6.GAIA_Kausak eta Ondorioak

Langileen mugimendua eta nazionalismoa

IRAULTZA LIBERALA

Industrializazioa

ONDORIOZ

ONDORIOZ

ONDORIOZ

ONDORIOZ

BERAZ

NOLA

LANGILE MUGIMENDUA ETA NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN

1890-1923

TESTUINGURU OROKORRA

GLOSARIOA

ZER DAKIZU?

EUSKAL PLURALISMOA ERRESTAURAZIO GARAIAN. Kausak eta Ondorioak

LEHEN SOZIALISMOA ETA GATAZKA SOZIALAK

LEHEN NAZIONALISMO POLITIKO ETA SINDIKALA

SABINO ARANA

NAZIONALISMOA

SOZIALISMOA

ZER DAKIZU?

INMIGRAZIOA

ALDAKETA SAKONAK

KOMUNISMOA

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

1. Euskal pluralismoa Errestaurazio garian. Kausak eta Ondorioak.
2. Lehen sozialismoa eta gatazka laboralak.
3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian: Kausak 1. SARRERA:

• Seiurteko iraultzaileak hondora jo eta errepublika finkatzeko saioak ezerezean gelditu zirela, 1874aren amaieran, Borboitarren monarkia berriro ezarri zen Espainian, Alfontso XII buru zela.
• Horrela hasi zen Errestaurazioa. Erregimen hori indarrean egon zen 1923ra arte, eta alderdi liberalen artean egonkortasun politiko eta soziala izan zuen xede nagusia.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian: Kausak

• Azpimarratzeko da Errestaurazio garaian Euskal Herrian egon ziren aukera politiko desberdinak: alderdi liberalak, errepublikanoak, alderdi tradizionalistak (karlistak), nazionalistak eta langileen aldeko alderdiak.

• Aniztasun politiko horren jatorria honako kausa hauetan zegoen:

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian: Kausak.2. KAUSAK:1. Iraultza liberala (egiturazko kausa): Aniztasun politikoa eragin zuen faktoreetako bat iraultza liberala izan zen:

• XIX.mendean zehar, prozesu iraultzaile baten bidez, herria subiranoa bilakatuko da. Hori dela eta herritarrak hasiko dira parte hartzen erabaki politikoetan, joera politiko anitzak sortuz.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian: Kausak.2. KAUSAK:2. Iraultza liberala eta industrializazioa (egiturazko kausak): XIX. mendearen azken herenean, gaur egungo historiako joera politiko garrantzitsuenetako bat hasi zen hedatzen Euskal Herrian: nazionalismoa:

• Euskal gizarte tradizionala, landatarra eta kontserbadorea, gainbehera zetorrela ikusirik, mugimendu erradikal bat jarri zuen abian Sabino Aranak, antzinako baloreak defendatzeko.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian: Kausak.2. KAUSAK:3. Marxismoa eta industrializazioa (egiturazko kausak): Garai hartako beste joera politiko garrantzitsu bat sozialismoa izan zen.

• Mugimendu horrek oso hazkunde azkarra izan zuen, garai hartan, bereziki gune industrialeetan (Bizkaia) zegoen gizarte egoeragatik: langileak oso baldintza gogorretan aritzen ziren eta meatzari kopurua izugarria zen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian: Kausak.2. KAUSAK:3. Marxismoa eta industrializazioa: Garai hartako beste joera politiko garrantzitsu bat sozialismoa izan zen.

• Hori dela eta ideia marxistak erreztasunez zabaldu ziren bereziki Bizkaian (Facundo Perezaguak 1886an Bilboko Elkarte Sozialista sortu zuen).

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian: Kausak.2. KAUSAK:4. Sektore tradizionalak: karlismoa: Ezin dugu ahaztu Euskal Herriko mapa politiko hartan, sektore batzuk jokabide kontrairaultzailea izan zutela: karlistak.

