Erdi Aroa Euskal Herrian

XV.

XV.

XIV.

XIII.

XII.

XI.

IX.-X.

VIII.

VI.-VII.

V.

ESCRIBE UN SUBTÍTULO AQUÍ

Erdi Aroa Euskal Herrian

1463: Arabako, Gipuzkoako eta Bizkaiko ermandadeen ezarpena: ermandade horiek lurraldeen arteko elkarteak dira, noblezia feudalaren gehiegikerien aurrean bideen segurtasuna eta justizia bermatzeko sortuak. Ermandadeek bandidajeari aurre egiteko eta beren foruak defendatzeko antolatzeko aukera ematen diete euskal lurraldeei. Egitura politiko horrek euskal probintzien arteko lankidetza errazten du, eskualdeen kohesioa sustatuz. 1469: Gaztelako Isabel I.a eta Aragoiko Fernando II.aren ezkontza: ezkontza honek Gaztela eta Aragoiko unitate dinastikoa zigilatzen du. Errege Katolikoek boterea zentralizatzeko prozesua bultzatzen duten arren, euskal lurraldeek beren foruak eta pribilegioak gordetzen dituzte. Koroak euskaldunen leialtasuna behar du bere kanpaina militarretarako, eta tokiko prerrogatibak estrategia politiko gisa mantentzen ditu.

XV. MENDEA

Arabako, Gipuzkoako eta Bizkaiko ermandadeen ezarpena

Mendebaldeko Erromatar Inperioaren erorketaren ondoren (476), bisigodoek iberiar penintsulan ezartzen dute euren nagusitasuna. Hala ere, mendiek eta euskal herrien tribu-antolaketak zaildu egiten dute bisigodoen erresumak eskualde hori eraginkortasunez kontrolatzea. Euskaldunek, klanetan antolatuta, beren independentziari eusten diote eta erromanizazioa eta integrazio bisigodoa saihesten dituzte, nortasun kultural propioa garatuz.

V. MENDEA

Bisigodoen inbasioa eta Mendebaldeko Erromatar Inperioaren erorketa

Bizkaia, Araba eta Gipuzkoako lurraldeak Gaztelako Erresuman erabat integratu ziren. Prozesua pixkanaka-pixkanaka gertatzen ari da, eta horrek ez dakar okupazio militarrik, tokiko foruekiko errespetuan oinarritutako akordio politikoak baizik. 1200. urtean, Alfontso VIII.a Gaztelakoak Araba eta Gipuzkoa anexionatu zituen, Nafarroari aurre egin ondoren. Gaztelako integrazioak garapen ekonomikoa ahalbidetzen du merkataritzari esker eta ibilbide berriak sortuz.

XIII. MENDEA

Euskal Herria Gaztelako Erresuman sartu

Garai honetan, Iruñeko Erresuma finkatu zen, etorkizuneko Nafarroako Erresumaren oinarria izango zena. Lehen erregeek, Iñigo Aristak kasu (824-851 inguruan gobernatu zuen), hainbat euskal tribu batzen dituzte lidergo bakar baten pean, kontrol politikoa eta barne egonkortasuna indartzen dituena. Erresuma hau, inguruko erresuma kristauekiko aliantza eta gatazketan funtsezko eragile bihurtzen da, bereziki Asturiasekin eta geroago Leonekin.

ix.-x. mendeak

Iruñeko Erresumaren ezarpena

1035: Antso III.a Nagusiaren heriotza: Nafarroako Antso III.a Nagusia (1004-1035) penintsulako monarkarik boteretsuenetako bat izan zen bere garaian. Hil zenean, bere erresuma bere seme-alaben artean banatu zuen, barne tentsioak sortuz eta nafarren batasuna ahulduz. Banaketa horren ondorioz, Gaztelak mendebaldeko euskal lurraldeak bereganatu zituen, hala nola Araba eta Bizkaia, eta horrek basailutza-harremana sortu zuen lurralde horien eta Gaztelako koroaren artean. Euskal hizkuntzak eta ohiturek bere horretan diraute, nahiz eta politikan sartu. Bizkaiko Jaurerria sendotzea: mende honetan Bizkaiko Jaurerria entitate politiko-administratibo autonomo gisa finkatu zen. Gaztelako Erresumari lotuta egon arren, Jaurerriak berezko sistema feudalean oinarritutako gizarte-egitura du, eta foru-kode batek zuzentzen du. Bizkaiko jaunek gero eta eragin eta botere handiagoa dute.

