O "Potopie" Henryka Sienkiewicza

Start

potop

Henryk Sienkiewicz

SARMATYZM

pierwowzory bohaterów

KU POKRZEPIENIU SERC

POWIEŚĆ HISTORYCZNA

HENRYK SIENKIEWICZ

index

POTOP

Start

Jerzy Hoffman

potop

film

Potop – polski film historyczny z 1974 roku w reżyserii Jerzego Hoffmana, będący trzecią ekranizacją powieści Henryka Sienkiewicza pod tym samym tytułem. Akcja filmu toczy się podczas potopu szwedzkiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a jego głównym bohaterem jest awanturniczy chorąży Andrzej Kmicic, który zostaje okryty hańbą wskutek podpalenia wsi oraz kolaboracji ze środowiskami proszwedzkimi; wskutek tego zmienia swe nazwisko, pod którym próbuje naprawić swe krzywdy i przeżywa zmianę swej osobowości.

więcej

POTOP

POTOP - film

film

DZIĘKUJĘ

Potop powstawał w szczególnych okolicznościach historycznych, w których brak własnych instytucji państwowych i zniknięcie Polski z mapy świata skłaniało Polaków do poszukiwania tożsamości narodowej w przeszłości. Wśród licznych ówczesnych szkiców i powieści historycznych Potop, tak jak cała Trylogia, realizował zapotrzebowanie na mit wielkości narodowej, który mobilizowałby świadomość narodową. Sienkiewicz odnalazł w dokumentach XVII wieku i zawarł w powieści dwa składniki, które miały dać nadzieję współczesnym mu Polakom: wielkość tkwiącą w postaciach, czynach i zdarzeniach oraz przykłady takich sytuacji, które udowadniały, że istnieje możliwość wyjścia z najbardziej nawet tragicznej sytuacji.

KU POKRZEPIENIU SERC

Sarmatyzm panował w Polsce mniej więcej od końca XVI wieku aż do połowy wieku XVIII. Autorzy dzieł pisali o sarmackim narodzie, sarmackiej krwi i wolności, jednakże nikt nie stosował ogólnego hasła „sarmatyzm”, aż do Oświecenia. W Słowniku mitów i tradycji kultury Władysław Kopaliński przypomina genezę sarmatyzmu. Z pojęciem tym kojarzy się swoisty sposób bycia: rubaszność, bujność obyczaju, prostota, a także mentalność polskiej szlachty. A z kolei nieodłączną cechą mentalności barokowej była duma. Sarmatyzm był zjawiskiem występującym jedynie w Polsce. Sama szlachta była przekonana, że pochodzi od starożytnego rodu Sarmatów. […] Niegdyś byli oni [staropolscy sarmaci] jednymi z najważniejszych osób w państwie, posiadali największe przywileje, budzili sympatię królów i żyli w przepychu. Kultura sarmacka odegrała ważną rolę w kreowaniu polskiej szlachty, zachowaniu tradycji, wartości, obyczajów i ideałów. A zatem nic dziwnego, że Sarmaci stali się popularnymi bohaterami literatury polskiej. Ich kreacje przedstawiano tak, by wyróżnić postawy patriotyczne i odnieść je do Ojczyzny. Sarmatyzm ukazywany był również jako styl życia, a także sposób bycia, moda, obyczajowość czy kultura dnia codziennego. Szlachecki strój, żupany, kontusze, słynne pasy słuckie, broń, rzędy końskie, wyposażenie wnętrz mieszkalnych zrobiły furorę nie tylko na ziemiach Rzeczypospolitej. Obyczajowość sarmacka oprócz polowań, kuligów i licznych pojedynków odegrała kluczową rolę w uroczystościach staropolskich, hucznych weselach oraz ceremoniałach pogrzebowych. W literaturze przedstawiano różne wzorce Sarmatów, np. wzorzec szlachcica – rycerza, jak również szlachcica – ziemianina. To właśnie literatura polska postawiła koncepcję Polski jako przedmurza chrześcijaństwa oraz jej mesjanizmu. Słownik literatury staropolskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1990, s. 834.

