Patron 2025 Józef Tischner

Patron 2025 Józef Tischner

w 25. rocznicę śmierci

12.03.1931 - 28.06.2000

START

W 2025 roku przypada 25. rocznica śmierci ks. Józefa Tischnera – wybitnego filozofa, kapłana i intelektualisty. Z tej okazji Sejm RP ogłosił go patronem roku. To doskonała okazja, by przypomnieć jego życie, myśl i wpływ na polskie społeczeństwo.

Życiorys

Weronika i Józef Tischnerowie z synami: Józefem, Marianem i Kazimierzem

Ks. Józef Tischner urodził się 12 marca 1931 roku w Starym Sączu, a wychował się w Łopusznej na Podhalu. Miłość do góralskiej tradycji, języka i poczucia wspólnoty towarzyszyła mu przez całe życie. Po ukończeniu szkoły średniej wstąpił do seminarium duchownego w Krakowie.

Józef Tischner jako maturzysta (1949)

Droga Kapłańska

1. Studium i święcenia Po ukończeniu liceum w 1949 r. najpierw studiował prawo na UJ, a już w 1950 r. rozpoczął studia w Wyższym Seminarium Duchownym Archidiecezji Krakowskiej oraz na Wydziale Teologicznym UJ . Święcenia kapłańskie przyjął 26 czerwca 1955 r. w katedrze wawelskiej, z rąk biskupa Franciszka Jopa. Z łaski Bożej od początku czerpał inspirację do działania. Podczas święceń miał usłyszeć w duchu: „Boże, spraw abym był siewcą niepokoju!”, co odzwierciedlało jego życiowe powołanie.2. Wczesna posługa duszpasterska Bezpośrednio po święceniach rozpoczął pracę jako wikariusz w parafiach Jawiszowice i Jeleśnia – tam nauczył się bezpośredniego kontaktu z parafianami. W 1955 r. skierowano go również na studia w Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie (1955–1957), co potwierdzało zaufanie hierarchii do jego powołania naukowego W latach 1957–1963 pracował jako wikariusz i katecheta – najpierw w parafii św. Mikołaja w Chrzanowie, następnie św. Kazimierza w Krakowie. 3. Studiowanie i działalność naukowa Wrócił do Krakowa w 1957 r., kontynuując studia filozoficzne na UJ (filozofia Husserla), równocześnie pełniąc posługę duszpasterską. W 1959 r. uzyskał magisterium, a w 1963 r. obronił doktorat u Romana Ingardena – praca dotyczyła fenomenologii świadomości. Od 1963 r. rozpoczął wykłady na Wyższym Seminarium Duchownym i Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, przekazując wiedzę młodym kapłanom i studentom. 4. Współpraca i duszpasterstwo inteligencji W połowie lat 60. zamieszkał w domu księży profesorów przy ul. św. Marka 10 w Krakowie – tam prowadził „trzynastki” – spotkania intelektualne dla studentów, artystów, lekarzy. Został duszpasterzem środowisk akademickich i artystycznych – ceniony był jako rekolekcjonista i wykładowca, zaprzyjaźniony m.in. z Antonim Kępińskim. Już wtedy współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym” i miesięcznikiem „Znak” – pierwsze teksty publikował od 1965 r. Podsumowanie Droga ks. Tischnera to przykład harmonijnego połączenia posługi kapłańskiej i zaangażowania intelektualnego. Od lat praktyki wikariuskiej, przez wieloletnią edukację teologiczno-filozoficzną, aż po wykłady i duszpasterstwo środowisk intelektualnych, budował fundamenty swojej późniejszej roli kapelana Solidarności i myśliciela społecznego.