• Erregimen Zaharraren alde, tradizioaren eta kontserbadorismoaren aldeko sektoreak.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian: Ondorioak.1. SARRERA:

• Errestaurazio garaian (1874-1923), parte-hartze politikorako eskubideak sakrifikatu ziren egonkortasuna politikoa eta soziala lortzeko.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian: Ondorioak.1. SARRERA:

• Errestaurazioaren oinarriek (txandakatzea, jauntxokeria) ez zuten ahalbideratzen Euskal Herriko oposizioko alderdiak (aniztasun politikoa handia zen: langileen alderdiak, nazionalismoa, karlistak, errepublikanoak) boterera iritsi izana.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian:2. ONDORIOAK: Egoera horretatik ondorio nagusi hau eratortzen da:1. Sektore politiko asko boteretik kanpo uzten duen sistemaren aurkako borroka (epe berehalako ondorioa).

• Adibide bezala langileen aldeko mugimendua daukagu.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian:2. ONDORIOAK:

• Adibide bezala langile borroka daukagu:

• 1917ko uztailean Bizkaiko metalurgia-sindikatuak greba iragarri zuen. Abuztuan, Espainia osoan orokortu zen greba.
• Nahiz eta grebak porrot egin, 1917ko grebak Errestaurazio sistemaren deskonposizioa eragin zuen krisialdietako bat izan zen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian:2. ONDORIOAK:

• Beste alde batetik, Errestaurazioaren aniztasuna ere ikuspuntu sozialetik aztertu daiteke:

• XIX. mendean, Iraultza liberalak eta industrializazio prozesuak eraginda, gizarte-hierarkia aberastasunaren arabera antolatuta geratu zen: burgesia berria (merkataritzan eta industrian jarduten zuen burgesia), erdiko mailako klaseak eta herri klasea.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian:2. ONDORIOAK:

• Beraz, interes ezberdinak defendatzen dituzten klase ezberdinez hitz egin dezakegu.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian:2. ONDORIOAK:

• Egoera sozial horretatik ondorio bat eratorri dezakegu:

2. Klase desberdinen arteko borroka (epe luzeko eta zeharkako ondorioa):

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian:2. ONDORIOAK:2. Klase desberdinen arteko borroka (epe luzerako ondorioa):

• Industria iraultza gertatu zenean, dozenaka mila langile iritsi ziren Euskal Herrira. Urte horietan, langileen egoera oso kaskarra zen. Hori dela eta, langileak eta alderdi sozialista, UGT sindikatuaren bidez, antolatzen hasi ziren. Horrek gizarte gatazka izugarri areagotzea ekarri zuen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian:2. ONDORIOAK:2. Klase desberdinen arteko borroka:

• 1890ean izan zen lehenengo manifestazio handia, meatzeetan greba orokorrerako deia egin zen.

• 1899an beste greba orokor baterako deia egin zen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

I. Euskal pluralismoa Errestaurazio garaian:2. ONDORIOAK:2. Klase desberdinen arteko borroka:

• 1899tik 1903ra Bizkaian 51 greba izan ziren.
• 1917ko greba orokorra (bederatzi orduko lanaldia, soldatak igotzea eta ordainketak astero egitea).
• Gizarte gatazka unerik gorena 1920an izan zen. Bizkaian 124 greba izan ziren.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak: 2.1. EGOERA:

• Industria garatzearen ondorioz, langile-masak hasi egin ziren, eta gizarte harremanen alorrean ARAZO larria sortu zen. Langileek ELKARTASUNA ERAKUTSI NAHI izan zuten, elkarri laguntzeko elkarteak, kooperatibak edo langile elkarteak sortu, eta lan eta gizarte HOBEKUNTZAK ESKATU zituzten.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Errestaurazioaren sistema monarkikoan, langile erakundeek, HASIERAN KLANDESTINITATETIK eta, geroago ageriko lanetik, bere iritzi eta eskakizunak agertu zituzten.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Industrializazioak eta INMIGRANTE ugariren etorrerak euskal egitura sozioekonomikoa guztiz aldatu zuten. Lehenengo langile-pilaketa handiak BILBO EZKERRALDEko meategietan eta burdingintzako lantegi handietan gertatu ziren. Langileen BALDINTZAK LATZAK ziren: ordu asko, lan gogorra, soldatak askotan txikiak, bizitokiak ere hala-moduzkoak.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Egoera gogorrena BIZKAIKO MEATEGIETAN gertatzen zen. Kasu askotan, enpresariek BARRAKOIAK eta DERRIGORREZKO KANTINAK ezarri zituzten. Meatzariak behartuta zeuden kuartel edo barrakoietan lo egitera (kobratu egiten zieten, gainera) eta enpresako kantinetan erostera. Kantinetako produktuak garestiagoak eta kalitate eskasekoak izaten ziren.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak: 2.2. Langile mugimenduaren barneko joerak:

