Kos poszukiwany. Lekcja interaktywna

zagraJ po seansie filmu "KOS"

Interaktywna karta pracy

Kos poszukiwany

Wyobraź sobie, że wcielasz się w rolę posłańca, któremu zaufane osoby powierzyły istotne, zapieczętowane dokumenty. Ich adresatem jest nikt inny, jak Tadeusz Kościuszko. Ten doświadczony wojskowy i działacz obozu patriotycznego gotów jest rozpocząć kolejną walkę o przyszłość swojej ojczyzny. Aby jednak tak się stało, potrzebuje sojuszników. Twoim zadaniem jest odnalezienie Kosa – podróżującego w tajemnicy - w kraju ogarniętym zawieruchą i przekazanie na jego ręce zapieczętowanych listów.

Witaj w "Kosie poszukiwanym" - interaktywnej lekcji poświęconej postaci Tadeusza Kościuszki.

U progu misji

Przygotowanie do drogi...

Aby odnaleźć Kościuszkę i dostarczyć mu korespondencję, musisz oczywiście wiedzieć jak najwięcej o samym adresacie. Pytanie brzmi: czy znasz fakty z życia Tadeusza Kościuszki? Sprawdźmy!

PRZYGOTOWANIE DO DROGI

Pytanie nr 1

Który obraz przedstawia Tadeusza Kościuszkę?

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

Gratulacje, to poprawna odpowiedź!

Wybrany przez Ciebie obraz został namalowany około 1792 roku przez Josepha Mathiasa Grassiego (1757-1838).

Pochodzenie źródeł: domena publiczna Giovanni Battista Lampi, Stanisław Szczęsny Potocki (1788-1791). Nieznany malarz, Portret koronacyjny Stanisława Augusta Poniatowskiego (XVIII wiek). Joseph Mathias Grassi, Tadeusz Kościuszko w zbroi rycerskiej (ok. 1792).

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

Do jakiej szkoły wstąpił 19-letni Tadeusz Kościuszko?

Szkoły Chłopskiej

Szkoły Rycerskiej

Szkoły Ateńskiej

Pytanie nr 2

Podczas odprawy poznajesz podstawowe fakty z życia młodego Kościuszki. Między innymi dowiadujesz się, że urodził się w 1746 roku w Mereczowszczyźnie na Polesiu jako czwarte dziecko średniozamożnego szlachica. Po tym, jak dziedzicem majątku miał zostać jego starszy brat, zdecydował się obrać karierę wojskową.

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

Szkoła Rycerska została założona przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1765 roku. Jak pisze Bartłomiej Szyndler w swojej biografii Kościuszki, była to pierwsza szkoła wojskowa, która miała przygotowywać młodzież szlachecką zarówno do służby w armii, jak i do służby patriotycznej, zaszczepiając w wychowankach cnoty obywatelskie i ducha patriotycznego. (...) Nauczyciele Szkoły Rycerskiej, oprócz gruntownego wykształcenia i fachowego przygotowania do zawodu, byli także propagatorami ideologii oświecenia i wyznawcami racjonalistycznych poglądów, głoszonych przez Woltera i Rousseau. Prawdopodobnie to właśnie tam Kościuszko nabył postępowego stosunku wobec sprawy chłopskiej.

Obraz: Zygmunt Vogel, Szkoła Rycerska (1785 r.) [domena publiczna] Cytat: B. Szyndler, Tadeusz Kościuszko 1746-1817, Warszawa 1991, s. 32-35.

Gratulacje, to poprawna odpowiedź!

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

W jakiej wojnie brał wówczas udział Kościuszko?

wojnie francusko-indiańskiej

wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych

wojnie secesyjnej

Pytanie nr 3

Kos nabywał doświadczeń także poza granicami naszego kraju. Przykładowo, jako stypendysta królewski przez pięć lat mieszkał we Francji (1769-1774), gdzie m.in. poznawał najnowsze doktryny wojskowe. Na tym jednak nie kończą się zagraniczne przygody Kościuszki. Powszechnie wiadomo, że w latach 1776-1784 przebywał w Ameryce Północnej.

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

Gratulacje, to poprawna odpowiedź!

Pomnik Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie dłuta Antoniego Popiela [zdjęcie: domena publiczna]

Kościuszko nie bez przyczyny określany jest mianem "bohatera dwóch narodów". W czasie amerykańskiej wojny o niepodległość przysłużył się swoją wiedzą z zakresu inżynierii wojskowej, pomagając m.in. w fortyfikacji miast i obozów wojskowych. Wniósł dzięki temu znaczący wkład w zwycięską bitwę pod Saratogą (1777 r.). Zaprojektował również West Point - jedną z najważniejszych twierdz Ameryki Północnej (i późniejszą prestiżową akademię wojskową). Oprócz tego poznał wielu spośród tzw. "Ojców założycieli" Stanów Zjednoczonych, w tym Thomasa Jeffersona i George'a Washingtona.

