PRESENTACIÓN FORMAS BÁSICA

NAFAR LAPURTARRA

Iratxe Tejero, Irene Rezusta, Ihalar Larraza, Leire Magaña eta Saioa Zabala

Aurkibidea

01. Eremuga: Mapa

02. Azpieuskalkiak eta hizkerak

03. Euskalkiari dagozkion ezaugarriak

04. Berezitasun aipagarrienak

05. Konlusioa

06. Bibliografia

01

Mapa: Eremua

Mapa: eremua

- Lapurdi - Nafarroa Behera - Nafarroako Luzaide ibarra - Zuberoako ipar-mendebaleko zenbait herri

+ info

+ info

02

Azpieuskalkiak eta hizkerak

Sortaldekoa

Sartaldekoa

- Lapurdiko mendebaldean - Itsas-bazter, Ahetze, Senpere eta Ainhoa bitartean

- Nafarroa behe osoa - Lapurdiko ekialdea (Aturrialdeko eta Hazparneko eskualdeak)

vs

Bien artean beste eremu bat ikusten da, Uztaritze aldeko hizkeretaz osatua.

Sartaldekoa

- “-antzat” da destinatiboko morfema: Lagunentzat→Lagunantzat- NOR-NORI-NORK → NOR-NORK: Esan dit→ Esan nau - NOR-NORI-NORK sailean NORI 3. pertsonan "-i-" eta "eradun" erroak erabiltzen dira Uztaritzeko eskualdean dio→ dako - Aditz izenetan “-ten” →”-iten”: Izaten→ Izaiten /Jotzen→Joiten - “F” erabili hitz batzuen hasieran: pago→ fago / berde→ferde/ porru→ forru - “G” erabili hitz batzuetan: joan→ gan

+ info

Sortaldekoa

Batuan "-ua-"→ Nafar-Lapurteran "-ia-" (burua→buria) Batuan "-ue-"→ Nafar-Lapurteran "-ie-" (duzue→duzie) NOR eta NOR-NORK sailetan: batuan "-ai-"→ Nafar-Lapurteran "i" (naiz→niz/gaitu→gitu) NOR-NORK sailan: batuan "-au-"→ Nafar-Lapurteran "-u-" (nau→nu) NOR-NORI sailan: batuan "-ai-"→ Nafar-Lapurteran "-au-" (zait→zaut) Datiboa (NORI) pluralean: batuan "-ei"→ Nafar-Lapurteran "-er" (lagunei→laguner) Soziatiboan (NOREKIN): batuan "-(e)kin"→ Nafar-Lapurteran "-(e)kilan" (lagunarekin→lagunarekilan) Gosaldu, bazkaldu eta afaldu→ Zuberoa eta Uztaritzen NOR erara (bazkaldu niz) Batuan "-t"→ Nafar-Lapurteran "-ño" edo "-tto" (bat→ baño/batto) Btuan "-leku"→ Nafar-Lapurteran "-gia" (jarleku→jargia) Batzuetan "-a" atzizkia gehitu (duk→duka) Batuan "bitartean" edo "baldin ba-"→ Nafar-Lapurteran "ber" (ikasten baldin badut...→ikasten dudan ber...) Batuan "etorri"→ Nafar-Lapurteran "jaurgin" eta adizkiak aldatu (hator→haugi, zatoz→zauri)

+ info

+ info

+ info

03

Euskalkiari dagozkion ezaugarriak

Lexikoa

Morfologia

Sintaxia

Fonetika-fonologia

info

Fonetika-fonologia

Bokalen sailean

-"a"-z amaitzen diren hitzak, artikulua gehitzean, -a+a → -ea: Neska→Neskea, Borroka→Borrukea*Hizkeren arabera -ea→-é (Neské), -ia (Neskia), -ie (Neskie), -i (Neski)-Bizkai gehienean "eduki"-ren adizkien orainaldiko erroan -e-: Daukat→Dekot, Daukazu→Dekozu

