Presentación Esencial

DENBORA LERROA

5.000.000 urte k.a.

2023.urtea k.o.

NEOLITOA

ANTZINAROA

ARO MODERNOA

1789. urtea k.o.

1494.urtea k.o.

476.urtea k.o.

5.000urte k.a.

3.000urte k.a.

8.000urte k.a.

PALEOLITOA

METAL AROA

ARO GARAIKIDEA

ERDIAROA

FRANTZIAKO IRAULTZA

IDAZKERA ASMATU ZEN

0 URTEA. KRISTOREN JAIOTZA

ERROMATAR INPERIOAREN ERORKETA

KOLONEK AMERIKA KONKISTATU ZUEN

ERDIAROA:

Kolonek amerika konkistatu zuen:

1492ko urriaren 12an, Kristobal Kolon gaur egun Amerika deitzen dugun horretara iritsi zen Antillekin topo egin eta Guanahaní uhartean lehorreratu zenean, San Salvador izena jarri zion (geroago Santo Domingo eta Kuba egungo lurraldeetara iritsi zen).

NEOLITOA:

Nekazaritza:

Neolitoko iraultzari gizateriaren bizimoduaren lehen eraldaketa erradikala deritzo, nomadatik sedentariora igaro zena, nekazaritzan eta abeltzaintzan oinarritutako ekonomia produktiboa ezarri zenean. Zereal-labore nagusia artoa zen, kalabaza eta babarrunarekin batera landatzen zena. Soroak zulatzeko makilak eta giza trakzioa erabiliz lantzen ziren beti. «Badakigu nekazaritza-teknikak, etxeko hainbat landare eta animalia barne, Ilargierdi Emankor osoan zehar –Asiar Mesopotamia, Tigris eta Eufrates ibaien beheko ibilguaren artean– zentro jakinik gabe sortu zirela». Hasierako fasean, nekazaritza modu independentean garatu zen munduko hainbat tokitan eta taxon sorta zabala hartzen zuen. ​

ARO GARAIKIDEA:

Irulegiren eskua:

Irulegiren eskua 2021eko ekainaren 18an aurkitu zen, Nafarroan. Iruleguiren eskua Burdin Aroko herriko aztarnategi batean aurkitutako pieza bat da, I. mendean, Irulegui gazteluaren hondakinen magalean dagoen Laquidáingo, Aranguren haranean, Iruñetik gertu, Nafarroan.

ANTZINAROA:

Piramideen eraikuntza:

Egipton piramide bat eraikitzeko agindu zuen lehen faraoia Djoser Egiptoko Hirugarren Dinastiaren bigarren faraoia izan zen, K.a. 2592-2566 bitartean gobernatu zuena. Bere erregealdian, bere izena daraman piramide mailakatua altxatu zen Saqqarako nekropolian.

PALEOLITOA:

Sua:

Zalantzarik gabe, giza gizarteek suaren kontrola lehen mailako aurkikuntza izan zela esan dezakegu. Sua Homo erectus-ek aurkitu zuen. Lehen esperientzietan konturatu ziren suak beraien presak erre eta uxatzen zituela, beraz, komunitatea babesteko ezinbesteko aliatua izan zen baita ere lo egiten zuten bitartean kobazuloak berotzeko eta argitzeko aukera emateaz zien. Gainera, ulertuko lukete hori erabil dezaketela beren ingurunean lortutako produktuak zertxobait sukaldatzeko, haragi-elementuak irenstea erraztuz. Gaixotasun dietetiko gutxiago hartzeko.

METAL AROA:

Idazkera:

Idazkera Informazioa jaso eta iraunarazteko balio du, idatziz erabili beharrik gabe. Idazketaren asmakuntzak historiaurrearen eta historiaren arteko muga bereizten du. Idazketaren asmakuntza modu independentean gertatu zen munduko hainbat tokitan. Lehenengo idazketa-teknikak Kristo aurreko laugarren milurtekokoak dira. Egipton, Mesopotamian eta Txinan sortu zen. Sistema Ekialde Hurbilean sortu zen eta azkar hedatu zen inguruko kultur eremuetara eta munduko egiptoar idazkera gehienaren jatorria da. Piktogramak ziren. Idazketa mota honetan, buztinezko tauletan goitik behera marrazten ziren.

