Latín 4º ESO. Gramática

4º ESO

Curso 24-25

gramática latina

-Declinación pronominal

- Conceptos básicos

- Enunciado, declinación

- 5ª declinación

- Adxectivos 3-3

- 4ª declinación

- 3ª declinación

- Adxectivos 2-1-2

- 2ª declinación

DECLINACIÓN

- 1ª declinación

ÍNDICE

-Pret. Perfecto

-Futuro Imperfecto

- Presente

- Verbo Sum

CONXUGACIÓN

-Tempos verbais

-Desinencias

-Conxugación

-Pret. Imperfecto

-Enunciado

-Tempos de presente

-Conceptos básicos

ÍNDICE

Os casos latinos e a súa función principal son: NOMINATIVO. Marca a función de Suxeito e Atributo. Luna plena est. VOCATIVO. Marca a función de Apelación. Luna, plena et pulchra es. ACUSATIVO. Marca a función de Complemento Directo ou CC. Videmus lunam plenam in caelo. XENITIVO. Marca a función de Modificador ou Complemento do Nome. Vides in caelo lunae plenae faciem? DATIVO. Marca a función de Complemento Indirecto. Poetae lunae plenae carmina scribunt. ABLATIVO. Marca a función de Complemento Circunstancial. Vita humana in luna non est.

Os gramáticos antigos clasificaron as palabras en flexivas ou variables e non flexivas ou invariables. Dentro das primeiras, están os substantivos, adxectivos, pronomes e verbos. Os artigos non existían no latín. Introducímolos nós ao traducir os textos. Son palabras variables os adverbios, conxuncións, preposicións e interxeccións. O nome ou substantivo e o verbo, coma en cáseque todos os idiomas, son os tipos de palabras de maior uso e importancia. En latín, o nome pode ter tres xéneros: masculino, feminino e neutro, e coma en galego e castelán, dous números: singular e plural, aínda que algunhas palabras carecen de singular e só se utilizan en plural. Pero o máis chamativo do latín, é a existencia dos CASOS. O caso sirve para indicar a función da palabra dentro da oración.

Conceptos básicos I

Unha declinación é o conxunto dos casos nos que pode aparecer unha palabra ou o conxunto de formas que pode ter segundo a función sintáctica que desempeñe na oración. Os substantivos latinos repártense entre estas cinco declinacións segundo o seu tema (a terminación do seu lexema ou raíz). A estes temas engádense as desinencias (ou terminacións) de cada caso. Caso é cada unha das terminacións que adopta unha palabra (substantivo ou adxectivo) segundo a función que desempeña na oración. Magistra, magistrae: mestra Magister, magistri: mestre Discipula, discipulae: alumna Discipulus, discipuli: alumno Professor, professoris: profesor motus, motus: movemento res, rei: cousa

Ao igual ca o verbo se clasifica en conxugacións, os substantivos clasifícanse en declinacións; en latín, existen cinco declinacións: 1ª declinación ou de temas en -a 2ª declinación ou de temas en -o 3ª declinación ou de temas en -i e en consoante 4ª declinación ou de temas en -u 5ª declinación ou de temas en -e Recoñecemos a que declinación pertence cada substantivo polo seu enunciado, isto é, pola forma coa que se nos presenta ou aparece no dicionario. O enunciado dun substantivo faise dando dous casos: O nominativo de singular e, en segundo lugar o xenitivo tamén singular. Cada declinación distínguese por esta 2º forma do enunciado: 1ª declinación, xenitivo en -ae 2ª declinación, xenitivo en -i 3ª declinación, xenitivo en -is 4ª declinación, xenitivo en -us 5ª declinación, xenitivo en -ei. Deste modo, o substantivo vita, -ae será da 1ª; ludus, -i, será da 2ª; lectio, lectionis, da 3ª; metus, -us, da 4ª e dies, diei (dies, -ei), da 5ª.

