Przystosowania owadów do życia w wodzie

Start

Przystosowania owadów do życia w wodzie

Niektóre owady, jak np. ważki, jętki, czy widelnice, żyją w wodzie tylko jako postacie larwalne, inne, jak np. pluskwiaki wodne, czy niektóre chrząszcze związane są z wodą również podczas swojego dorosłego życia.

Do grupy owadów wodnych zaliczamy: ważki, jętki, widelnice, wielkoskrzydłe, chruściki oraz niektóre gatunki: skoczogonków, pluskwiaków różnoskrzydłych, siatkoskrzydłych, muchówek, błonkówek, chrząszczy i motyli.

Owady stanowią najliczniejszą w gatunki gromadę bezkręgowców. W trakcie ewolucji przystosowały się do życia prawie we wszystkich środowiskach, w tym i w środowisku wodnym.

Owady w wodzie

Skrzelotchawki:

• narządy oddechowe występujące u larw wodnych owadów, umożliwiające oddychanie w wodzie;
• blaszkowate lub nitkowate uwypuklenia ścianek ciała, wewnątrz których rozgałęziają się tchawki;
• w zależności od gatunku mogą być one umiejscowione w różnych miejscach ciała, np.: na odnóżach, tułowiu, w końcowym odcinku jelita;
• do skrzelotchawek tlen przenika przez powłokę ciała, następnie rozprowadzany jest po organizmie zamkniętym systemem tchawek.

• owady dorosłe (tzw. imago) oddychają powietrzem atmosferycznym i muszą co pewien czas wypływać na powierzchnię wody;
• larwy owadów wodnych pobierają tlen z wody, oddychając skrzelotchawkami lub całą powierzchnią delikatnego oskórka;
• niektóre larwy np. komarów mogą również pobierać tlen atmosferyczny za pomocą wystawianego syfonu - rurki odddechowej znajdującej się na końcu ciała;

• opływowy, wydłużony, grzbietobrzusznie spłaszczony kształt ciała ułatwia pokonanie oporu stawianego przez wodę;
• przekształcone odnóża, pływne - jak u pływaka żółtobrzeżka lub z włoskami jak u nartnika ułatwia aktywne poruszanie się pod wodą i na jego powierzchni;

• domki chruścików zbudowane z odpowiedniego budulca, umożliwiają życie w różnych typach wód;

PRZYSTOSOWANIA DO ŚRODOWISKA WODNEGO

Filmik przedstawiający ciekawostki o chruścikach:

jest to rząd owadów blisko spokrewnionych z motylami, z tym, że skrzydła motyli pokryte są drobnymi łuskami (stąd nazwa łuskoskrzydłe), natomiast skrzydła chruścików są pokryte gęstymi włoskami (włoskoskrzydłe); dorosłe postacie chruścików prowadzą typowo lądowy tryb życia, odżywiają się sokami roślinnymi, maja długie czułki; postacie larwalne żyją w wodzie, są wśród nich: drapieżniki, roślinożercy, glonożercy, padlinożercy oraz formy żyjące się martwą materią organiczną; larwy oddychają pod wodą za pomocą nitkowatych skrzelotchawek lub całą powierzchnią ciała;

CHRUŚCIKI

Larwy chruścików żyjących w wodach stojących budują domki lżejsze, zbudowane zazwyczaj z różnych części roślin, natomiast w wodach płynących do budowy domków częściej używane są materiały cięższe, takie jak kamyki i muszle. Czasami domki posiadają swoje „kotwice”, w postaci większych kamyków przyczepionych z tyłu domku, aby larwa nie została porwana przez wartki nurt strumienia. Larwa tego samego gatunku może, w zależności od miejsca występowania i pory roku, używać innych materiałów do budowy domku. Nie jest to więc jej cecha gatunkowa.

