Беларуская хатка

САРДЭЧНАЗАПРАШАЕМ!

музейная зала

метадычнаяскарбонка

КАляндар народных свят

ЛІТАРАТУРНАЯ СПАДЧЫНА

КАНСПЕКТЫ ЗАНЯТКАЎ

ПЕРСПЕКТЫЎНАЕ ПЛАНАВАННЕ

БЕЛАРУСКІЯ НАРОДНЫЯ ГУЛЬНІ

ІНТЭРАКТЫЎНЫЯ ГУЛЬНІ

дыдактычныя ГУЛЬНІ

як будавалася хата

Сваё жыллё беларусы будавалі ў асноўным з дрэва – ёлка, хвоя. Знешні і ўнутраны свет сялянскага дома быў напоўнены сімваламі. Дах дома звязваўся з небам, клець (прастакутны зруб з вокнамі, дзвярыма, падлогай) – з зямлёй, а падклець (склеп) – з падземным светам. Столь ўнутры хаты часта ўпрыгожваўся сімваламі сонца, сцены – раслінным арнаментам. Вокны хаты - "вочы" дома. Над вокнамі мацаваліся брылі – ліштва, на якіх абавязкова быў намаляваны раслінны і геаметрычны арнамент, з'яўляўся абярэгам. Ганак - "расчыненыя рукі " дома. Яны звязвалі хату з вуліцай. Размяшчаліся хаты заўсёды "тварам" да дарогі. Чалавек уладкоўваў свой дом, напаўняў вобразамі не толькі для ўпрыгожвання, а для таго, каб прыцягнуць да дома сілы дабра і святла і абараніцца ад злых сіл. На даху дома абавязкова павінен быць конь - охлупень. Конь з'яўляўся сімвалам сонца, які рухаецца па небе. Дзверы былі нізкія, а парог высокі. Рабілі гэта дзеля таго, каб у холад з вуліцы менш дзьмула. У старой беларускай хаце быў усяго толькі адзін пакой і амаль палову яго займала печка: «Без печкі хата - не хата». У тыя далёкія часы і хлеб пяклі, і ўсю ежу для людзей і ўсякай жыўнасці – кароў, коз, свіней – гатавалі ў печы. Печ абагравала дом, на ёй сушылі вопратку і абутак, грыбы і ягады. На печы можна было нават спаць. Асабліва любілі гэта рабіць старыя і дзеткі. Нездарма печ – распаўсюджаны персанаж, часта сустракаецца ў казках. Таму тую частку, дзе стаяла печ, называлі бабін кут. Тут у жанчыны знаходзілася ўсё тое, што трэба было для хатняй гаспадаркі. У пярэднім куце хаты знаходзіўся духоўны цэнтр дома. Духоўны ад слова "душа". Гэта сфера, якая кіруе пачуццямі чалавека, яго думкамі, нягодамі і радасцямі. Для таго, каб падзяліцца сваімі бедамі, крыўдамі, страхамі, папрасіць любові і шчасця, людзі звярталіся да абразоў, упрыгожаных вышытымі ручнікамі. Побач стаяў абедзенны стол. За яго ўсаджвалі дарагіх гасцей для душэўнай гутаркі, адзначалі святы: «не красна хата кутамі, а красна пірагамі». Гэты кут называўся покуць. Ад дзвярэй да бакавой сцяны была ўладкованая крама, на якой мужчыны займаліся гаспадарчай працай. Гэта месца было мужчынскай паловай. Пад столлю ўмацоўвалі палавачнікі з начыннем. Амаль у кожнай хаце меўся ткацкі станок і, вядома, дзіцячая калыска ў выглядзе лодачкі, падвешанай да столі. Будаўніцтва дома было неад'емнай часткай жыцця людзей. Яно адыгрывала велізарную ролю ў абрадах, звычаях. Існавалі і абрады з уездам у новую хату. (Першымі заўсёды ў дом пускалі пеўня або котку, каб выгнаць злых духаў, а таксама, каб сям'я ў новым доме жыла шчасліва.

ЯК БУДАВАЛАСЯ ХАТА

ІНТЭРАКТЫЎНЫЯ ГУЛЬНІ

ШТО ЗА ЧЫМ?

БЕЛАРУСКІЯЦАЦКІ

БЕЛАРУСКІ КАСЦЮМ

САКРАЛЬНЫ СВЕТ БЕЛАРУСАЎ (БЕЛАРУСКІЯ ЛЯЛЬКІ-АБЯРЭГІ, АБРАДАВЫВЯ ЛЯЛЬКІ)

Масленка дамашняя

Сарака (Жаўрук)

Вербніца

Зернявушка

Вяснянка

Падарожніца

Вядучка

Зайчык на пальчык

Радуніца

Спірыдон - сонцаварот

Багатуха

Калядная каза

Жніца

Птушка

Карагодніца

Пакосніца

Неразлучнікі

Ліхаманкі

Лялька на шчасце

Канспект занятка па адукацыйнай вобласці "Выяўленчае мастацтва" на тэму "Беларускія рушнікі" (5-6 гадоў)

Канспект занятка па адукацыйнай вобласці "Развіццё маўлення і культура маўленчых зносін" на тэму "Беларускія цацкі" (5-6 гадоў)

Гутарка "Беларускія лялькі-свістулькі" (5-7 гадоў)

Канспект занятка па адукацыйнай вобласці "Дзіця і грамадства" на тэму "Знаёмства з працай ганчара. Беларускія цацкі з гліны" (5-6 гадоў)

Канспект занятка па адукацыйнай вобласці "Развіццё маўлення і культура маўленчых зносін" на тэму "Прадметы адзення беларускага нацыянальнага касцюма" (4-5 гадоў)

Канспект занятка па адукацыйнай вобласці "Дзіця і грамадства" на тэму " Беларускі народны арнамент. Вышыўка" (4-5 гадоў)

Канспект занятка па адукацыйнай вобласці "Выяўленчае мастацтва" на тэму "Падарожжа ў мінулае" (4-5 гадоў)

Гутарка "Інтэр'ер беларускай хаткі" (5-7 гадоў)

Сцэнарый фальклорнага свята "Калядкі" (5-7 гадоў)

Сцэнарый фальклорнага свята "Кірмаш" (5-7 гадоў)

Сцэнарый фальклорнага свята "Масленіца" (5-7 гадоў)

Канспект занятка па адукацыйнай вобласці "Дзіця і грамадства" на тэму "Знаёмства з працай майстра саломапляцення. Беларускія цацкі з саломы" (5-6 гадоў)

Канспект экскурсіі у музей "Беларуская хатка" (5-6 гадоў)

Творы беларускіх паэтаў

Хведаровіч М. «Дарагое імя»

Агняцвет Э. «Маме»

Бадак А.«Беларусачка»

Рашкоўскі Л. «Я хачу салдатам стаць»

Агняцвет Э. «Зямля з блакітнымі вачамі»

Бічэль-Загнетава Д. «Радзіма»

Русак А. «Мой край»

Барадулін Р. «Ната маму любіць надта»

Вярба В. «Матуліны рукі»

Жуковіч В. «Незаменнае»

Бічэль-Загнетава Д. «Белая Русь»

Вольскі А. «Радзіма»

Жабко Я. «Бабулiна крынiчка»

Легенды і паданні

«Возера Нарач»

«Паданне пра заснаванне Мінска»

«Чараўніца»

«Бацька і сыны»

«Паданне пра заснаванне Бярэсця»

«Пра возера Свіцязь»

ГУЛЬНІ-КАРАГОДЫ

Агароднік

Чый галасок

А мы проса сеялі

Бярозка

Вузельчык

Грушка

Заінька

Курнаціна

Лянок

Надзейка

На росу

Маўчанка

Маша

Пляцень

Вугольчык

Вядзьмар

Вяроўка-змейка

Гусі ляцяць!

Золата

Каваль

Кашка

Клубок

Лясь, лясь, уцякай!

Млын

Міхасік

Не сыдзі з цуркі

Пабелка

Пошта

ГУЛЬНІ СЯРЭДНЯЙ І МАЛАЙ РУХОМАСЦІ

Чараўнік

Прэла-гарэла

Проса

Церамок

Браднік

Блін гарыць

Вартаўнік

Гарачае месца

Гарлачык

Жартаўнік

Замарожаныя

Калім-бам-ба

Каноплі

Кошка і мышка

Лыка

Паляўнічы

Рэшата

Садзі лянок!

ГУЛЬНІ ВЯЛІКАЙ РУХОМАСЦІ

Свінка

Змяя

Казіны рог

Шэры кот

ЗІМА

ВЯСНА

ЛЕТА

ВОСЕНЬ

КАЛЯНДАР НАРОДНЫХ СВЯТ І АБРАДАЎ

КУПАЛЛЕ

ЯБЛЫЧНЫ СПАС

ГУКАННЕ ВЯСНЫ

БАГАЧ

ЗЯЛЁНЫЯ СВЯТКІ

ТАЛАКА

ВЯЛІКДЗЕНЬ

КАЛЯДЫ

МАСЛЕНІЦА

САРАКІ

юр'я

ДАЖЫНКІ

МАРЦІН

МІХАЙЛАЎ ДЗЕНЬ

КУЗЬМА-ДЗЕМ'ЯН

КАЛЯДЫ

Каляды — народнае зімовае свята. Працягваецца дванаццаць дзён з 24 снежня (6 студзеня) па 6 (19) студзеня — з Каляды да Вадохрышча.Для Каляд характэрны тры абрадавыя вячэры (куцці): посная (вялікая) спраўляецца перад 1-м святочным днём, багатая (тоўстая, шчодрая) з мяснымі стравамі — у Шчодры вечар (вечар перад Новым годам), посная (галодная, вадзяная) — перад Вадохрышчам. Наладжваліся калядаванне, варажба, шматлікія забавы, гульні; спявалі калядныя песні.Першая вячэра (24-25 снежня/6—7 студзеня), што мела назву «Поснай» ці «Вялікай Куцці» — гэта канец шасцітыднёвага Піліпаўскага посту, пачатак святочных дзён і вечароў. Напярэдадні Калядаў з самай раніцы ў кожнай хаце старанна прыбіраліся, уся сям'я мылася, а пасля пачыналі гатаваць вячэру. За стол сядалі, як толькі на небе з'яўлялася першая зорка. У гэтым звычаі адлюстраваліся вядомыя хрысціянскія ўяўленні аб цудоўнай зорцы, якая паказвала вандроўнікам шлях да месца, дзе нарадзіўся Ісус Хрыстос. Пад абрус на святочны стол абавязкова падкладалі сена, што асэнсоўвалася як напамін аб тым, што Ісус адразу пасля нараджэння быў пакладзены на сена ў яслях. Збожжа, прызначанае для сяўбы, ставілі ў рэшаце на покуць, дзеля павышэння ўрадлівасці. Гаспадар запрашаў за святочны стол Дзядоў, чыя прысутнасць была гарантам жыццёвай стабільнасці ўсяго роду. Святочная вячэра складалася з 12 страваў. На першую куццю імкнуліся не хадзіць у чужыя хаты з-за прыкметы, што жывёла сыдзе са двара і прападзе. Менавіта Куцця і сімвалізуе калектыўную (сямейную) долю (дабрабыт, шчасце), і таму пакаштаваць яе мусіў кожны. Вечар напярэдадні Новага года (31 снежня-1 студзеня / 13 студзеня — 14 студзеня) называецца «шчодрым», «ласым». Гэтую назву свята атрымала ад шчодрай куцці. На стол ставілі смажаныя каўбасы, свежаніну, сыр, яечню, бліны з верашчака. У цэнтры навагодняй абрадавай ежы знаходзілася мяса свінні, якая з-за сваёй пладавітасці ўспрымалася, як сімвал урадлівасці. Сустрэча Новага года абавязкова суправаджалася шчадраваннем. Цэнтральнай дзеючай асобай шчадроўнага гурту была «каза» — жвавы, здатны да танцаў хлопец, апрануты ў вывернуты кажух. Ён трымаў у руках зробленую з дрэва або з паперы галаву казы. «Казу» суправаджаў павадыр, які павінен быў умець складна гаварыць. У гурт таксама ўваходзілі музыканты, механошы, песеннікі, якія падтрымлівалі галоўных дзеючых асоб.Трэцяя, «Посная», «Вадзяная» Каляда (5 студзеня — 6 студзеня / 18—19 студзеня), супадае з Вадохрышчам. Менавіта ў памяць аб Хрышчэнні Ісуса Хрыста ў водах Іардану ўстаноўлена гэта свята. Святочная вячэра складалася з няцотнай колькасці посных страваў. На Хрышчэнне хадзілі ў царкву і імкнуліся як мага хутчэй вярнуцца дадому — тады ўраджай гаспадар збярэ першым. Сена, на якім на працягу Калядаў стаяла куцця, паступова аддавалі хатняй жывёле, як ахоўны сродак ад хвароб і ад шкоднага ўплыву ведзьмаў. Калядаванне — традыцыя з язычніцкімі каранямі. Увечары група сялян (часам дзяўчат, хлопцаў, дзяцей) апраналася ў жывёл (Казу, Тура, Бусла, Зайца), у розных дзіўных чароўных істот (Дзеда, Бабу, Цыгана, Чорта) і хадзілі па вёсцы або ехалі на возе. Яны спыняліся ля кожнага двара, і кожны гаспадар павінны быў запрасіць іх сабе ў хату, інакш, верылі сяляне, на будучы год шчасця і дабрабыту не будзе. Калядоўнікі спявалі, танцавалі, гралі на дудзе і бубне, ладзілі імправізаваныя сцэны. Напрыканцы выступлення яны ў форме песні ці вершаванага звароту жадалі гаспадарам багацця, здароўя, сямейнага ладу. Гаспадар выносіў калядоўнікам хлеб, сала, мяса, садавіну, каўбасы, бліны. Усё гэта калядоўшчыкі складалі ў торбу, якая ад двара да двара рабілася ўсё цяжэйшай. На развітанне яны жадалі гаспадару шчасця, багацця, каб сыны жаніліся і дачкі замуж выходзілі. І ішлі далей па вёсцы. Калі ў гурце быў персанаж-Каза, то сігналам несці пачастунак быў момант, калі Каза падала на падлогу і быццам «памірала». Гэта азначала вялікае няшчасце: значыць, не будзе ўраджаю і дабрабыту. Трэба ажывіць казу: прынесці пачастункаў. І калядоўшчыкі спявалі адпаведныя песні.

МАСЛЕНІЦА

Масленіца (Сырны тыдзень, Масленка) — зімова-вясенні тыдзень перад пачаткам Вялікага посту, які адзначаецца ў Праваслаўнай царкве. Прыпадае на 8-ы тыдзень да Вялікадня. Назва паходзіць ад таго, што ў канцы лютага — пачатку сакавіка каровы паспявалі ўжо ацяліцца. Тады сялянскія гаспадаркі станавіліся багатымі на малако і рабілі прадукты з яго галоўнымі на стале.Абрадавымі стравамі тыдня былі масла, тварог і сыр. Таксама штодзень частаваліся блінамі без мяса, таму паводле хрысціянскага звычаю тыдзень называўся мясапусным — пустым ад мяса. Лічылася, што ўвесь тыдзень увечары не варта было працаваць. Пашыранымі былі вечаровыя гасцяванні і коўзанне з абледзянелых пагоркаў на санках. У чацвер, што называўся шырокім, частавалі аладкамі карову,аб'язджалі жарабцоў, што дасягнулі трохгадовага ўзросту, і абіралі вясковага пастуха на наступны год. Таксама цягам тыдню зяці мелі завітаць да сваіх цешчаў на бліны. У суботу ладзіліся залоўкіны пасядзелкі, калі гасцявалі адзін у аднаго сваякі, а моладзь запрагала ў сані коней з аздобленаю стужкамі і званочкамі вупражжу.У нядзелю, пасля ваджэння па вёсцы, з заходам сонца спальвалі на вогнішчы пудзіла, як увасабленне марознага часу, і зламаныя, старыя рэчы.

