Historia starożytnego Izraela 1LT

start

historia

starożytnego izraela archeologia biblijna

Jak to naprawdę było w starożytnym Izraelu??

(kultura materialna, teksty)

źRÓDŁA:1. bIBLIA2. ARTEFAKTY

1. "Przeszłość jest prologiem" - Wiliam Dever

1. "Jestem w pełni świadomy tego, że wszystko co napisałem jest fikcją" - Michael Foucault

VS

dlaczego warto zajmować się historią??

postmodernizm

biblia czy archeologia?

Artefakty archeologiczne nie były redagowane tak jak były redagowane teksty biblijne. Tekst biblijny opisuje rzeczywistość z punktu widzenia elit (króla, kapłanów, proroków), podczas gdy archeologia opowiada o życiu całej społeczności.

Dane archeologiczne w porównaniu do tekstu biblijnego są bardziej szczegółowe i dynamiczne a ich ilość stale rośnie), podczas gdy kanon tekstów biblijnych jest zamknięty i nie przybędzie w nim nowych tekstów rzucających światło na historię Izraela)

Dane archeologiczne są bliższe wydarzeniom

William Gwinn Dever

Step 2

Step 1

Step 3

1.Dawid istniał jako król,, przywódca państwa powstałego w X wieku p.n.e. (zob. stela z Dan)2. Dawid zainicjował dynastię znaną sąsiadom Izraela (stela Dan i stela Meszy)3. W czasie jego panowania wzrosła liczbe populacji ludności i liczba osiedli (zob. struktura, wzory osadnictwwa)

Złożona stela z Tel Dan z zaznaczonym na biało zwrotem „Dom Dawida”; fragment A znajduje się po prawej stronie. Obecnie jest przechowywana w zbiorach Muzeum Izraela

Dane które są potwierdzone przez archeologię i Biblię

Dawid upiększył są stolicę Jerozolimę - Stepped Stone Structure - odnaleziona przez Eilat Mazar

Khirbet Qeiyafa jest miejscem starożytnego miasta fortecznego z widokiem na dolinę Elah i datowane na pierwszą połowę 10 wieku pne. Ruiny twierdzy zostały odkryte w 2007 roku. Khirbet Qeiyafa był fortecą króla Dawida, został potwierdzony przez Izraelski Urząd starożytności.

1.Dawid był namaszczony przez Boga "mężem według serca Bożego"(1Sm 13,14;16, 1-13)2. Jego triumfujące zwycięskie królestwo i trwała dynastia są dziełem opatrzności Bożej (2Sm 7)3. Niezwykle barwne osobiste przygody Dawida (np. walka z Goliatem - 1Sm 17)

Dane których nie można potwierdzić przez archeologię

Prawo ciągłości i aktualności

Prawo starszeństwa lub pierszeństwa

Prawo oszczędności - pisze sie tylko to co jest konieczne

Jak pisano w starożytności?

Prawo przechowywania - niczego sie nie pomija

Schematyczna chronologia

Powszechne motywy występujące w wielu kulturach

Bezpośrednie boskie kierowanie rzeczami

Historiografia izraelska - starożytna

Koncepcja złotej ery

epoki historyczne na bliskim wschodzie

Pierwsze pismo klinowe ok 3500 - 3200 lat temu, które znaleziono na terenach dzisiejszej Mezopotamii

Pierwsze ślady ludzkiego zamieszkiwania to ok 1mln lat temu na bliskim wschodzie do pojawienia się ok 4000tys lat temu pisma - do tego momentu wszystko nazywamy prehistorią.

