"Kamienie na szaniec"- cykl lekcji kl. 8

Cykl lekcji z lekturą

"Kamienie na szaniec"

autorstwa Aleksandra Kamińskiego

Przygotowała: Anna Stasiak

Obejrzyjcie film i przygotujcie krótką notatkę na temat bohaterów książki Aleksandra Kamińskiego

CYKL LEKCJI:

1. O ludziach, którzy potrafili wcielić w życie dwa wspaniałe ideały: braterstwo i służbę ojczyźnie!

2. W okupowanej Warszawie.

3. O ludziach, których czyny wycisnęły piętno na stolicy. W służbie Małego Sabotażu.

4. O ludziach, którzy umieli pięknie żyć... Dni powszednie herosów.

5. O ludziach, których czyny rozeszły się echem po kraju...Akcje dywersyjne.

6. W imię braterstwa i służby. Akcja pod Arsenałem.

7. "Jakaż to wielka była gra!". Pokolenie Kolumbów.

Lekcja 1

Temat: O ludziach, którzy potrafili wcielić w życie dwa wspaniałe ideały: braterstwo i służbę ojczyźnie!

Wskażcie najważniejsze tematy przedstawione w lekturze.

Autor, Aleksander Kamiński, jako działacz harcerski, organizator Szarych Szeregów, osobiście znał bohaterów swojej książki, był świadkiem ich działań; łączyła go z nimi przyjaźń.

Posłuchajcie słów otwierających lekturę.

Jaki jest sens przywołanego tekstu, zawierającego autorską intencję dotyczącą książki?

Kolejne lekcje będą rozwijać te poszczególne aspekty życia bohaterów.

Rudy

Alek

Zośka

Karta pracy

Szanse, które chłopcy dostali do rąk.

Przedstawcie środowisko, w którym trzej bohaterowie dorastali i zdobywali doświadczenie. Notatkę zapiszcie do zeszytu. Możecie też wydrukować gotową kartę pracy.

Gimnazjum im. Stefana Batorego przed II wojną światową

Wysłuchajcie piosenki harcerskiej.

Zapoznajcie się z dodatkowymi informacjami o rodzinach chłopców.

rodzina Alka ojciec, też Aleksy, jako dyrektor fabryki karabinów odmówił współpracy z Niemcami i został rozstrzelany w listopadzie 1939 r.; matka Janina aresztowana w 1942 r., przeżyła obóz koncentracyjny rodzina Rudego ojciec Stanisław Bytnar urodził się w chłopskiej rodzinie, był harcerzem, żołnierzem I Brygady Legionów Piłsudskiego (kultywował w rodzinie tradycje patriotyczne), pełnił funkcję kierownika Szkoły Specjalnej dla dzieci niepełnosprawnych; matka też pracowała w szkolnictwie rodzina Zośki ojciec był profesorem Politechniki Warszawskiej, wybitnym uczonym i inżynierem, działał w Radzie Wychowawczej Szarych Szeregów, przyjaźnił się z Aleksandrem Kamińskim

Kiedy rozpoczyna się właściwa akcja "Kamieni na szaniec"?

Jest to przełomowy moment w życiu bohaterów:

koniec szkoły (dzieciństwa) = wejście w dorosłość

Przytoczcie fragmenty tekstu dotyczące planów bohaterów na przyszłość, dokonajcie analizy urywków, zapiszcie w zeszycie notatkę.

Co oznacza francuski zwrot noblesse oblige? Przez kogo i w jakich okolicznościach został on przywołany?

Czy taka postawa jest aktualna, jakimi ideałami kierują się młodzi Polacy żyjący w XXI wieku planując swoją przyszłość? Wymieńcie takie elementy postawy bohaterów, które mogłyby być dla Was wzorem.

Lekcja 2

Temat: W okupowanej Warszawie.

Zwróćcie uwagę na metaforyczne tytuły rozdziałów. Przywołują one skojarzenia ze słowami: słońce, burza, mgła. Wyjaśnijcie ich znaczenie.

Jaką zmianę w życiu bohaterów spowodowała wojna?

Słoneczne dni zginęły w burzy i we mgle...

