Gwlad y Bryniau / Mynydd

Gwlad y Bryniau a'r Mynyddoedd...

Beth yw Afon?

Afon Tywi

Afon Menai

Geirfa

Afonydd

Swnt

Aber

Afonydd Cymru

Llynnoedd Cymru

Tywydd a Hinsawdd Cymru

• tarddu: codi; deillio; dod allan o gorlifo: llifo drosodd

• cwrwgl: cwch bach, crwn o ddarnau hir o bren wediu plethu trwy ei gilydd
• culfor: darn cul o fôr a thir bob ochr iddo syn cysylltu dau fôr i gilydd
• porthmon/porthmyn: dynion a fyddai, ers talwm, yn gyrru anifeiliaid ir farchnad
• ar drai: Ilif y môr yn mynd allan o'r lan; gwrthwyneb Ilanw.

Geirfa

• originate: arise; derive; to come out of a flood: to flow over
• corruggle: a small, round boat made of long pieces of wood woven together
• strait: a narrow piece of sea and land on either side of it which connects two seas together
• Drovers: men who, long ago, would walk animals to market
• at low tide: The current of the sea goes out from the shore; the opposite of tide.

• Mae afon fel llwybr hir, troellog o ddŵr sy'n llifo trwy'r tir.
• Mae'n cychwyn o leoedd uchel, fel mynyddoedd neu fryniau, ac yn symud i lawr yr allt.
• Gall afonydd fod yn fawr neu'n fach, ac maent ym mhobman ar y Ddaear.
• Daw dŵr mewn afonydd o law, eira yn toddi, neu ffynonellau eraill.
• Gall afonydd fod yn gyflym neu'n araf, a gall fod ganddynt ddyfroedd gwyllt (rhannau cyflym, anwastad) neu fannau tawel.

Beth yw Afon? (1)

• A River is like a long, winding path of water that flows through the land.
• It starts from high places, like mountains or hills, and moves downhill.
• Rivers can be big or small, and they are everywhere on Earth.
• Water in rivers comes from rain, melting snow, or other sources.
• Rivers can be fast or slow, and they might have rapids (fast, bumpy parts) or calm areas.

What is a River?

Tarddiad

Y pwynt lle mae afon yn dechrau ar ei thaith.

The point where a river begins its journey.

Origin

1. Yr Wyddfa (Snowdon): 1,085 metr (3,560 troedfedd) - Y mynydd uchaf yng Nghymru a Lloegr.
2. Crib y Ddysgl: 1,064 metr (3,491 troedfedd) - siâp arbennig sy'n edrych fel dysgl
3. Crib Goch: 923 metr (3,028 troedfedd) - yn golygu "clogwyn coch".
4. Y Lliwedd: 898 metr (2,946 troedfedd) - Wedi'i leoli i'r de o Wyddfa. "llwyd" yn Gymraeg, yn disgrifio'r lliw posibl o graig y mynydd.
5. Glyder Fawr: 1,001 metr (3,284 troedfedd) - Un o mynyddoedd y Glyderau.
6. Glyder Fach: 994 metr (3,261 troedfedd) - Gerllaw Glyder Fawr.
7. Tryfan: 917 metr (3,011 troedfedd) - Enwog am ei siâp. Cyfeirio at y tri chorn arbennig ar y mynydd.
8. Pen yr Ole Wen: 978 metr (3,209 troedfedd) - Rhan o fynyddoedd y Carneddau i'r gogledd. Creigiau lliw golau ar wyneb gogleddol y mynydd.
9. Carnedd Dafydd: 1,044 metr (3,425 troedfedd) - Pwnc uchel yng nghadair y Carneddau.
10. Carnedd Llewelyn: 1,064 metr (3,491 troedfedd) - Y man uchaf yng Ngharneddau.

Mynyddoedd Eryri

Cliciwch er mwyn darganfod mwy o fynyddoedd Eryri.

CWESTIWN: Beth yw ystyr 'aber'? ATEB: Lle mae afon yn llifo i afon arall neu ir môr.