Prehistoria - epoka kamienia

neolit "nowy kamień" -między 8-4tyś lat

paleolit tzw. "stary kamień"- przed 14tyś lat

mezolit "środkowy kamień'między 14-8tyś lat

OKRES KLASYCZNY

1. OKRES HELLEŃSKI - (od podboju Palestyny przez Aleksandra w 332 pne do podboju Palestyny przez Rzymian w 63 pne)2. Okres Rzymski (63r przed Chrystusem do 324 r. po Chrystusie)3. Okres bizantyjski (324r po Chrystusie do podboju arabskiego Palestyny w 640r)

1. Epoka miedzi 3500-28002. Epoka brązu (miedz i cyna)2800-1200 (Abraham, Mojżesz, Jozue - wejście do ziemi obiecanej)3. Epoka żelaza 1200-332Niektórzy wyróżniają tu okres neo-babiloński 586-539 oraz okres preski 539-332

starożytność

Etapy powstawania Pisma Świętego

Etapy: Przedliteracki - przekaz ustnyLiteracki - spisywanie pojedynczych opowiadań o patriarchach, rodzinach, sagach, pieśni, przysłowia)Czas powstawania:ST - przez ok. 1000lat w okresie przedchrześcijańskim; pewne frgmenty pochodzą z XIIIw. inne z 200 przed Chr.Przekazy ustne o patriarchach i wyjściu z niewoli egipskiej (od ok. XIXw. przed Chr.)Spisywanie przekazów ustnych. Ostateczna redakcjaNT - do ok. 100r. naszej ery, możemy wyróznić nast. ramy czasowe:Życie Jezusa do ok. 30r, ustny przekaz od ok. 30 r.Pierwsze zbiory pisane od ok. 50r.Spisanie Ewangelii od ok. 60-100r.

Nazwy i podział biblii

Pismo Święte (gr. graphe - pismo; hagia - święte)Biblia - (gr. biblos) zwoje, księgiStary Testament - dawne przymierze między Bogiem a ludemNowy Testament - nowe przymierze, które obejmuje wszystkich ludzi

Zwój Tory to rok pracy i 62 skóry zwierząt Cena dziś to 18-40 tyś USD

Kanon Pisma Świętego to spis ksiąg napisanych pod natchnieniem Ducha Świętego, które Kościół nauczający podał wiernym jako słowo Boże, tj. nieomylną regułę wiary i obyczajów.

Kanon - z jęz. greckiego, etymologia słowa sięga ok. 3000lat przed Chrystusem (brzmienie - Kanu) i jęz hebrajskiego (brzmienie - Kane) Kanon - oznacza miarę, zakres ksiąg świętychKanon odpowiada na pytanie, dlaczego te księgi znalazły się w Piśmie Świętym.Ostateczny kanon Pisma Świętego został przyjęty na Soborze Trydenckim w 1546r.

kanon ksiąg świętych

Next

protestanci

W ST nie przyjęli ksiąg deuterokanonicznych - Księga Judyty Księga Tobiasza, Pierwsza księga MachabejskaDruga księga Machabejska Księga Mądrości Księga Syracha, Księga BaruchaNT jest taki sam jak u katolików.

Żydzi

Przyjęli kanon krótszy zwany palestyńskim (39ksiąg). Kosciół katolicki przyjął kanon Żydów z diaspory (Egipt) który zawarty jest w tzw Septuagincie tj. najstarszym greckim tłumaczeniu ST dokonanym w III-IIw. przed Chr.w Aleksandrii i przeznaczony dla zamieszkałych tam Żydów, którzy nie znali juz jęz hebrajskiego. W kanonie żydowskim nie ma ksiąg deuterokanonicznych

Konon pisma Św. u żydów i protestantów

wulgata

Tłumaczenie Pisma Św. na łacinę z jęz. oryginalnych (hebrajskiego i greckiego), dokonane przez św. Hieronima w IV/V w. Była podstawą do tłumaczenia Biblii na jęz. narodowe.

septuaginta

Najstarszy przekład ST na jęz. grecki. Powstał w Aleksandrii w III/IIw. p.n.e.Wg legendy tłumaczenia dokonało 70 młodzieńców żydowskich (stąd nazwa siedemdziesiąt). Septuaginta był podstawą dalszych przekładów.

przekłady biblii

Księgi, co do których Kościół jest pewien, że są wierne oryginałowi, posiadają imprimatur, czyli zgodę na publikację.