• Langileen mugimenduaren barnean hainbat joera bereiz ditzakegu: joera sozialista, anarkista, sindikalismo kristaua eta komunismoa.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• JOERA SOZIALISTA: Marx eta Engels alemaniarrek definitu zituzten batez ere. Langileak agintera heltzeko beharrezkoa da ondo eratzea partidu edo erakunde sendoetan. Horrela Lehenengo Internazionala (1864) eta partidu sozialistak sortu ziren (PSOE, Alderdi Demokratiko Sozialista Langile Espainiarra 1879an Pablo Iglesiasek fundatua).

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Partidu hauek agintera heltzean produkzio ondasunak jabe pribatuei kendu eta kolektibizatu egin beharko zituzten. Horrela, klaseen oinarriak desagertuko ziren.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Sozialismoak Euskal Herrian garrantzia izan zuen (Madril eta Asturias eskualdeekin batera). Langileak enpresa handietan egoteak lagundu zuen partidu eta sindikatu sendoak sortzen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Sozialismoan bereizi ziren joerak Euskal Herrian ere nabarmendu ziren: Sozialismo iraultzailea eta Sozialdemokrazia.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak: Sozialismo Iraultzailea:

• Facundo Perezagua izan zen joera honen buruzagia Euskal Herrian. 1886 eta 1915 urteen bitartean nagusitu zen. Bere gidaritzapean sortu ziren Bizkaian lehen elkarte sozialistak. Lehena Bilbon eratu zen 1886an, eta hemendik meategien eremuetara zabalduz joan ziren (Galdames, Somorrostro, Ortuella eta La Arboleda).

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• MEATZARIEN LEHEN GREBA garrantzitsua 1890ean izan zen eta langileek emaitza onak lortu zituzten. Hauek izan ziren helburuetako batzuk: barrakoiak eta kantinak kentzea, lan-orduak hamarrera murriztea eta soldata igotzea. Greba meategi guztietara zabaltzea lortu zuten.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Garai honetako grebak nahiko bortitzak izaten ziren. Aldizkako langileek ez zuten greba egin nahi izaten eta horregatik grebalariek neurri gogorrak hartzen zituzten: sabotajeak ugazaben etxeetan, trenbideak moztu, eskirolak jipoitu… 1890ean ia 10.000 meatzarik egin zuten lanuztea, manifestazio erraldoietan bilduz.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Azkenean, ordena berrezartzeko, armadari deitu zioten. Lanuztea luzatzen ari zen eta meatzariek ezin zuten askoz gehiago iraun. Meategi apartatu batzuetan lanera bueltatzen hasi ziren.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Arrakastarik lortzeko esperantza galduta zeukatenean, Loma jeneralak laudo bat atera zuen: meatzariak lanera itzuliko ziren, baina barrakoietan bizitzeko obligazioa kendu egin zen eta lan-orduak hamarrera murriztu ziren.

Loma generalaren laudoa.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• 1890 eta 1910 urteen bitartean probintziak bost greba orokor ezagutu zituen.
• Hala ere, alderdi sozialista barruan beste joera bat nagusitzen hasi zen: Indalecio Prietoren joera moderatua: Sozialdemokrazia.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak: Sozialdemokrazia