Jak chłopcy myśleli o nadciągającej wojnie? Dokonajcie analizy fragmentu kończącego rozdział pierwszy:

„– Ale, słuchajcie, cóż to z tą wojną będzie? Zacznie się czy nie zacznie? Gotowa nam pokiełbasić wszystkie plany. – Nie bój się, Andrzejku! Pięć razy pan Hitler się obejrzy, nim na nas, na Francuzów i na Anglików skoczy. A jak skoczy, to dostanie w zęby fest. Chłopcy uśmiechnęli się, zapanowała chwila ciszy. Przed oczyma beztroskiej wyobraźni przesuwały się potężne polskie czołgi, niezwyciężone pułki polskiej piechoty, i naród cały zjednoczony i zwarty wokół naczelnego wodza i rządu. Niech no tylko Hitler spróbuje! Odechce się mu wojny już po paru miesiącach”.

Początek II wojny światowej, agresja Niemiec i ZSRR na Polskę

Zapoznajcie się z przebiegiem działań wojennych dzień po dniu (do 17 września). W tym celu obejrzyjcie 3 pierwsze filmy z kalendarium zamieszczonego na stronie www.1wrzesnia39.pl

Zapoznajcie się również z wydarzeniami związanymi z Warszawą, w której mieszkali bohaterowie książki.

Możecie też obejrzeć fragment filmu fabularnego pt. "Katyń" (fragment 2:55 - 4:50).

Kapitulacja Warszawy

(oś czasu 8-28 września 1939 r.)

Zanotujcie najważniejsze fakty

Reakcje Polaków na klęskę wrześniową:

Fakty z życia bohaterów we wrześniu 1939 r.: • ewakuacja drużyn harcerskich z Warszawy; • bombardowanie tłumu uchodźców; • pomoc rannym z pociągu (chcieli być pomocni, przydatni, robić coś pożytecznego, „Dlaczego nie dostali jakiejś pożytecznej roboty? Czemu im nie wyznaczono jakichś zadań, które mogliby wypełniać?”); • powrót do Warszawy; • aresztowanie i rozstrzelanie ojca Alka.

Notatka

OBEJRZYJCIE

film ukazujący zniszczenia Warszawy.

Tak wyglądała Warszawa, do której wrócili harcerze po „bezsensownej włóczędze nakazanej przez chaos decyzji”.

Określcie, jakie stanowisko wobec klęski wrześniowej przyjęli bohaterowie. Zapiszcie ich pierwsze próby działań.

Lekcja 3

Temat: O ludziach, których czyny wycisnęły piętno na stolicy. W służbie Małego Sabotażu.

Uzupełnijcie notatkę na podstawie dodatkowych informacji, które zamieszczone zostały na końcu książki.

Lorem ipsum dolor sit amet

Wawer - kryptonim konspiracyjnej organizacji młodzieżowej, której celem była akcja Małego Sabotażu.

Korzystając ze słownika wyrazów obcych, wyjaśnijcie, czym różni się sabotaż od dywersji. Wnioski zapiszcie w zeszycie.

„W marcu 1941 roku trafili wreszcie na właściwy tor. Związali się z akcją małego sabotażu, prowadzoną przez organizację podziemną Wawer, która stanowiła wówczas czoło otwartej walki z okupantem w kraju na odcinku szczególnie istotnym – odcinku oddziaływania niezależnej polskiej myśli na najszersze rzesze narodu.W okresie szczytowych powodzeń Niemiec, w okresie największego wzrostu ich potęgi – udany dowcipny pomysł propagandowy wytwarzał ten szczególny nastrój Warszawy, który ją będzie charakteryzował przez całą okupację, nastrój niczym nie zmąconej wiary w słuszność własnej sprawy i kpiarskiego stosunku do tak zwanych ‘tymczasowych’. Nowa robota otworzyła chłopcom okazję do prawdziwie czynnej służby w pracy niepodległościowej”.

Akcje Małego Sabotażu

Każdą z nich zapiszcie w zeszycie.

Rozbijanie szyb fotografom, którzy wystawiali zdjęcia niemieckich żołnierzy. Po kilku miesiącach fotografie niemieckich żołnierzy zniknęły z wystaw. Przymilający się Niemcom fotografowie zostali ukarani i zniechęceni.

