ARROKAK - Adriana, Aizpea eta Lander

Zohikatza

Konglomeratuak

Egileak: Adriana, Aizpea eta Lander

Arbela

Eskistoa

Marmola

Sienita

Granitoa

Basaltoa

Andesita

Erriolita

PLUTONIKOAK:

BOLKANIKO:

ORGANOGENOAK (ikatza eta petroleoa)

Harrikatza

Lignitoa

Antrazita

Igeltsu gorria

Lutitak

Harearriak

DETRITIKOAK

Kareharria

Ehundura ez-foliatua duten arroka metamorfikoak

Arroka igneo edo magmatikoak

Ehundura foliatua duten arroka metamorfikoak

Arroka metamorfikoak

KARBONATUAK

KIMIKOAK

Arrokak agregatu naturalak dira, orokorrean solidoak. Gainera, geosferaren osagai nagusiak dira. Osaera:

• Mineral bat baino gehiagoz osatuta egon daiteke.
• Jatorri organikoko substantzia ez-mineralez osatuta egon daiteke.
• Solido beirakarak osatuta dago.

ARROKAK

SARRERA

Arroka sedimentarioak

ARROKA MOTAK

Euskal Herriko hainbat meategitan ustiatu izan da, bereziki Bizkaiko meatzaldean, Erregai fosilen artean, energia sortzeko oso erabilia izan da industria garaian.

Lignitoa presio eta tenperatura handiagoen menpe jartzen denean.

Karbono-edukia altuagoa (%75-90), dentsitate handiagoa eta erregai fosil sendoa, Kolore beltza eta distira metalikoa izan ohi du.

Harrikatza

Mundu mailan, eraikuntzako material gisa erabiltzen da, harrizko agregatu gisa, batez ere, Bolivian eta Txileko Andeetan aurkitzen dira, edo Kamchatkan, Errusian, eta Guipuzkoaren ipar-mendebaldea ere.- Andesita iraunkorra da eta bere osotasunari eusten dio denboran zehar. - Gutxi mantendu behar da.

Andesita

Andesita, arroka igneo bolkanikoa da, eta ohikoa, sumendietan egotea da, garbiketa basaltikoen mugetatik gora eta garbiketa riolitikoen azpitik.Ehundura afanitikoa edo porfidikoa eta mineralak plagioklasa eta hainbat mineral ferromagnesiko barne hartzen ditu, hala nola biotita eta hornblenda. Andesitak oinarrizko magma sakonak, azkar hozten direnetatik sortzen da, edo material kontinentalek eragindako kutsadura-prozesuak jasan dituztenak subdukzio-eremuetatik.

Arroka igneoa / magmatikoak

Magma solidotzen eta kristalizatzen denean bihurtzen dira.

• Ehundura:

Arroka osatzen duten mineralen forma, tamaina eta banaketaren ondorioz sailkatzen dira; afanitikoan, porfidikoan eta faneritikoa.EHUNDURA AFANITIKOA: Kristal mikroskopikoz osatua, magma bizkor hoztuz.EHUNDURA PORFIDIKOA: Kristal handiak, fenikristalak, eta beste kristal batzuz osatua.EHUNDURA FANERITIKOA: Lupaz ikas daitezken kristalez osatua, magma poliki hoztuz.

• Ugaritasun modala:

Magma hoztean zuzenean eratu diren tektosilikatoen multzoko mineralen bolumenaren portzentajea da.

Euskal Herrian, kareharria mendigune askotan aurkitzen da. Askotan kobazuloak eta urak eratutako estalaktitak eta estalagmitak agertzen dira kareharrizko eremuetan.

Zertarako erabiltzen da: Eraikuntzarako: adreiluak, zoladura, eta hormigoiaren osagai gisa. Zementua ekoizteko lehengai nagusia da.

Ezaugarriak: Kareharria sedimentarioa da, batez ere kaltzio karbonatoz (CaCO₃) osatua. Kolore zurixka, gris, edo horixka izan ohi du. Askotan geruzatuak eta fosilekin apainduta egon daitezke.

Kareharria

Adibideak:Arbela: Ehundura foliatua oso fina du eta xafletan erraz bereiz daiteke. Horretaz gain, kristalak oso finak ditu eta fosilak izaten ditu. Arroka sedimentario buztintsuen metamorfismotik sortzen da. Eskistoa: Ehundura foliatua da, arbelaren izurtuagoa eta lodiagoa, batez ere mikez osaturik. Gainera, tamaina ertaineko kristalak dira eta arbelaren metamorfismotik sortzen dira.