• Langileen bizi-baldintzak hobeagotu nahi zuten gizarte eta lan legediaren bitartez; langileen askatasuna eta boterea lortzeko sufragioa eta bide demokratikoak erabili ziren. Joera honen buruzagia: Indalecio Prieto izan zen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• 1910etik aurrera, sozialistak errepublikazaleengana hurbiltzen hasi ziren. Teorian, sozialistak marxistak ziren eta alderdi burgesekin ez zuten kolaboratu behar.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Baina Aste Tragikoaren ondoren, sozialismoaren barruan monarkiaren kontrako eta errepublikaren aldeko jarrerak areagotzen hasi ziren, euskal sozialismoaren barruan politika moderatuagoak agertu zirelarik.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Sozialista askok ez zuten ondo ikusten joera hau, baina errepublikazaleekin elkarte elektoralak egin nahi zituztenak nagusitu ziren.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Horri esker, CONJUNCIÓN REPUBLICANO-SOZIALISTAk SEKULAKO ARRAKASTA lortu zuen hauteskundeetan: Bilbon, Barakaldon, Donostian, Eibarren… Baina, ondorioz, PSOEren jarrera “gogorra” eta kapitalismoaren kontrako ideiak “epeltzen” joan ziren.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Sektore erradikalenek leku gutxiago zeukaten partidu barruan eta, 1915ean, Perezagua eta haren jarraitzaileak bota egin zituzten, INDALECIO PRIETO nagusitu zelarik

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Indalecio Prietoren zuzendaritzapean, sozialistek estrategia MODERATUAGO bat jarraitu zuten, bai laneko arazoetan eta baita hauteskundeetan ere.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Sozialisten eta errepublikanoen arteko hitzarmena gauzatu ahal izan zen eta Prieto Gorteetako diputatu hautatu zuten 20 urtez. Horrela bada, grebak eta sabotajeak alde batera utzi eta hauteskunde borroka nagusitzen joan zen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak: Gipuzkoan Sozialismo 1914-1923 urteen bitartean finkatu zen. Sozialismoaren hazkundean zerikusia izan zuen Eibarko langile gehienak (lehen gremioko sindikatuetan bilduta) UGT sindikatuan sartu zirela 1920.urtean.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak: Tomas Meabe Euskal sozialismoaren oinarria batez ere kanpotik etorritako biztanleek eratzen bazuten ere, euskaldunak ere izan ziren tartean, esaterako Tomas Meabe: Espainiako Gazteria Sozialistak eta La Lucha de clases mintegia eratu zituen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• JOERA ANARKISTA: Anarkismoak, aldiz, sozialismoaren helburu berdinak lortu nahi ditu (hots, komunismoa, klaserik gabeko gizarte) baina bere bideak guztiz ezberdinak dira. Edozein agintearen kontra dago eta proletalgoaren diktadurarik ere ez du nahi. Bide politikoak ukatzen ditu. Ez da hauteskundeetara aurkezten.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAK (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Langileak, nekazariak, partidurik gabe antolatu behar dira eta, edozein zapalkuntzaren kontra joanez, iraultza egin behar dute zuzenean. 1910ean “Confederación Nacional del Trabajo, C.N.T.) sindikatua sortu zuten, iraultzarako bidetzat sindikatua onartuz (politikan parte hartu gabe). Euskal Herrian anarkismoak ez zuen apenas indarrik izan.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• SINDIKALISMO KRISTAUA: 1910eko meatzarien greba oso arrakastatsua izan zen eta, gertaera horien aurrean, langile abertzaleek erreakzionatu eta euren sindikatua eratu zuten: EUSKO LANGILEEN ALKARTASUNA, ELA-STV. Helburua euskal langileen batasuna lortzea zen eta oinarriak abertzaletasunean eta Elizaren gizarte hezkuntzan ezartzen zituen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Abertzaleentzat, sozialismoa ideologia arrotza zen, kanpotik etorritako beharginen artean errotuta zegoena eta euskal herritarrengandik urrun eduki beharrekoa. Elizak, anarkista eta sozialistekin izututa, nahiago zuen sindikatu hau eta apaiz abertzaleak izaten ziren liderrak maiz.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• KOMUNISMOA: XX. mende hasieran, Euskal Sozialismoan gatazkak areagotu egin ziren PEREZAGUAren erradikalismoaren eraginez. 1917an, Sobietar Iraultzaren eraginez, ezkertiarrak indartzen hasi ziren sozialismoaren barruan.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Ezkerreko sozialisten iritziz, PSOEk jarraitzen zuen bidea nahiko eskuindarra zen eta ez zen benetako alderdi iraultzaile bat: alderdi burgesekin kolaboratzen zuen eta oso ekintza sindikal moderatua zeraman.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Gainera, Sobietar Iraultzaren gidariak sozialistak izan ziren, Marxen ideietan inspiratzen zirenak. Beraz, PSOE benetako alderdi iraultzailea bihurtu behar zuten. Errusian bezala, Espainian ere iraultza egiteko baldintza egokiak zeuden ezkertiarrentzat.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• 1921eko kongresuan erabaki behar izan zuten PSOE Moskuko III. INTERNAZIONALEAN sartu edo ez. Delegatu gehienek ez sartzea erabaki zuten, baina ezkertiar talde batek, tartean Bizkaiko lider inportante batzuek (Perez Solis, Bullejos, Dolores Ibarruri…), alderditik irten eta ESPAINIAKO ALDERDI KOMUNISTA sortzea erabaki zuten.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Alderdi berrian ez zen jende asko sartu, baina gazteak ziren eta oso militanteak, eta berehala langile-mugimendua erradikalizatzen ahalegindu ziren. Dena dela, sozialista gehienak Prietoren eta II. Internazionalaren aginduetara jarraitu zuen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• PRIMO DE RIVERA: 1923an, krisi industrial gogorra etorri zen eta komunistek iraultza soziala egiteko aukera ikusi zuten. Kapitalismoa eraitsi nahi zuten eta Espainia estatu ahultzat zeukaten. Iraultza prestatzeko, grebak antolatzen, biolentzia erabiltzen eta soldaduen matxinadak prestatzen hasi ziren.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

