AMONIAKOA

AMONIAKOA

AURKIBIDEA

1. Zer da Amoniakoa

5. Amoniakoaren propietateak

6. Arriskuak eta prebentzio neurriak

2. Formula eta izen sistematikoa

7. Inpaktua ingurumenean

3. Zertarako erabiltzen da?

8. Bibliografia

4. Nola lortzen da?

AMONIAKOA

Amoniakoa konposatu kimiko ez-organiko bat da, nitrogenoa (N) eta hidrogenoa (H) konbinatzuz alortzen dena. Bere egoera puruan, gas koloregabea da, usain berezi eta zorrotza duena. Gas hori erraz disolbatzen da uretan, eta, horren ondorioz, ur amoniakoa edo amonio-hidroxidoa esaten zaion disoluzio bat sortzen da.

Hemen

FORMULA ETA IZEN SISTEMATIKOA

Amoniakoaren formula NH3 da, izen sistematikoa berriz nitrogeno trihidruroa edo amonio gasa.

Zertarako erabiltzen da?

Amoniakoa hainbait lekutan erabiltzen da eta erabilera asko ditu: 1- Industria kimikoan2- Etxeko erabilera askotan3- Nekazaritzan 4- Elikagaien industrian 5- Uraren tratamenduan 6- Medikuntzan

Nola lortzen da?

Amoniakoa naturalki sortzen da materia organikoaren deskonposizioaren bidez, baina eskala handian ekoizten da industrialki. Horretarako Haber-Bosch prozesua erabiltzen da.

Haber-Bosch

Oso poliki gertatzen den erreakzio bat da, aktibazio-energia asko behar baita horretarako. Honek nitrogenoa egonkor mantentzea eragiten du. Erreakzioa azkarrago egiteko, katalizatzaile bat erabiltzen da, presioa eta tenperatura handitzeko lortu arte.

Propietateak Baloreak/deskripzioaFormula kimikoa NH3 Masa molarra 17,03 g/mol Egoera fisikoa gasa (tenperatura eta presio egoera normalean). Kolorea Ez du kolorerik Usaina Bereizgarria, indartsua eta sarkorra (gernuaren antzekoa) Dentsitatea 0.771 kg/m³ Irakite puntua -33.34 °C Fusio puntua -77.73 °C

Disolbagarritasuna Disolbagarritasuna uretan disolbatzean, disoluzio alkalinoa, amoniako urtsu aeratzen du) PH-a (ur disoluzioa) Alkalinoa (pH 11-12) Formazio baldintzak Presio eta eta tenperatura altuko baldintzetan nitrogenoak hidrogenoarekin duen erreakzioaren bidez sortzen da, batez ere.

Arriskuak

• Presiopean hozgarri likido bezala erabiltzen denean gehiegizko esposizioa izateko arriskua areagotu dezake airera ihes egiteagatik.

• Amoniakoa korrosiboa da azalarekiko, begiekiko eta birikekiko.

• Errekuntzak ere sor ditzake, eta hauek, itsutasun iraunkorra, biriketako gaixotasunak edo heriotza eragin ditzakete .

Korrosiboa

PREBENTZIO NEURRIAK

• Amoniakoa usaitzen baduzu, berehala ihes egin zaude lekutik.

• Amoniakoa arnasten baduzu, aire freskoa bilatu eta medikuen arreta eskatu.

• Zure gorputzak edo begiak kontaktuan izan badira, urarekin garbitu ingurua, gutxienez 15 minutuz.

• Ihesen batetaz ohartzen bazara, eraikinetik edo eremutik alde egin .

Inpaktua ingurumenean

Ingurumen mailan lurzorua azidotzea eragiten du; eta, gainera, N2Ok (nitrogeno oxidoak) berotze globalari eta ozono geruzaren suntsipenari laguntzen dio. Gainera, amoniako isuriek biodibertsitateari kalte egiten diote. Egindako azterketa baten batean frogatu zen abeltzaintza-ustiategi baten inguruko guneetan, urtebetean, amoniakoa periferiako zuhaitz-enborretako likenak desagertzearekin lotuta egon zela.