Conceptos básicos II

Mención especial merece o Complemento Predicativo. O Predicativo é unha cualidade ou estado (soe ser un adxectivo) do Suxeito ou do Complemento directo cun verbo diferente ao verbo SUM (verbo copulativo). Magistra severa monstravit O predicativo é a función sintáctica que, por un lado, acompaña a un verbo e, por outro, expresa unha cualidade, propiedade ou estado do Sux ou do CD. ará referencia ao Sux ou ao CD cos verbos que non sexan o verbo SUM e concertará con eles. Exemplo: A súa filla saíu moi contenta do exame. Suxeito V CPred CCLugar Atopei secas as flores. V CPred CD

Aínda que o orde das palabras en latín é bastante libre e non se poden poñer regras de obrigado cumprimento, existen algunhas normas que soen cumprirse: • Os complementos do nome van diante do substantivo, ao contrario que en galego ou castelán • Os complementos do verbo (CD, CI, CC, etc.) van diante do verbo, que soe aparecer ao final das frases. En latín, as preposicións poden aparecer, única e exclusivamente, diante de acusativo e diante de ablativo. Analízanse xuntos preposición+ablativo= CC ou preposición+acusativo=CC sempre fan a función de Complemento Circunstancial, aínda que aparezan cun Acusativo. Este, cunha preposición, perde a súa función orixinal de Complemento Directo e convértese en Complemento Circunstancial. Trans Rhenum: ao outro lado/ a través do Rin (prep.+acus) Super Troia: sobre Troia (prep.+abl) Os significados das preposicións serán moi variados. Algunhas serán exclusivas do acusativo e outras exclusivas do ablativo, pero tamén as haberá que poidan aparecer con cualquera dos dous casos (o dicionario sempre o indica) In + Acusativo ou Abl. E, ex + Ablativo Ad + Acusativo A, ab + Ablativo

Conceptos básicos III

Os substantivos desta declinación son MAIORITARIAMENTE femininos, pero hai algúns masculinos que podemos distinguir polo seu significado: Nomes de oficios: nauta, -ae (mariñeiro); poeta, -ae (poeta);incola, -ae (habitante) Nomes propios de varón: Catilina, -ae (Catilina)

1ª

Declinación latina

Nesta declinación hai substantivos masculinos, femininos e neutros. Estes últimos distínguense polo enunciado: Nom. -um e xenitivo -i. Dos outros dous xénero predominan os substantivos masculinos, pero tamén hai femininos, os nomes de árbores.

2ª

ADXECTIVOS

Os adxectivos en latín, se acompañan a un substantivo (cousa que é o habitual), deben concordar con el en xénero, número e caso. Por este motivo, disporán de diferentes formas para poder adaptarse a cualquera nome. Existen varios tipos de adxectivos, dependendo da maneira en que se declinen. OS ADXECTIVOS DA PRIMEIRA CLASE (2ª-1ª-2ª) Estes adxectivos enúncianse con tres nominativos singulares, correspondentes a cada xénero: masculino, feminino e neutro. Así, o primeiro nominativo declinarase coma os masculinos da 2ª declinación (-us ou -er); o segundo, declinarase pola 1ª declinación; e o terceiro, pola 2ª neutro (nominativo en -um) Bonus, bona, bonum (Bonus, -a, -um) Masc. Fem. Neutro

• Pirus
• Pire
• Pirum
• Piri
• Piro
• Piro

• Poeta
• Poeta
• Poetam
• Poetae
• Poetae
• Poeta

Os adxectivos concertan co substantivo en xénero, número e caso. Lupus bonus/ nauta bonus Lupa bona/ Pirus bona Oppidum bonum Masculinos Femininos Neutro

• Boni
• Bonarum
• Bonas
• Bonae
• Bonam
• Bono
• Bonae
• Bonum
• Bona
• Bonum

• Puerum
• Nauta
• Dominum
• Puellae
• Dona
• Filiam
• Viae
• Terras
• Aquilarum
• Belli

• Lupa
• Lupa
• Lupam
• Lupae
• Lupae
• Lupa

• Oppidum
• Oppidum
• Oppidum
• Oppidi
• Oppido
• Oppido

• Lupus
• Lupe
• Lupum
• Lupi
• Lupo
• Lupo

3ª

3ª

Adxectivos da 1ª clase de 3 terminacións

2-1-2

Os adxectivos concertan co substantivo en xénero, número e caso. Lupus bonus/ nauta bonus Lupa bona/ Pirus bona Oppidum bonum

2-1-2

Igual que nos substantivos da 2ª declinación hainos con nominativo en -us e en -er, nos adxectivos sucede o mesmo. Hai adxectivos en: -us, -a, -um -er, -a, -um

4ª

5ª

Nesta declinación hai substantivos masculinos e femininos. É a menos produtiva, xa que moitas palabras desta declinación non teñen todos os casos.