ГУКАННЕ ВЯСНЫ

Старажытнае свята развітання з зімой і сустрэчы вясны. Суправаджаецца абрадавымі вясновымі песнямі, карагодамі. Людзі заклікаюць вясну хутчэй прыйсці, радуюцца першаму вясноваму сонцу і праганяюць зіму.Як і многія іншыя язычніцкія абрады, Гуканне вясны не мела канкрэтнай даты святкавання.У некаторых мясцінах Гуканне вясны супадала з канцом масленкавага тыдню. У некаторых раёнах вясну пачыналі гукаць 1 сакавіка, на свята Аўдакеі (Аўдоцця-вясноўка). 9 сакавіка спраўляліся Саракі - свята, у якое, паводле павер’яў, павінны былі прыляцець з поўдня сорак ”выраяў” (птушыных зграй). У іншых мясцінах вясну пачыналі гукаць на Дабравешчанне (Звеставанне), якое святкавалася 25 сакавіка.Пасля пераходу на Грыгарыянскі каляндар ўсе праваслаўныя святы ”зрушыліся” на 13 дзён наперад. Саракі ”пераехалі” на 22 сакавіка, і вясну найчасцей гукаюць у 10-20-х лічбах сакавіка.Найчасцей збіраліся на адкрытым месцы (горцы, беразе ракі, краі лесу ці нават даху хаты ці лазні). Справа ў тым, што менавіта высокія месцы вясною першымі вызваляюцца ад снегу. Сяляне складалі вогнішча з рознай старызны і спявалі вакол яго песні-вяснянкі. Часам моладзь, як і на купальскія ігрышчы, ладзіла скокі праз вогнішча. Спальванне старызны сімвалізавала развітанне з зімою, аднаўленне свету, амалоджванне прыроды.Найчасцей пяклі сорак кавалкаў печыва ў выглядзе птушак і раздавалі дзецям. Часам дзяўчаты бралі палатно і хісталі яго, падкідваючы на ім уверх печаных жаваронкаў. Гэта як бы імітыравала палёт і павінна было паскорыць вяртанне птушак з Выраю. Адным з першых кожную вясну прылятаў жаўрук. Ён і лічыўся ”вястуном” вясны.

САРАКІ (22.03)

Аб пачатку новага вітка прыроднага абуджэння першымі абвяшчалі птушкі. Яны вярталіся з Вы-Раю – ад продкаў – і неслі на сваіх крылах вясну. Таму і першае свята новага цыкла абнаўлення павінна быць прысвечана міфічным прадвеснікам – птушкам. Такое свята пад назвай Саракі здаўна бытуе ў народным календары беларусаў. Зразумела, што лік 40, які адлюстраваны ў вяртанні з далёкіх краін «40 выраяў», стаў вызначальным ва ўсіх рытуальных дзеяннях гэтага святочнага дня, перш за ўсё ў выпяканні спецыяльнай рытуальнай стравы – сарака «жаваранкаў» – невялічкіх булачак у выглядзе птушак. У розных куточках Беларусі жаваранкі аказваліся на пэўны час своеасаблівым барометрам-лічыльнікам. Меркавалі, што пасля Саракоў павінна быць яшчэ сорак замаразкаў. І як толькі здараўся чарговы замаразак, сям’я з’ядала адну галушку. Як толькі будзе з’едзена апошняя, людзі казалі: усё – прыйшло лета, і марозу больш не будзе.Значнае месца ў забавах дзяцей і моладзі займала гушканне на арэлях. Для самых маленькіх іх майстравалі пасярэдзіне двара або мацавалі гушкалкі прама ў варотах. Моладзі патрэбны былі больш вострыя ўражанні, і, адпаведна, яе паводзіны вылучаліся значна большай эмацыянальнасцю. Таму хлопцы ладзілі арэлі з дапамогай старэйшых братоў і бацькоў у гумнах і пунях. Гушканні на арэлях мелі некалькі планаў асэнсавання. З аднаго боку, папарнае гушканне з дзяўчатамі дазваляла прадэманстраваць свае фізічныя здольнасці, рухавасць, імпэт і адначасова выказаць на мове сімвалаў сваю зацікаўленасць дзяўчынай. З другога боку, здавалася б, простая забава, гульня несла на сабе адбітак далёкай традыцыі, змест якой быў напоўнены абрадавым сімвалізмам. Па-першае, гушканні суправаджаліся залівістым смехам, гучнымі рытмізаванымі заклічкамі і нават невялікімі песеннымі творамі, якія выконвалі ролю замовы. Па-другое, гушканне заўсёды звязвалася з дабрабытам і новым ураджаем. Паўсюдна на Беларусі існавала падсвядомая перакананасць у тым, што ад вышыні калыхання (узлёту над зямлёй) залежыць рост ільну. Можа, якраз таму нашыя продкі даволі часта гушкаліся на вяроўках.

Вялікдзень - вялікае гадавое веснавое свята. Ім некалі адкрываўся новы каляндарны год. З прыняццем хрысціянства гэтае свята атрымала духоўны сэнс і ачышчальную моц, з’яўляецца выключна радасным і ўрачыстым у шэрагу ўсіх хрысціянскіх святаў. Падрыхтаваўшыся духоўна Вялікім сямітыднёвым постам, на перадвялікодным Белым тыдні пачынаюць рыхтавацца да правядзеньня святочных дзён. У Чысты Чацвер чысцяць і прыбіраюць хату і двор. У Вялікую Суботу, напапярэдадні Вялікадня, гатуецца, варыцца, смажыцца мноства розных страваў. Пякуцца пірагі, фарбуюцца ў розныя колеры і распісваюцца ўзорамі курыныя яйкі (пісанкі). Увечары гэтага ж дня прыбіраюцца ў святочную вопратку, бяруць з сабой падрыхтаваную для асвячэння "пасху", ідуць у царкву на ўсяночную службу. Пасля Літургіі святкаванне працягваецца дома. Любімая гульня ў моладзі — біткі. Стукаюцца святочнымі яйкамі, і пераможцам аказваецца той, у каго яно застаецца цэлае. У першы велікодны вечар на Беларусі былі пашыраныя валачобныя абыходы, падчас якіх групы валачобнікаў хадзілі па хатах і выконвалі валачобныя песні з пажаданнем селяніну плёну на ніве, прыплоду ў статку, добрага здароўя, шчаслівае долі, велічалі гаспадароў і руплівую працу. У вялікодны абрадавы комплекс уваходзілі рытуальныя трапезы, карагоды і памінанне памерлых родзічаў - веснавыя дзяды Радаўніца. Гэтае свята не мае пэўнай, пастаяннай прымеркаванасці ў народным календары: у залежнасці ад месячнага календара яно прыпадае на час ад 4 красавіка да 8 мая. Урачыстасць Вялікадня тлумачыцца і яго рэлігійным зместам. У адпаведнасці з хрысціянскімі ўяўленнямі, гэтае свята праслаўляе цудадзейнае ўваскрасенне Ісуса Хрыста, які быў пакараны распяццем на крыжы. Гэтай падзеі – цудоўнаму вяртанню да жыцця Ісуса Хрыста – і прысвечаны разнастайныя хрысціянскія звычаі і абрады на Вялікдзень. Не выпадкова, што і вітацца ў гэты дзень прынята словамі: “Хрыстос уваскрэс!” Пасля асвячэння пасхі ў царкве кожны гаспадар імкнуўся як мага хутчэй бегчы з ёю дадому. Гэты звычай быў заснаваны на народным павер’і: хто першы прыбяжыць з пасхаю дамоў, у таго будзе лепшы ўраджай, і той гаспадар першы скончыць палявыя работы. Абрус, на якім стаялі велікодныя стравы, захоўваўся ў недатыкальнасці на працягу ўсяго года: ен, згодна з народнымі вераваннямі, ахоўвае ад граду, і таму пры з’яўленні градавых хмар гэты абрус расцілалі на двары. У цэнтры велікоднай абраднасці знаходзіцца яе своеасаблівы сімвал – пафарбаванае яйка. Паводле хрысціянскіх уяўленняў, велікоднае яйка сімвалізуе перамогу жыцця над смерцю, а яго чырвоны колер нагадвае аб крыві Хрыста, якая была праліта дзеля выратавання людзей. Асвечанае ў царкве яйка елі першым пасля вяртання з усяночнай службы, пачынаючы святочнае застолле. У першы дзень Вялікадня лічылася неабходным мыцца вадою, у якую пакладзены залатыя і срэбныя рэчы, а таксама чырвонае велікоднае яйка, каб увесь год быць багатым, чыстым і прыгожым, як яйка. Маці гладзілі чырвоным яйкам, якое вымалі з вады, на твары сваіх дзяцей, каб яны былі заўседы румянымі і чырванашчокімі. Фарбаваныя велікодныя яйкі і зараз дараць родным і знаемым. Абмен такімі яйкамі-падарункамі паміж хлопцамі і дзяўчатамі азначае іх прызнанне ва ўзаемным каханні. Важнае значэнне мела велікоднае яйка, атрыманае ў каго-небудзь першым: верылі, што яно не псуецца на працягу ўсяго года і мае цудадзейную сілу. Велікодныя яйкі клалі ў зерне, прызначанае для сяўбы. З велікоднага тыдня пачынаюцца летнія гулянні, ваджэнне карагодаў і закліканне вясны. На другі і трэці дзень Вялікадня па вёсках хадзілі валачобнікі – велікодныя спевакі – славельшчыкі. Валачобнікі абыходзілі ўсе хаты ў весцы і перад кожнай хатай спявалі, услаўляючы гаспадара, членаў яго сям’і, жадалі плённай працы, добрага ўраджаю, прыплоду жывелы. У адказ гаспадары дзяквалі валачобнікам і давалі ім падарунак – валачобнае (фарбаваныя яйкі, каўбасы, сыр). У апошні дзень свята (а ў некаторых раёнах у першы ці другі) беларусы хадзілі на могілкі памянуць (“пахрыстосавацца”) сваіх продкаў.

ВЯЛІКДЗЕНЬ

ЮР'Я (06.05)

Юр'я (Дзень свойскіх жывёл і пастуха) - даўняе земляробчае свята першага выгану кароў.Перад першым выганам статка на пашу гаспадыні абкурвалі жывёлу купальскімі зёлкамі, тройчы абыходзілі з запаленай грамнічнай свечкай і закопвалі пад парогам сімвал плоднасці жывёлы - курынае яйка, шапталі юр'еўскія замовы.Пад гукі пастуховай трубы кароў выганялі за вароты. Кожная гаспадыня частавала пастуха і давала наказы, потым праводзілі статак на луг, дзе качаліся на юр'еўскай расе, якая лічылася карыснай для здароўя, аглядалі поле, закопвалі на ўзмежку яго рытуальную страву - давалі ахвяру зямлі.Веснавое Юр’я знаменавала сабой сапраўдны пачатак вясны. Святы Юрай – “Божы ключнік”, бо ў яго знаходзяцца ключы, якімі ён замыкае зіму і адмыкае вясну, выпускае расу, благаслаўляе ўсё навокал: зямлю, людзей, жывёл.

ЗЯЛЁНЫЯ СВЯТКІ

Сёмуха (Тройца, Зялёныя святкі) – завяршальнае веснавое свята, якое святкуецца на сёмым і восьмым тыдні пасля Вялікадня.Да Сёмухі стараліся парабіць усе веснавыя сельскагаспадарчыя справы. Абыходзілі хрэсным ходам вёску і палі. Напярэдадні свята чыста прыбіралі хату і сядзібу, а потым упрыгожвалі зелянінай – галінкамі і дрэўцамі бярозы, радзей – клёна, ліпы, падлогу хаты і двор засцілалі аерам. Традыцыя захавалася і па сённяшні дзень. Зеляніну не выкідвалі, аддавалі скаціне, затыкалі пад страху ад грому, утыкалі ў агарод ад кратоў, у капцы бульбы ад чарвей. У Шчучынскім раёне старажылы ўспамінаюць зніклы ўжо звычай віцця вянкоў дзяўчатамі на Сёмуху. Вянкі пускалі на ваду і варажылі пра будучае замужжа.Шырока быў распаўсюджаны звычай на Сёмуху ўпрыгожваць кароў вянкамі. За той вянок пастуху трэба было заплаціць “сёмушнае”. Аднак на Зэльвеншчыне вянок на рагах каровы азначаў, што гаспадыня не заплаціла пастуху “сёмушнае”. На Сёмуху ладзілі фэсты, маёўкі (апошнія ў сярэдзіне ХІХ ст. сталі папулярнымі і сярод гараджан). Маёўкі праходзілі абавязкова з музыкай, дзе-нідзе ладзілі арэлі. На маёўкі збіралася моладзь з розных вёсак. Гэта была добрая нагода пазнаёміцца. Сёмуха лічылася добрай парой для вяселляў.

КУПАЛЛЕ (06.07)

Купалле (Купала) - старажытнае абрадавае свята сонца і агню, росквіту зямлі. Да купальскай ночы рыхтаваліся з раніцы. Жанчыны і дзяўчаты ішлі на луг збіраць кветкі і зёлкі, якія ў гэты дзень набываюць асаблівую гаючую, чароўную сілу. З кветак дзяўчаты вілі вяночкі. Пад вечар, святочна апрануўшыся, яны ішлі па вёсцы і клікалі людзей на Купалле. Месцам правядзення свята магла быць гара, лука ракі, бераг возера. На гэтае месца зносілі усякую старызну для вогнішча, якая сімвалізавала ўсё аджытае, хворае, непатрэбнае і павінна была згарэць у ачышчальным агні. На месцы вогнішча ўкопвалі жардзіну, якую абвівалі хмелем, на верх яе мацавалі старое кола, упрыгожанае зёлкамі. Вакол жардзіны складалі старызну, дрова, падпальвалі ўсё гэта “жывым” агнём, здабытым шляхам трэння кавалкаў дрэва або з дапамогай крэсіва. Вакол вогнішча вадзілі карагоды. Назіралі: у чый бок падала жардзіна з колам, той павінен стаць шчаслівым. Моладзь скакала праз вогнішча. Калі хлопец меў пару, то пераскокваў агонь разам са сваёй дзяўчынай. Калі ў час скакання праз агонь у закаханай пары рукі не разыйдуцца, то гэта добрая прыкмета, і вяселле іх у гэтым жа годзе павінна адбыцца. Тут жа гатавалі абрадавую вячэру, частаваліся.Гэтае свята, як ніякое іншае, напоўнена было таямнічасцю. Дзяўчаты варажылі на вянках, якія пускалі па вадзе, апоўначы рвалі на скрыжаванні трыпутнік, каб даведацца, хто будзе сужаны.Хлопцы шукалі папараць кветку. У купальскую ноч, па народным павер’і, расцвітае папараць. Хто сарве кветку гэтай расліны і будзе насіць пры сабе, той будзе шчаслівы, багаты і атрымае ўсё, што захоча. Але здабыць яе вельмі цяжка: у самую поўнач, калі яна павінна раскрыцца, надыходзіць мацнейшая навальніца, зіхаціць бліскавіца, гром б’е за громам, і таму, хто асмельваецца сарваць кветку, здаюцца розныя пачвары, якія імкнуцца ўсяляк перашкодзіць задумам чалавека. Каму ўдаецца сарваць кветку, павінен, не аглядваючыся, ісці дадому і не звяртаць увагі ні на пагрозы, ні на зманлівыя абяцанні, якімі ведзьмы стараюцца прымусіць чалавека аглянуцца. Інакш кветка ў адзін момант прападзе.

ДАЖЫНКІ

Дажынкі, Прачыстая — старажытнае народнае свята, якое прысвячалася сканчэнню жніва. Людзі на нейкі час рабіліся вольнымі ад цяжкай працы, атрымлівалі адпачынак і — найперш — ураджай. Сканчэнне жніва суправаджалі танцамі, песнямі, рознымі абрадамі язычніцкага паходжання. У наш час дажынкі адзначаюць як свята ўраджаю.

ЯБЛЫЧНЫ СПАС (19.08)

Яблычны Спас (Спас, Другі Спас, Вялікі Спас, Сярэдні Спас, Іспас) — старажытнае земляробчае свята, звязанае з выспяваннем пладоў. Адзначаецца 6 (19) жніўня.У гэты дзень у храмах асвячалі яблыкі і іншыя плады, пасля чаго дазвалялася іх ужываць: «Добра яблычка к Іспасу». Асвечаныя яблыкі пакідалі на магілах блізкіх людзей. Да Яблычнага Спаса яблыкі (а таксама грушы, агрэст, струкавую гародніну) есці забаранялася, асабліва жанчынам, у якіх папярэдне паміралі дзеці. Згодна з народным павер'ем, у гэты дзень Бог (ці Божая Маці) раздае на нябёсах усім памерлым дзеткам па яблычку, а таму дзіцяці, чыя маці каштавала іх раней дазволенага тэрміну, пачастунку не дастанецца. Страшылі таксама бацькоў, якія дачасна елі яблыкі, што ў іх паўміраюць дзеці.У народзе Спас лічылі днём адлёту буслоў. Калі буслы пачыналі рыхтавацца да вылету ў вырай за тыдзень перад Спасам, чакалася, што зіма надыдзе раней і будзе марозная, а вясна цяплейшая; калі ж пасля Спаса — восень будзе цёплая, зіма позняя, а вясна халодная. Адлёт буслоў сведчыў пра набліжэнне зімы.

