TIMELINE DIAGRAMA

KAANAN AGINDUTAKO LURRRALDEA

+info

EJIPTORAKO BIDAIA

ABRAHAM URTIK ATERA ZEN

+info

+ in fo

ISAAK

JAKOB ETA BERE 12 SEMEAK ISRAELENGO LEINUA

++info

+info

+info

+info

+info

+info

+info

+info

+info

+info

+Iinfo

+Info

+info(2 erresumen hasiera)

+Info

+info

+info

+Info

+Info

+Info

info

info

+info

+info

iparraldeko erresumaren suntsiketa

K.a. 721ean asiriarrek hiriburua hartu eta Ninivera (Asiria) deportatu zituzten hango biztanleak. Haien ordez, jatorri asiarreko kolonoak kokatu ziren bertan eta, denbora joan ahala, ebanjelioek aipatzen diguten samariarren sorrera bideratu zuten.

EPAILEAK

Garai honetan, epaileak sortu ziren borrokak argitzeko. Epaile ezagunenak hauek izan ziren: Gedeon, Debora (emakume epailea eta igarlea), Jefte, Sanson eta Samuel (azken hau epaile eta profeta izan zen)

ISRAELDARRAK ASKATUTA ETA SINAI MENDIAN ITUNA

Moises herria esklabotzatik askatu eta gero, ldi honetako beste gertaera garrantzitsua israeldarrentzat, Jainkoak Sinai mendian egin zuen Ituna da. Itun hau zela bide, Jainkoak beren Jainko izango zela hitz eman zien, herriak Moisesen bidez hartu zituen aginduak (Dekalogoa) betetzekotan. Basamortuan barrena egin zuten bide gogorrean, 40 egunekoa, israeldarrek une latzak bizi izan zituzten, baina Jainkoa berekin zutela, beren bizitzaren erdian zegoen uste sendoan eutsi zioten beti-beti.

PROFETAK

Egoera honen erdian, Jainkoaren fedeari bizirik eusteko adore ematen zioten profetek herriari. Profeten bitartez egon zen Jainkoa bere herriarekin. Hona profeta horietako batzuk: Jeremias, Isaias, Sofonias eta Ezekiel.

ERROMATARREKIN GUDA

• Makabean Matxinadaren Ondoren, Juduek Askatasuna, Baina Gizartearen Barruko Gatazken Gainbehera Ekarri Zuten. Erromatarrek egoera horretaz baliatu ziren, Ponpeio jeneralak Jerusalem hartu zuelarik K.a. 63an, Siriako erromatar probintziaren parte bihurtuz
• Erromatarrek Siriako Probintzia Palestinaren Parte Bihurtu Zuten Ponpeio Jeneralak Jerusalem Hartu Zuelarik K.A. 63an. Itun Zaharra K.A. 40an Amaitu Zen, Erromak Herodes Handia Juduen Errege Izendatu Zuenean.
• Herodesek Eaikuntza Proiektu Esanguratsuak Agindu Zituen, Tenpluaren Inaugurazioa Barne. Itun Zaharraren Azken Liburua, Itun Zaharra Izenekoa, Bere Erregealdian Idatzi Zen.
• Herodes Hil Zen Eta gobernadore erromatarrek kontrola hartu zuten. 135ean, eskualde osoa Palestina izeneko erromatar probintzia inperial bihurtu zuten. Erromatarrek jarrera kontraesankorra izan zuten juduekiko, beren sinesmen eta ohiturak errespetatuz, baina baita zerga astunak ezarriz ere. Apaiz Nagusia eta Sanedrina (Juduen Kontseilua) erromatar gobernadorearen agintepean zeuden. Juduak alderdi erlijiosoetan banaturik zeuden, boterearen alde borrokan ari ziren sanhedrin-en baitan. Erromatar gobernuaren aurkako atsekabe gero eta handiagoa areagotu egin zen, denborak idealizatuz.

NIVERIARA (ASIRIA)

Samariak , herria Niveriara(asiriara)deportatu zuen, gutxi gora bera k.a 720 urtean. Jatorri asiarreko kolonoak kokatu ziren bertan eta, denbora joan ahala, ebanjelioek aipatzen diguten samariarren sorrera bideratu zuten.

ISAAK

ISAAK: Israelgo herriaren bigarren patriarka da; hebrearren lehen patriarka zen Abrahamen semea, Mesopotamiatik Mediterraneo Sortaldera israel migrazioa gidatu zuena. Isaak ere da Jakob eta Esaùren aita.Ere bere bizitzako momentu oso garrantzitzu bat non Abraham ere ateratzen da, gertatzen da Yahvehek Abrahameri esaten dionean Isaak sakrifikatu egin behar zuela, Abrahamek hori egingo zuen baina aingeru bat gelditu zuen eta arkume bat sakrifikatu zuen Isaaken ordez.