Kontsonanteen sailean

-4 txistukariak→ 2tara ekarri: "z" z>s eta "ts" ts>tz (hasi→hasi/hazi eta hots→hots/hotz)-Mendebaldeko eremu zabalean "i" bokalerdiaren ondoren z→x eta tz→tx:Aizkora→axkora/askora, eleiza 'eliza'→elexa/elixa, goiz→gox Ereitzi (iritzi) → eretxi, gaitz→gatx, haitz→atx-Bizkai gehienean "i" bokalak ere "z" busti eta "x" ahoskatzeko joera: Bizi→Bixi, Izan/izen→ixen, gizon→gixon, dakizu→dakixu

+ info

Morfologia

Aditza

-Erakuslea absolutiboan(Nor): “Hau”, ”Hori”, “Hura”, “Hauk/Hok”, “Hoik” eta “Hek” -Erakuslea ergatiboan(Nork). “Hunek”, ”Hori”, “Hura” “Hauiek”, “Horiek” eta “Hek/Heiek” -Lenengo forma arruntari "-haur" perpausa geitu (Nihaur). -NOR saila erabiltzean, “a” bukatzen diren hitzak nafar-lapurteran “e” amaitzen dira (gara→gare)

Deklinabidea

-Erakuslea plurala izatekotan eta "e"-z bukatzekotan "e" bakarrean geratu (semeek→semek)-Datiboan (Nori) pluralaren atzizka "er" edo "eri" (batzuei→batzuer)-Jabego genitiboaren (noren) atzizkia “-ain” (amaren→amain) -Soziatiboan (norekin), pluralaren atzizkia “-kin”, “-kilan” eta “-kila” (lagunarekin→lagunekilan ) -Ablatiboan (nora) deklinabideak “-ra”, “-rat”, “-la” eta “-lat” (gelara→gelarat)

+ info

Sintaxia

Askatasuna esaldien ordenean:

Nafar lapurtarra

Euskara batua

Aditzaren kokapena

Amaieran: "Nire laguna zen"

Amaieran/hasieran: "Zen nire laguna"

Zenbatzailearen kokapena

Izen-sintagma ondoren: "Gizon horrek diru asko du"

Izen-sintagma baino lehen onargarria: "Asko diru dauka gizon horrek"

Kausa-ondorio esaldietan egitura propioak: "ze(r)en (eta)"..."bait-/-(e)n": "Ez da jinen zeren eritu baita." "lako(tz)"-en erabilera: "Europako lurralde urrietarik bat delakotz." "ezen" kausazko azalpen perpausetan: "Lasterregi ene ustez, ezen holako lanari zoazkon gogoeten erabiltzeko astirik ere ez dute izan"

Lexikoa

+ info

04

Bereiztasun aipagarrienak

Berezitasun aipagarrienak

Nafar lapurterak frantsesaren eragina, batuak gaztelaniarena

AZENTUA: - Lapurdin, “r” hizkia frantsesen erara ahoskatu - Batuan “e”→ nafar lapurteran “oe” HITZEN NAHASKETA: “Depanadxa” (konponketa, dépanage) “Rezikladxa” (birziklatzea, recyclage)

05

Konklusioa

ANDEREÑO BAT IKUSI NUEN:

Andereño bat ikusi nuen igande goizño batez; Bista berian agradatu nintzan haren begiez; Ez dut uste baduela parerik eztitasunez: Ene bihotza tristerik dago harekin izan beharrez. Anitz maite baduzula fama hedatu zauzu; Egun guziez maite berri bat egiten omen duzu; Hoiek hola balin badira, nor fidaturen zauzu? Kanbiatu behar duzu ni nahi balin banuzu. Baduzuia dudarik zu enetuz geroztik, Nahi ere banukeela zutaz bertze maiterik? Ez dut uzte balaitekela mundu huntan gizonik Kontent bizi laitekeenik zu kitatuz geroztik.