Aber

• Mae Aberdaron ar lan y môr, ond mae Aberdâr ac Abergwili ymhell o'r môr!
• Roedd Aberglaslyn yn arfer bod ar aber afon Glaslyn, nes codi morglawdd Porthmadog ar ddechrau'r 19eg ganrif.
• Nawr mae'r pentref tua phum milltir o'r môr!

QUESTION: What does 'estuary' mean?ANSWER: Where a river flows into another river or into the sea.

Aber Afon Hafren

• Mae'r twnnel sy'n mynd o dan afon Hafren rhwng de Cymru a de Lloegr tua 4½ milltir o hyd, ond dim ond 2¼ milltir sydd o dan y dwr.
• Rhwng 1886 a 2007, hwn oedd y twnnel rheilffordd hiraf ym Mhrydain.
• Digwyddodd damwain yn y twnnel yn 1991 a chafodd 185 o deithwyr eu hanafu.
• Roedd gwasanaeth fferi'n croesi aber afon Hafren tan 1966, pan gafodd y bont gyntaf ei hagor.
• Cafodd ail bont Hafren ei hagor yn 1996.

• Enw ar gulfor byr yw 'swnt'.
• Mae swnt rhwng Penrhyn Llyn ac Ynys Enlli.
• Mae croesir swnt yn gallu bod yn beryglus oherwydd bod y môr yn llifơn gyflym iawn yma.

Swnt

• A short strait is called 'sound'.
• There is a 'swnt' between Penrhyn Llyn and Ynys Enlli.
• A 'Swnt' crossing can be dangerous because the sea flows very fast here.

Gwahanfa Ddŵr

Llinell ddychmygol sy’n gwahanol un dalgylch afon oddi wrth un arall.

An imaginary line that separates one river catchment from another.

Mae tair o ardaloedd mynyddig iawn:

• Eryri yn y gogledd-orllewin.
• Mynyddoedd Cambria yng nghanolbarth Cymru.
• Bannau Brycheiniog yn y de.

Beth yw ystyr Eryri?'Eryri' yw ucheldir neu fynydd dir

Mynyddoedd Eryri

• Llosgfynyddoedd a greodd Eryri filiynau o flynyddoedd yn ôl.
• Mae pob un or 15 copa dros 3,000 troedfedd (914 metr).
• Mae llawer o bobl yn dod ir ardal er mwyn dringo'r copaon hyn i gyd.
• Mae tim achub mynydd Dyffryn Ogwen yn achub dros 100 o bobl sy'n mynd i drafferth yn Eryri bob blwyddyn.
• Dim ond ar lethrau Eryri y mae Lili'r Wyddfa'n tyfu ym Mhrydain. Mae'n blodeuo ddiwedd mis Mai a dechrau mis Mehefin.

Hinsawdd:

• Mae gan Gymru hinsawdd arforol dymherus, sy'n golygu ei bod yn cael ei dylanwadu gan y môr.
• Gall y tywydd newid yn gyflym, ac yn aml mae'n fwyn yn hytrach nag poeth neu oer.

Tywydd yng Nghymru

Tymhorau:

• Gwanwyn: Mawrth i Mai - Mae blodau'n blodeuo, ac mae'r tywydd yn dechrau cynhesu.
• Haf: Mehefin i Awst - Yr amser cynhesaf yn gyffredinol, gyda dyddiau hirach a mwy o heulwen.
• Hydref: Medi i Dachwedd - Mae dail yn newid lliwiau, ac mae'n dechrau oeri.
• Gaeaf: Rhagfyr i Chwefror - Tymheredd oerach, ac weithiau mae eira.

Ceg

Lle mae’r afon yn llifo i’r môr.

Where the river flows into the sea.

Mouth

• 8,000 milltir swâr yw arwynebedd Cymru.
• Mae rhwng 60 milltir a 124 milltir o led o'r dwyrain ir gorllewin.
• Mae tua 160 milltir o'r gogledd ir de.

Gwlad y Bryniau.. A wyddoch chi...

