UNIVERSE VIBRANT PRESENTATION

DBH 1

GIZABANAKOAK ETA GIZARTEAK

Ebaluazio irizpideak

Un título genial

Ikerketa

Un título genial

Ezagutza eta ulermena

Un título genial

Komunikazioa

Un título genial

Pentsamendukritikoa

WEBGUNE INTERESGARRIAK

YOUTUBE KANALAK- La cuna de Halicarnaso

BESTE IRAKASLE BATZUEN BLOGAK -Profesor Francisco - Lecciones de Historia (Rosa Liarte)

ATLASAK - Geacron: Atlas kronologikoa - Atlas didaktikoa

WEBGUNE OFIZIALAK - Gizapedia

ALDIZKARIAK- Clio - National geographic

Info

ESPAZIOTIK GURERA

Gai honetan Unibertsoan dauden gorputz guztietatik abiatuta gure planetan zentratuko gara, Lur-ean. Non bizi gara? Zelan moldatzen /mugitzen da lurra? Zenbaterainoko garrantzia dauka gizakiak honen eraldaketan?

HASI

AURKIBIDEA

3-Sare geografikoa

1-Unibertsoa, Eguzki-sistema eta Lurra

2-Lurra etengabe mugitzen da

5-Teknologiaren aplikazioa ikerketa geografikoan

4-Lur eremuaren irudikapena

Erliebea mapa mentala sumatiba

Erliebea

Kazetariak garasumatiba

zuzenketa

1-Unibertsoa eta galaxia

Unibertsoa orain dela 13700 MILIOI urte inguru sortu zela adosten dute astronomoek. Garai horretan zegoen materia eta energia guztiak biltzen zuen masa txiki batek eztanda egin zuenean (Big Banga). Izarren, gas eta hauts nebulosen eta zeruko gorputzen pilaketa handi bat da galaxia. Gure galaxia Esne Bidea da eta argiak 100.000 urte behar ditu haren diametroa zeharkatzeko. Ehunka milioi planeta sistema ditu. Sistema horiek izar bat edo hainbat izar dituzte erdian, eta horien inguruan orbitatzen dute astroek, haa nola, planetek, asteroideek, meteroideek eta kometek.

Eguzki-sistema gure planeta multzoaren izena da, eta Esne Bidearen besoetako batean dago. Duela 5000 milioi urte inguru eratu zen, nebulosa bateko gas eta hautsetik abiatuta. Erdian eguzkia dago, eta haren inguruan 8 planeta eta hainbat planeta nano biratzen dira.

Egizu klik irudietan gehiago ikasteko!

2-Lurra etengabe mugitzen da

2.1. Lurraren errotazio mugimendua

2.2. Lurraren translazio mugimendua

EREMU KLATIKOAK

3-Lur eremuaren irudikapena

-Mapa topografikoak: ingurune fisikoari eta giza-elementuei buruzko informazioa ematen dute. Lurraren gainazal esferikoa mapen gainazal lauan irudikatzeko erabiltzen diren sistemak dira proiekzio kartografikoak. Dena den, errealitatea beti desitxuratu egiten dute. Meridiano eta paraleloak gainazal kurbatu batetik gainazal lau batera igarotzen dituen irudikapen metodoa da.

Proiekzio motak

https://descargas.intef.es/recursos_educativos/It_didac/Geo_Hist_ESO/1/01/La_Tierra/las_proyecciones_de_mercator_y_peters.html

4. Sare geografikoa

Mapa batean lurrazaleko edozein puntu aurkitzeko, sare geografikoa eduki behar da. Sare hori irudizko lerroek osatzen dute: paraleloek eta meridianoek. Gizakiok asmatu ditugu Lurreko edozein punturen kokalekua zehaztasunez jakin ahal izateko. Mapetan lerro nagusiak soilik jarri ohi dira. -Meridianoak polotik polora doazen zirkuluerdiak dira, Nagusia 0º meridianoa- Greenwichetik igarotzen da, Londresetik hurbil. -Paraleloak Lurraren ardatzarekiko zirkulu perpendikularrak dira. Paralelo nagusia ekuatorea da, hau da, 0º paraleloa. Hala ere, paralelo oso ezagunak ere badaude Kantzer tropikoa, Kaprikornio tropikoa eta bi zirkulu polarrak. Koordenatu kartesiarrak edo geografikoak latitudea eta longitudea dira. Horiek planetako edozein punturen kokapen zehatza adierazten dute. Latitudea da Lurreko edozein paralelotik ekuatorera dagoen distantzia. Longitudea da edozein meridianotik Greenwich meridianora dagoen distantzia.