Chruścik, fot. W. Bzura

składanie jaj

kopulacja

intensywne pobieranie pokarmu

wyjście ponad wodę i przeobrażenie w owada dorosłego

rozwój larw w wodzie

Filmik przedstawiający ciekawostki o ważkach:

dorosłe ważki oraz ich wodne larwy są drapieżnikami, polują na mniejsze od siebie bezkręgowce, larwy potrafią schwytać kijankę lub nawet małą rybę; larwa chwyta zdobycz wyrzucając do przodu tzw. maskę, narząd działający jak składany scyzoryk (rys. poniżej), natomiast dorosłe ważki łapią swoje ofiary odnóżami w locie;

Cykl życiowy ważek:

WAŻKI

• Larwy są smukłe i oddychają za pomocą znajdujących się na końcu odwłoka 3 listkowatych skrzelotchawek, które czasem pomagają w pływaniu.

• Larwy mają krępą budowę ciała, na końcu odwłoka brak listkowatych skrzelotchawek, oddychają za pomocą skrzelotchawek w jelicie tylnym.

Larwa ważki różnoskrzydłej fot. https://www.wlin.pl/assets/1622/07_anizoptera_02_normal.jpg

Filmik przedstawiający oddychanie larwy ważki różnoskrzydłej:

WAŻKI RÓŻNOSKRZYDŁE

WAŻKI RÓWNOSKRZYDŁE

Podczas obserwacji ważek zwróćmy uwagę na ich podział na:

Skrzelotchawki fot. https://wazki.pl/wazki_coenagrion_hastulatum.html

Czy wiesz, że:

Skrzelotchawki fot. https://www.facebook.com/malerzeki

Owady dorosłe mają smukłe ciało pokryte miękkim oskórkiem. Narządy gębowe są uwstecznione, postacie dorosłe nie odżywiają się.

Owad dorosły (imago) jętki: fot.https://swiatmakrodotcom.wordpress.com/

Larwa jętki: fot.https://swiatmakrodotcom.wordpress.com/

Larwy jętek są bardzo delikatne, mają gryzące narządy gębowe, dobrze wykształcone oczy złożone, czułki i siedem par blaszkowatych skszelotchawek na odwłoku lub odnóżach i narządach gębowych.

• rząd owadów związanych ze środowiskiem wodnym;
• okres życia larw może trwać nawet do kilku lat, postacie dorosłe żyją bardzo krótko, czasem jeden dzień.
• niekiedy obserwowane są masowe wyloty jętek;

JĘTKI

Podobny tryb życia do topielicy prowadzi płoszczyca szara. Jest mniejsza (1,7-2,2 cm) i na pierwszy rzut oka, wygląda jak skrzyżowanie skorpiona z uschniętym liściem. Pierwsza para odnóży, która w wyniku ewolucji uległa poważnej modyfikacji stała się odnóżami chwytnymi, za pomocą których jest w stanie łapać zdobycz. Podobnie jak topielica posiada rurkę oddechową na końcu odwłoka.

Największym gatunkiem pluskwiaka w naszej faunie jest topielica (4cm dł.). Występuje w silnie zarośniętej strefie brzegowej. Przyczepiona do roślin czatuje nawet na drobne kręgowce. Na końcu ciała rurka oddechowa, równa długości ciała. Oddycha powietrzem atmosferycznym wystawiając ją ponad powierzchnię wody.

Topielica fot. W. Bzura

Płoszczyca szara: fot.https://swiatmakrodotcom.wordpress.com/

Bardzo zróżnicowana grupa owadów mająca kłująco - ssący narząd gębowy i specyficznie wykształcone skrzydła - przednia para funkcjonuje jako pokrywy dla drugiej, błoniastej. Ciało jest wydłużone lub owalne, grzbietobrzusznie spłaszczone. (zmniejsza opór wody i ułatwia nagły atak podczas polowania). Na ogół są drapieżne. Występują głównie w wodach stojących: stawach, jeziorach.

PLUSKWIAKI RÓŻNOSKRZYDŁE

Filmik przedstawiający ciekawostki o nartniku:

Nartnik fot. W. Bzura

Z pewnością spotkaliście kiedyś NARTNIKA - pluskwiaka , który ślizga się jak na nartach po błonie powierzchniowej wody.

