11. Mechanizm uzależnienia

Jaki jest mechanizm uzależnienia?

przyrodniczeecho.pl

Po dzisiejszych zajęciach:

• omawiam sposoby reagowania w sytuacjach występowania zagrożeń związanych z korzystaniem z Internetu i zażywaniem substancji psychoaktywnych, w tym ze spożywaniem alkoholu, używaniem wyrobów tytoniowych, spożywaniem napojów energetyzujących, a także wymienia sposoby uzyskania pomocy specjalistycznej w tym zakresie,
• formułuję argumenty dotyczące korzyści wynikających z niezażywania substancji psychoaktywnych, w tym niespożywania alkoholu, nieużywania wyrobów tytoniowych, niespożywania napojów energetyzujących.

Czy wiesz, że:

• 🧠 Mózg lubi nagrody. Kiedy robisz coś przyjemnego (grasz w grę, scrollujesz telefon, jesz słodycze), mózg wydziela „hormon przyjemności” - dopaminę. I chce tej przyjemności więcej.

• 🔁 Im więcej, tym bardziej mózg się przyzwyczaja. Na początku wystarczy jedna gra czy jeden batonik. Ale z czasem to „nie wystarcza” i potrzeba więcej - to się nazywa tolerancja.

• ⏰ Trudno przestać, bo mózg się przyzwyczaja. Gdy próbujesz przestać (np. nie grać przez tydzień), możesz czuć złość, nudę albo smutek. To objaw uzależnienia - nie organizmu, tylko głowy.

• 🕹️ Nie tylko papierosy i alkohol uzależniają! Gry komputerowe, media społecznościowe, a nawet słodycze - wszystko, co daje dużą i szybką przyjemność, może uzależniać.

• 🚫 Niektórzy ludzie mają „słabszy hamulec” w mózgu. Oznacza to, że trudniej im przestać - są bardziej podatni na uzależnienia, nawet jeśli wiedzą, że coś im szkodzi.

Wstęp do zajeć.

Pomysł na lekcję. Zabawy.

This page is password protected

Enter the password

Od czego zaczyna się uzależnienie?

Zaczyna się od nadania substancji lub zachowaniu emocjonalnego znaczenia- np. myślimy „jeśli to zrobię, poczuję się lepiej”. W mózgu aktywuje się układ nagrody (m.in. wydzielanie dopaminy), który kojarzy dany nawyk z przyjemnością. Z czasem mózg domaga się coraz więcej - tworzy się pętla nałogu: pierwsze użycie daje ulgę, ale wkrótce potrzebujemy go ponownie, by odzyskać dobre samopoczucie. Podstawowym dążeniem mechanizmu uzależnienia jest szukanie ulgi w cierpieniu czy stresie - osoba automatycznie sięga po substancję lub zachowanie, które chwilowo poprawia nastrój.

Niektóre rzeczy (np. alkohol, papierosy, narkotyki, ale też gry komputerowe, media społecznościowe, hazard czy niektóre zachowania) mogą powodować zbyt duży wyrzut dopaminy. To jakby mózg dostał ogromny „plusik”.

Jakie są typy uzależnień?

Specjaliści wyróżniają uzależnienie fizjologiczne (ciało domaga się substancji, po zaprzestaniu pojawiają się objawy odstawienia) oraz psychiczne (silna potrzeba psychiczna, obsesyjne myślenie o nałogu). W praktyce występuje często połączenie obu typów - np. palacz czuje głód nikotyny w ciele (fizyczne) oraz obsesyjne myśli o zapaleniu papierosa (psychiczne).

Od czego można się uzależnić?