Vocabularium Anni Menses Numeri Cardinales Ordinales

• Primus, -a, -um
• Secundus
• Tertius
• Quartus
• Quintus
• Sextus
• Septimus
• Octavus
• Novenus
• Decimus
• Undecimus
• Duodecimus
• Tredecimus
• Vicessimus
• Trigessimus
• Quadragessimus
• Quinquagessimus
• Sexagessimus
• Septuagessimus
• Octogessimus
• Nonagessimus
• Centesimus

• Viginti
• Viginti et unus
• Viginti et duo
• Viginti et tres
• Viginti et quatuor
• Viginti et quinque
• Viginti et sex
• Viginti et septem
• Duodetriginta
• Undetriginta
• Triginta
• Quadraginta
• Quinquaginta
• Sexaginta
• Septuaginta
• Octoginta
• Nonaginta
• Centum
• Ducenti, -ae, -a

• Unus, -a, -um
• Duo, -ae, -i
• Tre, tria
• Quattuor
• Quinque
• Sex
• Septem
• Octo
• Novem
• Decem
• Undecim
• Duodecim
• Tredecim
• Quattuordecim
• Sedecim
• Septendecim
• Duodeviginti
• Undeviginti

• Ianuarius, -ii
• Februarius, -ii
• Martius, -ii
• Aprilis, -is
• Maius, -ii
• Iunius, -ii
• Iulius, -ii
• Augustus, -i
• September, -bri
• October, -bri
• November, -bri
• December, -bri

• Tempus, -oris: Tempo
• Hora, -ae: división do día, hora
• Vigilia, -ae: división da noite
• Dies, -ei: día
• Vesper, vesperi: tarde
• Nox, noctis: noite
• Mensis, -is: mes
• Annus, -i: ano
• Saeculum, -i: século
• Vita, -ae: vida
• Aevus, -i: época
• Aetas, -atis: idade
• Ver, veris: primavera
• Aestas, -atis: verán, estío
• Autumnus, -i: outono
• Hiems, hiemis: inverno
• Kalendae, -arum: Kalendas
• Nonae, -arum: Nonas
• Idus, -us: Idus

Latinismos e citas latinas alusivas ó tempo

• Nec revocares potes, qui periere dies. “No puedes volver a llamar a los días que ya han muerto”. (Ausonio, “Epigramas” 34, 4).
• Praeterita mutare non possumus. “No podemos cambiar el pasado”. (Cicerón, “In Pisonem” 25, 59).
• Factum abiit; monumenta manent. “El hecho pasa; quedan los recuerdos”.
• Potius sero quam numquam. “Más vale tarde que nunca” (T. Livio 4, 2, 11).
• Urbes constituit aetas, hora dissolvit. Momento fit cinis, diu silva. “Una ciudad se construye en una generación, se destruye en una hora. La ceniza es obra de un instante, un bosque, de años. (Séneca, “Quaestiones Naturales” 3, 27, 2).
• Tempora mutantur et nos mutamur in illis. “Los tiempos cambian y nosotros cambiamos con ellos”. (Propercio 2, 87).
• Discipulus est prioris posterior dies. “El mañana es discípulo del ayer”. (Publilio Siro 123)
• Quod ratio non quit, saepe sanavit mora. “Con frecuencia el tiempo cura aquello que la razón no ha podido curar”. (Séneca, “Agamemnon” 130).
• Laudamus veteres, sed nostris utimur annis. “Alabamos el pasado, pero gozamos el presente”. (Ovidio, “Fasti” 1, 225)
• Urget diem nox et dies noctem. “La noche apremia al día y el día a la noche”. (Horacio, “Épodos” 17, 25).

• Carpe diem quam minimum credula postero, aproveita o presente e non contes co mañá. Horacio
• Ab exordio mundi, desde o comezo do mundo
• Ante meridiem
• Post meridiem
• Ars longa, vita brevis
• Ab aeterno
• Per saecula saeculorum
• Auferat hora duos eadem, Ovidio
• Sine die
• Nihil est annis velocius
• Volat aetas
• Tempus fugit irreparabile