NARTNIK

Odnóże tylne pełniące rolę wiosła, fot. M. Wolny, https://dzialprzyrody.blogspot.com/2014/03/pyn-zotobrzezku-pyn.html

Larwa pływaka żółtobrzeżka fot: https://insektarium.net/

Forma dorosła z charakterystycznymi żółtymi brzegami.

Pływak żółtobrzeżek fot: https://insektarium.net/

• ciało ma zazwyczaj opływowy kształt, zaś tylne odnóża są pływne, dzięki czemu są znakomicie przystosowane do aktywnego poruszania się w wodzie. Wiele z nich posiada również dobrze wykształcone skrzydła, dzięki czemu mogą przelatywać z jednego zbiornika wodnego do drugiego;
• mimo przystosowania się do życia w wodzie, pływakowate oddychają powietrzem atmosferycznym, który gromadzą pod pokrywami skrzydłowymi w czasie pływania i wykorzystują jako zapas;
• praktycznie wszystkie posiadają gryzący aparat gębowy i są aktywnie polującymi drapieżnikami. Ich głównym łupem padają wodne owady, skorupiaki, pierścienice czy mięczaki. Duże gatunki potrafią również polować na małe kręgowce (narybek, kijanki, traszki), wiele pożywia się również padliną. Także ich larwy są drapieżnikami;

CHRZĄSZCZE

Larwa bąka bydlęcego: fot. http://www.uk-wildlife.co.uk/tabanus-giant-horsefly-larva/

Larwa komarafot. https://swiatmakrodotcom.wordpress.com/

Larwa ochotkifot. https://undercarp.pl/

• stadium dojrzałe związane z lądem, larwy a czasem i poczwarki żyją w wodzie;

• zamieszkują prawie wszystkie rodzaje wód;
• najczęściej występujące muchówki, których larwy żyją w wodzie to m. in. komary, wodzienie, ochotki, meszki, bąki (nie mylić z trzmielami);
• larwy pozbawione są nóg, często mają różne przydatki - włoski, szczecinki, brodawki itp. ułatwiające poruszanie się w toni wodnej;

• odżywiają się pokarmem roślinnym, zwierzęcym lub detrytusem;
• komary oddychają wystawiając ponad powierzchnię wody specjalną rurkę (syfon), w którą zaopatrzony jest odwłok.

MUCHÓWKI

Filmik przedstawiający cykl rozwoju komara:

BIOINDYKATORY

inaczej wskaźniki biologiczne — organizmy żywe, które wykazują wysoką wrażliwość na poszczególne, interesujące nas czynniki środowiskowe. Bioindykatory nazywa się inaczej biowskaźnikami lub organizmami wskaźnikowymi, ponieważ pozwalają na odczytanie stanu środowiska w swoim obszarze występowania.

metoda oceny stanu środowiska i jego zmian z wykorzystaniem żywych organizmów (np. glonów, mchów, porostów, zwierząt bezkręgowych) jako organizmów wskaźnikowych.

• do bioindykacji czystości wód mogą być wykorzystywane larwy chruścików lub jętek;

• obecność lub brak obecności pewnych gatunków w zbiornikach wodnych pomaga określić jakość tych wód;
• niektóre gatunki są wrażliwe na zanieczyszczenia, dlatego ich występowanie jest charakterystyczne dla wód czystych bądź nieznacznie zanieczyszczonych;

BIOINDYKACJA

• Stańczykowska A. 1986. Zwierzęta bezkręgowe naszych wód. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa
• Rybak J.I. 2000. Bezkręgowe zwierzęta słodkowodne. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa
• Wesołowska L. 2003. Przewodnik do rozpoznawania niektórych organizmów wodnych występujących w Wigierskim Parku Narodowym. Wigierski Park Narodowy
• Buczyński P., Serafin E. 2002. Ważki Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Zespół Parków Krajobrazowych w Jerzwałdzie. Jerzwałd
• Janecki T., Masiarz J. 2018. Podowodni mieszkańcy mazurskich jezior. Drukarnia Labrita Sp. z o.o. Krutyń

• Rysunki - Jusytna Kierat - Pod Kreską

BIBLIOGRAFIA