Tir Cymru:

• Mae 10% o dir Cymru mewn trefi.
• Mae coedwigoedd dros 13% o'r tir.
• Mae cnydau'n cael eu tyfu ar 3% o'r tir.
• Mae porfa a thir pori ar 73% o'r tir.
• Mae'r rhan fwyaf o dir Cymru dros 150 metr o uchder!

• Mae anifeiliaid fel pysgod a hwyaid yn byw mewn afonydd, ac mae rhai anifeiliaid yn yfed dŵr o afonydd.

• Mae pobl yn aml yn defnyddio afonydd ar gyfer cludiant, pysgota, a chael dŵr ar gyfer yfed a ffermio.
• Gall afonydd siapio'r tir o'u cwmpas dros amser hir, gan greu dyffrynnoedd a cheunentydd.
• Weithiau, mae afonydd yn uno i ddod yn afonydd mwy fyth.
• Mae afon fel arfer yn gorffen mewn corff mwy o ddŵr, fel llyn neu gefnfor.

Beth yw Afon? (2)

• Animals like fish and ducks live in rivers, and some animals drink water from rivers.

• People often use rivers for transportation, fishing, and getting water for drinking and farming.
• Rivers can shape the land around them over a long time, creating valleys and canyons.
• Sometimes, rivers join together to become even bigger rivers.
• A river usually ends in a larger body of water, like a lake or an ocean.

What is a River?

Llednant

Afon fechan sy’n arwain at afon sy’n fwy.

A small river that leads to a larger river.

?

Mynyddoedd Cambria

• Y mynydd uchaf yw Pen Pumlumon Fawr (752 metr).
• Mae mwy o ddefaid na phobl yn byw yn yr ardal hon!

• Ardal fynyddig ger Dolgellau yw hon.
• Maen nhw'n dweud bod tylwyth teg yn byw mewn ogofâu yn ardal Cadair Idris.

• Yma mae mynydd uchaf de Cymru, Pen y Fan (885 metr).
• Mae Bannau Brycheiniog yn cael tua phedair gwaith mwy o law na Llundain.

Mwy o fynyddoedd...

• Mae rhai o fynyddoedd Eryri wedi cael eu henwi ar ôl teulu brenhinol Cymru:
• Carnedd Llywelyn (Llywelyn ein Llyw Olaf, 1225-1282)
• Carnedd Dafydd (Dafydd ap Gruffudd, brawd Llywelyn, 1238-1283)
• Yn 2009, cafodd mynydd Carnedd Uchaf ei ailenwi yn Garnedd Gwenllian ar ôl Gwenllian, merch Llywelyn ein Llyw Olaf.

Mynyddoedd Eryri

Cydlifiad

Lle mae dau afon yn uno.

Where two rivers join.

Confluence

Dalgylch dŵr

Yr ardal o dir sy’n draenio i’r afon.

The area of land that drains into the river.

Water catchment area

Gwely afon

Yr ardal y mae afon yn llifo, gyda glan ar bob ochr.

The area where a river flows, with a bank on each side.

River bed

Afon Tywi yw’r afon hiraf yng Nghymru. Pa mor hir yw afon Tywi? 64 milltir.

Afon Tywi

The River Tywi is the longest river in Wales.How long is the river Tywi? 64 miles.

Mae'r afon hiraf yn y byd, sef afon Nil, yn 4,132 milltir o hyd.

The longest river in the world, the Nile, is 4,132 miles long.

• Nid afon yw afon Menai, ond culfor tua 12½ milltir o hyd rhwng Ynys Môn a Gwynedd.
• Roedd sawl fferi yn arfer croesi afon Menai cyn ir pontydd gael eu hadeiladu yn 1826 ас 1850.
• Roedd porthmyn yn arfer gyrru gwartheg a moch i nofio ar draws yr afon yn ymyl Porthaethwy.

Afon Menai

• The Menai river is not a river, but a strait about 12½ miles long between Anglesey and Gwynedd.
• Several ferries used to cross the river Menai before bridges were built in 1826 and 1850.
• Drovers used to drive cattle and pigs to swim across the river near Porthaethwy.