Straszne potwory

owady wodne naszych wód

Start

Zespoły ekologiczne w wodach

Zwierzęta bezkręgowe zamieszkujące nasze wody mogą występować zarówno w toni wodnej, jak i na dnie, na przedmiotach zanurzonych, a także w miejscu styku wody z powietrzem atmosferycznym. Zwierzęta te są w odpowiedni sposób przystosowane do zmiennych warunków w każdym z tych środowisk. W zależności od miejsca występowania możemy wyróżnić różne grupy/zespoły ekologiczne:

neuston

psammon i peryfiton

plankton

nekton

bentos

Owady w wodzie

Owady stanowią najliczniejszą w gatunki gromadę bezkręgowców. W trakcie ewolucji przystosowały się do życia prawie we wszystkich środowiskach, w tym i w środowisku wodnym.

Do grupy owadów wodnych zaliczamy: ważki, jętki, widelnice, wielkoskrzydłe, chruściki oraz niektóre gatunki: skoczogonków, pluskwiaków różnoskrzydłych, siatkoskrzydłych, muchówek, błonkówek, chrząszczy i motyli.

Niektóre owady, jak np. ważki, jętki, czy widelnice, żyją w wodzie tylko jako postacie larwalne, inne, jak np. pluskwiaki wodne, czy niektóre chrząszcze związane są z wodą również podczas swojego dorosłego życia.

PRZYSTOSOWANIA DO ŚRODOWISKA WODNEGO

• opływowy, wydłużony, grzbietobrzusznie spłaszczony kształt ciała ułatwia pokonanie oporu stawianego przez wodę;
• przekształcone odnóża, pływne - jak u pływaka żółtobrzeżka lub z włoskami jak u nartnika ułatwia aktywne poruszanie się pod wodą i na jego powierzchni;

• domki chruścików zbudowane z odpowiedniego budulca, umożliwiają życie w różnych typach wód;

• owady dorosłe (tzw. imago) oddychają powietrzem atmosferycznym i muszą co pewien czas wypływać na powierzchnię wody;
• larwy owadów wodnych pobierają tlen z wody, oddychając skrzelotchawkami lub całą powierzchnią delikatnego oskórka;
• niektóre larwy np. komarów mogą również pobierać tlen atmosferyczny za pomocą wystawianego syfonu - rurki odddechowej znajdującej się na końcu ciała;

Skrzelotchawki:

• narządy oddechowe występujące u larw wodnych owadów, umożliwiające oddychanie w wodzie;
• blaszkowate lub nitkowate uwypuklenia ścianek ciała, wewnątrz których rozgałęziają się tchawki;
• w zależności od gatunku mogą być one umiejscowione w różnych miejscach ciała, np.: na odnóżach, tułowiu, w końcowym odcinku jelita;
• do skrzelotchawek tlen przenika przez powłokę ciała, następnie rozprowadzany jest po organizmie zamkniętym systemem tchawek.

CHRUŚCIKI

regionalnie nazywane są także kłódkami (od kłoda, mała kłódka), klajdukami, obszywkami; są dobrze znane wędkarzom, ponieważ ich larwy są dobrą przynętą na ryby; jest to rząd owadów blisko spokrewnionych z motylami, z tym że skrzydła motyli pokryte są drobnymi łuskami (stąd nazwa łuskoskrzydłe), natomiast skrzydła chruścików są pokryte gęstymi włoskami (włoskoskrzydłe); dorosłe postacie chruścików prowadzą typowo lądowy tryb życia, odżywiają się sokami roślinnymi, maja długie czółka; postacie larwalne żyją w wodzie, są wśród nich: drapieżniki, roślinożercy, glonożercy, padlinożercy oraz formy żyjące się martwą materią organiczną.

chruściki mogą być wykorzystywane jako bioindykatory czystości wód, oznacza to, że niektóre gatunki są wskaźnikami zanieczyszczenia naszych jezior i rzek; obecność lub brak obecności pewnych gatunków chruścików w zbiornikach wodnych pomaga nam określić jakość tych wód; w Polsce występuje dużo gatunków organizmów wykazujących cechy wskaźnikowe dla oceny czystości wód - od bakterii przez glony, rośliny (tj. pałka szerokolistna, pałka wąskolistna), po zwierzęta (m.in. rozwielitka, pijawki, małże, pstrągi, liny);

