ANTZINAKO FILOSOFIA

ANTZINAKO FILOSOFIA

ARISTÓTELES

355

427a.c.

+wikipedia

+videoa

+videoa

+wikipedia

384a.c.

+videoa

+wikipedia

PLATÓN

HIPATIA

ERDI AROA

Hildegard of Bingen

San AGUSTÍN

+info

+info

AKINO TOMÁS

+info

FILOSOFIA MODERNOA

FILOSOFIA MODERNOA

FILOSOFIA MODERNOA

DESCARTES

LOCKE

+info

+info

FILOSOFIA MODERNOA

HUME

+info

ILUSTRAZIOA

Mary Wollstonecraft

THOMAS HOBBES

1759-1797

1588-1679

IMMANUEL KANT

1724-1804

XIX-XX

Friedrich Nietzsche

1844-1900

+info

BIEMAKUME

KARL MAX

1818-1883

1861eta1908

+info

+info

355

HIPATIA

Hipatia Alexandrian (Egipto) bizi izan zen filosofo, matematikari eta astronomo bat izan zen. Hiriko eskola neoplatonikoko zuzendaria zen, non Platon eta Aristotelesen lanak irakasten zituen. Ezaguna zen bere jakinduriagatik, elokuentziagatik eta maistra errespetatua izateagatik. Bere heriotza tragikoak, fanatiko mordo batek eraila, arrazoiaren eta intolerantziaren arteko borrokaren sinbolo bihurtu zuen. Hipatia eskola neoplatonikokoa zen. Korronte horrek Platonen filosofia berrinterpretatzen zuen, osagai mistiko eta matematiko sendoa erantsiz. Bere filosofia arrazoiaren eta zientziaren bidez egia bilatzean oinarritzen zen, erlijio-gatazka gero eta handiagoa zen une batean.

1098

Hildegard of Bingen

Alemanian jaio zen, abadesa beneditarra izan zen eta emakume jakintsu harrigarria. Mistika, konpositorea eta naturazale gisa lan ugari utzi zituen: Scivias ikuspen mistikoen liburua da; musika sakratu asko sortu zuen; eta medikuntzaz eta belarrez ere idatzi zuen. Bere ideiak naturaren harmoniaz eta bizitzaren “berdegarritasunaz” (viriditas) ari ziren, Jainkoaren presentzia erakusten duena. 2012an “Elizaren doktore” izendatua izan zen.

1556

DESCARTES

https://www.youtube.com/watch?v=BHihkRwisbE

Filosofo, zientzialari eta matematikari frantsesa (1596–1650).Bere metodoa "zalantza guztia" zen, eta hortik sortu zuen esaldi famatua: "Pentsatzen dut, beraz existitzen naiz" (Cogito, ergo sum). Matematikan, geometria analitikoa asmatu zuen (aljebra eta geometria elkartu). Naturaren azalpen mekanizista proposatu zuen, eta horrek zientzia modernoan eragin handia izan zuen.

1908

Simone de Beauvoir (1908-1986) Simone de Beauvoir Parisen jaiotako frantziar filosofo, idazle eta feminista izan zen. Sorbonako Unibertsitatean filosofia ikasi zuen eta harreman intelektual eta pertsonal estua izan zuen Jean-Paul Sartrerekin. Bere lan nagusia, Bigarren Sexua, 1949an argitaratu bazen ere, Simone de Beauvoir funtsezkoa da XX. mendeko filosofia ulertzeko. Existentzialismoaren eta feminismo garaikidearen sortzaileetako bat izan zen. Emakumeen zapalkuntza aztertu zuen eta banakako askatasuna eta autonomia defendatu zituen, ondorengo pentsalari belaunaldiengan eragina izanik. Lou Andreas-Salomé (1861-1937) Lou Andreas-Salomé idazle, filosofo eta psikoanalista izan zen, San Petersburgon (Errusia) jaioa. Ingurune intelektual pribilegiatu batean hazi zen eta, gaztetatik, Europako pentsalari ospetsuekin harremanetan egon zen. Nietzscherekin harreman intelektual eta pertsonal oso estua izan zuen, eta hark bere maitasun handitzat hartzen zuen. Lou Andreas-Salomé pertsonaia eragingarria izan zen bere garaiko zirkulu filosofiko eta literarioetan, eta Sigmund Freuden laguntzaile izan zen psikoanalisiaren garapenean.

Bi emakumeak:

1861

384a.c.

ARISTÓTELES

Aristoteles Platonen ikaslea izan zen Akademian, baina gero bere pentsamendua garatu zuen. Alexandro Handiaren tutorea izan zen. Bere eskola sortu zuen, Lizeoa, non bere ikasleekin paseatzen zen eztabaidan ari ziren bitartean. Ia gauza guztiei buruz idatzi zuen: logika, biologia, etika, politika, fisika eta metafisika. Bere lanak sistematikoki tratatzen dira, ez elkarrizketak. Aristotelesek bere maisuaren Ideien Teoria kritikatu zuen. Harentzat gauzen esentzia gauzetan bertan dago, ez mundu bereizi batean. Kausaren kontzeptua sartu zuen errealitatea azaltzeko (kausa materiala, formala, eraginkorra eta azkena). Etikan, bertutea bi muturren arteko erdigune gisa defendatu zuen (adibidez, balioa koldarkeriaren eta ausarkeriaren arteko erdigunea da). Bere logika, silogismoetan oinarritua, pentsamendu zientifikoaren oinarria izan zen mendeetan zehar.