Biblia Tysiąclecia

Biblia królowej Zofii

Biblia Towarzystwa św. Pawła

Najważniejsze z polskich przekładów

Biblia Jakuba Wujka

Uzdrowienie niewidomego od urodzenia J 9,1-7

1 [Jezus], przechodząc obok, ujrzał pewnego człowieka, niewidomego od urodzenia. 2 Uczniowie Jego zadali Mu pytanie: «Rabbi, kto zgrzeszył, że się urodził niewidomy – on czy jego rodzice?» 3 Jezus odpowiedział: «Ani on nie zgrzeszył, ani rodzice jego, ale [stało się tak], aby się na nim objawiły sprawy Boże. 4 Trzeba nam pełnić dzieła Tego, który Mnie posłał, dopóki jest dzień. Nadchodzi noc, kiedy nikt nie będzie mógł działać. 5 Jak długo jestem na świecie, jestem światłością świata». 6 To powiedziawszy, splunął na ziemię, uczynił błoto ze śliny i nałożył je na oczy niewidomego; 7 i rzekł do niego: «Idź, obmyj się w sadzawce Siloam» – co się tłumaczy: Posłany. On więc odszedł, obmył się i wrócił, widząc.

start

kto napisał pismo święte?

Next

Krytyka tekstu

Odpowiada na pytanie - jak dojść do źródła tekstu oryginalnego (co odkroić) - czyli poszukiwanie oryginalnego tekstu (cel).Krytyka tekstu stała się dziedziną nauki w 1680r - czyli te poszukiwania stały się nauką. Za pomocą róznych narzędzi starano się dojść do oryginalnego tekstu. Zapis pierwotny funkcjonował jako zapis spółgłoskowy do V w po Chrystusie. Po tym czasie zaczęto dopisywać samogłoski i inne znaki i te osoby którz podjęły się tego nazywają się Masoretami, którzy grupowali się w szkoły (nie były to pojedyncze osoby)Natchnienie(łac. inspiratio) - Boży wpływ na ludzkiego autora Biblii, dzięki czemu to samego Boga należy uważać za autora ksiąg świętych (youcat, s.21)

przymioty biblii

Świętość - nie naucza ona rzeczy niemoralnychNieomylność - podaje prawdę, potrzebną człowiekowi do zbawienia

lorem ipsum dolor sit amet.

Cudowne rozmnożenie chleba

CHLEB ŻYWY

10 Jezus [zaś] rzekł: «Każcie ludziom usiąść». a w miejscu tym było wiele trawy. Usiedli więc mężczyźni, a liczba ich dochodziła do pięciu tysięcy. 11 Jezus więc wziął chleby i odmówiwszy dziękczynienie, rozdał siedzącym; podobnie uczynił i z rybami, rozdając tyle, ile kto chciał. 12 A gdy się nasycili, rzekł do uczniów: «Zbierzcie pozostałe ułomki, aby nic nie zginęło». 13 Zebrali więc i ułomkami z pięciu chlebów jęczmiennych, pozostałymi po spożywających, napełnili dwanaście koszów.26 W odpowiedzi rzekł im Jezus: «Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Szukacie Mnie nie dlatego, że widzieliście znaki, ale dlatego, że jedliście chleb do syta. 27 Zabiegajcie nie o ten pokarm, który niszczeje, ale o ten, który trwa na życie wieczne, a który da wam Syn Człowieczy; Jego to bowiem pieczęcią swą naznaczył Bóg Ojciec». 28 Oni zaś rzekli do Niego: «Cóż mamy czynić, abyśmy wykonywali dzieła Boga?» 29 Jezus, odpowiadając, rzekł do nich: «Na tym polega dzieło Boga, abyście wierzyli w Tego, którego On posłał». 35 Odpowiedział im Jezus: «Ja jestem chlebem życia. Kto do Mnie przychodzi, nie będzie łaknął; a kto we Mnie wierzy, nigdy pragnąć nie będzie.