ARO GARAIKIDEA:

Lehen gizakia ilargia zapaltzen:

1969ko uztailaren 16an, Neil Alden Armstrong, Apollo 11 misioko komandantea, gure satelitea oina jarri zuen lehen gizakia bihurtu zen.

ARO MODERNOA:

Estatu batuen independentzia:

1776ko uztailaren 4ean Independentzia Adierazpena sinatu zela oroitzen du. Sinadura horrekin, estatubatuarrek Britainiar Inperiotik banandu zirela berretsi zuten.

NEOLITOA:

Sedentario bihurtu:

Neolitoko gizarteak jada ez du mugitu beharrik janaria bilatzeko beren arbasoek Paleolitoan egin zuten bezala. Orain kontsumitzeko ur gezatik gertu dagoen eremu batean uztak eta abereak zaintzen eta lurrak ureztatzeko arduratzen dira. Horrela sortu zen bizimodu sedentarioa eta, ondorioz, lehen herriak. 12.000 urtez, landareak eta animaliak modu intentsiboan ustiatu izan dira, eta horrek duela 10.500 urte ekarriko zuen etxekotutako lehen landare-espezieak (garia, garagarra, dilistak...) eta animaliak (ardiak, ahuntzak, behiak eta txerriak) agertzera.

ERDIAROA:

Herri germaniarren inbasioak:

k.o. 375ean hasi ziren germaniarren inbasioak. Suebiak penintsulako ipar-mendebaldean kokatu ziren, batez ere Gallaecia probintzian. Bandaloak, penintsularen hegoaldean, Betika probintzian. Alanoek erdialdeko eremua hartzen zuten, Lusitania eta Cartaginense probintziak.

ARO MODERNOA:

Frantziako iraultza:

Frantziako Iraultza 1789 eta 1799 artean Frantzian garatu zen prozesu sozial eta politikoa izan zen eta horren ondorio nagusiak monarkia absolutua deuseztatzea eta Errepublikaren aldarrikapena izan ziren, Antzinako Erregimenaren oinarri ekonomiko eta sozialak ezabatuz.

PALEOLITOA:

Gizakien agerpena:

Lehen primateen antzeko ugaztunak protoprimate bezala ezagutzen ziren; Urtxintxaren antzekoenak dira, bai tamainaz bai itxuraz, eta duela 55 milioi urte inguru agertu ziren.Txinpantzea, bonoboa, orangutana eta gorila bezalako espezieak dira genetikoki hurbilen ditugun espezieak dira. Ebidentzia genetikoen bidez, jakina da txinpantzeak eta gizakiak arbaso komun batetik aldendu zirela duela 6 milioi urte gutxi gorabehera. Homo sapiens barne hartzen gaituen adarrean espezie askok eboluzionatu zuten, nahiz eta gaur egun bizirik irauten dugun bakarrak gu garen.Gure espeziea duela 500.000 urte inguru H. erectustik eboluzionatu zela uste da. Ordutik hona, hainbat fosil aurkitu dira, Homo sapiens-en itxuraz oso gertukoak, baina oraindik desberdintasun anatomikoak dituztenak.

METAL AROA:

Metalak:

Metalen Aroa K.a. 6000 eta 1000 arteko denbora hartzen duen Europako eta Asiako Historiaurreko garaia da. C., gutxi gorabehera, metalak lantzeko lehen teknikak garatu zirenean. Hiru etapatan banatzen da: Kobre Aroa, Brontze Aroa eta Burdin Aroa. Metalen Aroa gizakiak metalak manipulatzeko teknika konplexuak garatu zituen etapa izateagatik nabarmentzen da, hala nola kobrea, brontzea eta burdina. Gaitasun horri esker, zibilizazio batzuei beste aldaketa ekonomiko, sozial eta kulturalak garatzeko aukera izan zuten. Gaur egungo Europako, Ipar Afrikako eta Asia Txikiko lurraldeetako kultura batzuek bakarrik garatu zituzten teknika hauek. Bestalde, teknika hauek garatu zituzten populazio ezberdinek momentu okerrean egin zuten, beraz, metalen periodizazioa ezin da erabat hartu. ​

ANTZINAROA:

Erromatar inperioaren erorketa:

410. urtean Alariko errege bisigodoak Erroma okupatu eta arpilatu zuen. Handik aurrera inbasioek jarraituko dute 476. urtera arte, Mendebaldeko azken enperadorea, Romulo Augusto, Odoakro alemaniarrak kendu zuen arte.