Józef Tischner jako seminarzystaz młodszym bratem Kazimierzem, lata 50. XX wieku

TISchner jako Filozof

1. Filozoficzna edukacja i wpływy Ks. Józef Tischner ukończył studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie był uczniem Romana Ingardena – wybitnego fenomenologa i ucznia Edmunda Husserla. To właśnie fenomenologia stała się podstawą jego filozoficznego myślenia. Tischner inspirował się również myślą Maxa Schelera, Emmanuela Lévinasa, Gabriela Marcela i Karola Wojtyły. 2. Filozofia dramatu Najbardziej oryginalnym wkładem Tischnera do współczesnej filozofii jest tzw. filozofia dramatu – koncepcja człowieka jako istoty uczestniczącej w „dramacie istnienia”. Życie według Tischnera nie jest jedynie sekwencją faktów, lecz ciągłym wyborem między dobrem a złem, dialogiem z innymi i z Bogiem. Człowiek jest w centrum tego dramatu, jako istota wolna, odpowiedzialna i zdolna do miłości – ale też do zdrady. Filozofia dramatu pokazuje, że człowiek realizuje siebie w relacjach. 3. Myślenie według wartości Tischner twierdził, że człowiek nie tylko żyje „w świecie faktów”, ale także „w świecie wartości”. To od nas zależy, jakie wartości uczynimy żywymi: prawdę, dobro, piękno, wolność, solidarność. Myślenie według wartości to zdolność odróżniania tego, co tylko użyteczne, od tego, co prawdziwie ważne. Filozof uważał, że prawdziwa wolność polega na gotowości do poświęcenia siebie dla drugiego – nie na samowoli. 4. Tischner i personalizm Filozofia ks. Tischnera była głęboko personalistyczna – człowiek jako osoba był dla niego „miejscem” objawiania się sensu. Rozwijał idee Jana Pawła II i chrześcijańskiego personalizmu, poszerzając je o język fenomenologii i egzystencjalizmu. „Człowiek nie jest produktem rzeczywistości, ale jej twórcą” – pisał w Myśleniu według wartości.

Pisarz i publicysta

Eseista i publicysta, związany z redakcjami „Tygodnika Powszechnego” i „Znaku” od połowy lat 60., gdzie publikował teksty z pogranicza filozofii, religii i spraw społecznych. Napisał ponad 600 artykułów, rozpraw, esejów i kilkanaście książek, w tym: „Etyka solidarności” (1971), „Świat ludzkiej nadziei” (1975), „Nieszczęsny dar wolności” (1993), „Historia filozofii po góralsku" (1997), „Spór o istnienie człowieka” (1998), „Ksiądz na manowcach” (1999), W latach 70. i 80. prowadził rekolekcje, msze dla dzieci i środowisk inteligencji oraz występował w radiu i telewizji, popularyzując filozofię i etykę w przystępny sposób. Jego styl: lekki, przystępny, często z humorem, odwołujący się do codziennych przykładów i góralszczyzny, dzięki czemu trafiał do szerokiego odbiorcy. W swoich tekstach łączył głębię z prostotą i poczuciem humoru.

Publikacje Józefa Tischnera

Ja transcendentalne w filozofii Edmunda Husserla, 1963. Schyłek świata tomizmu, 1970. Świat ludzkiej nadziei. Kraków: Znak, 1975. Filozofia poznania. Kraków: Papieski Wydział Teologiczny, 1978–1979. Polski kształt dialogu. Kraków: Znak, 1979. Filozofia chrześcijańska w dialogu z marksizmem. Kraków: Instytut Filozofii przy Papieskim Wydziale Teologicznym: Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy, 1979 Etyka Solidarności. Kraków: Znak, 1981 Myślenie według wartości. Kraków: Znak, 1982. Filozofia Dramatu. Paris: Éd. du Dialogue, 1990. Książeczka pielgrzyma. Kalwaria Zebrzydowska: Calvarianum, 1990. Polski młyn. Kraków: Nasza Przeszłość, 1991. Boski młyn. Kraków: Oficyna Podhalańska: Secesja, 1992. Nieszczęsny dar wolności. Kraków: Znak, 1993. Spowiedź rewolucjonisty: czytając Fenomenologię ducha Hegla. Kraków: Znak, 1993. Miłość niemiłowana. Kraków: Wyd. Sławomira Grotomirskiego, 1993. Idzie o honor. Kraków: Oficyna Podhalańska: „Secesja”, 1994 Jak żyć?. Wrocław: Tum. , 1994 Czytając Veritatis splendor. Kraków: Unum: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1994. Między Panem a Plebanem. wraz z Adamem Michnikiem i Jackiem Żakowskim. Kraków: Znak, 1995. Tischner czyta katechizm. Kraków: Znak, 1996. W krainie schorowanej wyobraźni. Kraków: Znak, 1997. Historia filozofii po góralsku. Kraków: Znak, 1997. Spór o istnienie człowieka. Kraków: Znak, 1998. Ksiądz na manowcach. Kraków: Wyd. Znak, 1999. Krótki traktat o naturze służby. Kraków, 1999. Drogi i bezdroża miłosierdzia. Kraków: Wyd. AA: Wyd. M. , 1999.