БАГАЧ (21.09)

Багач (Нараджэнне Божай Маці, Багатнік, Багатуха, Гаспожка Багатая, Другая Багародзіца, Раство, Другая Спажа, Другая, Малая, Меншая Прачыстая, Зельная, Другі святок, Спожка) — старажытнае свята заканчэння ўборкі зерневых (21 верасня па н. ст.). У некаторых раёнах гэта свята лічылася першым днём восені. Багач — лубок з жытам, у сярэдзіну якога ўстаўлялася свечка. Жыта для Багача зносілі жыхары ўсёй вёскі. Згодна з павер'ямі, багач забяспечваў сям'і дабрабыт і шчасце. Адно з вядучых месц у свяце займаў святар. Паводле апісання А. Багдановіча. "Багач стаіць на працягу года ў доме чарговага гаспадара ў ганаровым куце пад абразамі. У гэты дзень свечка запальваецца. Запрашаецца святар для служэння, якое адбываецца перш за ўсё ў той хаце, дзе стаіць багач. Потым гаспадар следам за святаром нясе багача ў наступны двор, дзе іх сустракаюць гаспадары. Для сустрэчы ставяць на двары стол, засланы белым пакрывалам з кошыкамі жыта, пшаніцы, ячменю або іншага зерня. Святар і ўсе яго суправаджаючыя запрашаюцца ў хату для частавання, пры гэтым багач ставіцца на покуці...На другі канец вёскі збіраецца ўся жывёла, і калі абыйдуць усе двары, то абносяць багача вакол яе. Пасля гэтага адносяць яго ў хату да чарговага гаспадара, дзе багач застаецца цэлы год."

МАРЦІН (25.10)

Марцін (свята млынароў) - свята млынароў. Адзначалі яго на млынаравым каменным крузе.Праца млынара звязана з жытам, пшаніцай, мукой, хлебам. А для селяніна жыта, хлеб - гэта аснова дабрабыту, бязбеднага існавання сям'і. Пасля таго, як быў сабраны добры ўраджай, сяляне маглі і аб хлебе падумаць, і млынара ўшанаваць, каб муку добра змалоў, і, вядома ж, павесяліцца.

КУЗЬМА-ДЗЕМ'ЯН (14.11)

Кузьма-Дзям'ян (свята кавалёў) - апякун земляробства і вяселля. Кавалі з'яўляюцца сімваламі шлюбу і сям'і, таму нездарма дзень Кузьмы -Дзям'яна асабліва шанавалі незамужнія дзяўчаты, бо гэтыя святыя згодна з павер'ем спрыялі вяселлям.Унясенне свята кавалёў у народны каляндар сведчыць аб вялікай павазе да майстроў, якія займаліся коўкай металу. Некалькі навучанне кавальскаму рамяству працягвалася ад 3 да 7 гадоў.Звычайна кузня стаяла на краі вёскі, пры дарозе. Адтуль даносіўся стук молата і перазвон жалеза. Гэта каваль каваў метал. Ён вырабляў падковы, падкоўваў коней, адкоўваў восі для калёс ці палазы для саней. Ён жа каваў і зубіў сярпы, варыў сякеры і малаткі; адкоўваў нажы і нажніцы...З глыбокай павагай адносіліся да каваля людзі, лічылі яго волатам, у якога рукі ў золаце.

МІХАЙЛАЎ ДЗЕНЬ (21.11)

Міхайлаў дзень - апошняе свята года, абаронца ад грому. Лічылася, што на Міхайла Архайла мядзведзі ідуць у спячку.Унукі ў гэты дзень наведвалі сваіх бабуль і дзядуль. Дзеці заўсёды ішлі з падарункамі да іх, а вярталіся з гасцінцамі, прысмакамі. Так спакваля, недакучліва выхоўвалася павага дзяцей да дзядуль і бабуль.Як і 19 верасня (Цуды, або Міхайла), так і ў гэты дзень Міхайла асацыіруецца з цудамі прыроднай стыхіі - громам і вятрамі.

ТАЛАКА

Талака — старажытнае славянскае бажаство, апякунка жніва і ўрадлівасці. Талакой беларусы, сеялі, жалі, касілі, будавалі. Святкаванне ў гонар Талакі - радасная падзея. Пасля таго, як дажата апошняя дзялянка і звязаны апошні сноп, робяць вянок, і талачэйкі кідаюць жэрабя, каму быць Талакой. На Талаку надзяюць вянок, карагод ўпрыгожвае яе кветкамі, і прыпяваючы і танцуючы дае ёй у рукі дажынкавы сноп, хаваючы пры гэтым белай шалем. Затым усе ідуць парамі за Талакой у дом гаспадара. Гаспадар сустракае Талаку хлебам-соллю і кланяецца ёй у пояс. Талака аддае гаспадару дажынкавы сноп, затым гаспадар і гаспадыня вядуць Талаку ў дом і саджаюць у кут, пасля гэтага пачынаецца святочная вячэра. Пасля вячэры Талака здымае вянок і пакідае гаспадарам дома, а покрыва застаецца дзяўчыне.Свята суправаджалася песнямі, гульнямі і забавамі.

МАСЛАБОЙКА

КОШЫК

ПЕЧ

ХЛЕБНАЯ ЛАПАТА

КАЛАЎРОТ

РУЧНІК

НОЧВЫ

ВІЛЫ (УХВАТ)

ПАЛАВІК

ПРАНІК

АБРУС

АБРАЗЫ

ПОКУЦЬ

СТОЛ

ЛОЖАК

ПАЛАВІК

КУФАР

КАЧАЛА

ПОСЦІЛКА

цацкi

ЛЯЛЬКА

БЕЛАРУСКІЯ ЛЯЛЬКІ-АБЯРЭГІ

ГУЛЬНЯ

ЛЯЛЬКА

гІСТОРЫЯ І СУЧАСНАСЬ БЕЛАРУСКАЙ НАРОДНАЙ ЦАЦКІ

ЛЯЛЬКА З ЛЁНУ

ЛЯЛЬКА З САЛОМЫ

ЛЯЛЬКА З ЛЁНУ

ЛЯЛЬКА З САЛОМЫ

посуд

ЛЫЖКI

ГЛАДЫШ

ЧЫГУН

ГАРЛАЧ

ЗБАНОК

ГАРЛАЧ

МАКАЦЁР

ГЛАДЫШ

ГЛЯК

ГАРЛАЧ

як вырабляюць посуд з гліны

Гладыш – гліняны посуд, які выкарыстоўваецца для захоўвання малака і малочных вырабаў.

Гляк — гліняная пасудзіна для захоўвання і транспарціроўкі рэчываў — алею, квасу, вады і інш. Шарападобная, радзей крыху падоўжаная пасудзіна з плоскім дном, кароткім вузкім горлам з дзюбкай або без яе, 1 — 2 ручкамі.

Гарла́ч — гліняны посуд з выцягнутым тулавам, пукатымі бакамі, звужанай шыйкай і шырэйшым за дно вусцем. Выкарыстоўваецца для захоўвання малака і малочных вырабаў.

Макацёр (цёрла) - посуд для расцірання маку. Асаблівасць макацёра у тым, што ён мае шурпатыя ўнутранныя сценкі, каб мак лепш расціраўся. Ні дэкору, ні палівы гэтыя вырабы не мелі.

Гладыш – гліняны посуд, які выкарыстоўваецца для захоўвання малака і малочных вырабаў.

Збанок (збан) – ганчарны выраб, гліняная пасудзіна для захоўвання малака і іншых вадкіх прадуктаў. Рабілі з выцягнутым тулавам, пукатымі бакамі, звужаным горлам, дзюбкай і вушкам-ручкай.

Лыжка – круглы ці авальны чарпачок з ручкаю. Выразалі лыжкі з асіны, бярозы, клёну, грушы. Чым цвярдзейшае было дрэва, тым даўжэй служыла лыжка.

Чыгун, чыгунок – пасудзіна для гатавання ежы ў печы на адкрытым вогнішчы.

ПРЫЛАДЫ ДЛЯ АПРАЦОЎКІ ЛЁНА

КАЛАЎРОТ

ПРАНIК

МАТАВІЛА

ПРАНІК

ВЕРАЦЯНО

СУКАЛА

ГУЛЬНЯ

ВЕРАЦЯНО

СУКАЛА

МАТАВІЛА

ПРАНИК

ПРАНІК

КАЛАЎРОТ

ПРЫЛАДЫ ПРАЦЫ І ПРАДМЕТЫ ХАТНЯГА ЎЖЫТКУ

ЛІХТАР

ПРАНІК

ГРОШЫ

ВАГI

СЕРП

ПРАС

ГРЭБЕНЬ

ЛАТА

ПРАНІК

ПРАЧ

СЕРП

ВАГІ

ПРАС

ПРАНІК

ЛІХТАР

ГРОШЫ

ГРЭБЕНЬ

ПРАНІК

ПРАЧ

ЛАТА

НАЦЫЯНАЛЬНАЕ АДЗЕННЕ

ГУЛЬНЯ

СПАДНІЦА

ЛАПЦІ

ФАРТУХ

КАМІЗЭЛЬКА

КАПЯЛЮШ

САРОЧКА

РУШНІКІ

АРНАМЕНТЫ

Ложкі ў хаце ставілі каля глухой сцяны, далей ад вокнаў і дзвярэй. Зверху клалі пасцель — пярыну, коўдру, падушкі. Самаробныя ложкі аздаблялі разьбою.У даўніну вялізныя высокія цяжкія жалезныя ложкі абавязкова ўпрыгожвалі падзорамі (карункі ручной працы па нізе) і падушкамі, якія складалі стосікам, зверху ставілі адну на рабро або на ражок і пакрывалі карункавай або цюлевай накідкай.

ЛОЖАК

КОЎДРА

ПАДУШКА

Нібыта вёз купец на калёсах свой тавар у Літву ды заграз у багністых балотах. Не выбрацца. Пачаў абдзіраць бяросту і засцілаць ёю гаць. А калі назад з Літвы вяртаўся, пабудаваў на гэтым месцы каплічку. Да той каплічкі, як да святога месца «на бярэсце», пачалі сыходзіцца людзі. Месца было лёгка ўмацаваць ад ворагаў. Вакол — прыродныя абарончыя равы — рукавы Мухаўца.I пачалі асядаць тут людзі, пачалі будаваць горад «на бярэсце».

Беларускае народнае паданне

Паданне пра заснаванне Бярэсця

Калі б магла вясёлку з неба зняць,Я падарыла б маме. Каб з хмарак я магла дыван саткаць. Я падарыла б маме! Пралескі ўсіх лясоў і стужкі рэк Я падарыла б маме. І ласку, і цяпло на доўгі век Я падарыла б маме! Святло бяроз і песеньку малой Сініцы сінякрылай – Хачу паднесці ўсё, што мне самой Матуля падарыла.

Эдзі Агняцвет

Маме

Мэта: развіваць хуткасць i дакладнасць рухаў. Выхоўваць смеласць, сумленнасць.Апісанне гульні: дзеці становяцца ў адзін рад. Дзіця, якое стаіць спераду, бярэ ў pyкi палку, а ўсе астатнія трымаюць адзін аднаго рукамі за пояс. Адзін з дзяцей — водзячы не становіцца ў рад, ён бярэ хустачку, скручвае ў трубачку i на адным яе канцы завязвае невялікі вузельчык. Зрабіўшы, такім чынам, лёгенькі скрутачак, ён пaвiнен стукнуць iм па плячах апошняга iгpaкa. Але той не чакае гэтага. Ён зрываецца з месца, бяжыць да першага ў радзе, бярэ ў яго палку i становіцца перад iм, г. зн. хаваецца за палкай. Калі гэта iгpaкy зрабіць удаецца, водзячы падбягае да дзіцяці, якое стала апошнім, i імкнецца стукнуць яго. Так гуляюць да той пары, пакуль не падыйдзе чарга бегчы iгpaкy, які ў пачатку гульні стаяў спераду з палкай у руках. Тады скрутачак перадаецца гэтаму iгpaкy, і гульня працягваецца.Правілы гульні: калі iгpoк не паспее схавацца за палкай, i aтpымлiвae скрутачкам па плячах, ён павінен бегчы яшчэ раз вакол рада дзяцей.

Палавік — плецяны, тканы ці зшыты з рознакаляровых абрэзкаў тканіны вузкі доўгі коўрык, які расцілаўся на падлозе. Ткалі звычайным спосабом, выкарыстоўваючы ў якасці асновы ніткі з трывалага матэрыяла — канапляныя, льняныя, баваўняныя. Звычайна метад ткацтватва палавікоў прапаноўваў двухнітовую тэхніку, але сустракаліся таксама коўрыкі тканыя на трох- і чатырох нітках. Для ткацтва палавікоў выкарыстоўваліся спецыальныя берды с больш вялікімі зубамі. Адрозніваліся арыгінальнасцю і непаўторнасцю. Таким чынам, кожная гаспадыня ўпрыгожвала свае жылле, рабіла яго прыгожым і ўтульным.

ПАЛАВІК

Зямля з блакiтнымi вачамi - Раздолле рэчак i лугоў! Тут называюць Васiлькамi На Беларусi хлапчукоў, Звiняць крынiцы, як цымбалы, Сцяжынкi свецяць у лясах. Палі, узгоркi, перавалы - Прасторны шлях, далёкi шлях! Краiна славы партызанскай, Краіна міру i даброт! Ты - наша гордасць, Наша казка, Як сонца, шчодры твой народ. Твае сыны, Твае унукі, Мы любiм гул тваiх бароў. І рэкi цягнуцца, як рукi, Да цёплых, верных рук сяброў.

Эдзі Агняцвет

Зямля з блакiтнымi вачамi

Гэта прылада для механізаванага прадзення лёну і воўны ў хатніх умовах. Калаўрота тып – стаяк. Складаецца з кола, педалі (шатун, ківач), якой кола праводзілася ў рух, і прадзільны апарат. Прадзільны апарат сладаецца са стрыжня і размешчанай на ім шпулькі для наматвання пражы і маленькіх калёсікаў, злучаных пры дапамозе шнуроў з вялікім колам.

КАЛАЎРОТ

Плоскі драўляны брусок з ручкай для абівання, абмалоту лёну.

ПРАНІК

Мэта: развіваць хуткасць рэакцыі, спрыт, вытрымку, назіральнасць.Aпicaннe гульні: дзеці садзяцца ў рад. Адно дзіця — водзячы. Ён дзеліць золата, непрыкметна хаваючы яго ў руках каго-небудзь з дзяцей. Потым водзячы адыходзщь на 3 — 4 крокі i крычыць: «Золата, да мяне!»Той, у каго схавана золата, павінен усхапіцца i бегчы да водзячага. Але ўсе ўважліва сочаць адзін за адным і імкнуцца затрымаць iгpaкa з золатам. Калі iгpaкy не ўдаецца выскачыць з рада, гульня пачынаецца спачатку, кожны застаецца на сваім месцы. Калі ж iгpaкy з золатам удаецца вырвацца, ён становіцца вядучым, а вядучы займае яго месца. Гульня працягваецца.Правілы гульні: дзеці не павінны падаваць выгляду, што золата ў ix няма.

Капелюшы, ці брылі, плялі з саломкі, ліпавых валокнаў ці валялі з воўны, як і магеркі. Яны мелі шырокі аколыш і ўпрыгожваліся ўнізе дэкаратыўнай акаемкай.

Мэта: удасканальваць навыкі бегу з лоўляй i выкрутaмi, развіваць спрыт, вынослівасць.Aпicaннe гульні: на зямлі абазначаюць рысай «гарачае месца». 3 ліку тых, хто гуляе, выбіраецца водзячы. Ён становіцца на некаторай адлегласці ад гарачага месца i ахоўвае яго ад астатніх ігракоў, калі тыя імкнуцца забегчы ў гарачае месца. Каго ён запляміць, той становіцца яго памочнікам, i яны разам ловяць астатніх. 3 павелічэннем ліку памочнікаў забягаць у гарачае месца становіцца ўсё цяжэй i цяжэй. Хто трапіць туды, можа адпачыць там некаторы час, але затым зноў павінен выбегчы i паспрабаваць зноў забегчы ў гарачае месца.Правілы гульні: iгpoк, які тpaпiy ў гарачае месца, адпачывае там, а затым зноў выбягае ў поле; злоўленым лічыцца той, да каго водзячы дакрануўся рукой.

Ліхаманкі (Трасавіцы) — традыцыйныя анучныя лялькі. Падвешваюць іх звычайна на адной вяровачцы каля коміну. Іх роля – прыцягнуць да сябе ўвагу ліхадзейкі-хваробы, якая заляцела ў дом. Верылі нашы бабулі, што заляціць злы дух хваробы ў дом у пошуках сваёй ахвяры, убачыць яркіх прыбраных лялек Ліхаманак, падумае, што гэта чалавек, і ўселіцца ў адну з іх. Таму лялек Ліхаманак робяць з яркіх тканін.

Ліхаманкі

Зайчык на пальчык

Лялька Зайчык на пальчык – гульнявая лялька, ніякіх функцый абярэга ў традыцыйным выкананні ў яе не прадугледжана. Выбар вобраза зайца для адной з самых першых дзіцячых цацак не быў выпадковым, таму што менавіта гэта жывёла лічыцца самым добрым, ласкавым і бяскрыўдным з усіх лясных жыхароў, ад якога ніколі не ўбачыш злосці ці агрэсіі. Спецыяльная форма гэтай лялькі, якая дазваляе апранаць яе на палец, мае падвойнае прызначэнне. Па-першае, так зручна бацькам гуляць з маленькім дзіцем – надзеў цацку на палец, і можна складаць гісторыі і паказваць прадстаўленні. Па-другое, малое дзіця само пачынае гуляцца з такой лялькай, прасоўвае ў яе пальцы і моцна сціскае іх, спрабуе ўтрымаць. Так развіваецца хапальны рэфлекс, а на яго аснове фарміруецца дробная маторыка пальцаў рук, што з'яўляецца справай важнай і вельмі карыснай.