1 Potem Jezus udał się na drugi brzeg Jeziora Galilejskiego, czyli Tyberiadzkiego. 2 Szedł za Nim wielki tłum, bo oglądano znaki, jakie czynił dla tych, którzy chorowali. 3 Jezus wszedł na wzgórze i usiadł tam ze swoimi uczniami. 4 A zbliżało się święto żydowskie, Pascha. 5 Kiedy więc Jezus podniósł oczy i ujrzał, że liczne tłumy schodzą się do Niego, rzekł do Filipa: «Gdzie kupimy chleba, aby oni się najedli?» 6 A mówił to, wystawiając go na próbę. Wiedział bowiem, co ma czynić. 7 Odpowiedział Mu Filip: «Za dwieście denarów nie wystarczy chleba, aby każdy z nich mógł choć trochę otrzymać». 8 Jeden z Jego uczniów, Andrzej, brat Szymona Piotra, rzekł do Niego: 9 «Jest tu jeden chłopiec, który ma pięć chlebów jęczmiennych i dwie ryby, lecz cóż to jest dla tak wielu?»

start

w jakim języku została napisana biblia?

oryginalne języki pisma świętego

Biblia królowej Zofii - 2 poł XVwBiblia Jakuba Wujka - 1599Biblia tysiaclecia - 1965r.Biblia Towarzystwa sw. Pawła - 2008r.

Został napisany w języku greckim, ale przypuszcza się, że Ewangelia wg św. Mateusza powstała najpierw w języku aramejskim

Septuaginta III/II w pne język greckiWulgata, IV/V w pne język łaciński

Głównie język hebrajski oraz aramejski (fragmenty Księgi Daniela i Księgi Ezdrasza) a także język grecki (2Księga Machabejska i Księga Mądrości)

Nowy Testament

Stary Testament

Najważniejsze przekłady polskie

Przekłady Pisma Świętego

9. Apokalipsa

8. Hymn

7. Lamentacja

6. Przypowieść

5. Kronika

4. List

3. Przysłowie

2. Modlitwa

1. Kodeks

gatunki literackie rozpoznawane w Piśmie Swiętym

Sens moralny. Wydarzenia opowiadane w Piśmie świętym powinny prowadzić nas do prawego postępowania. Zostały zapisane "ku pouczeniu nas"Sens anagogiczny. Możemy widzieć pewne rzeczywistości i wydarzenia w ich znaczeniu wiecznym; prowadzą nas do naszej Ojczyzny. W ten sposób Kościół na ziemi jest znakiem Jeruzalem niebieskiego

SENS DUCHOWY - ODKRYWANY W ZNAKACHSens alegoryczny - Możemy osiągnąć głębsze zrozumienie wydarzeń, poznając ich znaczenie w Chrystusie. Na przykład przejście przez Morze Czerwone jest znakiem zwycięstwa Chrystusa, a przez to także znakiem chrztu

SENS DOSŁOWNY - ODKRYWANY PRZEZ EGZEGEZĘ, KTÓRA OPIERA SIĘ ZA ZASADACH POPRAWNEJ INTERPRETACJI

SENSY PISMA ŚWIĘTEGO: DOSŁOWNY I DUCHOWY

kryteria interpretacji pisma świętego

Czytać Pismo Święte w żywej Tradycji całego Kościoła

Uwzględniać "analogię wiary" rozumiana jako spójność prawd wiary między sobą i w całości planu Zbawienia

Zwracać uwagę na treść i jedność Pisma Świętego

Przypowieść o talentach

Rzekł mu pan: "Dobrze, sługo dobry i wierny! Byłeś wierny w rzeczach niewielu, nad wieloma cię postawię: wejdź do radości twego pana!" Przyszedł i ten, który otrzymał jeden talent, i rzekł: "Panie, wiedziałem, żeś jest człowiek twardy: chcesz żąć tam, gdzie nie posiałeś, i zbierać tam, gdzieś nie rozsypał. Bojąc się więc, poszedłem i ukryłem twój talent w ziemi. Oto masz swoją własność!"

DZIĘKUJĘ ZA DZISIEJSZĄ LEKCJĘDOBREGO DNIA Z BOGIEM