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

Nazwa tego orderu to:

Order Virtuti Militari

Order Złotego Runa

Order Podwiązki

Pytanie nr 4

Na przełomie lat 80. i 90. Kościuszko opowiedział się po stronie środowiska reformatorów. Bronił Konstytucji 3 maja przed zdradą konfederatów targowickich i wojskami rosyjskimi. Chociaż wojnę polsko-rosyjską przegraliśmy, nie brakowało również ważnych zwycięstw – takich jak pod Zieleńcami, gdy oddziały pod dowództwem Józefa Poniatowskiego i Kościuszki pokonały oddziały rosyjskie. Na pamiątkę tego wydarzenia król Stanisław August Poniatowski ustanowił order, który stał się najwyższym polskim odznaczeniem wojennym.

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

Medal Virtuti Militari z 1792 roku [domena publiczna]

Bitwa pod Zieleńcami, rozegrana 18 czerwca 1792 roku, była pierwszą znaczącą wygraną wojsk Rzeczpospolitej od 94 lat! Wśród uhonorowanych orderem Tadeusz Kościuszko znalazł się na drugim miejscu, zaraz za Józefem Poniatowskim - głównodowodzącym wojsk polskich w wojnie polsko-rosyjskiej. Na przestrzeni wieków order Virtuti Militari - symbolizujący zarówno odwagę polskich żołnierzy na polu bitwy, jak i burzliwe koleje naszej historii - otrzymało 26 tysięcy osób.

Gratulacje, to poprawna odpowiedź!

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

Odprawa (a wraz z nią grad pytań) trwa. Prowadzący przypomina, że w 1793 roku Rzeczpospolita, wydana na pastwę konfederacji targowickiej oraz agresywnych sąsiadów, po raz kolejny została okrojona terytorialne. Tuż po tym, gdy do Twojej ręki zostaje włożona mapa, słyszysz prośbę, aby się jej uważnie przyjrzeć.

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

Które państwa brały udział w drugim rozbiorze Rzeczpospolitej?

Rosja i Prusy

Rosja i Austria

Austria i Prusy

Pytanie nr 5

Posiłkując się mapą, odpowiedz na pytanie:

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

Źródło: Wikipedia.pl (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Second_Partition_of_Poland_1793.PNG)

Zgadza się, to poprawna odpowiedź!

W wyniku drugiego rozbioru, przeprowadzonego w 1793 roku przez Królestwo Prus i Cesarstwo Rosyjskie, Rzeczpospolita pozbawiona została Wielkopolski, Kujaw, części Mazowsza, Gdańska, Torunia, a także ziem ukraińskich, białoruskich i części litewskich.

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

Prawdziwe imię i nazwisko mężczyzny brzmi:

Jean-Jacques Dessalines

Jean Lapierre

Marie Joseph de La Fayette

Pytanie nr 6

Powiada się, że wśród licznych towarzyszy Tadeusza Kościuszki szczególną rolę odgrywa czarnoskóry mężczyzna o przydomku Domingo – kamerdyner, kucharz, a zarazem jego bliski przyjaciel.

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

Obraz: Jan Józef Sikorski, Jean Lapierre "Domingo" [domena publiczna] Cytat: A. Strozynski, Kościuszko. Książę chłopów, Warszawa 2011, s. 277.

Gratulacje, to poprawna odpowiedź!

Jean Lapierre - poznany przez Kościuszkę podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych - stał się oddanym przyjacielem polskiego wojskowego. Jako ordynans towarzyszył mu nie tylko podczas insurekcji, ale również po jej upadku, gdy Kościuszko znalazł się przejściowo w rosyjskiej niewoli. Zacytujmy Alexa Strozynskiego, autora książki "Kościuszko. Książę chłopów": Polacy przezwali go "Domingo", więc prawdopodobnie miał jakieś związki z francuską kolonią niewolników na Santo Domingo. Lapierre przybył do Polski i pracował później jako księgowy u Dominika Radziwiłła; od niego otrzymał niewielką posiadłość. W Warszawie Lapierre, oczytany, obyty w świecie, posiadłwszy znajomość kilku języków, w tym francuskiego i polskiego, został ordynansem Kościuszki. Był wysoki, przystojny i dobrze ubrany.

FAKTY Z ŻYCIA KOŚCIUSZKI

Tropem Kosa...

Pierwsze dni mijają na tyle spokojnie, że zaczynasz wątpić w sens przekazanych ostrzeżeń. Niemniej - licho nie śpi. Niespodziewnie dostrzegasz na linii horyzontu zbrojną grupę mężczyzn. Wiedziony przezornością, postanawiasz zejść im z drogi, aby przyjrzeć im się z bezpiecznej odległości...