1818

KARL MAX

KARL MAX:

Biografia: Karl Marx Treverisen jaiotako filosofo, ekonomialari eta kazetari alemaniarra izan zen. Zuzenbidea eta filosofia ikasi zituen Bonn eta Berlingo unibertsitateetan, eta bere bizitza gizartearen eta ekonomiaren analisi kritikoari eskaini zion. Azalpena:Marxek proposatu zuen klase-borroka dela historiaren eragile nagusia eta proletarioen esplotazioan oinarritutako kapitalismoa klase gabeko gizarte batek ordezkatu behar duela. Bere ideiek eragin handia izan zuten XX. mendeko politikan, ekonomian eta filosofian.

1632

HUME

https://www.youtube.com/watch?v=VPLzOw8PATg

Filosofo eta idazle eskoziarra (1711–1776). Ilustrazio eskoziarreko pertsonaia nagusia. Esan zuen ideia guztiak esperientziatik datozela (ikusmena, entzumenak… “inpresioak”). Bereziki ezaguna da kausalitatearen eta indukzioaren arazoa aztertu zuelako: ezin dugu ziurtatu etorkizuna beti iragana bezalakoa izango den. Moralean, sentimenduetan jarri zuen oinarria (ez arrazoi hutsean).

1844

Friedrich Nietzsche

Biografia Nietzsche filosofo, filologo eta poeta alemaniarra izan zen, Prusiako Röcken-en jaioa. Gaztetatik erakutsi zuen talentu bikaina ikasketa klasikoetarako eta unibertsitateko filologia irakasle bihurtu zen filosofiari eta idazketari erabat eskaini aurretik. Azalpena: Bere kontzeptu ezagunenetako bat "supergizonarena" (Übermensch) da, bere balioak sortzen dituen eta gizarteak inposatutako ongiaren eta gaizkiaren haratago bizi den izakia.

354 k.a.

SAN AGUSTÍN

Afrikako iparraldean jaio zen eta Hippo-ko gotzaina izan zen. Kristau pentsamenduaren aita handienetako bat da. Bere obrarik ezagunena Confesioak da, non bere bizitza eta fede-ibilbidea kontatzen dituen. Jainkoaren Hiria lanean historia osoa Jainkoaren eta gizakiaren arteko borroka gisa azaltzen du. Ideia nagusiak: gizakiak jatorrizko bekatua du, eta Jainkoaren grazia gabe ezin da salbatu.

1225

AKINO TOMÁS

Italiako fraide dominikoa eta filosofo skolastikoa. Aristotelesen filosofia eta kristautasuna uztartzen saiatu zen. Summa Theologiae liburu erraldoian fedea eta arrazoia ez direla kontrajarriak azaldu zuen: gizakiak arrazoi hutsez Jainkoaren existentzia frogatu dezakeela uste zuen, baina fedeak gauza sakonagoak agertzen dituela. Bere pentsamenduak Eliza katolikoan eta mendebaldeko filosofian eragin handia izan du.

427a.c

PLATÓN

Platon filosofo grekoa izan zen, Sokratesen dizipulua eta Aristotelesen maisua. Atenasen sortu zuen Akademia, Mendebaldeko lehen unibertsitatetzat hartua. Bere ideiak elkarrizketa moduan idatzi zituen, non bere maisu Sokrates pertsonaia nagusia izan ohi den. Bere lanik ospetsuena Errepublika da, non filosofoek gobernatutako estatu ideal bat diseinatzen duen. Platonen ideia nagusia Ideien Teoria (edo Formak) da. Berak uste zuen zentzumenekin hautematen dugun mundua mundu perfektu eta betiereko baten kopia inperfektu eta aldakor bat besterik ez dela: Ideien Mundua. Adibidez, munduko mahai guztiak inperfektuak dira, baina "Mahaiaren ideia perfektuan" parte hartzen dute. Giza arima, Platonentzat, mundu perfektu horretakoa da, eta filosofiaren helburua arrazoiaren bidez egiazko ideia horiek "gogoratzea" da.

1632

LOCKE

https://www.youtube.com/watch?v=jN2vv49rrtw

Filosofo eta mediku ingelesa (1632–1704). Empirismoaren eta liberalismo politikoaren sortzaile nagusietako bat. Burmuina jaiotzean “taula huts” (tabula rasa) dela esan zuen: esperientziak betetzen du. Bereizi zituen gauzen kalitate nagusiak (pisua, tamaina) eta bigarren mailakoak (kolorea, zaporea). Politikan: askatasuna, eskubide naturalak (bizitza, jabetza) eta gobernua herriaren baimenez defendatu zituen.