Ehundura foliatua duten arroka metamorfikoak

Presio altueraren eraginez sortzen dira, hau da, metamorfismo dinamikoan edo eskualde metamorfismoan sortzen den presioaren eraginez sortzen dira. Mineralak presioaren norabidekiko perpendikularki ordenatuta kokatzen dira. Gainera, eskistositatea azaltzen da arrokaren azaleran.

Ibai, itsasertzetako edo glaziar inguruneetan metatutako material lodiak presiopean zementatzen direnean sortzen dira.

Arroka sedimentario detritiko lodiena Harri-koskor handiek osatzen dute (2 mm baino handiagoak)

Konglomeratuak

Nafarroako eta Arabako gune sedimentarioetan. Iratiko eremuan ere maiz agertzen dira.

Partikula finen metaketak presio eta tenperaturapean zementatzen direnean sortzen dira.

Partikula oso finak dituzten arroka sedimentario detritikoak (0,063 mm baino txikiagoak), Buztina edo lohiaz osatuak. Geruzatuak eta testura leunekoak dira, Askotan kolore ilunak izaten dituzte: grisa, beltza edo gorrixka.

Harea-metaketak presioa eta zementazioa jasaten dituztenean sortzen dira.

Eraikuntzan: harlangaitz gisa, zoladurak edo hormetan, Filtrazio-sistemetarako eta eskultura materialen oinarri gisa ere erabiltzen da.

Partikula ertain edo finez osatua (0,063-2 mm arteko aleak), Hareaz osatua dago eta askotan geruzatua izaten da, Kolore askotarikoa izan dezake: horixka, marroia, grisa edo gorria.

Ibai, itsasertzetako edo glaziar inguruneetan metatutako material lodiak presiopean zementatzen direnean sortzen dira.

Arroka sedimentario detritiko lodiena Harri-koskor handiek osatzen dute (2 mm baino handiagoak)

Konglomeratuak

Lutitak

Harearriak

Arroka sedimentario detritikoak nagusiki, inguruan dauden arrokak edo materialen partikula txikien metatzearen bidez sortzen dira

Arroka sedimentario detritikoak

Industri iraultzaren garaian erregai garrantzitsua izan zen, baina gaur egun gutxi erabiltzen da kutsadura handia sortzen duelako.

2. fasea da.Zohikatza presio eta tenperatura handiagoen eraginez metamorfizatzen denean.

Karbono-edukia handiagoa du (%60-70), baina oraindik erregai fosil “biguna” da, Kolore marroi iluna edo beltza du, eta ura eta hezetasuna mantentzen ditu.

Lignitoa

GabroaArroka igneo plutoniko sinplea, oso iluna eta ehundura faneritikoa. Ia augita eta anortita bakarrik ditu.

DioritaArroka igneo plutonika bitarteko azidotasuna. Ehundura faneritikoa, eta albitaz osatua.

SienitaArroka igneo plutoniko azidoa da. Ortosa du eta kuartzo gutxi.

GranitoaArroka igneo plutoniko azidoa, tonalitate argikoa. . Oortosa eta kuartzoa ditu, eta plagioklasak eta biotita, ere.

Intrusiboak, magma Lurraren barruan kontsolidatzen da, sakonera handian.EZAUGARRIAK:

• Hozte-prozesu motela dute.
• Kristal handiak dituzte.

ARROKA MOTAK:

Arroka plutonikoak:

Basaltoa

Harri igneo bolkanikoa, oinarrizko konposiziokoa eta kolore makalekoa. Ehundura afanitakoa, ale finekoa, plagioklasa kaltzikoak eta piroxenoa dituena (normalean augita). Harri trinkoa da(2.800-3.200 kg/m3), konpresioarekiko erresistentzia handikoa, gogortasun handikoa eta hauskorra. Magma-korronteen solidotze-erupzioetan sortzen dira. Zatirik handiena hondoko eremu zabaletan dago. Ilargian, Marten eta meteorito batzuetan ere badago. Mungia-Gernika errepidean aurki daiteke, Fruiz herritik 500 m mendebaldera.

Marmola munduko leku askotan aurkitzen da, esate baterako, Brasilen, Indian, Italian, Turkian, Txinan, Norvegian, Egipton, Grezian eta Mexikon. Horretaz gain, Gipuzkoa ere aurki daitezko, hala nola Aian, Hernanin eta Azpeitian.