Mihian dutzun ele ederrak bihotzian bazintu Menturaz zure maitatzia erresoli noikezu: Bainan gero desplazerrik eman gogo baduzu, Otoizen zaitut hemen berian lurrez estal nezazu! Ez nabilazu ikusi nahiz zu lurrez estalia, Sobera dizut zuretako amodio garbia, Hori sinetsadazut edo idokadazut bizia. Hoik oro ikusi ez dira zu galduz geroz, maitia. Morfologia Fonetika Lexikoa Sintaxia Sortaldeko azpieuskalkiaren ezaugarriak

2. Adibidea

1. Adibidea

06

Bibliografia

Bibliografia

Nafar-lapurtarra. (n.d.). Ahotsak.Eus. Hartuta Urtarrilak 7, 2024, https://ahotsak.eus/euskalkiak/nafar-lapurtarra/ www.inakiinarra.com. (n.d.). Ezaugarriak. Ezaugarriak. Hartuta Urtarrilak 7, 2024, http://euskalkiak.eus/ezaugarriak.php NAFAR-LAPURTERA Euskalkiak mikel. (2013ko Otsailak 24). Slideshare. https://es.slideshare.net/aingura/nafarlapurtera-euskalkiak-mikel

KAHOOT

https://create.kahoot.it/my-library/kahoots/adfa39c3-c657-4aeb-8462-9339c47c4a66

+ info

Mila esker arretagatik!

Espero dugu gustatu izana

Nafarroako iparralde osoan nafar-lapurtarraren eragina sumatzen da, batez ere Beran eta Etxarrin (Bortziriak), Urdazubin, Zugarramurdin, Baztango iparraldean, Aezkoan eta Luzaiden

Lexikoa

A: liskar→ ahar; zain→ aiduru; otordu→ apairu; maiz→ardura; gosari→ askariB: bana→ bedera; ile→ bilo; ate→ borta, D: sega→ dailu E: hitz→ ele; poliki→ emeki; honezkero→ engoitik, H: apar→ hagun; janari→ hazkurri; gorroto→ herra I: itxaron→ iguriki; aztertu→ ikertu J: etorri→ jauzi/gin K: azienda→kabale; aurkitu→ kausitu L: udazken→ larrazken; lore→ lili M: etekin → mozkin N: neroni→nihaur O: zelai→ ordoki; dena→ oro; mesedez→ otoi P: belardi→ pentze; musu→ pot; apur→ puska S: zerra→ sega; zerbitzari→ sehi; begira→ so U: eduki→ ukan; eskumutur→ ukarai; ongi→ untsa; irauli→ uzkaili

Lexikoa

GIPUZKOA ETA NAFARROAREN GERTUTASUNAREN ONDORIO: - agoril (abuztu) - biziki (oso) - barruki (ukuilu)

LAPURDIKO MENDEBALDEAN: - berant (berandu) - elgar (elkar) - ttipi (txiki)

HITZ BEREZIAK: - alme (hirugihar) - etxilar (ilar) - kaikuburu (zapaburu) - kanore (fundamentu) - unatu (nekatu) - upatu (igo)

Hizkerak

AMIKUZEKOA: Lapurdiko Bardoze herria eta Zuberoako ipar-mendebaldea Nafar-lapurtarraren eta zuberotarraren lotura “u”→ “ü” egiteko joera “oi”→“uin” bihurtzen da hitz batzuetan “izan” aditzaren pluralean “-e-” erroa Zuhaitzak izendatzerakoan “tze” erabiltzen da “ondo” beharrean

KOSTARRA: Lapurdiko itsasbazterreko herrietan Erdialdeko euskararen eta nafar-lapurtarraren artean lotura Ez dago hasperen aztarnarik “i+a,e,o” elkartzean “y” tartean sartzen da "i" bokalak eraginda n→ñ eta l→ll bilakatzeko joera dago “izan” aditzaren pluralean “-e-” erroa egitura: aditz laguntzailea + aditz nagusia

UZTARITZE ALDEKOA: sartaldeko eta sortaldeko azpieuskalkien arteko lotura “u” eta “e” bokalak elkartzean “ui” esaten da