Do najczęstszych nałogów młodzieży należą używki (nikotyna, alkohol, narkotyki) oraz uzależnienia behawioralne - np. od gier komputerowych, Internetu, smartfona, słodyczy czy zakupów. Dzieci i młodzież mogą uzależnić się też od „cyfrowych” przyjemności: długie granie, przeglądanie sieci czy aplikacji społecznościowych działa podobnie jak substancja uzależniająca. Do rozwoju nałogu sprzyjają czynniki takie jak nuda, pustka emocjonalna czy stres (człowiek szuka sposobu na odreagowanie) oraz presja rówieśnicza. Brak wsparcia emocjonalnego (np. mało uwagi i zrozumienia od dorosłych) również nasila ryzyko sięgania po „ucieczki” w nałóg.

Po czym poznać uzależnienie?

Typowe sygnały nałogu to silne, niekontrolowane pragnienie ponownego użycia substancji czy wykonania czynności. Można obsesyjnie myśleć o „nagrodzie” (np. kolejnej grze czy batoniku), często wykonywać ją automatycznie (np. sięganie po telefon bez zastanowienia) i tracić nad sobą panowanie. Po odcięciu źródła pojawiają się objawy abstynencyjne: niepokój, nerwowość, drażliwość, bezsenność czy inne dolegliwości fizyczne. Ważne jest, by dorosła osoba umiała rozpoznać te symptomy i wytłumaczyć dzieciom, że są one oznaką uzależnienia, a nie zwykłego „pogorszenia humoru”.

Uzależnienie to choroba mózgu, a nie „słaba wola”. Wymaga pomocy dorosłych, specjalistów, czasem lekarzy. Dobrą wiadomością jest to, że mózg potrafi się regenerować, ale trzeba przestać dostarczać mu tych bodźców i zamienić je na zdrowe aktywności.

This page is password protected

Enter the password

„Superbohaterowie zdrowia”.Każda grupa dyskutuje nad strategiami radzenia sobie z trudnymi emocjami lub nudą bez sięgania po nałóg. Uczniowie mają wymienić alternatywne działania (sport, hobby, relaksacja, rozmowa z przyjacielem, itd.). Następnie - metodą burzy mózgów - tworzą plakat lub listę haseł promujących zdrowe sposoby rozładowania stresu (np. „Ruszaj się zamiast grać!”, „Porozmawiaj o problemie, zamiast jeść słodycze”). Zadaniem tej grupy jest pokazanie, że istnieją inne rozwiązania niż sięganie po nałogowe przyjemności.

„Strażnicy zdrowych wyborów”.

Uczniowie przygotowują krótką scenkę lub rolę („role-play”) przedstawiającą sytuację nacisku rówieśniczego (np. kolega namawia do wypicia napoju energetycznego lub do długiej gry na smartfonie). Jedna osoba przedstawia kogoś, kto oferuje pokusę, a pozostali odgrywają uczniów odmawiających i proponujących alternatywy. Grupa dyskutuje, co pomogło bohaterowi odmówić i utrzymać zdrowy wybór. Dzięki „strażnikom” uczniowie uczą się praktycznie odmawiać i przewidywać, jak działa mechanizm presji, utrwalając wniosek, że każdy może powiedzieć „nie” nałogowi.

Prezentacja wyników i podsumowanie.

Po pracy w grupach następuje prezentacja efektów. Każda drużyna pokazuje, czego się nauczyła. „Detektywi” omawiają rozpoznane czynniki nałogu, „Superbohaterowie” prezentują plakat z hasłami, „Strażnicy” demonstrują scenkę i wyciągają wnioski. Nauczyciel koryguje i uzupełnia informacje (np. dopowiada definicję uzależnienia, mechanizm nagrody). Lekcję kończy krótkie podsumowanie: powtórzenie definicji uzależnienia, mechanizmu „pętli nagrody” oraz znaczenia zachowań alternatywnych wobec nałogu. Na koniec można zachęcić uczniów do wspólnego wypracowania prostych zasad profilaktycznych (np. ustalenie limitu czasu przy komputerze, mówienie rodzicom o problemach zamiast sięgania po słodycze) - to podkreśli, że każdy jest Strażnikiem zdrowych wyborów w swoim życiu.