TENPLUA

Salomonen erregealdiak kultur eta politika-mailako susperraldia ekarri zuen. Bere erregetzan, Jerusalemgo Tenplua jasoarazi zuen Salomonek eta zuhurtzia handiz antolatu zuen gortea.

BIGARREN TEMPLUAREN SUNTSIKETA

Antioko IV.aren erregealdian, Epifanes profanatua izan zen, Zeus jainkoari eskainitako tenplu helenistiko bat bihurtuz. Matxinada makabeoaren ondoren, garbitu eta Judas Makabeok Yahveh gurtzera sagaratu zuen K.a. 165. urtean. C.5 K.a. I. mendearen amaieran. Herodes erregeak handitu eta berreraiki zuen, judaismoaren gune fokal bihurtuz. Lehen gerra juduan, erromatarrek setiatu eta Titoren agindupeko legioek suntsitu zuten 70. urtean.

SAUL ETA DABID ERREGEAK

Israelgo Erresumaren historia Saul eta Dabiden egunetan hasten da, K.a. 1030. urtearen inguruan. Israelek garai hartan Mesopotamia eta Egiptorekin zituen harremanak tirabira eta etsaigo handikoak ziren, eta horrek ekarri zuen erresuma bateratua egiteko premia. Horretarako, herriaren antolakuntzari sendotasuna emango zion erregea behar zen. -Era honetako lehen erregea —Saul—, Samuelek, azken epaileak, gantzutu zuen, Saul Israelgo errege aukeratu izana gertaera historikoa izan zen, nazioaren norabidea aldatu zuena. Samuel, Jainkoaren profetak Saul errege gantzutu zuen, Jainkoaren aginduak jaso ondoren. Horrela, Saul Israelgo lehen errege bihurtu zen, 40 bat urtez gobernatuz. -. Saulen ondoren Dabid etorri zen, David izan zen Israelgo Jaunaren gantzutua eta askatzailea. Samuel profetak, Jainkoak inspiraturik, David, Isaiiren seme gazteena, aukeratu zuen Saulen oinordeko. Israelgo herriaren historiaren protagonista izan zen Hebronen eta Jerusalemen errege gisa.hau haurrekoa baino potere gehiago zuen ,dabid seme bat izan zuen, salomon izenekoa

TENPLUA SUNTSITUTA ETA EGOALDEKO ERRESUMA BABILIONARA ERBESTERATURIK

Hegoaldeko Erresumak itun politikoak egin zituen beste batzuekin, mehatxu egiten zioten beste potentzietatik libratzearren. Politika honek, ordea, hondamendira eraman zuen: 587an Nabucodonosor Babiloniako erregeak Jerusalem kiskali zuen, Tenplua suntsitu eta gatibu eraman zituen Babiloniara erregea eta Hegoaldeko Erresumako itzal handieneko juduak.

ABRAHAM URTIK ATERA ZEN

(2.000 k.a)

Abraham, jesusen arbazo zaharrena zen. Abraham abeltzain erdi -nomaden leinu edo tribu bateko kidea izan zen. Herriak estimulu handiak eta begirune handia zion Abrahami. Juduek, Musulmanek eta Kristauek lehen zinestentzat daukate

KANAAN AGINDUTAKO LURRALDEA

Jainkoak Abrahami agindu zion bere ondorengoei Kanaango lurraldea emango ziela herentzia gisa. Promesa hau bete zen Moisesek Israelgo herria gidatu zuenean Exodoan zehar Egiptotik agindutako lurraldera. Tradizioaren arabera, Jainkoak Abrahami agindu zion bere ondorengoei Kanaango lurraldea emango ziela herentzia gisa. Promesa hau bete zen Moisesek Israelgo herria gidatu zuenean Exodoan zehar Egiptotik agindutako lurraldera. Bidai luze honen zehar geldialdi oso garrantzitu bat da moises itsaso gorria ura banatzen duenean.

ZATIKETA

Saulek eta Dabidek eraikitako Erresumak 70 urtez bakarrik iraun zuen bat eginik. Salomonen erregealdiko azkenaldian gertatu ziren zuzengabekeriek eta honen seme Roboanen gobernu txarrak herriaren haserrea piztu zuten eta zatiketa eragin. Zatiketa hau zisma —hau da, haustura— izenez ezagutzen da. Hausturaren ondorioz, bi erresuma sortu ziren: Iparraldeko Erresuma, hiriburutzat Samaria zuena, eta Hegoaldeko Erresuma, hiriburua Jerusalem zuena.

IPARRALDEKO ERRESUMA

Erresuma hau erresuma indartsuena izan zen, errege asko egon ziren, baina inor Daviden ondorengoa. Lehenengo hiriburua Tirisa izan zen eta, Samairak ordezkatu zuen, Jeroboam, etapa horretako lehenengo erregea izan zen.