Ekuatorea: lurraren ardatzari perpendikularki dagoen zirkulu imaginarioa da, lurra bi hemisferio bardinetan banatzen duena. Hemisferioak lurra ipar eta hegoan banatzen dituzten esfera erdiak dira. Paraleloa: Ekuatorearekiko paraleloak diren lerroak. Meridianoa: Polo batetik bestera igarotzen diren zirkuferentziak dira. Greenwich-etik (Londres) igarotzen denak 0º meridianoa da eta lurra bitan banatzen du, ekialdea eta mendebaldean. Puntu kardinalak: Orientatzeko erabiltzen ditugun norabide printzipalak dira. Iparrorratzarekin ipar magnetikoa bilatuko dugu eta honen aurkako puntua hegoaldea da, ezkerretara mendebaldea daukagu eta eskumaldean ekialdea. Mapan haize-arrosaren bidez adierazten dira. Poloak: lurraren ardatzaren bi muturrak dira. Latitudea: edozein paralelotatik gradutan neurtutako distantzia, iparralderantz edo hegoalderantz neur daiteke. Tropiko eta zirkulu polarretakoak izen bereziak dituzte. Tropikoa: Ekuatore eta poloen artean kokatutako paraleloak. Zonalde honetan eguzki izpiek zuzenean jotzen dute bertan, Kantzer eta Kaprikornio dira hauen izenak. Longitudea: edozein puntutatik meridiano horretara gradutan neurtutako distantzia.

Ikasketa-egoera

Mendiak, arrokak, lurzorua, etab. behatzen doguzanean, pentsatu daikegu beti horrelakoak izan dirala, baina ez da egia. Erliebea etengabe aldatzen da, batzuetan oso motel, ezin daikegula igarri bez. Beste batzuetan bat-batean aldatzen da, hala nola lurrikarak, sumendi erupzioak edo uholdeak gertatzen direnean. Katastrofe hauek paisaia eraldatzeaz gain, kalte larriak eragiten deutsie eraikin, azpiegitura eta pertsonei. Hauen ondorioak arintzeko gaitasuna herrialdeen garapen.mailari lotuta dago.

A- Ezagutza eta ulermena

IRIZPIDE EZ JARRAIA

Zelan gainditzen da?

• Ebaluaketan zehar A irizpideko frogetan 4 bat lortuz
• Ebaluaketan zehar 4 ez heltzekotan aukera egongo da ebaluaketa horren A irizpidea hobetzeko
• Ezinbestekoa da A irizpidea gaindituta egotea kurtsoa gainditzeko

Zer ebaluatuko da?

• Hiztegia eta termininologia ondo erabiltzea.

• Kontzeptu eta edukien ezagutza eta ulermena azalpen sakon, deskripzio garatu eta adibide egokien bidez.

ARIKETAK: 1-Koadernoan erantzun. 2-Derrigorrezkoa da galdera kopiatzea eta erantzuna esaldi osoekin osatzea.a)Definitu unibertsoa, galaxia eta planeta. Ahalik eta zehatzen. b)Alderatu eta azaldu planeta eta satelitea. d) Azaldu Eguzki-sistema eta aztertu nola eragiten digun bertan Lurrak daukan posizioak. e) Baldintza hauetako baten bat egon ezean, posible litzateke bizia Lurrean?

ARIKETAK: 1-Koadernoan erantzun. 2-Derrigorrezkoa da galdera kopiatzea eta erantzuna esaldi osoekin osatzea.a)Definitu unibertsoa, galaxia eta planeta. Ahalik eta zehatzen. b)Alderatu eta azaldu planeta eta satelitea. d) Azaldu Eguzki-sistema eta aztertu nola eragiten digun bertan Lurrak daukan posizioak. e) Baldintza hauetako baten bat egon ezean, posible litzateke bizia Lurrean?