HENRYK SIENKIEWICZ O POWIEŚCI HISTORYCZNEJ:

Powieść historyczna nie tylko nie porzebuje być poniewieraniem prawdy dziejowej, ale może być jej objaśnieniem i dopełnieniem. Ona powlecze odpowiednią barwą szare mury wzniesione przez historię, ona wypełni odpowiednio ich szczeliny, odtworzy na mocy analogii odarte przez czas ornamenta, odgadnie to, co być mogło, wygrzebie, co zostało zapomniane, i nie przekraczając zdarzeń dziejowych, może ułatwić ich zrozumienie. I może, bo odtworzy duszę człowieka lat minionych, jego namiętności, sposób myślenia; pokaże nam go, jak rzekłem wyżej, nie w mroku grobowej krypty, ale w świetle słonecznym. Co jeśli uczynić zdoła, będzie w całym znaczeniu wyrazu – i powieścią, i historią.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit

Powieść historyczna jest odmianą gatunkową powieści. Świat przedstawiony powieści historycznej jest umieszczony w epoce traktowanej przez autora i odbiorców jego dzieła nie jako epoka współczesna, ale historycznie odległy moment w dziejach. Dąży ona do respektowania prawdy historycznej – wydarzeń i realiów epoki, w której rozgrywa się akcja. Obok postaci historycznych pojawiają się w powieści historycznej postaci fikcyjne, które przeżywają przygody, które nie zdarzyły się naprawdę, ale są prawdopodobne – mogły się wydarzyć w danych realiach historycznych.

Wymogi gatunkowe powieści historycznej były różnie realizowane przez różnych autorów w różnych epokach. Pierwsze powieści historyczne pisał Walter Scott (reprezentowaną przez niego odmianę nazywamy powieścią walterscottowską) – np. „Rob Roy”, „Waverley”, „Ivanhoe”. Scott w swoich powieściach łączył wątki romansowe z rozbudowanym obrazem wydarzeń i obyczajów epoki, w której rozgrywała się akcja.

Może np. służyć przedstawieniu pewnej ideologii (jak u Sienkiewicza). Często zbliża się do powieści awanturniczej bądź powieści sensacyjnej. Autorem takiego modelu powieści historycznej, nazywanej powieścią płaszcza i szpady jest Aleksander Dumas ojciec („Trzej muszkieterowie”, „Hrabia Monte Christo”, „Królowa Margot” i in.).

Od 1895 r., gdy pierwsza część Trylogii zaczęła ukazywać się w odcinkach na łamach polskich gazet, Sienkiewicz stał się narodową ikoną. Gdy pracował nad dwoma kolejnymi tomami swego dzieła, dostawał tysiące listów od czytelników zatroskanych losem ulubionych bohaterów i próbujących wpłynąć na pisarza. Niektóre kobiety, chcąc naśladować bohaterki powieści, zaczęły nawet ćwiczyć w domu szermierkę. Publikacja książki w gazetach była prawdopodobnie najważniejszym wydarzeniem literackim w życiu kulturalnym narodu. Żadna książka ani wcześniej, ani później nie wzbudziła tak powszechnego zainteresowania. Ludzie porzucali codzienne zajęcia, byle tylko usłyszeć o nowych przygodach swych ulubionych bohaterów. W małych miasteczkach lokalna ludność tłoczyła się w urzędach pocztowych, czekając, aż do ich miejscowości dotrze gazeta zawierającą kolejny odcinek powieści. Czytano wówczas tekst na głos i wspólnie słuchano -po czym zgromadzeni rozchodzili się do swoich obowiązków

"Powieść historyczna nie tylko nie porzebuje być poniewieraniem prawdy dziejowej, ale może być jej objaśnieniem i dopełnieniem. Ona powlecze odpowiednią barwą szare mury wzniesione przez historię, ona wypełni odpowiednio ich szczeliny, odtworzy na mocy analogii odarte przez czas ornamenta, odgadnie to, co być mogło, wygrzebie, co zostało zapomniane, i nie przekraczając zdarzeń dziejowych, może ułatwić ich zrozumienie. I może, bo odtworzy duszę człowieka lat minionych, jego namiętności, sposób myślenia; pokaże nam go, jak rzekłem wyżej, nie w mroku grobowej krypty, ale w świetle słonecznym. Co jeśli uczynić zdoła, będzie w całym znaczeniu wyrazu – i powieścią, i historią."