Pomoc w rachunku sumienia. Kraków: Znak, 2000. Myśli wyszukane. Kraków: Znak, 2000. Etyka solidarności. Kraków: Znak, 2000. Miłość nas rozumie: rok liturgiczny z księdzem Tischnerem. Kraków: Znak, 2001. Wobec wartości (wyd. 3). Poznań: W drodze, 2001. Wieści ze słuchanicy. Kraków: Znak, 2001. Słowo o ślebodzie: kazania spod Turbacza 1981–1997. Kraków: Znak, 2003. Spotkanie / z ks. Józefem Tischnerem rozmawia Anna Karoń-Ostrowska. Kraków: Znak, 2003. O człowieku: wybór pism filozoficznych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003. Myślenie w żywiole piękna. Kraków: Znak, 2004. Wokół Biblii. Kraków: Znak, 2005. Idąc przez puste błonia. Kraków: Znak, 2005. Studia z filozofii świadomości. Kraków: Instytut Myśli Józefa Tischnera, 2006. Zrozumieć własną wiarę. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2006. Etyka a historia. Wykłady. Kraków: Instytut Myśli Józefa Tischnera,2009. Wiara ze słuchania. Kraków: Znak. Publikacja zawiera kazania wygłoszone przez księdza profesora w latach 1980–1992 w starosądeckim klasztorze Sióstr Klarysek, 2009. 2012: Alfabet Tischnera. Wybrał i opracował Wojciech Bonowicz. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2012. Inny. Eseje o spotkaniu. Kraków: Znak, 2017. Wędrówki w krainę filozofów. Kraków: Znak. Zapis audycji radiowych z udziałem księdza Józefa Tischnera emitowanych w latach 1989–1991 w Programie 3 Polskiego Radia, a następnie w Polskim Radiu Kraków, 2027. Krótki przewodnik po życiu. Nieznane teksty. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2017

Tischner I "SolidarnośĆ"

1. Kapelan ruchu Od początku działalności NSZZ „Solidarność” w 1980 r. ks. Tischner był z nim związany, pełniąc rolę duchowego przewodnika. 19 października 1980 r. wygłosił w katedrze wawelskiej głośną homilię, która później stała się początkiem jego książki „Etyka solidarności”. 2. „Etyka solidarności” – moralny kompas Pierwsze teksty ukazywały się od października 1980 do kwietnia 1981 w „Tygodniku Powszechnym”, a już w sierpniu 1981 książka ukazała się drukiem rynek-ksiazki. Definicja solidarności według Tischnera: „braterstwo dla porażonych” i „solidarność sumień” – podkreślająca wzajemne wsparcie w wartościach, nie tylko w działaniach. 3. Aktywne wsparcie społeczności W 1981 r. był gościem I Ogólnopolskiego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”. Jako kapelan Związku Podhalan od 1982 r. organizował msze w intencji Ojczyzny pod Turbaczem oraz wspierał rolników z Podhala m.in. sprowadzając maszyny rolnicze z Austrii i organizując staże. 4. Trwały wpływ etyczny Dzieło Tischnera cieszyło się ogromnym oddźwiękiem – było wielokrotnie wznawiane, przetłumaczone na kilkanaście języków i cytowane przez papieża Jana Pawła II, który uznał, że nadaje kierunek budowaniu godnej demokracji. Homilia na Wawelu zapoczątkowała „Etykę solidarności”. Książka stała się moralnym drogowskazem, podkreślając solidarność z­ wartości: wzajemność, wspólnota sumień, odpowiedzialność.

Tischner A Góralszczyzna

1. Korzenie i krajobraz Ks. Tischner urodził się na styku Starego Sącza i Łopusznej, lecz to Gorce i Dunajec ukształtowały „jego krajobraz fundamentalny” i duchowość. 2. Filozofia oparta na tradycji Powiedział: „Jeśli jakaś teza nie da się przetłumaczyć na język góralski, to znaczy że nie jest prawdziwa” gosc.pl. Jego książka Historia filozofii po góralsku wprowadza abstrakcyjne idee przez lokalny język i humor. 3. Obrony kultury Podhala Jako kapelan Związku Podhalan był pomysłodawcą Mszy Ludzi Gór pod Turbaczem – odpraw sejak od 1981, głosząc je piękną gwarą, i organizował je mimo stanu wojennego. 4. Duchowość góralska w jego słowach Zauważał, że religijność górali wynika ze „splotu wiary i tragizmu”, ale przepełniona jest poczuciem służby życiu – upadamy i dźwigamy się, wierząc w wartość życia. 5. Autentyczność i prawda Dla Tischnera kultura górali była cenna, gdy zawierała prawdę: autentyczność, skromność i głębię – a nie sztucznie wystylizowane folklorystyczne atrakcje.

Więcej szczegółów Izba Pamięci ks. prof. Józefa Tischnera w Łopusznej, tzw. Tischnerówka

Silna tożsamość podhalańska była obecna w jego myśleniu i stylu wypowiedzi. Mówił językiem zrozumiałym, często odwołując się do przykładów z życia górali. Dzięki temu trudne kwestie filozoficzne stawały się bardziej przystępne dla szerokiego grona czytelników i słuchaczy.