Akcja zniechęcająca Polaków do chodzenia do kina. – pisanie na murach hasła „Tylko świnie siedzą w kinie” i rozlepianie ulotek; – gazowanie kin. Mimo różnorodnych działań Polacy nadal chodzili do kina, akcje były nawet dla nich dodatkową atrakcją.

Specjalna ulotka dlam łodzieży wydana przez "Wawer".

Ulotkę wydano w celu zniechęcenia młodzieży do chodzenia do kina, w którym wyświetlane były niemieckie filmy propagandowe. Napisana była w formie „urzędowego obwieszczenia” szefa propagandy Ohlenbuscha, który wzywał w niej Polaków do chodzenia do kin, gdyż dochód idzie na dozbrajanie armii niemieckiej. Mieszkańcy Warszawy śmiali się z tego tekstu, ale nie przestali chodzić do kina.

Akcja przeciwko kolaborantowi Paprockiemu.

PAPROCKI – właściciel restauracji pośredniczący w prenumeracie niemieckich propagandowych gazet. Działania: 1. Posyłanie perswazyjnych listów. 2. Wybicie szyb. 3. Rozlepianie ogłoszeń o sprzedawaniu słoniny. 4. Nękanie telefonami. 5. Ogłoszenia o sprzedawaniu węgla. 6. Wypisywanie obelg na murach domów. 7. Nalepienie klepsydry żałobnej o zgonie Paprockiego. 8. Kolejne rozbicie szyb. Działania harcerzy przyniosły skutek – Paprocki zaprzestał niegodnej działalności.

Znaki malowane na murach przez członków organizacji "Wawer".

Żółwie na murach – propagowały powolną pracę w zakładach działających na rzecz okupanta. Rekordzistą w rysowaniu żółwi był Rudy. Miał zdolności artystyczne, wymyślił schemat żółwia „łączący w sobie [...] ekspresję wyrazu i szybkość pociągnięcia kredą”.

Inne znaki:

Walka z propagandą Goebbelsa.

Walka z propagandą Goebbelsa (rozpoczęta we wszystkich okupowanych krajach) pisanie na murach litery V (Victory = zwycięstwo) odpowiedź Niemców – propagowanie litery V jako nadchodzącej „Victorii” Niemiec reakcja Wawra – uzupełnianie V napisem DeutschlandVerloren (Niemcy zgubione)

Zmiany w hasłach: Deutschland sieght an allen Fronten (Niemcy zwyciężają na wszystkich frontach). Deutschland lieght an allen Fronten (Niemcy leżą na wszystkich frontach). Jedźcie z nami do Niemiec. Jedźcie sami do Niemiec.

Najważniejsze „wynalazki” Rudego usprawniające walkę z okupantem.

System blokowy wciągania flag na latarnie

Wieczne piórodo pisania wysoko na murze

Stempel kotwicy z poduszką nasączoną farbą

Naklejki propagandowe

Jajka (wydmuszki) z farbą

Pieczątki z trupią czaszką

Z jakimi wydarzeniami jest związana podobizna Mikołaja Kopernika?

Akcja sabotażowa Alka - zdjęcie niemieckiej tablicy z pomika Mikołaja Kopernika.

W 1940 w czasie okupacji niemieckiej dokonano zasłonięcia napisów wyrytych na cokole. W miejscu NICOLAO COPERNICO GRATA PATRIA umieszczono tablicę z napisem STA SOL NE MOVEARE (Stój, Słońce, powstrzymaj swój bieg), a napis MIKOŁAYOWI KOPERNIKOWI RODACY zasłonięto tablicą z napisem w języku niemieckim DEM GROSSEN ASTRONOMEN NIKOLAUS KOPERNIKUS (Wielkiemu astronomowi Mikołajowi Kopernikowi). 11 lutego 1942 Maciej Aleksy Dawidowski „Alek” z Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” zdjął z pomnika tablicę z niemieckim napisem i ukrył ją w pobliskiej zaspie śniegu. Warto zwrócić uwagę, że monument znajduje się na otwartej przestrzeni, na wprost budynku, w którym swoją siedzibę miała granatowa policja.

Zastanówcie się, co pomogło w skutecznym przeprowadzeniu akcji, jakich umiejętności, cech charakteru wymagały od bohaterów?

Jakie były skutki działań Małego Sabotażu?