Жніца - лялька першага снапа, памочніца ў жніве. Рабілі гэтую ляльку перад тым, як пачыналі жніво. Першыя зрэзаныя каласы прывязвалі ляльцы на пояс. Ляльку клалі на паласу і ад яе пачыналі жаць. За спіной лялькі прывязаныя хусткай двое немаўлятаў, на поясе мяшочак з хлебам і соллю. Ляльку рабілі як памочніцу ў жніве.

Жніца

Прылада для ўзважвання прадметаў, рэчываў

ВАГІ

Абрус - гэта тканы, вязаны або плецены выраб, прызначаны для засцілання стала, абавязковы атрыбут традыцыйнай сямейнай і каляндарнай абраднасці беларусаў. Абрус абавязкова уваходзіў у пасаг нявесты і быў важным элементам на святах. Апрача абрадавай, выконваў важную ролю ў дэкаратыўным афармленні інтэр’ера вясковай хаты.Абрус звычайна складаўся з адной або дзвюх сшытых полак ільняной даматканіны, упрыгожвалі вышываным, абіваным арнаментам, аплікацыяй, карункамі, махрамі. Добрая гаспадыня ведала, што стол заўсёды павінен быць засланы абрусам. У адваротным выпадку спрацоўваў прынцып падабенства: «голы» (ненакрыты) стол пагражаў хаце спусташэннем, няшчасцямi.Уважлiва сачылi за тым, якiм бокам рассцiлалi абрус: адваротны, цi «левы», бок абруса сiмвалiзаваў выключанасць з паўсядзённага жыцця — «левым» бокам засцiлалi толькi жалобныя сталы! У Беларусi казалi: «Калi на стол паслаць настольнiк навыварат, то людзi будуць цурацца тае хаты».Вялікім грахом лічылася выціраць абрусам рукі. Сталыя людзі казалі, што Бог за гэта пакарае каростай, лішаямі і бародаўкамі на руках.Існавала няпiсанае, але абавязковае да выканання правiла: калi аддавалi (цi прадавалi) свой стол суседзям, напрыклад, для вяселля, то яго неабходна было выносiць з хаты толькi з пакрытым абрусам.

АБРУС

Мэта: удасканальваць навыкі хадзьбы па кругу, бег, змяняючы тэмп i напрамак. Развіваць увагу.Aпicaннe гульні: кожны з дзяцей называе сябе якой-небудзь гароднінай: рэпай, рэдзькай, цыбуляй, морквай, радыскай i г. д. i становіцца ў круг. Адзін з дзяцей выбіраецца агароднікам. Ен выходзіць на сярэдзіну круга і стукае палкай аб зямлю. У яго пытаюцца:— Хто там?— Агароднік!— За чым прыйшоў?— За рэпай!Пасля такога адказу ўсе вядуць карагод i спяваюць:Зверху рэпа зялёная,У сярэдзіне тоўстая,К канцу вострая.Хавае хвост пад сябе.Хто да яе нi падыдзе,Усялякі за вixop возьме.Агароднік павінен адгадаць, хто з дзяцей назваў сябе рэпай. Калі ён адгадае правільна, рэпа ўцякае, інакш агароднік зловіць яе i павядзе ў свой агарод.Правілы гульні: агароднік не павінен ведаць, якое дзіця названа рэпай, адгадваць дзіця-рэпу ён можа тры разы, калі не адгадае, агародніка мяняюць.

Спадніца («панёва», «саян», «андарак») адносіцца да паяснога жаночага адзення. Тэрмін «панёва» выкарыстоўваўся для абазначэння як тканіны, так і несшытай жаночай спадніцы. Андарак насілі жанчыны заможных саслоўяў для халоднага перыяду года. Такая спадніца лічылася святочным адзеннем, магла ўваходзіць у склад вясельнага касцюма. Тэрмін «саян» выкарыстоўваюць для абазначэння жаночага адзення, якое ўяўляе сабой спадніцу з прышытым ліфам.

Мэта: развіваць увагу на слых, памяць.Aпicaннe гульні: дзеці ўтвараюць круг. Адзін з iгpaкoў становіцца пасярэдзіне яго i закрывае вочы. Дзеці гавораць:Сталі ў круг, i — раз, два, тры!Павярнуліся, сябры!На апошнія словы ўсе паварочваюцца вакол сябе i спяваюць:А як скажам — скок, скок, скок...Словы «скок, скок, скок»— спявае ці гаворыць той, каму загадзя прапанаваў выхавальнік.Адгадай, чый галасок?Гэтыя словы спяваюць усе дзеці. Дзіця, што стаіць у цэнтры з закрытымі вачамі, павінна адгадаць, хто праспяваў словы «скок, скок, скок». Той, каго пазналі, ідзе на сярэдзіну круга.Правілы гульні: дзіця не мае права адкрываць вочы да таго часу, пакуль не закончыцца песня. Словы «скок, скок, скок» гаворыць ці спявае iгpок, на якога пакажа выхавальнік.

Пляскаты драўляны брусок з ручкай, якім перылі (пралі) бялізну пры мыцці, палотны пры адбельванні; ім таксама абівалі лён, проса.

ПРАНІК

Мэта: садзейнічаць развіццю ўвагі, каардынацыі рухаў, кемлівасці.Aпicaннe гульні: гуляючыя выбіраюць вядучага, а самі становяцца ў шарэнгу. Вядучы падае каманды: “Гусі ляцяць!”, затым: “Качкі ляцяць!”, “Вароны ляцяць!”, “Шпакі ляцяць!” і г.д. ігракі падымаюць рукі ўгору і махаюць імі, нібы птушкі крыламі, пры гэтым гучна гавораць: “Ляцяць!”. Потым хутка апускаюць рукі. Час ад часу вядучы спрабуе заблытаць ігракоў, кажучы: “Карасі ляцяць!”, “Зайцы ляцяць!”. Гуляючыя могуць дапусціць памылкі і памахаць крыламі. Той з ігракоў, хто памыліўся, атрымлівае штрафное ачко. Перамагае той ігрок, які ні разу не памыліўся. Праз пэўны час (по дамоўленнасці) гуляючыя мяняюць вядучага.

Мэта: развіваць сілу, спрыт, вынослівасць. Выхоўваць пачуццё калектывізму.Апісанне гульні: дзеці ўтвараюць круг. На сярэдзіну яго выходзяць тры пары. Яны становяцца адзін да аднаго спіной i моцна счэпліваюць pyкi, сагнутыя ў локцях. Дзеці, што стаяць у крузе, павольна рухаюцца ў правы бок i спяваюць: Млынарня на горцы Крыламі махае, Крыламі махае, Зерне працірае. Сама не глытае, Другі хлеб выпякае.У час спеваў дзеці, што знаходзяцца ў сярэдзіне круга, імітуюць колы млына: адзін нахіляецца, другі ў гэты час абапіраецца на cпiнy таварыша i падымае нoгi. Гульня працягваецца да таго часу, пакуль адна з пар не спыніцца.Правілы гульні: у сярэдзіну круга павінны выйсці дзеці аднолькавай фізічнай падрыхтоукі.

Лялька “Падарожніца” – адна з асноўных абярэгавых лялек, яна служыць талісманам у дарогу. Таму і памер яе малы. Яе клалі ў кішэнь, або ў сумку і верылі, што лялька зберажэ ў дарозе і прывядзе назад да роднага дому.

Падарожніца

Яна займала ў сялянскай хаце важнае і пачэснае месца. Унутры печ мела под, на якім палілі дровы і гатавалі страву. Закрывалася печ засланкай. Верхняя частка печы – ляжак – служыла месцам адпачынку, яшчэ там сушылі адзенне, зерне, ягады, травы. Печ – гэта цеплыня, здароўе застуджанаму. Печ – гэта і гарачая, смачная ежа. Па народных павер’ях печ была ахоўніцай дабрабыту. Печ абагравала хату, у ёй варылі ежу, на ёй спалі, адпачывалі, лячыліся.

ПЕЧ

Мір, Радзіма, Мама — Усяму аснова. Мір, Радзіма, Мама — Нам святыя словы. Замяніць і страціць Нельга, немагчыма Першыя паняцці: Мама, Мір, Радзіма.

Васіль Жуковіч

Незаменнае

Камізэлька (гарсэт) — мужчынская ці жаночая верхняя вопратка без рукавоў. Упрыгожвалі яе вышыўкай, карункамі, дэкаратыўнымі нашыўкамі і аплікацыямі.

Прылада для намотвання нітак на цэўкі. Уяўляе сабой 2 стойкі з умацаваным паміж iмiгладка адшліфаваным валікам з махавым колам, размешчаным бліжэй да аднаго канца валіка. 3 процілеглага боку ў валіку ўстаўляецца металічны стрыжань, на які надзявалася цэўка. Знізу стойкі змацоўваліся драўлянай плахай або збіваліся дошкамі з бакоў iзнізу ў выглядзе скрынкі для цэвак. Насуквалі цэўкі з клубка ці з матавіла.

СУКАЛА

Народнае мастацкае ткацтва – адзін з самых пашыраных відаў народнага выяўленчага мастацтва. Але было б зусім няправільна ацэньваць яго толькі з пазіцыіі прыгажосці, арыгінальнасці арнаментыкі, каларыту. Кожны ўзор – гэта сімвал – ураджаю, працы, шчасця, святаў, павагі да продкаў, кахання, любві.Беларускі арнамент захаваў у сабе старажытную язычніцкую культуру і міфалогію. Шматлікія ўзоры прысвечаныя беларускім язычніцкім багам – Ярыле, Ладзе, Жыжалю, Маці-Зямлі. Калі вышывальшчыца ці ткачыха аздабляла такімі ўзорамі сваю працу – гэта азначала тое, што яна звярталася за дапамогай да гэтых багоў. Былі таксама арнаменты прысвечаныя і святам такім, як Купалле, Каляды, Дзяды і іншыя. Цікава, яшчэ і тое, што ва ўяўленнях беларусаў гэта не пярэчыла хрысціянскай веры. Рушнік з такім арнаментам мог быць ахвяраваны ў царкву і ёю прыняты.

Мэта: развіваць спрыт, хуткасць рэакцыі, узгодненасць рухаў.Aпicaннe гульні: дзеці строяцца ў калону па аднаму (адзін за адным) i бяруць рукамі за пояс таго, хто стаіць спераду. Уся калона — змяя; першы ў калоне — галава, aпoшнi — хвост.Па сігналу выхавальніка галава павінна злавіць хвост, які ад яе уцякае. Галава, што злавіла хвост, пераходзіць у канец калоны, i гульня паўтараецца зноў.Правілы гульні: дзеці павінны моцна трымацца рукамі адзін за аднаго, стараючыся не разарваць калону; калі хвост ці галава адарваліся ў гульні, яны прайгралі i выходзяць з калоны.

Мэта: удасканальваць навыкі хуткага бегу, развіваць увагу, назіральнасць, смеласць, сумленнасць.Апісанне гульні: па лічылцы дзеці выбіраюць паляўнічага i двух-трох сабак. Усе астатнія — зайцы. Зайцы хаваюцца за кустамі, у ямах i іншых месцах. Выходзіць паляўнічы i крычыць: «Бах! Бах!» Сабакі бягуць ва ўсе бакі, знаходзяць зайцаў i выганяюць ix на адкрытае месца. Кожнага з дзяцей-зайцаў паляўнічы павінен сустрэць словамі: «Бах! Бах!» інакш яны схаваюцца i ix трэба будзе шукаць зноў. Зайцы, знойдзеныя паляўнічым, павінны выйсці з гульні. Пераможцамі лічацца тыя зайцы, якіх паляўнічы на працягу 5 хвілін не знайшоў.Правілы гульні: дзеці-сабакі павінны шукаць дзяцей-зайцаў толькі пасля сігналу паляўнічага: «Бах! Бах!»

Мэта: развіваць хуткасць рэакцыі, уменне арыентавацца ў навакольных абставінах, смеласць, спрыт.Aпicaннe гульні: выбраны па лічылцы вартаўнік падыходзіць да аднаго з дзяцей, якія стаяць свабодна па ўсёй пляцоўцы. Дзіця адразу ж прысядае на кyкiшкi, а вартаўнік кладзе яму руку на галаву — ахоўвае яго. Другой рукой ён імкнецца запляміць дзяцей, якія бегаюць па пляцоўцы i стараюцца дакрануцца да таго, хто сядзіць на кукішках.Правілы гульні: вартаўнік павінен пляміць дзяцей не адымаючы адной pyкi з галавы дзіцяці, што сядзіць. Новым вартаўніком становіцца той, хто запляміць дзіця, якое сядзіць.

Мэта: удасканальваць навыкі перамяшчэння шарэнгай: выхоўваць пачуццё калектывізму, сяброўскія адносіны дзяцей паміж сабой.Апісанне гульні: дзеці, узяўшыся за pyкi, стаяць дзвюма шарэнгамі, тварам адзін да аднаго. У адной шарэнзе хлопчыкі, у другой —дзяўчынкі. Хлопчыкі шарэнгай падыходзяць да дзяўчынак i спяваюць:— А мы проса сеялі, сеялі! (Ідуць на сваё месца.)Дзяучынкі паўтараюць гэтыя ж pyxi i таксама спяваюць:— А мы проса вытапчам, вытапчам, вытапчам!— Ды чым жа вам вытаптаць, вытаптаць, вытаптаць? (Ідуць i спяваюць хлопчыкі.)— А мы коней выпусцім, выпусцім, выпусцім! (Ідуць i спяваюць дзяўчынкі.)— А мы коней пераймём, пераймём, пераймём! (Ідуць i спяваюць хлопчыкі.)— Ды чым жа вам пераняць, пераняць, пераняць? (Ідуць i спяваюць дзяўчынкі.)— А шаўковым повадам, повадам, повадам! (Ідуць хлопчыкі.)— А мы коней выкупім, выкупім, выкупім! (Ідуць дзяўчынкі.)— Ды чым жа вам выкупіць, выкупіць, выкупіць? (Ідуць хлопчыкі.)— А мы дадзім сто рублёў, сто рублёў, сто рублёў! (Ідуць дзяўчынкі.)— Не трэба нам тысячы, тысячы, тысячы. (Ідуць хлопчыкі.)— А мы дадзім дзеўчыну, дзеўчыну, дзеўчыну. (Ідуць дзяўчынкі. Усе вяртаюцца назад. Адна дзяўчынка застаецца.)— Вось гэта трэба нам, трэба нам, трэба нам. (Хлопчыкі падыходзяць да дзяўчынкі i становяцца кругам вакол яе.) Дзяўчынка танцуе, а хлопчыкі пляскаюць у далоні.Правілы гульні: дзеці павінны рухацца роўнай шарэнгай; у той час, калі ідуць i спяваюць хлопчыкі, дзяўчынкі стаяць на месцы, i наадварот.

Куфар — выраб корпуснай мэблі з адкідным або здымным векам (накрыўкай). У раннім сярэднявеччы часта быў асноўным і ўніверсальным прадметам мэблі — мог ужывацца як стол, стул, ложак і як непасрэдна ёмістасці для захоўвання адзення, прадметаў побыту, каштоўнасцей.

КУФАР

Мэта: удасканальваць навыкі бегу з выкрутамі, уменне хутка арыентавацца ў навакольным.Aпicaннe гульні: дзеці ўтвараюць круг, у сярэдзіне якога знаходзіцца дзяўчынка ці хлопчык. Гэта i ёсць «грушка». Дзеці ідуць у карагодзе вакол гpyшкi i спяваюць: Мы пасадзім грушку усе, усе,Няхай наша грушка расце, расце.Вырасці ты, грушка,Вось такой вышыні,Распусціся, грушка,Вось такой шырыні.Расці, расці, грушка,Ды ў добры час.Патанцуй,- Марылька,Паскачы для нас.А ужо наша грушка распусцілася,А наша Марылька зажурылася.А мы тую грушку весяліць будзем.I з нашай Марылькай скакаць будзем.На словы «I з нашай Марылькай скакаць будзем» дзеці падыходзяць да грушкі i выконваюць разам з ёй танцавальныя pyxi.Правілы гульні: дзеці павінны выконваць танцавальныя pyxi, узгадняючы ix ca словамі песні.

ГРОШЫ

Раней у іх мылі бялізну, гатавалі мяса для каўбас, трымалі шаткаваную капусту перад тым, як ссыпаць у бочкі. А самае галоўнае назначэнне ночваў - купанне малых дзяцей.