2. Lehen Sozialismoa eta gatazka laboralak:

• Horregatik, urte berean PRIMO DE RIVERAk kolpe militarra eman zuenean, komunisten aurkako neurri gogorrak hartu zituen. Primo de Riveraren diktadura ezarri zenean, anarkismoa legez kanpoko bilakatu zen eta sindikalismo katolikoak indar handiagoa hartu zuen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala 3.1. Definizioa eta inguru historikoa.

• Nazionalismoa, hizkuntza, kultura eta zuzenbide bereziak dituzten biztanleak elkartzen dituen sentimenduan oinarritzen da. Nazionalismoaren mugimendu politikoak sortu ziren eta hauek, nazioaren autodeterminazio eskubidearen defentsa egin zuten eta estatua osatzea nahi zuten.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala Nazionalismoa bi kontzeptu desberdinetatik ulertu daiteke:

• Kontzeptu liberala: Frantziako eskola. Nazio bateko pertsonek komunitate berezia osatzeko nahia (hau hauteskunde edo galdera zehatz baten bidez gauzatu daiteke). Iraganarekin hautsi dezake nahi izanez gero: herritarren esku dago.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala Nazionalismoa bi kontzeptu desberdinetatik ulertu daiteke:

• Kontzeptu kontserbadorea: Alemaniako eskola (Herder eta Fitche). Nazio bat komunitateko partaideen gainetik dagoen zerbait da, izpiritu nazional bat dago betitik dagoena eta hautsiezina da. Izpiritu nazional hori dutenek bakarrik osatu dezakete nazioa. Nazioa ez da borondatezko zerbait, gizabanakoengandik independentea eta autonomoa da.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Euskaldun askorentzat, FORUEN DESAGERPENA eta ondoren etorri zena TRAUMA bat izan zen. Euskal Herriak ezaugarri propio batzuk zituen: hizkuntza, ohiturak, erlijiotasuna, abizenak, antolaketa politikoa.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Sistema foralak iraun zuen bitartean, euskal ezaugarriak ondo gorde ziren, baina askoren ustez, Foruen abolizioarekin eta konstituzioaren aplikazioarekin, Euskal Herriak bere askatasuna galdu zuen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Beste askorentzat, berriz, Foruen desagerpenarekin, Euskal Herria ere desagertzen hasiko zen: zerbitzu militarrarekin euskal mutilak erdaldunduko ziren, eskoletan ere kanpoko maisuak sartu ziren eta euskara debekatuta zegoen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Industrializazioaren ondorioak ere erabakigarriak izan ziren nazionalismoaren sorkuntzan, kanpoko langileen etorrera masiboarekin, erdara eta ohitura berriak nagusitzen hasi baitziren eta euskaldun askok euskal nortasunaren ezaugarriak arriskuan zeudela pentsatu zuen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Giro honetan Foruak berreskuratzeko nahia zabaldu zen. Batzuk 1876ko legea kentzearen aldekoak ziren (“transigenteak” deituak) eta beste batzuk 1839ko legea (Foruak berretsi konstituzioari egokituta) kentzearen aldekoak (“intransigenteak”, Sagarminaga adibidez).