śMIerć I Dziedzictwo

Ks. Józef Tischner zmarł 28 czerwca 2000 roku na raka krtani. Został pochowany w Zakopanem, na cmentarzu na Pęksowym Brzyzku. Po jego śmierci powstał Instytut Myśli Józefa Tischnera, który promuje jego dziedzictwo. Co roku odbywają się Dni Tischnerowskie – spotkania intelektualne i kulturalne poświęcone jego pamięci. Fundacja „Instytut Myśli Józefa Tischnera” założona przez Jego uczniów i przyjaciół stawia sobie za cel ochronę i upowszechnianie intelektualnego dorobku ks. prof. Józefa Tischnera oraz twórczą kontynuację najważniejszych wątków Jego filozofii. W Instytucie działa Archiwum gromadzące filozoficzną, duszpasterską, literacką oraz publicystyczną spuściznę ks. Józefa Tischnera (zarówno pisaną, jak i zarejestrowaną na taśmach magnetofonowych i filmowych) a także teksty innych autorów poświęcone Jego twórczości i nią zainspirowane. Co roku odbywają się Dni Tischnerowskie – spotkania naukowe, konkursy i debaty, organizowane przez uczelnie, Instytut i Stowarzyszenie „Drogami Tischnera”. Od 2025 roku Międzynarodowe Forum Górskie w Ludźmierzu poświęca sesje jego pamięci, wpisując się w całość obchodów rocznicowych. Tischner nie tylko zyskał status moralnego autorytetu – był również profesorem Collegium Invisibile, odznaczony Orderem Orła Białego (1999). Jego dzieła są wielokrotnie wznawiane i cytowane.

Grób Józefa Tischnera na cmentarzu w Łopusznej

Dlaczego warto dziś Pamiętać Tischnera?

Józef Tischner to postać wyjątkowa w polskim życiu intelektualnym i duchowym. Filozof, kapłan, myśliciel – łączył w sobie głęboką wrażliwość na los człowieka z umiejętnością mówienia o trudnych sprawach w sposób prosty i przystępny. Współcześnie, w czasach społecznych napięć, głębokiej polaryzacji i zagubienia w świecie szybkich zmian, jego myśl okazuje się szczególnie cenna. Tischner przypominał, że człowiek nie może żyć tylko doraźnie, „od wydarzenia do wydarzenia” – potrzebuje zakorzenienia w wartościach. Dla niego wolność nie była jedynie hasłem czy przywilejem, ale zobowiązaniem – do odpowiedzialnego wyboru, do działania dla dobra wspólnego, do bycia „człowiekiem dla innych”. Podkreślał, że autentyczna wolność rodzi się z odpowiedzialności i sumienia, nie z egoizmu. Jego filozofia dialogu była apelem o budowanie mostów między ludźmi, a nie murów. Tischner wiedział, że prawdziwe spotkanie z drugim człowiekiem wymaga wysiłku zrozumienia, otwartości i gotowości do słuchania. W epoce, gdy łatwo osądzać, a trudno rozmawiać, jego przesłanie jest jak drogowskaz: ku wspólnocie, a nie podziałowi. Dlatego dziś warto pamiętać Tischnera – nie tylko jako wybitnego myśliciela, ale przede wszystkim jako kogoś, kto uczył, jak być człowiekiem w pełni: wolnym, odpowiedzialnym, otwartym na innych i wiernym wartościom. W świecie pełnym hałasu i niepokoju, jego słowa nadal brzmią jak głos sumienia.

Cytaty Tischnera

"Bo czymże jest miłość? Miłość jest najpierw odkryciem. Ten kto kocha, odkrywa ludzkie TY drugiego człowieka. Odkrywa, że ty jesteś TY. Co to znaczy? To znaczy, że drugiego takiego jak ty nie ma na całym świecie, że ty jesteś jedyny, jesteś inny. Ani przedtem, ani potem takiego nie było."

Wiara ze słuchania: Kazania starosądeckie 1980-1992

"Jeśli człowiek w ogóle jest zdolny do poznania prawdy, to tylko dzięki myśleniu."

Wędrówki w krainę filozofów

"Cym co prowdziwse, tym urodziwse!"

Historia filozofii po góralsku

"Ewangelia mówi: ty, człowieku, jesteś zrodzony z miłości. A jedyną sprawą, jaką w życiu masz, to nauczyć się mądrej miłości."

Krótki przewodnik po życiu

„Wszystko, co wielkie, rodzi się w bólu.”

Filozofia dramatu

Opracowanie: Anna Borkowska Miejska Biblioteka Publiczna W Jaworznie - Filia Szczakowa

1. Żródło zdjęć:

2. Żródło tekstu:

wikipedia.pl

wikipedia.pl Instytut Myśli Józefa Tishnera tischner.org.pl Tischner : biografia/Wojciech Bonowicz. - Kraków: Wydawnictwo Znak, 2020