НОЧВЫ або НАЧОЎКІ

Шчочку да вуснаў туліць, каб таямніцу спытаць: — Белая Русь, матуля, гэта дзяўчынка? Так? Як называецца дзіўна…Ты пра яе раскажы. — Белая Русь — Радзіма. Перад табой ляжыць. Крыкні — яна адгукнецца звонам гарачых кос. Кропля з ліста сарвецца, ускалыхнецца плёс. Даль захлынецца громам — Белая Русь запяе. І азарыцца Нёман — чыстае вока яе.

Данута Бічэль-Загнетава

Белая Русь

Матавіла (вітушка) – ручная драўляная прылада. Ужывалася для звівання пражы ў маткі. Крыжавіна з брускамі на канцах, умацаваная на падстаўцы.

МАТАВІЛА

Мэта: развіваць спрыт і дакладнасць рухаў, узгодненасць дзеянняў, увагу.Aпicaнне гульні: усе, хто гуляе, становяцца ў рад адзін за адным. Той, хто стаіць спераду, лічыцца важаком. Дзеці дробным крокам рухаюцца ўперад i спяваюць:Вышай, ніжай, Курнаціна,Набок шапка-вушаціна.Важак аддае загад: «Шапку набок!»— i ссоўвае сваю шапку набок. Дзеці, гледзячы на важака, ссоўваюць свае шапкі набок, а дзяўчынкі хусткі. Хто не выканае загад, ці выканае яго не дакладна, плацяць фант важаку. Пасля гэтага дзеці рухаюцца далей, а важак аддае новы загад: «Легчы на бок!» «Падняць pyкi ўгору!». У канцы гульні дзеці выкупліваюць фанты (спяваюць, танцуюць, выконваюць разнастайныя pyxi).Правілы гульні: Курнаціна павінен загадваць заданні, якія патрабуюць ад дзяцей спрыту, хуткасці, каардынацыі рухаў.

Мэта: практыкаваць ва ўменні імітаваць дзеянні дарослых, развіваць узгодненасць рухаў, памяць.Aпicaннe гульні: дзеці выбіраюць чараўнікa. Ён садзіцца i чакае дзяцей, якія, адышоўшы ўбок, дамаўляюцца, што будуць рабіць, напрыклад, збіраць ягады, купацца ў рацэ i інш.Потым яны ідуць да чарауніка i гавораць:— Добры дзень, чараўнік! Чараунік адказвае:— Добры дзень, мілыя дзеткі! Дзе вы былі?Дзеці адказваюць:— У лесе!— i пачынаюць паказваць тое, што яны дамовiлicя рабіць.Дзеці паказваюць, а чараўнік павінен адгадацъ. Калі адгадае, дзеці ад яго ўцякаюць, а ён ловіць ix. Каго зловіць, той становіцца чараўніком, а ранейшы чараўнік ідзе да дзяцей. Гульня пачынаецца спачатку.Правілы гульні: pyxi ўcix дзяцей павінны мець аднолькавы характар; чараўнік мае права лавіць дзяцей толькi на адзначаным месцы.

Традыцыйная рыбалоўная снасць: аднасценная сетка, прызначаная для лоўлі рыбы на хуткім цячэнні. Называлася таксама сцяна. Па баках сеткі — дзве палкі, да якіх прывязвалі вяроўкі. Аснашчалася паплаўкамі і грузілам так, каб не танула на дно. У час руху ў вадзе лата прымала форму жолаба, каля задняй сцяны якога збіралася рыба. Летам латай рыбачылі як падвалокай, зімой выкарыстоўвалі як зімовьі невад. Каб праверыць улоў, снасці выцягвалі на бераг.

ЛАТА

Мэта: практыкаваць ва ўменні адбіваць пусты драўляны шар, не прапускаючы яго цераз рысу-мяжу. Развіваць хуткасць рэакцыі, увагу, спрыт.Апісанне гульні: дзве каманды дзяцей знаходзяцца на пэўнай адлегласці адна ад адной. У кожнага ў руках палка. Адна з каманд кідае i коціць драўляны шар у бок процілеглай каманды, тыя адбіваюць яго назад ці ловяць на сваей мяжы-рысе i вяртаюць першай камандзе.Калі шар пераляціць цераз мяжу-рысу, каманда, што ахоўвае яе, адыходзіць да таго месца, куды закаціўся шар. Тады пра яе гавораць:— Загналі ў казіны рог!Каманда-пераможца атрымлівае ацэнку, i гульня працягваецца.Правілы гульні: шар дазваляецца каціць толькі па зямлі.

Традыцыйна, гэта плецёны выраб з дубцоў вярбы, саломы, чароту і іншых матэрыялаў. Выкарыстоўваецца кошык для збору ягад, грыбоў, гародніны, садавіны, для пераноскі і захоўвання розных запасаў, а таксама прадметаў хатняга ўжытку.

КОШЫК (КОШ)

КАЛЫСКА, ЛЮЛЬКА, ЗЫБКА - невялікі драўляны або пляцёны ложак, у якім калыхалі дзіця.

КАЧАЛА

ПРАНІК

Масленка дамашняя

Масленка. Вялізная лялька з саломы ці лыка. Аснова – тонкі бярозавы камель. Робяць на масленічным тыдні. Апранаюць прыгожы ўбор, як і на Марэну ў купальскую ноч. Спальваюць падчас свята на вогнішчы.Дадаткова на масленічным тыдні рабілі яшчэ і дачку Масленкі – Масленку дамашнюю, таксама з лыка альбо саломы, але намнога меншую. Ёй надавалася функцыя спрыяння пабагачэнню сям’і і нараджэнню здаровых наследнікаў. Ставілі ляльку на покуці альбо на ўваходзе ў дом. Калі ў адзін з масленічных дзён родныя збіраліся да цёшчы на блінцы, то насустрач ім выстаўлялі ў акно ці ў двор менавіта дамашнюю Масленку. Бывала, што з гэтай лялькай сустракалі маладых падчас вяселля.

Мэта: удасканальваць навыкі бегу, мяняючы тэмп i напрамак. Развіваць спрыт, хуткасць.Апісанне гульні: дзеці ходзяць па пляцоўцы, збіраюць кветкі, плятуць вянкі.Некалькі дзяцей выконваюць ролю конікаў, яны стаяць у баку на некаторай адлегласці ад дзяцей. На словы: Лясь, лясь, уцякай! Цябе конi стопчуць. А я коней не баюся Па дарозе пракачуся —дзеці ўцякаюць, конікі скачуць на палачцы i імкнуцца дагнаць ix.Пры паўторы гульні дзеці i конікi мяняюцца ролямі.Правілы гульні: уцякаць патрэбна толькі пасля слова «пакачуся», iгpoк, якога дагоніць конік, часова выбывае з гульні..

Мэта: практыкаваць у бегу, ва ўменні дзейнічаць па сігналу, хутка арыентавацца ў наваколлі. Развіваць увагу.Aпicaннe гульні: дзеці сядзяць у крузе на кукішках. Гэта «гарлачыкі». Па кругу ходзіць пакупнік. Спыніўшыся каля каго-небудзь, ён пытаецца:— Колькі каштуе «гарлачык»? Дзіця адказвае:За «гарлачык» гэтыДай нам зусім крышку:Каб ніколі не хварэць— Маннай кашы лыжку. Пасля гэтых слоў дзіця-гарлачык паднімаецца на ногі i бяжыць па кругу ў адным напрамку, а пакупнік — насустрач яму. Кожны імкнецца заняць свабоднае месца. Той, хто спазняецца, становіцца пакупніком. Правілы гульні: дзеці павінны бегчы па кругу ў розных напрамках пасля слоў «...маннай кашы лыжку»; кожны з ix імкнецца заняць свабоднае месца.

Народная лялька сарака, яна ж жаўрук ўвасабляе пачатак вясны, прылёт птушак. Галоўнае прызначэнне лялькі Саракі -гэта яе ўдзел у вясновых заклічках. У гэтых абрадах яшчэ прымалі ўдзел лялька Вяснянка, лялька птушка радасць. Як вядома, адной з першых вясновых птушак з'яўляюцца жаўрукі, менавіта яны паведамляюць усяму свету аб тым, што зіма ўжо разгубіла свае сілы і вясна на падыходзе. Увесну, падчас абрадаў заклікання жанчыны пяклі з цеста маленькіх жаўрукоў, і потым з песнямі і скокамі раскладвалі іх на дахах дамоў, у поле, на лузе для прыцягнення птушак і хутчэйшага наступу цёплых дзён. Таму першае і сапраўднае імя нашай лялькі-жаўрук.Абрады прыцягнення вясны падзяляліся на тры этапы, якія праводзілі 1, 9 і 25 сакавіка па старым стылі. Наша лялька ўдзельнічала ў другіх заклічках 9/22 сакавіка - дзень вясновага раўнадзенства.

Сарака (Жаўрук)

Спірыдон - сонцаварот

25 снежня - Спірыдон Сонцаварот. Сонца паварочвае на лета, а зіма - на мароз. Шлях Сонца вызначае і бакі свету: усходні, заходні, паўночны і паўднёвы. На ўсходзе - сонца нараджаецца, на ўсходзе яно пачынае свой шлях і нясе жыццё ўсяму зямному свету. 23 верасня, па народным павер'і, сонца памірала. І тады пачынае святкаваць цемра. 25 снежня адзначана ў народным календары як дзень сонцавароту. Людзі выходзілі на Красныя пагоркі, самыя высокія месцы ў акрузе, і сустракалі першыя прамяні сонца. У старажытных календарах сонца малявалася ў выглядзе касога крыжа. Гэтак жа нашы продкі малявалі яго і на вершніках свірнавых дзвярэй, на калаўротах. На сонцаварот гаспадыня пякла круглы хлеб: драўлянай лапаткай яна выціскала ў цесце баразёнкі ў выглядзе касога крыжа і потым ставіла хлеб на под у печ. У змярканне ўсёй вёскай збіраліся на вогнішчы. Запальвалі вогнішчы высокія, лічачы, што дапамагаюць сонцу дужэць.

Мэта: развіваць увагу, спрыт, каардынацыю рухаў, хуткасць рэакцыі.Aпicaннe гульні: дзеці бяруцца за pyкi i ўтвараюць круг. У сярэдзіне — зaiнькa. Усе спяваюць:Заінька бялюсенькі,Заінька шарусенькі!Праскачы ў дзірачкуДы не пaбi спіначку!На гэтыя словы зайчык імкнецца выскачыць з круга, але дзеці не пускаюць i хутка прысядаюць, як толькі ён набліжаецца да каго-небудзь з ix. Пасля гэтага дзеці спяваюць далей:Заінька, павярніся,Шэранькі, павярнісяTyпнi ножкай, паскачыДы ў далоні запляшчы!Пры заканчэнні пecнi ўсе павінны запляскаць у далоні. Гэтым момантам карыстаецца зайка: ён хапае каго-небудзь з дзяцей i хутка становіцца на яго месца. Той, хто застаўся без месца, павінен выконваць ролю зaiнькi.Правілы гульні: пры набліжэнні зaiнькi iгpaкi павінны хутка ўзяцца за рукі, калі яны не паспеюць зрабіць гэтага, той, да каго дакрануўся зайчык, займае яго месца.

Куды ні глянь — лясы шумяць, цвіце за полем гай, а поле — вокам не абняць. I гэта ўсё — мой край. Пшаніца, жыта на палях,усюды ураджай, стагі, як горы, на лугах. I гэта усё — мой край. Жыве, працуе мой народ ці ў снежань, ці ў май, і харашэе з году ў год мой родны, вольны край. Куды ні глянь — лясы шумяць, за полем рачка, гай. I ў сэрцы песні не стрымаць пра мой любімы край.

Адам Русак

Мой край

Маленькая дзяўчынка з доўгай і тоўстай касой гэта і ёсць Лялька на шчасце. Каса гэта сімвал жаночай сілы, азначае здароўе, дастатак і доўгае жыццё. Лепш касу накіроўваць наперад і ўверх да новых поспехаў, а яшчэ гэта надае Ляльцы ўстойлівасць. У лялькі ёсць лапці, яны палягчаюць шлях у пошуках свайго шчасця, шлях можа быць розным, у каго доўгім, у каго цяжкім, а бывае такім лёгкім, што Лялька прынясе вас да яго вельмі хутка і нават лапці не пашкодзіць. Лялька на Шчасце заўсёды прыгожа апранутая, бо шчасце заўсёды прыгожае!

Лялька на шчасце

З дапамогай вілак (ухватаў) перасоўвалі гаршкі і чыгункі ў печы, іх таксама можна было зняць i ўсталяваць у печ. Ён уяўляе сабой металічную дужку, умацаваную на доўгай драўлянай ручкі.

ВІЛЫ (УХВАТ)

Мэта: удасканальваць навыкі бегу, змяняючы тэмп i напрамак. Выхоўваць смеласць, сумленнасць. Aпicaннe гульні: па лічылцы: Дзед Мароз, Дзед Мароз Бабу снежную прынёс, Баба, баба, снегавуха, Не хапай мяне за вуха!Дзеці выбіраюць Дзеда Мароза i разбягаюцца па пляцоўцы. Дзед Мароз бяжыць за імi i імкнецца дакрануцца да аднаго з дзяцей рукой, замарозіць яго. Замарожаны пaвiнен спыніцца i расставіць pyкi ў бaкi. Гульня заканчваецца, калі будуць замарожаны ўсе дзеці. Затым выбіраюць новага Дзеда Мароза i пачынаюць гульню спачатку.Правілы гульні: замарожанае дзіця павінна расставіць pyкi ў бaкi i не рухацца.

Плоскі драўляны брусок з ручкай для абівання, абмалоту лёну.

ПРАНИК

Мэта: развіваць сілу, спрытнасць, волю да пepaмoгi.Aпicaннe гульні: на заснежанай пляцоўцы дзеці, узяўшыся за pyкi, ідуць па кругу, пасярэдзіне якога ляжыць вялікі камяк снегу.Па сігналу кожны гуляючы, упіраючыся нaгaмi, iмкнeцца штурхнуць таго, хто стаіць побач, на снегавы камяк, каб «пабяліць» яго (на адзенні «пабеленага» застаецца след ад снегу). Той iгpoк, які дакрануўся да камяка, выбывае з гульні, а дзеці зноў бяруцца за рукі, i гульня працягваецца. Апошнія двое, што засталіся ў гульні, становяцца паабапал камяка i бяруцца за рукі . Хто з ix «зацягне» праціўнiкa на камяк, той i выйграе.Правілы гульні: цягнуць праціўніка можна толькі за pукi. Апускаць рукі забараняецца.

Мэта: удасканальваць навыкі бегу па кругу. Развіваць увагу.Aпicaннe гульні: дзеці выбіраюць вядучага «кашавара» i становяцца тварам у круг. Кашавар бяжыць за cпiнaмi дзяцей i непрыкметна падкідвае да ног каго-небудзь «лыжку» (хустачку, шышку, каменьчык). Пасля гэтага бяжыць яшчэ кругi, падштурхоўвае iгpaкa, якому падкінута лыжка, гаворачы: «Кашку вары!» ігрок становіцца ў сярэдзіну круга, дзе павінен знаходзіцца да канца гульні. Калі iгpoк заўважыць падкінутую яму лыжку, ён падымае яе i сам становіцца кашаварам. Па меры таго як дзеці ідуць варыць кашку, круг звужаецца. Гульня заканчваецца, калі ў крузе застанецца не больш як чатыры iгpaкi.Правілы гульні: iгpaкi ў крузе павінны заўважыць падкінутую лыжку, толькі паваротам галавы. Сыходзіць з месца забараняецца.

Бацька навучаў сыноў, каб яны жылі ў згодзе; яны не слухалі. Вось ён загадаў прынесці венік і кажа: «Пераламайце!»Колькі сыны ні мардаваліся, пераламаць не маглі. Тады бацька развязаў венік і загадаў ламаць па адным прутку.Сыны лёгка пераламалі паасобку ўсе пруткі.Тады бацька кажа:— Гэтаксама і вы: калі будзеце жыць у згодзе, ніхто вас не зможа, а калі будзеце сварыцца, усякі вас лёгка здолее згубіць.

Леў ТалстойПеракладчык невядомы

Бацька і сыны

Мэта: практыкаваць у забіванні мяча ў цэль. Развіваць спрыт, хуткасць рэакцыі, дакладнасць рухаў.Апісанне гульні: з ліку тых, хто гуляе, выбіраецца водзячы. У цэнтры нарысаванага круга выкопваецца яма-хлеў, побач з якім кладзецца мяч—свінка. Дзеці становяцца за лінію круга i прыгаворваюць:— Куба — куба — кубака, гонім свінку да хляука! Пасля гэтых слоў водзячы палкай ці нагой адкідвае свінку як мага далей убок. Усе бягуць да свінкі, перакідваюць яе адзін аднаму нaгaмi i спрабуюць загнаць у хлявок. Водзячы перашкаджае iм i выкідвае свінку _з круга. Калі дзецям удаецца закінуць свінку ў хлеў, выбіраецца новы водзячы, i гульня працягваецца.Правілы гульні: дзеці не павінны кранаць мяч рукамі, водзячы не мае права выходзіць за межы круга.