XI. MENDEA

Antso Nagusiaren heriotza eta Bizkaiko Jaurerria sendotzea

714-718: Musulmanen inbasioa: Omeya kalifa-herriaren hedapena 711n iritsi zen iberiar penintsulara, eta musulmanek iparralderantz azkar egiten duten arren, euskal lurraldea ia ez da kontrolatzen. Egitura tribalak eta orografiak musulmanen kontrola zailtzen dute. Garai hartako kronikek iradokitzen dute musulmanak Ebro ibaira iritsi zirela, baina euskaldunen erresistentzia eta isolamendu geografikoak haien konkista eraginkorra eragotzi zuela. 722: Covadongako gudua: gertaera honek Errekonkista deiturikoaren hasiera markatzen du. Euskal Herria gudu honetan zuzenean sartuta ez dagoen arren, Asturiasko Erresumarekin duen aliantzak aukera ematen die euskal herritarrei musulmanen erasoaldiei hobeto aurre egiteko eta islamiar botere berriaren aurrean autonomia sendotzeko.

VIII. MENDEA

Musulmanen inbasioa eta Covadongako gudua

Foru administrazioa Euskal Herriaren ezaugarri nagusietako bat da. Euskal lurraldeek beren foruak baliatzen dituzte beren administrazioa eta justizia modu independentean kudeatzeko, baina Gaztelako Erresumaren esparruan. Foruak euskal nortasunaren funtsezko pieza eta botere zentralaren aurrean eskubideen berme bihurtzen dira.

XV. MENDEAREN AMAIERA

Foru erakundeen sendotzea

Mende honetan, lehen foruak eman zitzaizkien Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako hiribildu eta lurraldeei. Foru horiek pribilegioak eta autogobernu-arauak biltzen dituzten dokumentuak dira, eta Espainiako benetako boterearekiko autonomia bermatzen dute. Justizia, zergen bilketa eta armatzeko eskubidea bezalako alderdiak arautzen dituzte, kohesio sozial eta politiko handiagoa ahalbidetuz. Foruak ematea koroaren estrategia bihurtzen da euskal lurraldeak erakartzeko eta leialtasunari eusteko, eta, aldi berean, nolabaiteko autonomia bermatzen zaie.

XII. MENDEA

Foruen garapena

o

Garai horretan, errege bisigodoak, bereziki Leovigildo, euskal lurraldea konkistatzen eta bertako biztanleak mendean hartzen saiatzen dira, baina ez dute arrakastarik izan. Euskal herrien etengabeko matxinadak bisigodoek administrazio irmo eta zentralizatua ezartzea eragozten du. Kronikek sarritan aipatzen dituzte baskoiek hegoalderantz egindako erasoaldiak, eta horrek agerian uzten du euskaldunek elkarrekiko duten etsaitasuna eta kanpoarekiko duten erresistentzia.

VI.-VII. MENDEA

Garai bisigodoa

Merkataritza-ibilbideak zabaltzeak eta hiribilduei foruak emateak hiri-hazkundea sustatzen du. Bilbo 1300. urtean sortu zen, eta merkataritza-portu garrantzitsu gisa finkatu zen, batez ere artilea eta burdina esportatzeagatik. Beste hiribildu batzuk ere loratu ziren, hala nola Donostia eta Gasteiz, eskualde-ekonomian berebiziko garrantzia baitute. Hiri horiek itsas merkataritzako gune bihurtzen dira, eta Gaztelako barnealderako bideak gurutzatzen dituzte. Horrek hiri-burgesia baten hazkundea eta azpiegituren garapena bultzatzen ditu.

XIV. MENDEA

Merkataritza- eta hiri-garapena