Bogaty w wiedzę, wyruszasz na misję odnalezienia Kościuszki.

TROPEM KOŚCIUSZKI

austriackiej

pruskiej

rosyjskiej

Dostrzeżeni przez Ciebie żołnierze należą do armii...

TROPEM KOŚCIUSZKI

Zgadza się, to poprawna odpowiedź!

Twoja czujna postawa pozwoliła ci uniknąć konfrotacji z oddziałami rosyjskimi i zachować bezpieczeństwo. Możesz kontynuować swoją podróż. W wyniku drugiego rozbioru Rzeczpospolita stała się niemal niezdolna do samodzielnej egzystencji. Państwo, dotknięte poważnym kryzysem gospodarczym oraz obłożone zakazem prowadzenia własnej polityki zagranicznej, wraz z początkiem 1794 roku miało zaznać redukcji armii. Trzeba przyznać, że w sytuacji takiej podległości obecność obcych wojsk - chociaż oburzająca dla wielu obywateli - nie wydawała się zaskakująca.

TROPEM KOŚCIUSZKI

Podróżując bocznymi drogami, czasami spotykasz innych ludzi. Niektórzy z nich - jak to czasami bywa - przykuwają Twoją uwagę na dłużej.

mieszczaństwa

szlachty

chłopstwa

Do którego stanu przynależy według ciebie widoczny mężczyzna?

TROPEM KOŚCIUSZKI

Zgadza się, to poprawna odpowiedź!

Dla osób podróżujących drogami XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej to właśnie osady wiejskie stanowiły najczęstszy przystanek, a zamieszkujący je chłopi - najczęściej spotykane osoby. Według badaczy pod koniec XVIII wieku na chłopstwo składało się blisko 80% mieszkańców ówczesnych ziem Rzeczypospolitej.

TROPEM KOŚCIUSZKI

System ten - istniejący na ziemiach polskich od XII wieku - nazywano:

włoszczyzną

pańszczyzną

chłopszczyzną

Podczas podróży dostrzegasz różnorodne przejawy poddaństwa chłopów wobec szlachty. W takich chwilach przywołujesz w pamięci postulaty Kościuszki, Stanisława Staszica czy Hugona Kołłątaja, nawołujących do przeprowadzenia reform na rzecz poprawy życia ludności wiejskiej. Celem ich ataków był zwłaszcza obowiązek wykonywania na rzecz pana różnego rodzaju prac, czyniący z chłopów niejednokrotnie niewolników.

TROPEM KOŚCIUSZKI

Uniwersał połaniecki [domena publiczna]

Gratulacje, to poprawna odpowiedź!

Za pierwsze systemowe działania względem poprawy losu chłopów postrzega się zapisy wprowadzone w Konstytucji 3 maja (1791 r.). Sam Tadeusz Kościuszko podejmie próbę zmiany położenia chłopów za sprawą uniwersału połanieckiego (wydanego 7 maja 1794 roku w czasie trwania insurekcji). Akt ten deklarować będzie m.in. ograniczenie poddaństwa, zmniejszenie pańszczyzny, określenie warunków prawa do opuszczenia ziemi oraz przyznanie im wolności osobistej. Niestety, upadek insurekcji miał przekreślić te szlachetne i racjonalne wysiłki.

TROPEM KOŚCIUSZKI

J. Norblin, Zagroda chłopska, 1777 r. [domena publiczna]

Im częściej się tak dzieje, tym częściej rozmyślasz nad słowami samego Kościuszki, spisanymi pod koniec lat 80. na fali reformatorskich sporów dotyczących naprawy kraju:

TROPEM KOŚCIUSZKI

Wędrując bezdrożami w poszukiwaniu Kościuszki coraz częściej natykasz się na obrazy chłopskiej niedoli: biedy, poniżenia, apatii wobec braku nadziei na poprawę losu...

Cyt. za: A, Strozynski, Kościuszko. Książę chłopów, Warszawa 2011, s. 195.

Żołnierz regularny i zwerbowany gwałtem, najwięcej z chłopów, których rodzice i sam(i) nie mają prawa żadnego od rządu zabezpieczającego ich osób i majątek, nie są przywiązani do kraju, nie są interesowani w dobru powszechnym. [...] Potrzeba wyciąga więc, aby obywatele sami opatrzyli sposób ochrony swojej i kraju. [...] Co się uskutecznić można uformowaniem milicji po wszystkich województwach, ziemiach, powiatach, a to tym sposob(em), aby (na sejmikach) jeden regiment pieszy, a drugi kawalerii był.