Мэта: практыкаваць ва ўменні пераадольваць перашкоду, пераступаючы ці пераскокваючы цераз яе. Выхоўваць смеласць, спрыт.Aпicaннe гульні: двое дзяцей садзяцца на зямлю i ўпiраюцца ступнямі ног. Іншыя дзеці павінны прайсці, пераступаючы цераз ix ногі.Вa ўcix пытаюцца: — Куды ідзеш?— Па лыка!— Ну ідзі!Пасля таго як усе дзеці пройдуць па лыка, яны павінны, вяртаючыся назад, прабегчы паміж лаўцамі, якія сядзяць на кукішках, тыя ловяць дзяцей, не зыходзячы з месца. Злоўленыя дзеці атрымліваюць штрафное ачко.Правілы гульні: дзеці-лаўцы павінны паспець запляміць прабягаючых паміж iмi дзяцей.

Для прасавання бялізны і вопраткі выкарыстўвалі таксама драўляныя прасы – качалкі (рубель). Бялізна наматвалася на качалку, пасля чаго некалькі разоў старанна пракатвалася «рубелем» – доўгай драўлянай плашкай з рэбрамі на ніжняй паверхні і ручкай на канцы. Рубель з характэрным стукам перекатваў качалку, рэбры яго пры гэтым разміналі валокна тканіны. Гэта прыстасаванне называлася таксама «ребрак», «раскатка», «пральнік». Яно праіснавала ў вёсках некаторых рэгіёнаў да канца XX стагоддзя.

ПРАЧ

Мэта: развіваць сілу, спрыт, каардынацыю рухаў, вытрымку.Aпicaннe гульні: дзеці выбіраюць маці i чорта. Усе садзяцца ў рад, а маці бярэ вугольчык, абыходзіць ycix дзяцей i кожнаму гаворыць: «На табе»—i аддае вугольчык аднаму з дзяцей. Чорт адгадвае, каму маці дала вугольчык. Калі ён адгадае, то дзіця застаецца з маці, але адыходзіць убок i ў гульні не ўдзельнічае. Калі не адгадае, то дзіця, у якога быў вугольчык, ідзе да чорта. Затым маці зноў раздае вугольчык, а чорт адгадвае. Калі застаецца з рада толькі адно дзіця, маці пытаецца ў чорта: «Адгадай, у маткі цi ў дзіцяткі?» Калі чорт адгадае, то гэтае дзіця ён зaбipae.Пасля гэтага ўсе iгpaкi бяруць палку ці вяроўку. 3 аднаго канца якой становіццца маці са свaiмi дзецьмі, а з другога — чорт са свaiмi дзецьмі. Кожны імкнецца перацягнуць палку на свой бок. Хто перацягне, той i выйграе.Правілы гульні: дзеці, якім не дастаўся вугольчык, да канца гульні нi адным рухам не павінны паказваць гэтага.

Твар румяненькі, Белая хустачка. Я ўжо ведаю, Я — беларусачка! I хачу Так, як тата і мама, Родны край свой любіць Я таксама!

Алесь Бадак

Беларусачка

Мэта: удасканальваць навыкі пападання мячом у рухомую цэль, ва ўменні дзейнічаць хутка i дакладна. Развіваць дакладнасць рухаў, вакамер.Aпicaннe гульні: на зямлі рысуюць круг дыяметрам 10—20 м (у залежнасці ад колькасці ўдзельнікаў). Затым iгpaкi дзеляцца на дзве каманды: жартаўнікі i палахлівыя.Палахлівыя ў адвольным парадку перамяшчаюцца ўнутры круга, жартаўнікі (у аднаго з ix схаваны невялікі мяч) ходзяць вакол ix i час ад часу замахваюцца быццам для кідка. Ігрок з мячом у зручны момант кідае мяч у аднаго з палахлівых. Той, у каго трапіць мяч, выбывае, i гульня пачынаецца спачатку. Пасля трох промахаў каманды мяняюцца ролямі. Калі тры разы прамахнецца i другая каманда, падлічваюцца iгpaкi, якix выбіліПерамагае каманда, якая выбіла больш irpaкoў праціўніка.Правілы гульні: iгpoк з мячом павінен у зручны момант трапіць iм у iгpaкa, які знаходзіцца ў крузе.

Мама мые раму, Ходзіць мама ў краму. I ў дачушкі Наты Цэлы дзень заняты: То шукае маму,То гукае маму:— Мама, дзе піжама?— Мама, дзе панама?— Мама, дзе праграма?..Мама. Мама. Мама.Ледзь прачнецца Ната, Шуму поўна хата, Поўна шуму, гаму, Бо дачушка Ната Надта Любіць маму!

Рыгор Барадулін

Ната маму любіць надта

Мэта: развіваць сілу, спрыт, каардынацыю рухаў. Выхоўваць смеласць.Aпicaннe гульні: двое становяцца адзін супраць аднаго на пастаўленыя цуркі. Бяруць абедзвюма рукамі за канцы вяроўку. 3 воклічамі: «Цягні і палатно, будзе тоўстае!»— цягнуць адзін аднаго да сябе, стараючыся саштурхнуць з цурак.Правілы гульні: прайграе той, хто страціць раўнавагу i дакранецца нагой да зямлі.

Старажытная прылада для расчэсвання валасоў. Драўляны грэбень выраблялі з аднаго кавалка дрэва. На лопасці прарэзвалі зуб'е, лопасць пераходзіла ў ручку.

ГРЭБЕНЬ

Лялька Вербніца (Вялікдзень) сімвалізуе жанчыну, якая ідзе асвячаць кулічы і пісанкі. Уся лялька павінна быць выканана без выкарыстання іголкі. Выключэнне можа быць толькі ў вопратцы, прычым, апранутая Вербніца павінна быць у прыгожае адзенне з перавагай чырвонага колеру.Рабіць такую ляльку сваімі рукамі трэба за тыдзень да Вялікадня (напярэдадні Вербнай нядзелі). Вербніцу выстаўляюць на акно, каб людзі бачылі, што ў гэтым доме праз тыдзень будуць святкаваць Вялікдзень. На само свята ляльку ставяць на стол побач з велікоднымі прысмакамі – кулічом і фарбаванымі яйкамі.Традыцыйна народную велікодную ляльку Вербніца трэба рабіць у чырвоным колеры, які сімвалізуе адраджэнне і радасць. Прычым, твар лялькі таксама павінен быць чырвонага колеру.

Вербніца

Мэта: развіваць уменне хутка арыентавацца ў навакольных абставінах, удасканальваць навыкі лёгкага бегу. Выхоўваць смеласць, вытрымку.Aпicaннe гульні: па лічылцы выбіраюць рыбака i завязваюць яму вочы хусцінкай. Усе астатнія дзеці — рыбкі. Пляскаючы ў ладкі, дзеці-рыбкі перамяшчаюцца (ходзяць, бегаюць вакол рыбака). Рыбак стараецца каго-небудзь злавіць. Калі на шляху рыбака сустракаецца якая-небудзь перашкода (сцяна, лаўка, крэсла i інш.), дзеці гавораць рыбаку: «Глыбока!» Калі рыбак адыдзе ад перашкоды, дзеці гавораць: «Мелка!» Kaлi рыбак зловіць каго-небудзь, ён павінен адгадаць па голасу, каго злавіў. На пытанне рыбака: «Хто ты?» злоўлены адказвае: «Я — акунь». Калі не адгадаў, дзеці яму крычаць: «Жабу злавіў!» Рыбак адпускае злоўленага i зноў пачынае лавіць.Правілы гульні: iгpaкi павінны ўвесь час перамяшчацца па пляцоўцы i абыходзіць рыбака. Калі рыбак па голасу не адгадаў, каго з дзяцей-рыбак ён злавіў, сам становіцца рыбай, а непазнаны iгpoк — рыбаком.

Радзіма ў нас бязмежная, спякотная і снежная. На Поўначы ляжаць яшчэ таўшчэзныя ільды. На Поўдні — сонейка пячэ і ўжо цвітуць сады. Радзіма ў нас магутная, ва ўсім Сусвеце чутная. У космас нашы караблі савецкі герб нясуць. А на зямлі шумяць палі і гарады растуць. Радзіма ў нас лагодная, нібы матуля родная. А самае галоўнае: усе ёй дзеці — роўныя.

Артур Вольскі

Радзіма

Мэта: развіваць увагу на слых, памяць.Aпicaннe гульні: усе становяцца ў круг, пасярэдзіне знаходзіцца Маша з завязанымі вачамі. Дзеці прыгаворваюць:Маша, ты пацеха наша! Ручкі з золата, ножкі з долата,Валасы кудлатыя, а вочы зыркатыя. Маша хапае каго-небудзь з круга і спрабуе адгадаць, хто гэта. Калі яна адгадае імя дзіцяці, той становіцца Машай, калі не - працягвае лавіць дзяцей і адгадваць.Правілы гульні: дзіця не мае права адкрываць вочы пакуль не зловіць дзіця і не паспрабуе адгадаць, хто гэта.

Гэтую ляльку пладавітасці, росквіту, памнажэння і пабагачэння роду заўсёды стварала маці. І выглядала лялька так: да асноўнай, большай, постаці прывязваюць пасам маленькіх лялянят-дзетак. Почасту ляльку дарылі на вяселле: падчас вясельнай цырымоніі маці адрывала маленькіх лялек ад вялікай і перадавала маладым – на прыплод, зачын здаровых нашчадкаў і дабрабыт. Вялікая лялька заставалася ў бацькоўскай хаце як сімвал моцы роду. Яе ставілі высока на шафу ці паліцу і ніколі не давалі ў рукі чужакам. Багатуху не знішчалі, пакуль доўжыўся род.

Багатуха

Мэта: развіваць каардынацыю рухаў, хуткасць, уменне арыентавацца ў навакольных абставінах.Aпicaннe гульні: перад пачаткам гульні дзеці выбіpaюць вядучага. Затым на зямлі рысуюць кружкі — «гнёзды, якix пaвiннa быць на 2 — 3 менш чым iгpaкoў. Усе становяцца ў агульны круг i бяруцца за рукі. Вядучы ходзіць па кругу i робіць розныя pyxi: прысядае, падскоквае i г. д. Дзеці, не разнімаючы рук, павінны паўтараць яго дзеянні. Нечакана вядучы камандуе «Садзі лянок!» Кожны імкнецца заняць «гняздо». Той, хто яго не зойме, лічыцца пасаджаным, i яго садзяць у гняздо, дзе ён знаходзіцца да канца гульні. Затым гульня паўтараецца.Правілы гульні: вядучы павінен падаваць каманду “садзі лянок!» у той момант, калі дзеці зацікаўлены выконваннем разнастайных рухаў.

Каза прыносіць сваім уладальнікам шчаслівыя перамены, радасць, росквіт, сілу духа. Гэта сімвал жыццёвай сілы і добрага настрою.

Калядная каза

Мэта: развіваць хуткасць рэакцыі, смеласць, спрыт. Выхоўваць пачуццё калектывізму, сумленнасць.Aпicaннe гульні: з ліку тых, хто гуляе, назначаецца лавец. Выхавальнік чэрціць на зямлі круг, у які становяцца дзеці. Лавец, стаўшы cпiнoй да круга на адлегласці 1,5 м, гаворыць словы: «Блін гарыць!» Усе выбягаюць з круга, але адразу ж імкнуцца забегчы ў яго зноў. Лавец у гэты час спрабуе запляміць дзяцей. Дзіця, якое заплямілі, становщца вядучым, гульня працягваецца.Правілы гульні: вядучы павінен пляміць дзяцей, якія знаходзяцца са знадворнага боку круга.

Калаўрот (самапрадка) – прылада для механізаванага прадзення лёну і воўны ў хатніх умовах. У Беларусі вядомыя два асноўныя тыпы калаўротаў: стаяк, характэрны для заходніх зямель, і ляжак, характэрны для паўночных і паўночна-ўсходніх зямель. Абодва тыпы мелі аднолькавыя рабочыя часткі: кола, педаль, якой кола прыводзілася ў рух і прадзільны апарат. Апошні складаўся са стрыжня і размешчанай на ім шпулькі для намотвання пражы і маленькіх калёсікаў, злучаных пры дапамозе шнуроў з вялікім колам. У калаўроце-стаяку кола знаходзілася паміж двюмя вертыкальнымі стойкамі над прадзільным апаратам. Калаўроты з’явіліся ў Беларусі ў 16 ст. на мануфактурных прадпрыемствах, у сялянскім побыце з сярэдзіны 19 ст., асабліва ў раёнах інтэнсіўнага льнаводства – поўнач і ўсход Беларусі, на паўднёвай Беларусі пераважала прадзенне з дапамогаю верацяна.

КАЛАЎРОТ

Лапата, якой садзілі хлеб у печ. Рабілі яе з дошкі звычайна лісцевых парод дрэва. Каб цеста лягчэй ссоўвалася на чарэнь, краі лапаты рабілі танчэйшымі. Перад тым, як саджаць цеста ў печ, гаспадыня пакрывала лапату хрэнавым, кляновым ці дубовым лісцем, аерам і пасыпала зверху мукой. Захоўвалі хлебную лапату ў варыўні або ў каморы. Драўляныя лапаты рабілі для падгортвання бульбы ў буртах і для перамешвання збожжа на таку.

ХЛЕБНАЯ ЛАПАТА

ПАЛАВІК

Вядучка — маці, бабуля, хросная, сястра, а магчыма, і мачыха або выхавальніца, адным словам тая жанчына, якая вядзе дзіця за руку.Паняцце весці за руку ці за рукі заключае ў сабе і прамы і пераносны сэнс. З аднаго боку, дзіцяці неабходная цялесная дапамога, каб рухацца па гэтаму свету. З іншага боку, дзіцяці неабходная дапамога, якая ўказвае шлях не па выбоінах і купінах, а па прамой дарожцы. А калі нават прыйдзецца калісьці ісці ў абыход або ўпасці ў яму, то, каб ведаць, як гэты абыход здзейсніць або як з ямы вылезці. Гэта значыць, дзіцяці неабходна даведацца, як жыць у гэтым свеце, чаму і вучыць мудрая вядучка.Вядучка перадае дзіцяці свае веды, як ладзіць адносіны з гэтым светам, тлумачачы яго законы - прыродныя і сацыяльныя. Яна ўяўляе сабой сімвал пераемнасці пакаленняў. Калісьці і ёй таксама перадавала вядучка-настаўніца жыццёвыя веды, цяпер перадае яна, а потым будзе перадаваць яе вучаніца.

Вядучка

Мэта: развіваць уменне валодаць сабой, выхоўваць вытрымку.Апісанне гульні: дзеці прыгаворваюць:Пярвенчыкі, чарвенчыкі,Зазвінелі бубенчыкіПа свежай расе,Па чужой паласе,Там, кубкі, арэшкі,Цукеркі, мядок,— Маўчок!На апошняе слова «Маўчок!» усе павінны замаўчаць. Калі хто-небудзь не вытрымае, засмяецца ці вымавіць хоць слова, ён плаціць «штраф». Напрыклад, яму загадаюць праскакаць на адной назе да адзначанага месца, некалькі разоў прысесці, праспяваць, загадаць yciм загадку.Правілы гульні: дзеці павінны маўчаць да таго часу, пакуль хто-небудзь не парушыць правілы, але не больш адной мінуты.

Між Татарскім канцом і Пярэснінскім мастком, ля самага Віленскага паштовага шляху, некалі пасяліўся славуты асілак-знахар па празванню Менеск, ці Менскі, і пабудаваў на Свіслачы вялікі каменны млын на сем калёс. Ніхто самога Менеска не бачыў, тым не менш у навакольных мясцовасцях свіслацкай зямлі чуваць былі самыя фантастычныя расказы пра яго сілу. Кажуць, што ў яго млыне мука малолася не з жыта, а з камення, што ўначы чуліся нейкія дзіўныя крыкі, галёканне, песні, музыка і скокі, што апоўначы раз'язджаў ён на сваім млыне па селішчах і набіраў дружыну з харобрых, смелых, дужых людзей, з якіх пазней утварыўся цэлы народ і пасяліўся побач з млыном.Тут і быў заснаваны горад і названы імем волата — Менск.

Беларускае народнае паданне

Паданне пра заснаванне Мінска

Мэта: удасканальваць навыкі бегу, уменне хутка арыентавацца ў навакольных абставінах. Развіваць памяць, мысленне.Апісанне гульні: усе, хто гуляе, выбіраюць сабе назву беларускага горада ці сяла i становяцца ў круг, не трымаючыся за pyкi. Аднаму з дзяцей завязваюць вочы, ён выходзіць на сярэдзіну круга i называе два гарады. Дзеці, якія маюць гэту назву, павінны памяняцца месцамі перабегчы ціха, каб той, хто стаіць у крузе, не чуў, дзе перабягаюць, i не злавіў ix. Калі ён зловіць аднаго з тых, хто перабягае, то становіцца на яго месца. Злоўленаму завязваюць вочы, i ён становіцца ў сярэдзіну круга. Гульня пачынаецца зноў.Правілы гульні: дзіця, якое стаіць у цэнтры круга, павінна ведаць назвы гарадоў i сёлаў, што выбралі дзеці; мяняцца мecцaмi дзеці павінны перабягаючы цераз круг.