EGIPTOKO ESKLABOTZA, MOISES ETA PAZKOA

Moises bere herria egiptoarren morrontzatik askatzeko Jainkoak aukeratu zuen gizona izan zen,hau izan zen, Jainkoa su moduko batean atera zenean eta Moiseseri esan zionean Egipto herria askatu behar zuela Egiptoko esklabotzatik. Israel askatu ahal izateko, Moisesek Egiptoko faraoiari aurre egin behar izan zion. Baina Jainkoa bere herriarekin zegoen eta hala erakutsi zion Itsaso Gorria pasatzean. Israel herriak Jainkoaren eskua ikusi zuen jazoera honetan. Gertakari honek markatuta utziko zuen Israelen historia, eta oraindik ere urtero gogoratzen da Pazko-jaia ospatuz.

ASTIALDI GREKOA ETA HELENIKOA

Alejandro Magno handiak burutu zuten Grezian. Geroago inperio Grekoa zabaldu zen eta israelen zati bat konkistaatu zuten. horregaitik, kultura grekoa israeldarren kulturarekin nahastu zen eta haien erlijioa, idiologia, pentsamenduak... aldatu zituzten. Alejandro handia hil zuten eta erreguea erreprimitu zen grekoaren aurkako taldea egiteko. Lehenbizi, juduek era baketsuan aurre egin zioten, baina azkenean, makabearren matxinadak eztanda egin zuen, Judas Makabearra buru zela. Azkenik. Judaz Makabearra burutu zuten.

TEMPLUAREN BERRERAIKUNTZA

Aldi honetan berreraiki ziren Jerusalemgo Tenplua eta harresiak eta berriro ezarri zen Jahveren gurtza.

Horiez gain, hurrengo mendeetan herri juduaren bizibidea arautuko zituen oinarriak ezarriz joan ziren:: -Semeen erdainkuntza. -larunbateko atsedenaldia gordetzea . -juduen artean soilik ezkontzea . -biblia, jokabiderako arau nagusia . -bibliaren azterketan, limosnan, barauan eta otoitzean oinarritutako erlijio-bizitza Aldi honetan idatzi zen Legea edo Tora eta baita zenbait histori liburu ere (Josue, Epaileak, Samuel, Erregeak, Kronikak). Osatuz joan ziren poesi liburuak (Salmoak, Kantarik Ederrena) eta jakinduriazko idazkiak (Esaera Zaharrak, Job, Rut).

ITZULERA

Judu asko beren lurraldera itzuli ziren eta herria ekonomia, erlijio eta moral aldetik berrantolatzeari ekin zioten. Baina erbestea bizi ez ziren Israelgo biztanleek eta Israelen finkatu ziren samariarrek ez zuten begi onez ikusi berrantolaketa hura eta giro latz eta zaila sortu zen. .

JAKOB ETA 12 SEMEEN LEINUAK

Lehen esnan dudan bezala, Isaak Abrahamen semea da, ba Isaaken semea, hau da, Jakob 12 seme izan zituen. Jakobek emazte asko zituenez, seme asko izan zituen. Seme bakoitzak leinu bat sortu zuen. Hau da, seme bakoitzatik, tribu bat dator.

JOSUE KANAAN KONKISTATU ZUEN

Josue kanaan konkistatu zuena izan zen.

ESDRAS ETA NEHEMIAS HIRIA BERRERAIKI

ESDRAS: Esdrasek hiria berreraikitzen ladundu zuen bat zen, horrez gain, jainkoaren hitza sabaltzen eman zuen bizitza NEHEMIAS: Nehemias momentu horretan zegoen erregearen laguntzaile bat izan zen, hark herriaren horma eraikitzeko arduraduna izan zen

EJIPTORAKO BIDAIA

Jakoben 12 etako ume bat, Jose zen. Bere anaiak, Jose saldu nahi zuten, horregaitik, Egiptora joan izan zen. Hor famatua bihurtu zen eta Ejiptoko enperadorearen laguntzailea buhurtu zen.

HEGOALDEKO ERRESUMA

Hauek idazki batzuk egin zituzten momentu zailetan jainkoa lagundu zen momentuak... Idazki hauek tradizio elohimdarrekoak dira, hala deitua Jainkoari Elohim deitzen diotelako. Tradizio hau E letraz adierazten da

Hegoaldeko Erresuma ere izmiriaren eskualdatzaile eta promesaren herriaren ondorengotzat hartuak ziren, horrenbestez. Hegoaldeko Erresumak itun politikoak egin zituen beste batzuekin, mehatxu egiten zioten beste potentzietatik libratzearren. Egoera honen erdian, jainkoaren fedeari bizirik eusteko adore ematen zioten profetek herriari. Garai honetakoa da israeldarrek, beren herria gogoratuz erbestean abesten zuten abestia. Lege honetan Itunari fidelak izatera, baita Jahverekiko Itunean ere, Javeh-ek Moisesen bitartez entregatutako legea.

PROFETAK

Erresuma honetan zabaldu zuten mezua Elias, Eliseo, Amos eta Oseas profetek. Profeta horiek herriari lagundu zioten fedeari eta itxaropenari eusten, eta aldi berean bihotz berritzera bultzatzen zuten.