Chruścik, fot. W. Bzura

Cykl życiowy ważek:

WAŻKI

rząd owadów uważany za najlepszych lotników, potrafią one poruszać skrzydłami niezależnie od siebie, we wszystkich kierunkach – mogą zawisnąć w powietrzu lub nawet latać do tyłu; dorosłe ważki oraz ich wodne larwy są drapieżnikami, polują na mniejsze od siebie bezkręgowce, larwy potrafią schwytać kijankę lub nawet małą rybę; larwa chwyta zdobycz wyrzucając do przodu tzw. maskę, narząd działający jak składany scyzoryk (rys. poniżej), natomiast dorosłe ważki łapią swoje ofiary odnóżami w locie;

Podczas obserwacji ważek zwróćmy uwagę na ich podział na:

WAŻKI RÓWNOSKRZYDŁE

WAŻKI RÓŻNOSKRZYDŁE

Husarz władca ( fot. W. Bzura) - największa Polska ważka.

Iglica mała ( fot. W. Bzura) - najmniejsza europejska ważka.

JĘTKI

• rząd owadów związanych ze środowiskiem wodnym;
• okres życia larw może trwać nawet do kilku lat, postacie dorosłe żyją bardzo krótko, czasem jeden dzień.
• niekiedy obserwowane są masowe wyloty jętek;

Owad dorosły (imago) jętki: fot.https://swiatmakrodotcom.wordpress.com/

Larwa jętki: fot.https://swiatmakrodotcom.wordpress.com/

Owady dorosłe mają smukłe ciało pokryte miękknim oskórkiem. Narządy gębowe są uwstecznione, postcie dorosłe nie odżywiają się. Skrzydła są trójkątne, błoniaste, w stanie spoczynku uniesione ku górze. Na końcu odłowka wyrastają 3 lub 2 szczecinki.

Larwy jętek są bardzo delikatne, mają gryzące narządy gębowe, dobrze wykształcone oczy złożone, czułki i siedem par blaszkowatych skszelotchawek na odwłoku lub odnóżach i narządach gębowych.

PLUSKWIAKI RÓŻNOSKRZYDŁE

Bardzo zróżnicowana grupa owadów mająca kłująco - ssący narząd gębowy i specyficznie wykształcone skrzydła - przednia para funkcjonuje jako pokrywy dla drugiej, błoniastej. Ciało jest wydłużone lub owalne, grzbietobrzusznie spłaszczone. Na ogół są drapieżne. Występują głównie w wodach stojących: stawach, jeziorach.

Płoszczyca szara: fot.https://swiatmakrodotcom.wordpress.com/

Topielica fot. W. Bzura

Podobny tryb życia do topielicy prowadzi płoszczyca szara. Jest mniejsza (17-22 cm) i na pierwszy rzut oka, wygląda jak skrzyżowanie skorpiona z uschniętym liściem. Pierwsza para odnóży, która w wyniku ewolucji uległa poważnej modyfikacji stała się odnóżami chwytnymi, za pomocą których jest wstanie łapać zdobycz. Podobnie jak topielica posiada rurkę oddechową na końcu odwłoka.

Największym gatunkiem pluskwiaka w naszej faunie jest topielica (4cm dł.). Występuje w silnie zarośniętej strefie brzegowej. Przyczepiona do roślin czatuje na nawet na drobne kręgowce. Na końcu ciała rurka oddechowa, równa długości ciała. Oddycha wystawiając ją ponad powierzchnię wody.

NARTNIK

Z pewnością spotkaliście kiedyś NARTNIKA - pluskwiaka , który ślizga się jak na nartach po błonie powierzchniowej wody.