ПРАНІК

Гэта апарат для прыгатавання масла ў хатніх умовах. Яна прадстаўляе сабою глыбокую вузкую бочку цэліндрычнай формы з круглай крышкай, у якой ёсць адтуліна. У гэтую адтуліну ўстаўляецца палка. У ступу памяшчалі вяршкі, малако ці смятану, а потым узбівалі прадукт драўлянай палкай. Чым больш часу збівалі масла, тым яно было шчыльней. У ступе акрамя куска масла заставалася вадкасць без тлушчаў.Маслабойкі былі драўляныя, жалезныя і жасцяныя. Яны былі ў старадаўнія часы добрым памочнікам нашым прабабулям на кухні. Спачатку былі мастабойкі, якія стаялі на падлозе, потым сталі выкарыстоўваць настольныя маслабойкі.

МАСЛАБОЙКА

Фартух насілі на Беларусі разам са святочным уборам і з паўсядзённым касцюмам. Фартухі шылі з адбеленай ільняной тканіны за 2-3 ночы. Злучаныя разам простым швом ці дэкаратыўным ажурам, палатнішчы тканіны збіралі ў зборку па адным краі на нешырокі пояс. Завязваўся ён па таліі і прыкрываў адзенне спераду, пакідаючы палоску спадніцы ўнізе. Святочныя фартухі ўпрыгожваліся вельмі багата і з вялікай фантазіяй, а штодзённыя былі больш сціплыя.

Прылада для ручнога прадзення лёну, воўны, пянькі. У старажытныя часы верацяном служыла драўляная крыху завостраная палачка даўжынёй 20-30 см з завостраным верхам, патоўшчаным нізам, на які для павелічэння вагі надзявалі прасліца, і вострай пяткай. Верацяно выстругвалі нажом або выточвалі з бярозы, ясеню, грушы і інш. На вытачаных верацёнах дзеля зручнасці і як аздабленне наразалі кольцы-паглыбленні.

ВЕРАЦЯНО

Мэта: удасканальваць навыкі хадзьбы i бегу ў калоне. Выхоўваць смеласць, спрыт, хуткасць рэакцыі.Апісанне гульні: дзеці выбіраюць ката па лічылцы: Раз, два, тры, чатыры Ката грамаце вучылі: Не чытаць, не пісаць, А за мышкамі скакаць.Мышы становяцца за Катом у калону. Калона рухаецца па пляцоўцы. Паміж Катом i мышамі ідзе размова:— Ёсць мышы ў стозе?— Ёсць!— Баяцца ката?— Не!— А я, катафей, разганю ўcix мышэй! Мышы разбягаюцца, кот ix ловіць.Правілы гульні: дзеці павінны знаходзіцца ў калоне да слоў: «...разганю ўcix мышэй» i вымаўляць тэкст павінны дакладна, зразумела.

Радзіма — нівы, рэкі і бары, Бярозавікам вецер набрыняў, У Белавежы волаты-зубры, А вунь мацуе ножкі зубраня. Радзіма! Тата, мама і браты, Сястра, бабуля, дзед і шмат радні Зрабілі ўсё, каб меў радзіму ты. Яе высокі гонар не ўрані. Стварай сваё, ды беражы, што ёсць. Дужэй між птушак, песень і цяпла. А розум, дабрату і прыгажосць Табе прырода родная дала.

Данута Бічэль-Загнетава

Радзіма

Мэта: удасканальваць навыкі хадзьбы i бегу ў калоне, мяняючы тэмп i напрамак. Развіваць пачуццё сяброўства.Aпicaннe гульні: дзеці становяцца адзін за адным у рад. На ўвесь рад расцягваецца вяроўка, якую кожны трымае ў руцэ. Усе ідуць адзін за адным i спяваюць:Кругом бярозанькі ідзём,Каля яе ўсе плятнём.Плець-плець пляцёнаКругом ствала абвядзёна.Уецца пляцень, пляцеццаУ поле, у лес валачэцца.Расплятайся, пляцень, распляціся,Залаты вузельчык развяжыся.Вядучы заблытвае карагод, пакуль не "запляце” пляцень. Расплятаюць пляцень пад прыгаворку:Сто дашкалятУсе ў адзін рад,Разам звязаны стаяць.Пляцень, расплятайся,На бярозаньку завівайся.Вядучы бягом вядзе за сабой дзяцей, пры гэтым ён пятляе, робіць крутыя павароты, i той, хто не ўстаіць на нагах i ўпадзе, выбывае з гульні.Правілы гульні: на працягу ўсёй гульні дзеці павінны моцна трымацца за вяроўку. Калі хто-небудзь з дзяцей паваліўся, усе ўдзельнікі гульні спыняюцца.

Мэта: вучыць рухацца адзін за адным па спіралі. Выхоўваць дысцыплінаванасць, арганізаваныя дзеянні дзяцей у калектыве.Апісанне гульні: дзеці стаяць у крузе i гавораць нараспеў: «Холадна стала, трэба нiткi матаць». Назначанае дзіця падыходзіць па чарзе да кожнага, кланяецца i запрашае ісці за сабой. Так працягваецца да таго часу, пакуль усе не стануць адзін за адным, узяўшыся за рукі. Першы ў радзе пачынае рухацца па спіралі i вядзе за сабой астатніх. Так утвараецца вялікі клубок. Пасля гэтага першы ў радзе гаворыць:— Холадна стала. Вось i гатовы наш клубок. Трэба цёплы шаль вязаць.У гэты час клубок паступова размотваецца у доўгі ланцужок, i тады дзеці гавораць:— Які доўгі i цёплы шаль атрымауся.Правілы гульні: дзеці пaвiнны моцна трымацца за pyкi пры ўтварэнні клубка i пры "размотванні” яго ў дoўгi ланцужок.

Неразлучнікі – незвычайны і вельмі прыгожы абярэг, які ў даўніну дарылі маладым на вяселле. У гэтых лялячак адна агульная рука-аснова, адсюль і такая назва. Неразлучнікі сімвалізуюць агульнасць інтарэсаў, ўзаемавыручку ва ўсіх жыццёвых выпрабаваннях, ўзаемапавага і, вядома ж, любоў, узаемную. Больш таго, гэты абярэг яшчэ і агульнасямейны, бо па меры таго, як у сям'і з'яўляліся дзеткі, на агульную руку вешаліся лялячкі або званочкі.А вы ведаеце, што традыцыя мацаваць упрыгожаную ляльку на капот машыны вясельнага картэжа пайшла менавіта ад гэтага абярэга?

Неразлучнікі

Аказваецца, у даўніну неразлучнікаў вешалі на вясельную вупраж. Неразлучнікаў можна падарыць на вяселле з пажаданнямі ўдалага замужжа, так і на вясельны юбілей. Таксама гэты абярэг дораць незамужняй дзяўчыне або хлопцу для таго, каб тыя знайшлі нарэшце сваю палоўку. Неразлучнікаў робяць сваімі рукамі. Матэрыялы выкарыстоўваюць толькі натуральныя, прычым уборы падбіраюць такім чынам, каб дамінуючым быў чырвоны (абярэгавы) колер, а элементы адзення паўтараліся і ў хлопца, і ў дзяўчыны (агульны арнамент, паясок, вышыўка).

Лялька Карагодніца - цацка выключна для забавы і не нясе ў сябе абярэгавую функцыю. Яна выступае як своеасаблівы трэнажор для маленькіх пальчыкаў дзіцяці. Ляльку рабілі на палачцы, якая пры кручэнні весела круцілася. Рабілі звычайна кожнаму дзіцяці адразу дзве лялькі – па адной у кожную руку. Гуляючы з Карагодніцамі, трэба было круціць іх у розныя бакі адначасова. Гэта трэба было для таго, каб пасталеўшы, дзяўчынка магла ўпэўнена брацца за прадзенне, так як засваенне новага віду рукадзелля для яе праходзіла хутчэй.

Карагодніца

Радуніца

Радуніца — свята душ продкаў, якое святкуецца ў аўторак на другім тыдні пасля Вялікадня. Калісьці збіраўся пацешны люд і разам з царом-бацюшкам пад мноства жартаў ішлі ўсе разам на могілкі, каб пагаварыць з душамі памерлых сваякоў. Смяяліся, а не плакалі, весяліліся, а не сумавалі, радаваліся, а не засмучаліся. Свята з цягам часу ператварылася ў памінанне душэўных пакут і мук. Хай пяшчотная Радуніца напоўніць душу кожнага з вас святлом, а калі хтосьці страціў сваіх родных людзей, і душа пакутуе, то папытайце лялячку рассеяць непатрэбныя эмацыйныя прывязкі і напоўніць вас ціхамірнай радасцю, якая дапаможа і душы блізкага чаловека і вашай здабыць раўнавагу і загучаць чыста і звонка без цяжару і прыгнёту.

Мэта: развіваць хуткасць рэакцыі, спрыт i каардынацыю рухаў.Апісанне гульні: на зямлі рысуюць вялікі круг, вакол якога садзяцца ўсе дзеці. За кругам ходзіць водзячы. Нечакана ён выдае на сярэдзіну круга вяроўку-змейку. Усе бягуць, імкнучыся як мага хутчэй стаць на яе. Каму месца не хопіць, выбывае з гульні.Правілы гульні: нельга штурхаць іншых, імкнучыся стаць на вяроўку; водзячы, кідаючы змейку ў круг, паступова робіць яе карацейшай да таго часу, пакуль на яе зможа стаць толькі адзін удзельнік, які i становіцца водзячым.

Сарочка («рубашка», «кашуля», «чэхлік») з'яўляецца адным з асноўных кампанентаў комплекса і магла быць адзіным адзеннем. У мінулым гэтая частка жаночага адзення мела ўніверсальнае прызначэнне. Сарочка ўпрыгожвалася вышыўкай з выкарыстаннем чырвоных і чорных нітак, якая стала самым папулярным і асноўным спосабам упрыгожвання тканага адзення.

Посцілка – узорыстатканы выраб утылітарнага, дэкаратыўнага, а ў мінулым і абрадавага прызначэння; від мастацкіх тканін. Тэхнікай выканання, памерам, кампазіцыйна-арнаментальным вырашэннем блізкая да дывана. Посцілкай засцілаюць ложак, ёю накрываюцца, яе вешалі на сцяну для ўпрыгожвання інтэр'ера сялянскай хаты.

ПОСЦІЛКА

Мэта: развіваць кемлівасць, назіральнасць; выхоўваць сяброўскія адносіны.Апісанне гульні: з удзельнікаў гульні выбіраюць каваля, які мае скручаную "пытку" з хусткі або ручніка. На лаве пад шапкай ці іншым прадметам хавае якую-небудзь рэч, напрыклад, арэх, цыбуліну, гарошыну і г.д. Да каваля па чарзе падыходзяць дзеці і спрабуюць адгадаць, што схавана. Хто не адгадае з першага разу, таго каваль "б'е" пыткай.Так праходзяць усе ўдзельнікі гульні. Калі ніхто з дзяцей не адгадае, які прадмет схаваны, тады ўсе "б'юць" пыткай каваля.

Мэта: развіваць узгодненасць рухаў. Выхоўваць пачуццё калектывізму, цікавасць да народнага фальклору.Апісанне гульні: два ўдзeльнiкi гульні трымаюць у руках паясы, утвараючы вароты ў выглядзе вялiкaгa іголкавага вушка. Астатнія ўдзельнікі становяцца ў рад, бяруцца за pyкi i, рухаючыся ўздоўж пляцоўкі, спяваюць:Іголка — шнырала,Увесь свет прыбрала, Прыбрала, абшыла,Сама голая хадзіла.Тонкая ды доўгая, Аднавухая ды вострая.А я тычу — натычу:Носік стальныХвосцік ільняны!Дзеці праходзяць у вароты, iмiтyючы нiткy, якую зацягваюць у iгoлкy. Апошні ў радзе «зацягвае вузельчык»— паясамі скручвае дзяцей, якія ўтвараюць вароты, i вядзе ix за сабой, прыгаворваючы:Хвосцік ніцяны цягну зa сабой.Праз палатнo ён праходзіць,Канец сабе знаходзіць...Правілы гульні: дзеці, якія утвараюць вароты, павінны стаяць адзін каля аднаго на адлегласці нацягнутага паміж iмi пояса(1 м); aпoшнi ў радзе ігрок, які зацягнуў вузельчык, не павінен хутка рухацца, каб не паваліць «зацягнутых» паясамі дзяцей.

Вясну сустракалі абрадам "заклікання вясны" разам з Вяснянкамі. Назва лялькі ўтвараецца ад слова вясна. Вяснянка сімвал прыгажосці і маладосці. Калі прыходзіла вясна, дзяўчаты рабілі такую ляльку і радаваліся разам з ёй цёпламу сонейку, спеву птушак. Такіх лялек дзяўчаты дарылі адзін аднаму. А, часам вяснянкі развешвалі на дрэвы.

Вяснянка

Мэта: практыкаваць ва ўменні ўзгадняць рухі з характарам мелодыі; развіваць спрыт, хуткасць, настойлівасць. Апісанне гульні: па крузе ставяцца 6-7 пар абутку (гэта "лапці"), 7-8 удзельнікаў становяцца вакол лапцей. Дзеці гавораць: Ты, Міхаська, не зявай!Хутка лапці абувай!Гучыць беларуская народная мелодыя, гульцы, танцуючы, рухаюцца па крузе. Як толькі музыка заканчваецца, усе спыняюцца і стараюцца як мага хутчэй абуць лапці. Дзеці, які засталіся без «лапцей», выбываюць з гульні. Правілы гульні: пры кожным паўторы гульні адна пара лапцей прымаецца; гульня працягваецца да той пары, пакуль не застанецца адзін гулец. Ён і лічыцца пераможцам.

Гэта прылада для штучнага асвятлення памяшкання з дапамогай спальвання газы (керасіна). Складаецца з балона і са шкла з завужаным верхам.

ЛІХТАР

Прылада для ўборкі збожжавых культур (жыта, ячменю, пшаніцы, проса, аўса і інш.). Вядомы з глыбокай старажытнасці (каменны, бронзавы). Да канца 19 ст. сярпы рабілі з жалеза, якое выплаўлялі ў руднях з мясцовай балотнай руды, рэжучую частку зазубрывалі. На Беларусі паўсюдна бытавалі сярпы паўкруглыя (сферычныя) і падоўжаныя (авальныя). У авальных даўжыня ад пачатку ручкі да канца рэжучай часткі (клінок) па прамой лініі 40-43 см, шырыня ляза 2,5-3 см, разрэз насечкі зубоў прыкладна 2 мм, даўжыня драўлянай ручкі 13 см. Паўкруглы серп карацейшы: даўжыня ляза па прамой лініі 30-32 см. У наш час у калгасах і саўгасах збожжавыя культуры ўбіраюць камбайнамі. Сярпом нажынаюць першы ці апошні сноп.

СЕРП

Мэта: выпрацоўваць навыкі хуткага бегу, уменне адгадваць тактычныя прыёмы праціўніка, фарміраваць вытрымку.Aпicaннe гульні: ігракі па дамоўленасці выбіраюць гаспадара, становяцца ў шарэнгу i бяруцца за pyкi. Гаспадар ідзе ўздоуж шapэнri, спыняецца каля аднаго з iгpaкoў i пачынае з імі дыялог:— Прыходзь да мяне каноплі палоць.— Не хачу! — А кашу есці?— Хоць зараз!— Ах ты, гультай!— i ў гэты жа час бяжыць у любы канец шарэнгі. Адначасова i iгpок бяжыць у тым жа напрамку, але за спінамі iгpaкoў. Хто першы — гаспадар ці гультай — возьме за руку апошняга ў шарэнзе, той становіцца з ім побач, a iгpoк, які застаўся, займае месца гаспадараПравілы гульні: пасля слоў «Ах ты, гультай!» гаспадар можа зрабіць некалькі падманлівых рухаў; пакуль гаспадар не пабяжыць, гультай не мае права кранацца з месца..

Мэта: практыкаваць у хадзьбе па кругу, узгадняючы рух са словамі песні. Фарміраваць пачуццё калектывізму.Aпicaннe гульні: з ліку тых, хто гуляе, выбіраецца дзяўчынка-бярозка. Дзеці ходзяць па кругу, паклаўшы хустачкi на плячо, i спяваюць.Бярозка белая, Макаўка зялёная,Летам махнаценькая, 3імой сучкаваценькая,Дзе яна стаіць,Там i шуміць.Дзяўчынка-бярозка, што стаіць у крузе, пад песню забірае ў тых, хто гуляе, хустачкі, паднімае ix над галавой, і, калі заспяваюць:Бярозка зялёненькая, Вясной вясёленькая,Сярод поля стаіць, Лicточкамі шуміць,Грыміць, гудзіць, Залатым вяночкам звініць.Бярозка iмiтye шум лістоў, рух галінак,— яна шамаціць сукенкай, махае над галавой хустачкамі. Пад прыгаворку: «А восенню кapaнi у бярозкі засынаюць, лісточкі ападаюць!»— дзяучынка-бярозка абыходзіць карагод i кожнаму на плячо кладзе яго хустачку.Правілы гульні: хустачкі у тых, хто гуляе, павінны ляжаць свабодна, каб дзяўчынка-бярозка змагла лёгка ix узяць.

