele opozycji magnackiej podpisali w Petersburgu akt konfederacji, który potem ogłosili w miasteczku Targowica na Ukrainie pod fałszywą datą14 maja. Akt ten unieważniał Konstytucję 3 Maja i całą działalność Sejmu oraz oficjalnie wzywał carycę do udzielenia zbrojnej pomocy celem przywrócenia dawnej formy rządów w Rzeczypospolitej. 18 maja 1792 roku wojska carskie przekroczyły granice Korony i Litwy. Konsekwencją przegranej Polaków był II rozbiór Polski w 1793 roku, a następnie w 1795 roku III rozbiór, który zlikwidował niepodległe państwo polskie na 123 lata.

II ROZBIÓR POLSKI - 1793

WIESZANIE ZDRAJCÓW TARGOWICZAN

TARGOWICA I II ROZBIÓR POLSKI

Jednak dzieło Konstytucji 3 Maja nie zginęło. Przeszła ona do historii jako druga na świecie, po konstytucji amerykańskiej z 1787 roku a pierwsza w Europie przed konstytucją francuską, demokratyczna ustawa zasadnicza XVIII wieku.

Rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja obchodzili polscy patrioci już podczas rozbiorów, pomimo represji i sprzeciwu zaborców. Szczególnie doniosłe uroczystości odbywały się pod koniec XIX wieku w Galicji, gdzie Polacy posiadali szeroką autonomię. Wielkim świętem państwowym, rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja była w okresie międzywojennym.

Po II wojnie światowej, w nowej rzeczywistości politycznej i ustrojowej, zaprzestano obchodzenia tej rocznicy. Dopiero 6 kwietnia 1990 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej zdecydował przywrócić jako święto państwowe dzień 3 Maja, tj. rocznicę uchwalenia pierwszej polskiej Konstytucji w 1791 roku.

Dzień 3 Maja jest dla nas nie tylko świętem Konstytucji z 1791 roku, ale także Matki Bożej - Królowej Polski. To jej opiece i władaniu poświęcił przed laty ojczyznę król nasz Jan Kazimierz, składający śluby w katedrze lwowskiej w czasie najazdu szwedzkiego. Oto ten fakt upamiętniony w "Potopie" Sienkiewicza:

Uciszyło się nagle w kościele tak, że oddechów ludzkich nie było słychać. Wszyscy odgadli, że chwila nadeszła i że król jakiś ślub będzie czynił; wszyscy słuchali w skupieniu ducha, a on stał ciągle wyciągniętymi rękoma, wreszcie głosem wzruszonym, ale jak dzwon donośnym, tak mówić zaczął: - Wielka człowieczeństwa boskiego Matko i Panno! Ja, Jan Kazimierz, Twego Syna, Króla królów i Pana mojego i Twoim zmiłowaniem się król, do Twych najświętszych stóp przychodząc, tę oto konfederację czynię: Ciebie za Patronkę moją i państwa mego Królową dzisiaj obieram. Mnie, Królestwo moje Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie, Ruskie, Pruskie, Mazowieckie, Żmudzkie, Inflanckie i Czernichowskie, wojska obojga narodów i pospólstwo wszystkie Twojej osobnej opiece i obronie polecam; Twojej pomocy i miłosierdzia w teraźniejszym utrapieniu królestwa mego przeciwko nieprzyjaciołom żebrzę (...)

1656

ŚLUBY LWOWSKIE JANA KAZIMIERZA

Nie darmo król Polski tak żarliwie modlił się o zmiłowanie dla naszego narodu. Wnet udało się oswobodzić państwo z rąk najeźdźcy. Wiele lat później, w niepodległej Rzeczypospolitej w 1924 roku biskupi nasi zwrócili się do Ojca Świętego z prośbą o ustanowienie święta Matki Bożej - Królowej Polski. Tak się też stało i odtąd obchodzimy to święto w dniu 3 Maja. W Matce Bożej widzimy cudowną opiekunkę i monarchinię naszego kraju.

W dzisiejszych czasach szczególnie pamiętamy o naszej historii. Jako członkowie Unii Europejskiej, wspólnoty państw, współpracujemy w niej z innymi, ale pielęgnujemy naszą tożsamość. Od tysiąca lat budujemy współczesną kulturę i tradycję Europy, a Konstytucja 3 maja – pierwsza w Europie jest na to najlepszym dowodem.

1 V 2004

POLSKA W UNII EUROPEJSKIEJ

Dziękujemy