Nartnik fot. W. Bzura

CHRZĄSZCZE

• ciało ma zazwyczaj opływowy kształt, zaś tylne odnóża są pływne, dzięki czemu są znakomicie przystosowane do aktywnego poruszania się w wodzie. Wiele z nich posiada również dobrze wykształcone skrzydła, dzięki czemu mogą przelatywać z jednego zbiornika wodnego do drugiego;
• mimo przystosowania się do życia w wodzie, pływakowate oddychają powietrzem atmosferycznym, który gromadzą pod pokrywami skrzydłowymi w czasie pływania i wykorzystują jako zapas;
• praktycznie wszystkie posiadają gryzący aparat gębowy i są aktywnie polującymi drapieżnikami. Ich głównym łupem padają wodne owady, skorupiaki, pierścienice czy mięczaki. Duże gatunki potrafią również polować na małe kręgowce (narybek, kijanki, traszki), wiele pożywia się również padliną. Także ich larwy są drapieżnikami;

Forma dorosła z charakterystycznymi żółtymi brzegami.

Pływak żółtobrzeżek fot: https://insektarium.net/

Larwa pływaka żółtobrzeżka fot: https://insektarium.net/

Odnóże tylne pełniące rolę wiosła, fot. M. Wolny, https://dzialprzyrody.blogspot.com/2014/03/pyn-zotobrzezku-pyn.html

Larwa komarafot. https://swiatmakrodotcom.wordpress.com/

MUCHÓWKI

• stadium dojrzałe związane z lądem, larwy a czasem i poczwarki żyją w wodzie;

• zamieszkują prawie wszystkie rodzaje wód;
• najczęściej występujące muchówki, których larwy żyją w wodzie to m. in. komary, wodzienie, ochotki, meszki, bąki (nie mylić z trzmielami);
• larwy pozbawione są nóg, czasem mają odnóża rzekome, często mają różne przydatki - włoski, szczecinki, brodawki itp.;

• odżywiają się pokarmem roślinnym, zwierzęcym lub detrytusem;
• Postacie dojrzałe (imago) charakteryzują się jedną parą skrzydeł, druga para uległa uwstecznieniu i występuje w postaci tzw. przezmianek. Pełnią one między innymi rolę narządów zmysłu – informują o położeniu ciała i działają jako stymulator lotu.

Larwa ochotkifot. https://undercarp.pl/

Larwa bąka bydlęcego: fot. http://www.uk-wildlife.co.uk/tabanus-giant-horsefly-larva/

Filmiki przedstawiające cykl rozwoju komara:

metoda oceny stanu środowiska i jego zmian z wykorzystaniem żywych organizmów (np. glonów, mchów, porostów, zwierząt bezkręgowych) jako organizmów wskaźnikowych.

BIOINDYKACJA

inaczej wskaźniki biologiczne — organizmy żywe, które wykazują wysoką wrażliwość na poszczególne, interesujące nas czynniki środowiskowe. Bioindykatory nazywa się inaczej biowskaźnikami lub organizmami wskaźnikowymi, ponieważ pozwalają na odczytanie stanu środowiska w swoim obszarze występowania.

BIOINDYKATORY

• do bioindykacji czystości wód mogą być wykorzystywane larwy chruścików lub jętek;

• obecność lub brak obecności pewnych gatunków w zbiornikach wodnych pomaga określić jakość tych wód;
• niektóre gatunki są wrażliwe na zanieczyszczenia, dlatego ich występowanie jest charakterystyczne dla wód czystych bądź nieznacznie zanieczyszczonych;

BIBLIOGRAFIA

• Stańczykowska A. 1986. Zwierzęta bezkręgowe naszych wód. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa
• Rybak J.I. 2000. Bezkręgowe zwierzęta słodkowodne. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa
• Wesołowska L. 2003. Przewodnik do rozpoznawania niektórych organizmów wodnych występujących w Wigierskim Parku Narodowym. Wigierski Park Narodowy
• Buczyński P., Serafin E. 2002. Ważki Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Zespół Parków Krajobrazowych w Jerzwałdzie. Jerzwałd
• Janecki T., Masiarz J. 2018. Podowodni mieszkańcy mazurskich jezior. Drukarnia Labrita Sp. z o.o. Krutyń