Os romanos tiñan 3 datas fixas no mes: As Kalendas (o primeiro día de cada mes) As Nonas, os días 5 ou 7, dependendo do mes Os Idus, os días 13 ou 15, dependendo do mes O día anterior e posterior a cada data fixa nomeábanse co adv. pridie e postridie, respectivamente. Todos os demais días se nomeaban en relación á data fixa seguinte: Así, por exemplo: 1 de Xaneiro, Kalendas Ianuarias 2 de Xaneiro, postridie Kalendas Ianuarias 3 de Xaneiro, ante diem III Nonas 4 de Xaneiro, pridie Nonas 5 de Xaneiro, Nonas 6 de Xaneiro, postridie Nonas 7 de Xaneiro, ante diem VII Idus 8 de Xaneiro, ante diem VI Idus 12 de Xaneiro, pridie Idus 13 de Xaneiro, Idus 14 de Xaneiro, postridie Idus 15 de Xaneiro, ante diem XVI Kalendas Februarias

Posto que se guiaban pola luz do sol, as horas do verán eran máis longas ca as horas do inverno. No seguinte código tes acceso a unha imaxe que che mostra a variación desa duración ó longo do ano.

As horas diurnas coñecíanse polo ordinal correspondente: Hora prima, hora secunda, hora tertia... Agrupaban as horas segundo un eixo central que era o mediodía, meridies, 6 horas a.m. e 6 p.m. O mediodía coincidía coa hora sexta. A noite dividíase en 4 vigilias de 3 horas cada unha: Prima vigilia Secunda vigilia Tertia vigilia Quarta vigilia

O día estaba dividido en 24 horas, 12 diurnas e 12 nocturnas, guiadas polo sol. O tempo medíase por reloxios de sol, solarium. Tamén se coñecían as clepsydras, reloxios de auga, parecidos aos de area.

CATEGORÍAS VERBAIS

O sistema verbal latino presenta 5 categorías: PERSOA: primeira, segunda e terceira.NÚMERO: singular e plural.TEMPO: pasado, presente e futuro.MODO: indicativo, subxuntivo e imperativo.VOZ: activa, media e pasiva.

En latín os verbos enúncianse con cinco formas. As tres primeiras permitirannos coñecer o tema de presente; a segunda e a terceira, a conxugación; a cuarta daranos o tema de perfecto e, a última, que non existe nas nosas linguas, o tema de supino.

ENUNCIADO DOS VERBOS

-is, -ere

-as, -are

-is, -ire

-es, -ere

3ª conxugación

4ª conxugación

1ª conxugación

2ª conxugación

Os tempos verbais engaden desinencias que indican persoa e número. Estas poden ser de varios tipos: DESINENCIAS PERSOAIS XERAIS DA VOZ ACTIVA e DESINENCIAS propias do PRETÉRITO PERFECTO.

DESINENCIAS

Futuro Imperfecto

Pretérito Imperfecto

Presente

Futuro Perfecto

Pretérito Pluscuamperfecto

Tempos verbais

Pretérito Perfecto

Tempos de presente

tempos de perfecto

TEMPOS DE PRESENTE DO VERBO SUM

PRESENTE DE INDICATIVO

• Natabam
• natabas
• sedebat
• sedebamus
• cupiebatis
• cupiebant

• Navigabam
• navigabas
• delebat
• delebamus
• inveniebatis
• inveniebant

• Claudo
• claudis
• venit
• venimus
• sentitis
• sentiunt

• Muto
• mutas
• delet
• delemus
• facietis
• faciunt

Formación do pretérito imperfecto

PRETÉRITO IMPERFECTO

1ª e 2ª conx. 3ª e 4º conx.

-m -s -t -mus -tis -nt

-o -s -t -mus -tis -nt

-m -s -t -mus -tis -nt

Desinencias Morfemas Morfemas persoais de pret. imperfecto / de futuro imperfecto

-a -e -e -e -e -e

-b- -bi- -bi- -bi- -bi- -bu

-ba- -ba- -ba- -ba- -ba- -ba-

-m -s -t -mus -tis -nt

-o -s -t -mus -tis -nt

FUTURO IMPERFECTO

PRETÉRITO PERFECTO

• Oppida
• Oppida
• Oppida
• Oppidorum
• Oppidis
• Oppidis

• Oppidum
• Oppidum
• Oppidum
• Oppidi
• Oppido
• Oppido

• Viri
• VirI
• Viros
• Virorum
• Viris
• Viris

• Vir
• Vir
• Virum
• Viri
• Viro
• Viro

• Pueri
• Pueri
• Pueros
• Puerorum
• Pueris
• Pueris

• Puer
• Puer
• Puerum
• Pueri
• Puero
• Puero

• Lupus
• Lupe
• Lupum
• Lupi
• Lupo
• Lupo

• Lupi
• Lupi
• Lupos
• Luporum
• Lupis
• Lupis