Marmola

Marmola antzinatik ezagutzen eta erabiltzen den harri mota ezagunenetako bat da. Bere ezaugarri teknikoei esker, material sendoenetako bat da, baita dekorazioan giltzarrietako bat ere, bere diseinuengatik eta edertasun naturalagatik. Gainera, Antzinako Grezian zein Erromatar Inperioan, marmola boterearen ikur zen. Horregatik, eraikuntza handietarako erabili zen, jainkoei eskainitako tenplu sakratuetatik, enperadore handien egoitzetako eraikuntzetatik, edo erromatar bainuetan. Marmola erabilera asko ditu, hala nola, fatxadak, estaldurak, mahaiak, baxerak, sukalde eta bainugeletako gainak, zutabeak, hileta-artea, panteoiak, kolunbarioak edo hilarriak.

Nafarroako hegoaldeko eremuetan ugaria da, bereziki Tutera inguruan. Arabako hainbat guneetan ere aurki daiteke.

Urarekin kontaktuan egotean disolbagarria da, eta horrek karst paisaiak sortzen ditu, haitzuloekin, Haren erregulartasunak eta kolore gorrixkak oso erakargarri bihurtzen dute arkitektura eta dekorazioan.

igeltsua egiteko erabiltzen da, bai horma-itzalak, estaldurak edo moldeak sortzeko, Artelanetan eta dekorazio material gisa ere erabili izan da.

Arroka sedimentario kimikoa da, batez ere kaltzio sulfato hidratatuz (CaSO₄·2H₂O) osatua. Kolore gorrixka izaten du burdin oxidoen presentziagatik, Oso biguna da, eta eskuz urratu daiteke.

Igeltsu gorria

Euskal Herrian, kareharria mendigune askotan aurkitzen da. Askotan kobazuloak eta urak eratutako estalaktitak eta estalagmitak agertzen dira kareharrizko eremuetan.

Zertarako erabiltzen da: Eraikuntzarako: adreiluak, zoladura, eta hormigoiaren osagai gisa. Zementua ekoizteko lehengai nagusia da.

Ezaugarriak: Kareharria sedimentarioa da, batez ere kaltzio karbonatoz (CaCO₃) osatua. Kolore zurixka, gris, edo horixka izan ohi du. Askotan geruzatuak eta fosilekin apainduta egon daitezke.

Kareharria

- karbonatu arrokak normalean ingurune hidrikoetan sortzen dira

Arroka sedimentario karbonatuak hainbat mineral eta materialek osatutako arroka mota bat dira, nagusiki karbonato mineralez osatuta daudenak

Arroka sedimentario karbonatuak

Arroka metamorfikoak

Edozein motako arrokaren eraldaketaren ondorioz sortuak dira eta hori gertatzen da, presio eta temperatura altuaren eraginez, egoera fisiko solidoa aldatu gabe.Bi multzotan sailkatzen dira: foliatuak eta ez-foliatuak.

arroka sedimentarioak sedimentuen, materia organikoen edo prezipitazio kimikoaren metatzeaz sortutako harriak dira Zein sedimentu mota dituzten eta sedimentu horien tamaina zein den kontuan hartuta, lau multzotan sailkatzen dira - Arroka sedimentario detritikoak - Arroka sedimentario karbonatuak - Prezipitazio kimiko bidezko arroka sedimentario -

Arroka sedimentarioak:

1. fasea Landare-hondakinen deskonposizio partziala ingurune heze eta oxigeno gutxikoetan, hala nola zingiretan.

Materia organikoaren deskonposizio partzialetik sortutako erregai fosila, Oso urtsua (%90 arteko hezetasuna) eta karbono-eduki txikia du (40-60%), Kolore marroi iluna eta ehundura biguna du.

Zohikatza

TrakitaArroka igneo bolkaniko azidoa da, tonalitate argikoa. Kristal oso txikiak ditu.

BasaltoaArroka igneo bolkaniko basikoa da, tonalitate oso ilunekoa.

AndesitaArroka igneo bolkanikoa da. Batez ere albita, augita eta biotita ditu. Gris ilun kolorea du.

ErriolitaArroka igneo bolkaniko azidoa da, tonalitate argikoa; gris argia. Kuartzo eta ortosa asko.

Estrusibo edo efusiboak, erupzio bolkaniko batean kanpuratutako magma hoztean sortzen dira. EZAUGARRIAK:

• Hozte-prozesu azkarra dute.
• Kristal txikiak dituzte edo kristalik ez.

