ARDATZ KRONOLOGIKOA

LEHENENGO MUNDU GERRA

Ardatz Kronologikoa

Ainara, Monica eta Sofía

NOLA ZEGOEN AURREKO EGOERA?

AURREKARIAK

TXINPARTA ETA GERRA AZKARRA

1914

POZISIO GUERRA

1915-1917

FRONTEEN PORROTA

1918

BAKE HITZARMENAK

1919-1920

AURREKO EGOERA

NOLA ZEGOEN GUZTIA GERRA BAINO LEHEN?

Aliantzak Bismarckek sortu zuen diplomazian oinarrituta zeuden. Potentziak bi bando ezberdinetan banaturik zeuden. - Lehenengo bandoak Hirukoitza Aliantza zuen izena, eta 1880 d.c urtean sortu zen, Alemaniak, Autria-Hungariak eta Italiak osatua. - Bigarren bandoa Entente Hirukoitza izenez ezagutzen zen, 1907an sortu zena, lehenengoa baino askoz geroago. Hau, Frantziak, Ingalaterrak eta Errusiak osatzen zuten, etsai bera izateagatik batuta zeuden hiru potentziek, Hirukoitza Aliantzaren potentziek. Potentzia horietako asko beren kolonietan entretenituta zeuden, asko erabiliko baitzituzten gertatuko zela ziur zeuden gerran. Bandoak kolonialismoaren mailan mailakatuta zeuden. Hirukoitza aliantzak oso kolonia gutxi zituen, eta Hirukoitza ententeak, berriz, askoz gehiago. Gerra hasteko arrazoi nagusietako bat ekialdeko auzia izan zen, Balkanak. Potentzia askok Balkanak nahi zituzten, oso eremu ona baitzen, itsasorako sarbidea baitzuen, eta hori ezinbestekoa zen inportazioetarako. Austro Hungaria eta Errusia ziren inguru hau gehien maite zutenak.

Gerra azkarra

Alemaniak gerra deklaratu zien Frantziari eta Errusiari aldi berean, baina ez zuen bi fronte ezberdinei aurre egin behar izan nahi aldi berean, elkarren aurkako bi mugetatik. Horregatik, Schliffenen plana asmatu zuen, Frantzia sei astetan konkistatzeko plana. Herrialde neutraletatik sartu behar zen, kasu honetan Belgikatik, Frantziara iristeko, zehazki Parisera. Frantzia konkistatu ondoren, Errusia konkistatu zuen. Frantziak alemaniar tropak gelditzea lortu zuen Marne inguruan. Bestalde, Errusia uste baino askoz lehenago mobilizatu zen, eta, beraz, Alemaniak ezin izan zuen bere helburua bete. Gerra honek Alemaniak hasiera batean aurreikusi zuena baino askoz gehiago iraun zuen. Arlo ekonomikoan kolonia gehien zituzten potentziek zuten abantailarik handiena.

Bake hitzarmenak

Gerra ostean?

Gerra amaitzean, potentzia irabazleek Frantziako hainbat jauregitan bilerak egitea erabaki zuten, herrialde galtzaileentzat ondorioak adosteko. Bildu ziren jauregi bakoitzean herrialde jakin bati buruz eztabaidatzen zuten. Adibide ona da: Versaillesko jauregia, non Alemaniaren patua erabaki zuten. Alemaniaren zigorraren erantzuleak hauek izan ziren: George (Ingalaterra), Clemenceau (Frantzia) eta Wilson (Estatu Batuak). Bere helburu bakarra Alemania umiliatzea zen.

• Baldintzak hauek izan ziren:

- Alemaniak bere gain hartu behar zuen gerrako gertakarien erantzukizun osoa, bera baitzen errudun bakarra. - Alsazia eta Lorena Frantziara itzuli behar zituzten. - Kolonia guztiak irabazleen artean banatzea. - Gerrako gastu kalkulaezinak ordaintzea. Dena ordaindu arte ez zuten meategietara sartzeko aukerarik izango, eta 2010era arte ez ziren amaitu. - Prusiako ekialdea kendu zieten, gaur egun Polonia dena. - Frantziako muga desmilitarizatu zuten. - 100.000 soldadura mugatu zuten.

Austria-Hungariar inperioa desagertu egin zen. Otomandar inperioa desegin egin zen, Turkia errepublika bihurtu zen eta lurralde arabiarrean Ingalaterrak agintzen zuen.

Pozizio gerra

1915-1917

Gerraren fase honek hiru urte iraun zuen, eta konturatu ziren gerra ez zela espero bezain laburra izango. Lubakiak erabiltzen zituzten borrokarako babes gisa, eta denbora guztian lubakiak egin ezin zituztenez, indarrak geldirik zeuden. Hilabeteak eman zitzaketen han, ezer egin gabe. Horietako asko arrazoi naturalengatik hil ziren, hala nola hipotermiagatik edo goseagatik. Herrialde berriak sartu ziren gerran, hala nola bulgaria edo otomandar inperioa. Arma berriak erabiltzen hasi ziren eta horren kontura jende gehiago hiltzen hasi zen. Potentziek gerran jartzen zuten ahalegin guztia, eta, gainera, movilizazio orokorra erabiltzen zuten; horrek esan nahi zuen 15 eta 60 urte bitarteko gizonezkoek gerrara joan behar zutela. 1917an, Errusia gerratik joan zen, galtzaile argi bezala utziz. Estoniari agur esan behar izan zion Lituaniak eta Letoniak. Baina Errusia joan delako, AEB sartu da. Alemaniarekin izan zituen arazo batzuengatik sartu zen, zinermman telegrama, adibidez.

Fronteen porrota

Errusiako komunistek estatu-kolpe bat egiten dute eta Errusiak gerratik irtetea erabakitzen du. Alemaniari Austro hondoratzea, etab. Ondo datorkie errusiarrek alde egitea aurkari bat gutxiago delako. Alemaniak azken aldiz egin nahi dio aurre Frantziari, baina Ingalaterrak ez du frantziarekin bat egiten. Alemaniaren aliatuek gerra uzten dute.

Alemanian gero eta sarriago matxinatzen hasi ziren, eta Reicha abdikatu eta Holandara ihes egin zuen, reicharen postuari uko egin zion. Une horretatik aurrera, ez dago inor Alemania goberna dezakeenik, osorik errepublika bihurtzen da. Azaroaren 11n Alemaniak armistisioa eskatu zuen, eta horrekin argi geratu zen nork irabazi zuen gerra, entente hirukoitza.

Txinparta

Zergatik eman zen gerra?

1914an mundu guztiak espero zuena gertatu zen, lehen mundu gerra. Hau magnizidiotzat jo zen, Frantz Ferdinand, Austriako hurrengo Hungaria artxidukea. Hau Bosnian gertatu zen, garai hartan Austria Hungaria lurraldean. Hiltzailea esku beltzeko kide bat da, Serbiako talde terrorista bat. Hau ikustean, Austria Hungariak ultimatum bat bidaltzea erabaki zuen, gerraren lararia zerrenda batean esaten zuen guztia egitea onartzen ez bazuten, eta hala izan zen.

Jarraian, Gilen II.ak, Alemaniako Reich-ak, gerra deklaratu zien Frantziari eta Errusiari, gerra azkarrari bide emanez, gerra tximista bezala ere ezaguna.