Informazio gehiago

BIBLIOGRAFIA

AMAIERAeGILEAK: MARTIN ELOLA ETA AMAIUR TEJERIA

Amoniakoa asko erabiltzen da garbiketa-produktuetan, propietate desinfektatzaileak eta koipegabetzaileak dituelako: Gainazalak garbitzea: Amoniako diluituaren disoluzioa (ur amoniakoa) eraginkorra da gainazal gogorrak garbitzeko, hala nola beirak, ispiluak, azulejuak eta altzairu zaharrak, orbanak, koipea eta zikinkeria metatzen laguntzen baitu. Gainera, labe-garbitzaileetan, solairuetan eta bainugelan erabiltzen da.

Usainak kentzea: Amoniakoak zenbait usain neutraliza ditzake kimikoki erreakzionatzean, hala nola gernuaren, izerdiaren eta materia organikoaren deskonposizioaren ondoriozko usainak. Alfonbretan eta tapizerian usainak kentzeko produktuetan erabiltzen da.

Amoniakoak oso aplikazio espezifikoak ditu medikuntzan: Arnasteko soluzioa: kontzentrazio oso baxuetan, amoniakoa arnasteko disoluzio gisa erabiltzen da (kantitate txikietan) arnas estimulatzaile gisa. Amoniako-lurrunak arnasteak estimulu bat eragin dezake arnas sisteman. Estimulu hori zorabio kasuetan edo norbait suspertu behar den egoeretan erabiltzen da. Intoxikazioen tratamendua: Tratamendu mediko batzuetan, amoniakoa erabiltzen da gorputzean azidoak neutralizatzeko, baina hori medikuaren gainbegiratze zorrotzarekin egin behar da.

HISTORIA

Amoniakoa antzinatik ezagutu eta erabili izan da. Bere izena Egiptoko Amonen tenplutik dator, non lurrunketaren bidez amoniako-gatzetatik lortzen zen. Antzinako Grezian eta Erroman medikuntzan eta garbiketan erabiltzen zen, baina konposizio kimikoa ulertu gabe. XVII. mendean, Europako zientzialariak gasak aztertzen hasi ziren, eta Robert Boyle bezalako pertsonak amoniakoarekin esperimentatzen hasi ziren. Hala ere, XIX. mendean aurrera egin zen ulermenean. Friedrich Wöhlerrek amoniakoa sintetizatu zuen 1827an, konposatu nitrogenatuak artifizialki sor zitezkeela frogatuz. Aurrerapen handia 1909 eta 1913 artean gertatu zen Haber-Bosch prozesuaren garapenarekin, Fritz Haber eta Carl Bosch-en eskutik, nitrogeno atmosferikotik eta hidrogenotik abiatuta amoniakoaren sintesi industriala ahalbidetu zuena. Honek ongarrien ekoizpena eraldatu eta nekazaritza irauli zuen. XX. mendean zehar, amoniakoa hainbat industriatan erabili zen, petrokimika, farmazeutika eta energetikoa barne. Gaur egun, amoniakoa funtsezkoa da nekazaritzarako, industriarako, eta energia berriztagarrietan duen erabilera ikertzeko "amoniako berdea" kontzeptuaren bidez.

Ongarrietan duen paperaz gain, amoniakoak beste erabilera batzuk ere baditu nekazaritza-sektorean: Izurriteen kontrola: Gas edo soluzio formako amoniakoa izurrite mota batzuk kontrolatzeko erabil daiteke, bereziki intsektuak sortzen dituztenak. Dosi kontrolatuetan, intsektizida eraginkor batean erabil daiteke. Lurzorua hobetzea: Batzuetan, amoniakoa zuzenean lurzoruari eransten zaio bere forma likidoan, nitrogenoa amoniako-forman bezala, aberasteko eta emankortasuna hobetzeko.