ARROKA GARRANTZITSUENAK:

Arroka bolkanikoak:

Harkaitz horiek oso ondo irudikatuta daude Almenara, Carrasquilla, Lomo de Bas, Las Moreras, Algarrobo, La Unión, Cartagena, Cresta del Gallo iparraldea eta abar mendilerroetan. Gainera, Euskal Herrian ere aurki ditzakegu, esate baterako, Nafarroko pirineoetan bizkaiko mendigunetan

Eskistoa

New York hirian 1.920 eta 1.930 urteetan eraikitako eraikin askok eskisto zimenduak eraikitzeko erabili zituzten, eta horrek zenbait arazo sortzen ditu, ura zuloetan sartzea ahalbidetzen duelako eta eskistoa are gehiago biguntzen duelako. Egiptoko artean ere erabili zuten. Eskistoa batez ere eraikuntzan erabiltzen da: Obra publikoetan, zoladuren estalduretan, zokaloetan, hormen estalduretan… Dekorazio elementuetarako ere erabiltzen da.

Nafarroako hegoaldeko eremuetan ugaria da, bereziki Tutera inguruan.Arabako hainbat guneetan ere aurki daiteke.

Urarekin kontaktuan egotean disolbagarria da, eta horrek karst paisaiak sortzen ditu, haitzuloekin, Haren erregulartasunak eta kolore gorrixkak oso erakargarri bihurtzen dute arkitektura eta dekorazioan.

igeltsua egiteko erabiltzen da, bai horma-itzalak, estaldurak edo moldeak sortzeko, Artelanetan eta dekorazio material gisa ere erabili izan da.

Arroka sedimentario kimikoa da, batez ere kaltzio sulfato hidratatuz (CaSO₄·2H₂O) osatua. Kolore gorrixka izaten du burdin oxidoen presentziagatik, Oso biguna da, eta eskuz urratu daiteke.

Igeltsu gorria

Prezipitazio kimiko arroka sedimentarioak urtutako mineralak edo elementuak disolbatuta dauden urak eta beste faktore batzuk, hala nola tenperatura edo pH aldaketak, eragiten dute mineralen kristaltzea eta, horrela, arrokak sortzea.

Prezipitazio kimikoko arroka sedimentarioak:

Adibideak:Marmola: Ehundura leuna eta berezko distira dituena, itxura dotore eta sofistikatua ematen diona. Kolorea aldatu egiten da osaeran dauden mineralen arabera: zuria, beltza, grisa, arrosa, horia, berdea, marroia eta beste tonu batzuetakoa izan daiteke. Marmola arroka karbonatatuen metamorfismotik eratzen da eta kaltzitaz eta dolomitaz osaturik dago, batez ere.

Ehundura ez-foliatua duten arroka metamorfikoak

Tenperatura altuaren eraginez sortzen dira, batez ere; tenperatura altua ukipen metamorfismoaren eta eskualde metamorfismoaren ezaugarria da. Gainera, ehundura granoblastikoa dute, hau da, kristalak handiak eta orientazio berezirik gabe dira.

Mendikateen nukleoan edo erdialdean aurkitzen dira, zehazki, Pontevedra, Galizian.

Sienita

Sienita arroka igneo plutoniko azidoa da, tonalitate argikoa eta ehundura faneritikokoa. Batez ere, ortosa du, eta kuartzo gutxi; albita, biotita eta augita ere ditu.Igne alkalinoaren jardueraren emaitza da; normalean, lurrazal kontinentalaren eremu lodietan edo mendikateen subdukzio-eremuetan sortzen da.Solairuetarako eta paretetarako, etxeetarako, eraikinetarako eta lorategietarako baldosak eta estaldurak egiteko erabiltzen da.

Granitoa

Arroka igneo plutoniko azidoa da, tonalitate argikoa.Ehundura faneritikoa du. Batez ere, ortosa eta kuartzoa ditu; plagioklasak (albita), eta biotita ere badu. Magma lurraren gainazalaren azpian hoztearen ondorioz sortzen da, eta kontinenteetako arroka-mota ohikoena da. Neurri-harria edo estaldura-baldosa gisa, askotariko eraikinetan. Granitozko aztarnategi garrantzitsuenak Saudi Arabian, Espainian, Egipton, Indian, Hegoafrikan, Argentinan, Txinan, Italian, Estatu Batuetan, Ukrainan eta Brasilen daude, eta EAEan, zehazki, Nafarroan aurkitu daiteke.

Horretaz gain, arbela leku askotan aurkitzen da. Kalkulu batzuen arabera, arbel naturalen %90 inguru Espainian lortzen da, batez ere, herrialdearen iparraldean, Galizian eta inguruko probintzietan daude meatze-ustiategi gehien. Hori esanda, Euskal Herrian bai aurkitzen da arbela. Adibidez, etxeko teilatuetan aurkitzen da.