Lekcja 4

Temat: O ludziach, którzy umieli pięknie żyć... Dni powszednie herosów.

POZA WALKĄ

Jakim zajęciom bohaterowie poświęcali czas w okupacyjnej rzeczywistości?

Na jakie tematy toczyli dyskusje?

Gdzie wybierali się na wycieczki?

Gdzie uczyli się i co studiowali?

Jakie zajęcia zarobkowe podejmowali?

MIŁOŚĆ

Odgadnijcie, kogo dotyczy ten opis.

„była szczupłą brunetką, miała delikatną cerę [...] rozważna, zrównoważona, skupiona, zwarta w swych myślach i zamierzeniach. Potrafiła wytworzyć wokół Alka atmosferę ciepła, serdeczności i spokoju”.

Opiszcie związek Alka i Basi.

„Jakżeż cudownie się czuli. Na długie popołudnia, a czasem o wczesnym świcie szli na spacery do lasu i tam gadali, gadali. Dziewczyna, las i ciekawa rozmowa – czyż może być przyjemniejszy odpoczynek? Rozmawiali o wszystkim. O książkach i życiu. [...] Często też rozmawiali o przyszłości Alka”.

Wniosek

Rozpoznajecie, o jaką sytuację chodzi? Nazwijcie uczucia osób uczestniczących w zdarzeniu. Opiszcie sposób działania agresorów.

Lorem ipsum dolor sit amet

MY I ONI

W jaki sposób bohaterowie "Kamieni na szaniec" zostali ukazani przez autora?

BOHATEROWIE

Porównajcie życie nastolatków w czasie II wojny światowej i dzisiaj, w XXI wieku. Wskażcie podobieństwa i różnice.

PRACA DOMOWA:

Napisz charakterystykę wybranego bohatera "Kamieni na szaniec".

Lekcja 5

Temat: O ludziach, których czyny rozeszły się echem po kraju... Akcje dywersyjne.

W 1942 r. nastąpiła zmiana sytuacji na wojnie.

Wysłuchajcie fragmentu powieści. Zwróćcie uwagę na wspomniane tam wydarzenia historyczne, np. przełomowy charakter listopada 1942, koniec zwycięstw Niemców, w Polsce: wzmożenie akcji dywersyjnych, utworzenie kierownictwa Dywersji, późniejszego Kedywu.

Jakie zmiany zaszły w bohaterach?

Akcje dywersyjne

Każdą z nich zapiszcie w zeszycie.

Karta pracy

Kraśnik 31 grudnia 1942 r.

Cel akcji

Trudne momenty

Efekt akcji

Celestynów 19 maja 1943 r.

Cel akcji

Trudne momenty

Efekt akcji

Czarnocin czerwiec 1943 r.

Cel akcji

Trudne momenty

Efekt akcji

Sieczychy 20 sierpnia 1943 r.

Cel akcji

Trudne momenty

Efekt akcji

Cechy bohaterów, które uwidoczniły się w akcjach dywersyjnych:

Dzięki nim bohaterowie mogli rozwijać nowe umiejętności, wykorzystać swoje zdolności, zostali skierowani do dowodzenia.

ZABIJANIE - PROBLEM MORALNY...

Dla chłopców wychowanych według chrześcijańskich wartości zabijanie było sprawą trudną; sytuacja walki zmuszała ich do przekroczenia przykazania: „Nie zabijaj”; wiedzieli, że wróg był przecież także człowiekiem.

W jakich okolicznościach bohaterowie spojrzeli w oczy wrogom, których za chwilę mieli zabić? Jak w swoich sumieniach rozstrzygali problem pozbawiania innych życia?

Lekcja 6

Temat: W imię braterstwa i służby. Akcja pod Arsenałem.

Okoliczności aresztowania Rudego:

aresztowanie Heńka

Zapiszcie notatkę:

zdobycie przez gestapo adresu Rudego

wtargnięcie o 4:30 rano do mieszkaniu Rudego sześciu Niemców z pistoletami maszynowymi

przeszukanie domu, aresztowanie Rudego i jego ojca

Przedstawcie okoliczności, w jakich Rudy został aresztowany oraz reakcje jego przyjaciół na towydarzenie.