Amoniakoak berebiziko garrantzia du industria kimikoan, bereziki nitrogenoa behar duten produktuen ekoizpenean. Munduan gehien ekoizten den produktu kimikoetako bat da, eta honako hauetan erabiltzen da: Ongarriak: Amoniakoaren erabilera nagusia ongarri nitrogenatuak fabrikatzea da industrian. Amoniakotik abiatuta, konposatu batzuk sortzen dira, hala nola amonio-nitratoa, nekazaritzarako funtsezko ongarria dena. Gainera, amoniakoa urea fabrikatzeko erabiltzen da , beste ongarri giltzarri bat eta amoniako likido bat, laboreetan zuzeneko ongarri gisa ere aplikatzen dena. Lehergailuak: Amoniakoa aitzindaria da lehergaien ekoizpenean, batez ere amonio-nitratoaren fabrikazioan, meatzaritzan eta industria militarrean erabiltzen dena. Konposatu horrek, erregaiekin konbinatzen denean, oso erreakzio leherkorra eragiten du. Plastikoak eta produktu sintetikoak: Industria petrokimikoan, amoniakoa nylon ekoizteko lehengai gisa erabiltzen da, ehungintzan eta beste produktu batzuetan asko erabiltzen den polimero sintetiko mota bat.

Amoniakoa elikagaietan zuzenean erabiltzen ez den arren, elikagaien industrian aplikazio oso garrantzitsuak ditu: Elikagaien kontserbazioa: amoniakoa haragi-produktuak kontserbatzeko, gazta eta bertan, nahi ez diren bakterio eta onddoen hazkuntza eragozten lagunduz. Hartzidura-eragileak: Hartzidura industrialeko prozesu batzuetan (adibidez, legamien edo ogi mota batzuen fabrikazioan) amoniako-kopuru txiki bat erabiltzen da pH-a erregulatzeko eta hartzidura-prozesuak bizkortzeko.

Amoniakoa hondakin-urak tratatzeko eta edangarri bihurtzeko instalazioetan erabiltzen da: Desinfekzioa: uren tratamenduan desinfekzio-prozesu baten parte gisa erabil daiteke. Bertan, amoniakoa kloroarekin konbinatzen da kloraminen nahasketa bat osatzeko, kloroa baino korrosibo gutxiago diren konposatuak, baina bakterioak eta beste patogeno batzuk deuseztatzen ere eraginkorrak direnak.

Amoniakoa (NH₃) gas bat da eta usain zorrotza du, bere presentzia ingurunean garrantzitsua da hainbat eraginengatik. Iturri nagusiak nekazaritza dira, zehazki abeltzaintza eta ongarri kimikoen erabilera, baita industria-prozesuak ere. Amoniakoak eragin kaltegarriak izan ditzake airearen kalitate egoeran, atmosferara igorrita partikula sekundarioak eratzeko gai baita. Hauek osasun-arazoak sor ditzakete, hala nola arnasketa-arazoak eta gaixotasun kardiobaskularrak. Lurzoruan eta uretan metatzeak ere ondorio larriak dakartza. Uretara iristen den amoniakoak eutrofizazioa eragin dezake, nutrienteen gehiegizko ekarpena eraginez. Horrek algen hazkunde masiboa sustatzen du, eta horrek oxigenoaren eskasia sortu dezake deskonposizio-prozesuan. Ondorioz, ingurune hipoxikoak agertzen dira, bizitza ur azpiko bizitzaren kaltegarriak diren "zonalde hilak" sortuz. Horrez gain, kontzentrazio altuan, amoniakoa zuzenean toxikoa da arrainentzat eta beste organismo akuatiko batzuentzat. Ingurune naturalak eta ekosistemak kaltetuak izan daitezke, oreka ekologikoan aldaketak eraginez. Beraz, amoniakoaren kontrolik gabeko isurketak ingurumenean ondorio kaltegarriak ditu, airearen eta uraren kalitatean eraginez eta biodibertsitatea mehatxatuz.

Haber-Bosch prozesua

Prozesuaren izena lehen aldiz egin zuten kimikarietatik dator: Fritz Haber eta Carl Bosch. Prozesu honetan nitrogenoak hidrogeno gasarekin erreakzionatzen du. Nitrogenoa atmosferatik dator, hidrogenoa berriz gas naturaletik.