TROPEM KOŚCIUSZKI

Chociaż pomysł uzbrojenia chłopów przerażał szlachtę i magnatów, dla Kościuszki - pamiętającego sukces amerykańskiej wojny o niepodległość - taka koncepcja była koniecznością. Rozumiał, że aby uczynić chłopstwo częścią narodu, należy oddać im wpływ na przyszłość kraju. W nadchodzącej insurekcji ta idea ziści się w postaci oddziałów chłopskich, zaopatrzonych - m.in. z uwagi na niedostatek broni palnej - w kosy z ostrzami postawionymi na sztorc.

szwoleżerami

kosynierami

hajdamakami

Formacje takie z czasem zostaną nazwane:

TROPEM KOŚCIUSZKI

Źródło: Walery Radzikowski, Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794 [domena publiczna]

Kosynierzy staną się jedną z najważniejszych formacji nadchodzącej insurekcji kościuszkowskiej. O tym, jak istotny był udział chłopskich żołnierzy, świadczy kluczowy wkład kosynierów w zwycięstwo wojsk powstańczych pod Racławicami 4 kwietnia 1794 roku. Za szczególny symbol męstwa i oddania uchodzić będzie Bartosz Głowacki, który, narażając własne życie, w pojedynkę zdobył rosyjskie działo. W akcie uznania dla kosynierów Kościuszko przywdzieje po bitwie racławickiej chłopską, krakowską sukmanę.

Gratulacje, to poprawna odpowiedź!

TROPEM KOŚCIUSZKI

Oto i on: Jean Lapierre! Chociaż gorączkowo tłumaczysz powód poszukiwania Kościuszki, on sam wydaje się niezruszony samymi słowami. Mierzy do Ciebie groźnie z broni, nakazując po angielsku (całe szczęście, że znasz ten język!) zamienić się w słuch. Aby zweryfikować Twoją tożsamość (a także rzeczywistą znajomość życiorysu Tadeusza Kościuszki), zadaje ci jedno pytanie:

Podczas przeszukiwania pozornie opuszczonej zagrody zaskakuje cię czarnoskóry mężczyzna.

TROPEM KOŚCIUSZKI

papieżPius VI

caryca Katarzyna II

generał George Washington

Kto podarował Tadeuszowi Kościuszce parę ozdobnych pistolerów oraz szablę z wygrawerową dedykacją?

TROPEM KOŚCIUSZKI

Ameryka i Washington przyjacielowi swemu, Tadeuszowi Kościuszce.

Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/11559:1/

Gratulacje, to poprawna odpowiedź!

Tadeusz Kościuszko w podzięce za włożony wkład w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych (m.in. zbudowanie fortów w Filadelfii i West Point) otrzymał od George'a Washingtona tytuł generalski, parę ozdobnych pistoletów oraz szablę. Wygrawerowano na niej następującą dedykację:

TROPEM KOŚCIUSZKI

Pomimo że widzisz go pierwszy raz na swoje oczy, masz poczucie, jakbyście znali się naprawdę długo. Pytanie brzmi: co dalej? Rzucisz się w wir nowych zadań, czy zostaniesz, aby towarzyszyć Kosowi w nadchodzącej insurekcji? Ta odpowiedź należy tylko do Ciebie.

Kilkanaście minut po tym, gdy uśmiechnięty Jean nakazał ci iść za sobą, przekazujesz na ręce Tadeusza Kościuszki tajne dokumenty. Gratulacje, to Twój sukces!

U CELU

WIĘCEJ MATERIAŁÓW EUKACYJNYCH DO FILMU "KOS" ZNAJDZIESZ NA STRONACH FILMU W SZKOLE:

ZADANIE WYKONANE

Gratulacje!

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Próbuj dalej!

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Próbuj dalej!

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Próbuj dalej!

Czy aby na pewno? Zastanów się dobrze...

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Jean-Jacques Dessalines (1758-1806) był przywódcą rewolucji haitańskiej i pierwszym władcą niezależnego Haiti. Próbuj dalej!

Czy aby na pewno? Zastanów się dobrze...

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Próbuj dalej!

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Próbuj dalej!

Czy aby na pewno? Przyjrzyj się uważnie...

Czy aby na pewno? Przyjrzyj się uważnie...

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Próbuj dalej!

Niestety! Osoba, którą wybrałeś, to Stanisław August Poniatowski - król Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Przyjrzyj się jeszcze raz...

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Próbuj dalej!

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Próbuj dalej!

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Próbuj dalej!

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Próbuj dalej!

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Próbuj dalej!

Niestety! Osoba, którą wybrałeś, to Stanisław Szczęsny Potocki - jeden z przywódców konfederacji targowickiej. Przyjrzyj się jeszcze raz...

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Marie Joseph de La Fayette (1757-1834) był francuskim arystokratą, znanym m.in. z udziału w walkach o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Próbuj dalej!

Czy aby na pewno? Przyjrzyj się uważnie...

Niestety, to nie jest poprawna odpowiedź. Próbuj dalej!

Czy aby na pewno? Przyjrzyj się uważnie...