Zapiszcie notatkę:

Pawiak – więzienie śledcze gestapo, największe więzienie polityczne na terenie okupowanej Polski (nazwa pochodzi od ulicy Pawiej, przy której znajdowała się brama wjazdowa). Szucha – w budynku przy al. Szucha 25 mieściła się siedziba hitlerowskiej policji bezpieczeństwa, a w podziemiach – więzienie śledcze gestapo, gdzie zwykle przesłuchiwano więźniów przywożonych z Pawiaka; dziś mieści się tam Mauzoleum Walki i Męczeństwa 1939–1945.

Jak zachowywał się Rudy w czasie przesłuchań?

Do dziś zachowałsię napis znaleziony na ścianie celi nr 6 na Szucha. Skomentujcie słowa zapisane przez więźnia:

Obejrzyj prezentację

Obejrzyjcie fragment filmu "Akcja pod Arsenałem" w reż. J. Łomnickiego ukazujący kluczowy moment akcji.

Określcie emocje uczestników akcji po udanym odbiciu przyjaciela.

Lekcja 7

Temat: "Jakaż to wielka była gra!". Pokolenie Kolumbów.

Jak wyglądały ostatnie chwile Rudego i Alka? Wskażcie okoliczności ich śmierci. Opiszcie postawy bohaterów.

„Rudy i Alek umarli tego samego dnia”.30 III 1943 r. Po wojnie pochowano ich obok siebie, dziś mają wspólny grób i wspólny krzyż.

Jakie wrażenie na przyjaciołach wywarła śmierć Rudego i Alka?

• byli wstrząśnięci, zrozpaczeni • śmierć Alka była „normalnym losem żołnierskim”, ale „nie kryła w sobie grozy piekieł” • cierpienie i śmierć Rudego przerażały towarzyszy, poprzysięgli zemstę (wyrok śmierci na Schultza i Langego wykonano w miesiąc po śmierci Rudego)

Co pamiętacie o okolicznościach śmierci Zośki?

"Jak cuglami szarpnięty koń, wpiera się Zośka stopami w deski werandy i powoli skręca półobrotem. Słania się ku ścianie. [...] Głosy stają się coraz dalsze, coraz cichsze... W głowie wzmaga się szum, przed oczyma blaski i cienie.Czy to się zbliża postać zwycięskiego Maćka, czy też idzie szaleniec Alek? [...] Rudy! Rudy! To na pewno on... Złocista, rozwichrzona czupryna – to on! Nareszcie znów razem, w walce. [...] Bezsilne, omdlałe ciało osuwa się spod ściany ku ziemi..."

POKOLENIE KOLUMBÓW

„Alek gasł. [...] Rozumiał już, że gra jego życia dobiega końca. Rozumiał i nie przestawał się uśmiechać. Jakaż to wielka była gra”. Bohaterowie określili swoje życie jako „wielką grę”. Wiedzieli, że składają swoje życie w ofierze dla przyszłych pokoleń. Zdawali sobie sprawę, że wiele trzeba takich ofiar, aby wywalczyć wolność („kamienie składane na szaniec”). Byli dumni ze wszystkiego, co udało im się zrobić dla innych.

Książka opowiada o losach młodych warszawiaków w czasie II wojny światowej, rówieśników Alka, Rudego i Zośki.

Podajcie daty ważnych wydarzeń w życiu bohaterów "Kamieni na szaniec".

rok urodzenia

matura

śmierć

Jakie wspólne doświadczenia mieli rówieśnicy bohaterów książki?

Dlaczego w tytule książki Romana Bratnego pojawia się określenie Kolumbowie?

Znaczenie tytułu powieści.

Juliusz Słowacki "Testament mój": „Lecz zaklinam, niech żywi nie tracą nadziei(...) A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei, Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec...”

Bohaterowie podjęli wezwanie, byli gotowi do wielu wyrzeczeń, poświęceń dla ojczyzny, złożyli dla niej ofiarę z własnego życia. Swoją postawą dali przyszłym pokoleniom nadzieję na wolność.

GATUNEK

Powieść "Kamienie na szaniec" podaje się jako przykład literatury faktu, powieści reportażowej, anawet - gawędy harcerskiej. Wpiszcie do tabeli te elementy utworu, które potwierdzają przypisanie go do przywołanych gatunków.

Ciekawostka

Dziękuję za uwagę!

Anna Stasiak