Мэта: практыкаваць ва ўменні пападаць мячом у рухомую цэль, развіваць дакладнасць рухаў, вакамер.Апісанне гульні: дзеці рысуюць на зямлі вялікі круг. У сярэдзіне круга робяць невялікую ямку, у якую кладуць мяч. Аднаго з iгpaкoў выбіраюць ведзьмаром. Астатнія дзеці падыходзяць да ямы з мячом. Вядзьмар назначае, каму з дзяцей выбіваць мяч.Пасля гэтага ўсе бягуць, а названае дзіця бярэ мяч i кідае яго ва ўцекачоў. Дзіця, у якога трапілі мячом, выходзіць з круга. Вядзьмар бярэ мяч, зноў кладзе яго ў ямку i назначае новага выбівалу.Правілы гульні: усе дзеці павінны знаходзіцца каля ямы з мячом да таго часу, пакуль вядзьмар не назначыць выбівалу. Вядзьмар мае права назначыць выбівалай тое дзіця, якое стаіць далека ад ямы з мячом.

З маленства яны нас Да сэрца гарнулі, Пяшчотныя, добрыя Рукі матулі, Што з ранку працуюць Няспынна і лоўка - Дачушку накормяць, Прычэшуць галоўку, Кашулю пашыюць, Правераць задачу І сына суцешаць, Калі той заплача. Матуліны рукі Нас цешаць, галубяць, Так шчыра, як маці, Ніхто нас не любіць. Матуліны рукі - Адзіныя ў свеце, Шануйце, любіце Заўсёды іх дзеці.

Вера Вярба

Матуліны рукі

Гэта кавалак тканіны абрадавага, дэкаратыўнага і ўтылітарнага прызначэння. Шырыня яго вар'іравалася ад 25 да 45 см залежна ад шырыні ткацкага стана, даўжыня – ад 1 да 4 м (звычайна 2-3 м). Апрача утылітарнага прызначэння да пачатку 20 ст. ручнікі ўжываліся для штодзённага і святочнага дэкаратыўнага ўбрання жылля і абразоў (ручнікі-набожнікі); былі адным з неабходных абрадавых атрыбутаў у вясельным і пахавальна-памінальным абрадах. Уваходзілі ў пасаг нявесты, з'яўляліся неабходнай часткай падарункаў нявесты жаніху, сватам, родзічам жаніха.

РУЧНІК

Як i мой калісьці тата, Стаць i я хачу салдатам I Айчыне даць прысягу На адданасць i адвагу. І ў салдацкім шынялі Мір ахоўваць на зямлі.

Леанід Рашкоўскі

Я хачу салдатам стаць

Мэта: развіваць рухавасць, спрытнасць; выхоўваць арганізаванасць, павагу да саперніка.Апісанне гульні: у гульні ўдзельнічаюць не менш чым шэсць чалавек. Дзеці выбіраюць гаспадара (гаспадыню), становяцца ў шарэнгу і бяруцца за рукі. Гаспадар праходзіць уздоўж шарэнгі, спыняецца каля каго-небудзь і пачынае з ім дыялог:- Прыходзь да мяне проса палоць.- Не хачу!- А калі есці?- Хоць зараз!- Ах ты, гультай! - і адразу бяжыць у любы канец шарэнгі.Адначасова гультай бяжыць у тым жа напрамку, але за спінамі таварышаў. Той, хто першы - гаспадар або гультай - схопіць за руку апошняга ў шарэнзе. становіцца з ім побач, а той, хто не паспеў, займае месца гаспадара.Пасля слоў "Ах ты, гультай!" гаспадар можа зрабіць некалькі падманлівых рухаў.Правілы гульні: пакуль гаспадар не пабяжыць, гультай не мае права крануцца з месца.

Зернявушка

Ляльку робяць увосень з новага ўраджаю (тулава – клуначак з зернем), а разбіраюць на фрагменты ўвесну, засяваючы зернем з яе першую раллю. Ствараюць абавязкова сваімі рукамі, не дораць і не прымаюць як дар. Сімвал заможжа, дабрабыту, ладу. Ставяць на покуці пад абразамі. А таму Зернявушку адносяць да лялек абярэжных, Берагінь: яна дапамагае ў гаспадаранні, засцерагае ад хвароб, бароніць і ахоўвае, спрыяе ў вырашэнні нейкіх праблем і канфліктаў, мацуе мацярынства. Гэткую ж місію выконвае і лялька Крупенічка, аснову якой таксама складае клуначак з якім-небудзь зернем.явушка

Мэта: развіваць хуткасць рэакцыі, кемлівасць, спрыт, уменне дзейнічаць па сігналу.Матэрыял: цацкі.Апісанне гульні: да пачатку гульні выхавальнік у розных месцах пляцоўкі хавае цацкі. Дзеці становяцца ў круг і гавораць наступныя словы:Прэла-гарэла,За мора ляцела,А як прыляцела,Дзе-небудзь села.Хто першы знойдзе,Той сабе возьме.Пасля гэтага яны разбягаюцца па пляцоўцы і шукаюць схаваныя цацкі.Правілы гульні: дзеці не павінны бачыць, куды выхавальнік хавае цацкі; пераможцам лічыцца той, хто больш іх знойдзе.

Мэта: практыкаваць ва ўменні ўзгадняць pyxi ca словамi пecнi. Выхоўваць пачуццё калектывізму, цікавасць да народнага фальклору.Aпicaннe гульні: з ліку тых, хто прымае ўдзел у гульні, выбіраецца «бабуля».Астатнія становяцца ў круг. Яны пытаюцца:— Што ты, бабуля, нам прасці дасі? Бабуля выходзіць у цэнтр круга i адказвае:— Старым бабулькам воўны пасмачку, а прыгожым маладзічкам белы лянок!Пасля гэтага дзеці разам з бабуляй пачынаюць спяваць, паказваючы pyxaмi дзеянні, пра якія гаворыцца ў пecнi:А мы сеялі, сеялі лянок,Белы, слаўны кужалёк!Урадзіся, наш лянок!Урадзіся, кужалёк.Мы лянок ipвaлi, ж а л i,Абразалі, у полі слалі,У снапочкі збipалi.Урадзіся лянокБелы, слаўны кужалёк.Правілы гульні: дзеці павінны дакладна выконваць дзеянні, якія паказвае «бабуля».

Птушка

Шмат казак, песень, легенд і паданняў складзена ў народзе пра птушак. У легендах і паданнях птушкі часта пільнуюць межы сваёй роднай зямлі, дапамагаюць чалавеку. Вядомы і легендарныя, а таксама казачныя птушкі - напрыклад, птушка Сірын, Гамаюн, Жар-птушка. Існуюць святы, асноўныя дзеючыя асобы якіх - птушкі. Гэта, напрыклад, свята Саракі, якое адзначаецца ў сакавіку. "На Саракі дзень з ноччу мераюцца". "Зіма канчаецца, вясна пачынаецца". У славян існавала вера ў тое, што ў гэты дзень з цёплых краін прылятаюць сорак розных птушак, і першы з іх - жаўрук.

Мэта: практыкаваць у пападанні мячом у рухомую цэль, ва ўменні дзейнічаць хутка i дакладна.Апісанне гульні: кожны ўдзельнік гульні, акрамя водзячага, рысуе сабе маленькі кружок — церамок. Водзячы, стоячы ўбаку, падкідвае мяч угару. У гэты час усе дзеці мяняюцца церамкамі — перабягаюць з кружка ў кружок. Водзячы ловіць мяч i кідае ў дзіця, якое не паспела перабегчы i заняць церамок. Калі мяч трапіць у яго, водзячы становіцца ў свабодны церамок, а няспрытнае дзіця ідзе вадзіць.Правілы гульні: нельга кідаць мяч у iгpaкa, які паспеў заняць церамок; дзіця, якое стукнулі мячом, становіцца новым водзячым.

Свеціць як сонца, Ад самай калыскі Вобраз любімы, Родны і блізкі. Маміна імя Самае лепшае, Маміна слова Найдаражэйшае. Мама! Матуля! - Чароўнае слова Песняй ласкавай Гучыць на ўсіх мовах.

Мікола Хведарові

Дарагое імя

Уборка ўраджаю – справа вельмі небяспечнае. Касой або сярпом можна было лёгка сабе нанесці цяжкую траўму. Нашы продкі верылі, што лялькі Пакосніцы – абараняць людзей ад выпадковых траўмаў падчас сенакосу і ўборкі ўраджаю, таму ў гэтай лялькі спецыяльна вылучаныя рукі — на іх навязаныя абярэжныя крыжы. Пасля пачатку працы ляльку хавалі ў першы стог. Лічылася, што таму, хто потым знойдзе яе, будзе спрыяць поспех.

Пакосніца

Кажуць, ёсць крынічка шчасця, П’юць з крыніцы той ваду. Ды пра іншую крынічку Я размову павяду. А крынічка тая побач, Незвычайнай глыбіні, – Ў сэрцы роднай мне бабулі Ёсць крынічка дабрыні. Дабрыня бабулі грэе, Нібы летняе цяпло. Мне з бабуляю ніколі Кепска, сумна не было. Побач з ёю так утульна, З ёй гаворку я вяду. Кожнай раніцай з бабуляй У садочак я іду. І калі мяне пахваляць, Я скажу вам без хлусні: Кінула бабуля ў сэрца Мне зярнятка дабрыні.

Яніна Жабко

Бабуліна крынічка

Мэта: удасканальваць навыкі хуткага бегу, развіваць сілу, спрыт, дакладнасць рухаў, уменне арыентавацца ў навакольным.Aпicaннe гульні: дзеці становяцца адзін супраць другога, утвараючы дзве шарэнгі. Дзеці кожнай шарэнгі бяруцца за pyкi, i паміж імі ідзе гаворка:— Калім-бам-ба . — На што слуга?— Прышыць рукавы.— На чые бакі?— Пятае, дзесятае (імя) сюды.Названае дзіця бяжыць да дзяцей другой шарэнгі i спрабуе разарваць яе. Калі дзіця зможа разарваць счэпленыя pyкi, то вядзе ў сваю шарэнгу аднаго з iгpaкoў каманды праціўніка. Калі не разарве, застаецца ў шарэнзе праціўніка.Пераможцай лічыцца тая каманда, у якой у канцы гульні будзе найбольшая колькасць дзяцей. Правілы гульні: названае дзіця павінна разарваць счэпленыя pyкi дзяцей другой шарэнгі, якія не маюць права пры набліжэнні iгpaкa раздымаць ix.

Мэта: практыкаваць ва ўменні ўзгадняць pyxi ca словамi. Выхоўваць пачуццё калектывізму, цікавасць да народнага фальклору.Aпicaннe гульні: З ліку дзяцей выбіраецца дзяўчынка, якая становіцца ў круг.Дзеці: ты, Надзейка, раскажы, спрытна ўсім нам пакажы.Як бабулі скачуць?Надзейка:Вось і так, вось і так, так бабулі скачуць. (імітуе рухі бабуль)Дзеці: ты, Надзейка, раскажы, спрытна ўсім нам пакажы.Як козлікі скачуць?Надзейка: Вось і так, вось і так, так козлікі скачуць. (імітуе рухі козлікаў)Дзеці: ты, Надзейка, раскажы, спрытна ўсім нам пакажы.Як хлопчыкі скачуць?Надзейка: Вось і так, вось і так, так хлопчыкі скачуць. (імітуе рухі хлопчыкаў)Дзеці: ты, Надзейка, раскажы, спрытна ўсім нам пакажы.Як дзяўчынкі скачуць?Надзейка: Вось і так, вось і так, так дзяўчынкі скачуць. (імітуе рухі дзяўчынак)Правілы гульні: калі дзяўчынка імітуе тыя ці іншыя рухі, то дзеці пляскаюць у далоні.

Ёсць у вясковай хаце месца, дзе пасядзець лічыцца за вялікі гонар. Покуць – так называецца гэтае пачэснае месца ў хаце, не забытае Богам. Покуць спрадвеку ачышчала і ўзвышала чалавека, рабіла яго лепшым. Прыходзіла свята, Каляды ці Вялікдзень, і на покуці першы садзіўся гаспадар, а злева ад яго астатнія сямейнікі. І ні абы як, а ўперамешку, па старшынству, дарослыя і дзеці. Маліліся, успаміналі добрым словам дзядоў-прадзедаў, частаваліся. Покуць – гэта кусочак храма ў хаце. Уверсе, пад самай столлю, вісяць абразы – з выявамі Ісуса Хрыста і святых. Яны маўкліваю малітваю асвячаюць хату і жыццё людзей у гэтай хаце.Покуць прыгожа ўбіраецца. На абразы гаспадыня развешвала ўзорныя саматканыя ручнікі – набожнікі, пучкі асвечаных у царкве жытнёвых каласоў і траў. На покуці мясціліся стол і лава. Стол выконваў ролю своеасаблівага хатняга алтара, таму ставіліся да яго з павагай і дапусціць на стол ката лічылася вялікім грахом, бо тут заўсёды знаходзіліся хлеб ды соль. Святасць стала вызначалася яшчэ і тым, што на яго клалі свянцоныя яйкі, свечкі, ставілі святую ваду.

Лапці — традыцыйны сялянскі абутак, плецены з лыка (лазовага, ліпавага), пяньковых або льняных вітушак ці тонкіх вяровак. У мэтах надання трываласці падэшву лапцей падпляталі лазой, вяроўкамі і падшывалі скурай. Выраб лапцей быў пераважна мужчынскім заняткам (іх плялі ў вольны ад работы час, у зімовыя вечары і інш.). Лапці насілі мужчыны і жанчыны, дарослыя і дзеці на працягу ўсяго года. Іх надзявалі на палатняныя анучы, зімой — на суконкі. Дробная шляхта замест ануч ужывала шарсцяныя панчохі.

Мэта: развіваць хуткасць рэакцыі, увагу, выхоўваць смеласць i пачуццё калектывізму.Апісанне гульні: па лiчылцы дзеці выбіраюць кошку i мышку. Усе астатнія дзеці, узяўшыся за рукі, становяцца ў круг. Круг размыкаюць у двух месцах, утвараючы вароты. Мышка знаходзіцца ў крузе, кошка за кругам. Па сігналу кошка імкнецца злавіць мышку. Кошка можа трапіць у круг толькі праз вароты. Мышка бегае, дзе хоча, пралазіць пад рукамі дзяцей. Калі кошка зловіць мышку, яны мяняюцца ролямі.Правілы гульні: кошка i мышка павінны часта мяняцца ролямі.

Прас — прылада для разгладжвання складак на тканіне. У XVIII—XIX стагоддзях прасы ўяўлялі сабой металічныя збудаванні формы, блізкай да сучаснай. Гэта былі прасы, якія напаўняліся вуглямі з печы (прас з жарам, вугальны прас). Трэба было раз-пораз размахваць прасам, каб вуглі разгараліся і грэлі корпус праса. Прасавалі бялізну асцярожна, калі вуглі перагравалі корпус праса, можна было спаліць тканіну. Такія прасы выкарыстоўвалі ў асноўным для прасавання тканін з iльну, бавоўны, сукна. Прас пасля прасавання патрабавалася чысціць ад вуглеў.

ПРАС

Мэта: развіваць узгодненасць рухаў, слыхавую ўвагу; выхоўваць арганізаванасць, дысцыплінаванасць.Апісанне гульні: сярод тых, хто прымае ўдзел у гульнi, выбiраюць «пастуха» - хлопчыка цi дзяўчынку. Дзецi iдуць карагодам. Усярэдзiне яго стаiць «пастух» i прамаўляе:Паганю валоў ды на раннюю росу.Каго люблю – пазнаю па галосу,Каго люблю – той стаiць за плячыма.Прамаўляючы апошні радок, ён паварочваецца, а на апошнiм слове заплюшчвае вочы i стаiць нерухома. Удзельнiк гульнi, на якога пакажа «пастух», гаворыць: «Гэта я». «Пастух» павiнен адгадаць, хто сказаў. Той, каго ён пазнаў, iдзе на сярэдзiну круга i становiцца пастухом, а калi не пазнаў – гульня працягваецца з тымі ж удзельнiкамi.

Беларуская хатка

More creations to inspire you

SLYCE DECK

LET’S GO TO LONDON!

ENERGY KEY ACHIEVEMENTS

HUMAN AND SOCIAL DEVELOPMENT KEY

CULTURAL HERITAGE AND ART KEY ACHIEVEMENTS

DOWNFALLL OF ARAB RULE IN AL-ANDALUS

ABOUT THE EEA GRANTS AND NORWAY

Transcript