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Goi burgesia foruzale “transigente” bezala agertu zen, hots, foruzale moderatua. Ez zuen nahi Foruak oso osorik berpiztea, egoera berriari esker diputazioak kontrolatzen baitzituen, kontzertu ekonomikoak bere moduan erabiliz. Madrilgo partiduekin elkartuta jokatzen zuen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala 3.2. Sabino Aranaren nazionalismoa (1895-1903)

• Eskola alemaniarraren nazio kontzeptua bereganatu zuen, eta bere nazionalismoak zerikusia zuen karlismoarekin eta intransigenteekin (bere familia karlista zen).

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Ezaugarriak:

• Iragana idealizatzen zuen. Bere leloa “Jaungoikoa eta Lege Zarra ” : karlismotik desmarkatu zen hauek foruak dinastia batekin lotu zutelako. Foruak esan beharrean “Lagizarra” esaten du: lege tradizionalak eta ohiturak eta erabilera onak adierazteko.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Goi burgesiak ezarri zuen sistema kapitalistaren kontra agertu zen. Klase horrek foru garaiko gizarte-talde ohikoak (baserritar burgesia txikia, hots, jauntxoak, nekazariak, arrantzaleak) baztertzen zituelako, foruak deseginez. Industriaren kontra zegoen, berarekin batera lehenengo ohitura eta egitura desagerpena etorriko zelako.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Industriarekin batera burgesia txikia sortu zen, lantegi txikien jabea eta merkatu bezala Espainia ez zuena, probintzia eta Euskal Herria baizik. Erdi mailako edo behe burgesia honek ez zuen nahi ez iraultza sozialistarik, ez eta goi burgesiak arau guztiak markatzea.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Klase honek nazionalismoa har dezake bere interesen adierazpide bezala. Hirietako erdiko klaseak, nekazariak eta arrantzaleak ere nazionalismoan sartu ziren.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Etorkinak errefusatzen zituen, hauen etorrerak industria posible egiten zuen eta. Gainera kanpotarrek sozialismoa zekarten “"Si algún español se ahoga y pide socorro, contéstale: ''Niz eztakit erderaz'' (Sabino Arana).

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Iragana goraipatzean ohizko erlijiotasuna ere azpimarratzen zuen. Nazionalismoa Euskal Herria katolikoa mantentzeko bide bat zen

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Aranak nazioa ezaugarri batzuen bidez adierazten zituen: arraza, hizkuntza, gobernua eta legeak, izaera, ohiturak eta nortasun historikoa. Hauetatik arrazari garrantzia berezia ematen zion, nazioa eta arraza identifikatuz.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala 3.2. Sabino Aranaren nazionalismoa (1895-1903) Sabino Aranaren nazionalismoaren garaian historialariek hiru fase bereizten dute: a) Erradikalismo politikoaren garaia: 1893-1898. Espainia gaitz guztien erruduna zen, estatu liberalak Foruak ezabatu baitzituen. Independentziaren eta euskal estatu konfederala osatzearen aldekoa zen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Garai honetako nazionalismoak izaera tradizionalista eta integrista zuen: erlijio katolikoa eta arraza ziren euskal nazioaren oinarrizko zutabeak. EAJ alderdia sortu zuen 1895ean.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala b) Jarrera moderatua: Bizkaiko diputazioan egon zen garaia: 1898-1902. Sabinok jarrera pragmatikoa izan zuen, bai ekonomian (industriaren alde) eta baita politikan ere.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAKN(1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Jarrera moderatu hau ez zen ideologia mailara eraman, eta 1898 urte geroztik alderdian bikoiztasuna agertu zen: independentziaren aldeko ideologia alde batetik (sabindar erradikalak) eta autonomiaren aldeko praktika bestetik (euskalerriakoak: moderatuak, foruzaletasun liberalarekin lotuak).