Arbela

Harri honek tradizio handia du eraikuntza-material gisa erabiltzeko. Arbela erraz esfolia daiteke, hau da, orri edo lauza lau eta mehetan bana daiteke. Gainera, antzinako egiptoarretatik erabili izan da eraikuntzarako material gisa. Gaur egun, arbela batez ere honako leku hauetan erabiltzen da: Estalkiak eta teilatuak, fatxaden estaldurak, zoruak, dekorazio-elementuak eta mahaiak, gainak, jatetxe-arloko platerak...

Erriolita

Erriolita arroka magmatiko bolkaniko azidoa da. Ehundura afanikoa eta gris eta gorrixka artekoa, ale finez edo batzuetan beiraz osatua eta granitoaren oso antzeko konposizio kimikoa duena. Arroka honek sufrez betetako iturburuen erupzio handi baten hondarrak dira. Laba bota zuen inguru guztira eta hura gogortzean, erriolita osatu. Bereziki; Espainian, Estu Batuetan eta Australiako bitxitegietan, arkitekturan eta urratzaileetan aurkitu daitezke, edo ingurune bolkanikoetan baita ere. Erriolita kontzentrazio handiena Zeelanda Berrian dago, sufrez betetako iturburuen erupzioetan. Apar-harria (pumita) ere beira riolitikoa da, eta riolita granitoaren baliokide bolkanikoa.

Oso gutxitan aurkitzen da Euskal Herrian

Harrikatzak presio eta tenperatura oso altuak jasaten dituenean, azken metamorfizazio-egoera da.

Kolore beltz distiratsua eta itxura metalikoa.

Karbono-edukirik altuena duena (%90-95), oso dentsitate handikoa eta errekuntza garbia duena.

Euskal Herriko hainbat meategitan ustiatu izan da, bereziki Bizkaiko meatzaldean, Erregai fosilen artean, energia sortzeko oso erabilia izan da industria garaian.

Lignitoa presio eta tenperatura handiagoen menpe jartzen denean.

Karbono-edukia altuagoa (%75-90), dentsitate handiagoa eta erregai fosil sendoa, Kolore beltza eta distira metalikoa izan ohi du.

Industri iraultzaren garaian erregai garrantzitsua izan zen, baina gaur egun gutxi erabiltzen da kutsadura handia sortzen duelako.

Zohikatza presio eta tenperatura handiagoen eraginez metamorfizatzen denean.

Karbono-edukia handiagoa du (%60-70), baina oraindik erregai fosil “biguna” da, Kolore marroi iluna edo beltza du, eta ura eta hezetasuna mantentzen ditu.

Landare-hondakinen deskonposizio partziala ingurune heze eta oxigeno gutxikoetan, hala nola zingiretan.

Materia organikoaren deskonposizio partzialetik sortutako erregai fosila, Oso urtsua (%90 arteko hezetasuna) eta karbono-eduki txikia du (40-60%), Kolore marroi iluna eta ehundura biguna du.

Zohikatza

Harrikatza

Lignitoa

Antrazita

Arroka sedimentario organogenoak material organikoen metaketatik sortzen dira. Hau da, organismo bizidunen hondarrak edo material organikoen transformazioak denbora luzez pilatuz eta estutuz osatzen dira.

Arroka sedimentario organikoak

Nafarroako eta Arabako gune sedimentarioetan. Iratiko eremuan ere maiz agertzen dira.

Partikula finen metaketak presio eta tenperaturapean zementatzen direnean sortzen dira.

Partikula oso finak dituzten arroka sedimentario detritikoak (0,063 mm baino txikiagoak), Buztina edo lohiaz osatuak. Geruzatuak eta testura leunekoak dira, Askotan kolore ilunak izaten dituzte: grisa, beltza edo gorrixka.

Lutitak

Harea-metaketak presioa eta zementazioa jasaten dituztenean sortzen dira.

Eraikuntzan: harlangaitz gisa, zoladurak edo hormetan, Filtrazio-sistemetarako eta eskultura materialen oinarri gisa ere erabiltzen da.

Partikula ertain edo finez osatua (0,063-2 mm arteko aleak), Hareaz osatua dago eta askotan geruzatua izaten da, Kolore askotarikoa izan dezake: horixka, marroia, grisa edo gorria.

Hareharriak

Oso gutxitan aurkitzen da Euskal Herrian.

3. fasea da.Harrikatzak presio eta tenperatura oso altuak jasaten dituenean, azken metamorfizazio-egoera da.

Kolore beltz distiratsua eta itxura metalikoa, eta gehienetan, etxebizitza dekoratzeko erabiltzen da, hau da paretak eta lurreko baldosa.

Karbono-edukirik altuena duena (%90-95), oso dentsitate handikoa eta errekuntza garbia duena.

Antrazita