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala c) Autonomiaren aldeko jarrera: 1902-1903. Teoriaren eta praktikaren arteko kontraesana gainditu nahian, Euskadiko independentziari uko egin zion eta horren ordez autonomia erradikal baten defentsa egin zuen, beti ere Espainiako estatu barruan.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala 3.3. Post aranismoa (1903-1931)

• Sabino Arana hil ondoren 2 interpretazioak: ERRADIKAL sabindarrak eta EUSKALERRIAKOAK (azken hauek moderatu eta autonomiazaleak), mantendu ziren.

• Dena dela alderdiaren bi sektoreen arteko tentsioak baretu ziren, biek bat egin zutenean 1906an.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• 1908-1915: Luis Aranaren eta aberritarren (atzerakoiak eta etnizistak) sektorea nagusitu zen.
• Egunkari bat argitaratu zen (Euzkadi).
• Sinbologia nazionalista sortu zen: ikurrina, ereserkia, lauburua, etab.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• 1916an Luis Arana zuzendaritzatik aldentzea lortu zuten eta Euskalerriakoak nagusitu ziren. Alderdiaren izena aldatu zioten (Euskal Komunio Nazionalista, CNV). Autonomismora jo zuen eta arrakasta handiak izan zituen hauteskundeetan (1917-1919).

• 1921ean barne zatiketa eman zen: EAJ eta Eusko Komunio Nazionalista.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Primo de Riveraren diktadura garaian (1923): Nazionalistak jazarpen gogorra jasan zuten. Politika baztertu eta kultura, kirol eta horrelako ekintzetara jo behar izan zuten.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• 1930ean nazionalismoaren alderdi biak elkartu eta Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) berritua sortu zen.
• 1930ean baita Euzko Abertzale Ekintza (ANV) ezkerreko alderdi nazionalista sortu zen.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• Errepublikaren aldekoa zen. Abertzalea eta ezkerrekoa.
• Akonfesionala (EAJrekiko erabateko haustura). Euskadiren batasunaren alde eta irekia etorkinekin.
• 1931n errepublikanoekin eta sozialistekin bat egin zuen monarkiaren aurkako blokean.
• 1936an Fronte Popularrean hartu zuen parte.

LANGILE MUGIMENDUA eta NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN (1890-1923)

3. Lehen nazionalismo politiko eta sindikala

• 1930an Donostian errepublikaren aldeko indarrak sinatu zuten itunean, EAJak ez zuen parte hartu.
• 1936ko hauteskundetan ez zen Fronte Popularrean joan, aparte aurkeztu zen.

GLOSARIOA

Galderarik

Eskerrik asko!

Xemein etorbidea, 19 – 48270 Markina-Xemein Tel: 946169002 · info@leartik.eus www.leartik.eus

Ardatz Kronologikoa

1. Begira ezazu ardatz kronologikoa2. Aukera itzazu 10 gertaera 3. Azal itzazu 10 gertaerak

LOMA GENERAL

1. Irakur ezazu Loma Generalaren textua 2. Nongoa zen Loma Generala? 3. Balora ezazu bere jarrera. 4. Balora ezazu langileen jarrera. 5. Balora ezazu burgesen jarrera.

Aranaren azken etapa

Bi testu hauek Aranaren azken etapako ideiak jasotzen dituzte. 1. Irakur itzazu bi testu hauek eta konparatu lehen etapako eta azken etapako Aranaren pentsamendua 2. Zer deritzozu Aranaren pentsamenduaren aldaketari? 3. Gaur egunean politikariek beraien ideiak aldatzen dituzte. Zer deritzozu?

SABINO ARANA 1. Irakur ezazu testua 2. Erlazionatu testuaren ideiak eta Aranaren pentsamenduaren lehen etapa 3. Aranaren lehen etapako nazionalismoa, zein nazionalismo mota da? Kontserbadorea ala liberala? Arrazoitu erantzuna

Conjunción republicano socialista

1. Zer da koalizio bat?2. Zergatik koaligatu ziren sozialistak eta errepublikarrak? Kontuan izan Bartzelonako aste tragikoaren ondoren izan zela 4. Gaur egunean zein koalizio ezagutzen dituzu?