Lurraren dimentsio eta forma 510 milioi Km2-ko dimentsioa du, hau da, Espainiaren azalera baino 1000 aldiz handiagoa da. Hala ere, gure planeta Unibertsoan kokatuz, puntu txiki bat besterik ez da. Geoide edo esfera inperfektuaren forma du, hau da, zabalagoa da Ekuatorean poloetan baino. Haren inguruan satelite batek orbitatzen du, Ilargiak.

Ariketa

Imajinatu telefonoz deitu nahi diozula Mexiko Hirian bizi den lagun bati. Zer ordu da han une honetan? Egin kalkulu bera jarraian ageri diren hiriekin

• New York
• Pekin
• Tokio
• Sidney

Lurraren zatiak

Lur barneko egiturak: 1-Lurrazala; kanporen dagoen geruza da eta finena. Bi bereiztu ahal dira: kontinentala eta ozeanikoa. 2-Mantua; lurrazal azpian dago. 3-Nukleoa; geruzarik sakonena da, Lurraren zentrora iristen da, burdinez eta nikelez osatuta dago.

Gure planetak 4 funtsezko zati ditu:

1-Atmosfera: Lurra inguratzen duen gas geruza. Aire izenez ezagutzen dugun gasen nahasketa batez osatuta dago. 2-Hidrosfera: lurran dagoen urak osatzen du, ur gazia (ozeano eta itsasoak) eta geza (ibai edota glaziarrak), besteak beste. 3-Geosfera: lurraren zati solidoa da, arrokez eta mineralez osatuta dago. Hiru geruza ditu: lurrazala, mantua eta nukleoa. 4-Biosfera: izaki bizidun guztiez osatuta dago, horien artean uretakoak eta lurrekoak.

Lurraren errotazioa

Lurrak 24 orduz behin mendebaldetik ekialdera bere errotazioa ardatzaren inguruan egiten duen bira da lurraren errotazioa. Mugimendu horrek eragiten ditu:

1-Egunak eta gauak2-Planetako eremuen artean ordutegi ezberdinak egotea.

Lurraren higadurak ikusi hemen

Proiekzio sistema

nagusiak:

• PROIEKZIO LAUAK: Lurra plano baten gainean proiektatzen da, emaitza irudikapen zirkularra. Mota hau poloetako eremuak irudikatzeko egokiena, hala ere, hemisferio osoa irudikatzeko ere erabiltzen da.
• PROIEKZIO KONIKOA: Lurra kono baten gainean proiektatzen da eta zabaltzean abaniko forma hartzen du. Egokiak erdiko latitudeak irudikatzeko.
• PROIEKZIO ZILINDRIKOA: Zilindro baten gainean planeta osoa proiektatzen da eta emaitza mapamundia da.

GALAXIA

Gure galaxia Esne Bidea da eta argiak 100.000 urte behar ditu haren diametroa zeharkatzeko. Ehunka milioi planeta sistema ditu. Sistema horiek izar bat edo hainbat izar dituzte zentroan, eta horien inguruan orbitatzen dute astroek, hala nola planetek, asteroideek, meteoroideek eta kometek.

Translazio mugimendua

Lurrak 365 egunez eta 6 orduz Eguzkiaren inguruan egiten duen orbita eliptikoaren formako ibilbidea da Lurraren translazioa. Urte normalek 365 egun dituenez, 6 ordu horiek egun oso baten pilatzen dira 4 urtetik behin, eta otsailari gehitzen zaio egun hori. 366 urteko egunari bisurtea esaten zaio. Translazio mugimenduak eta Lurraren ardatzaren inklinazioak urtaroak eragiten dituzte. Bi elementu horien konbinazioa dela eta, eguzki izpiek modu ezberdinean eragiten diote Lurrari urteko sasoiaren eta lekuaren arabera; izan ere, izpiek zuzenean jotzen dute ekuatorearen inguruan, eta modu zeiharrean poloetan.

Ekinozio/solstizioa?

Zelan egin mapa mentala?

Pausuak:

• Orriaren erdian ideia printzipala jarri.
• Ideia horretatik sortzen diren gai nagusiak bereiztu. Eta bakoitzari kolore bat emon.
• Ideien arteko hierarkia ezarri, batzuk garrantzitsuagoak dira besteak baino.
• Lerroak erabili kontzeptuen arteko loturak egiteko.
• Ideiak irudiakaz osotu.

B- Ikerketa

IRIZPIDE JARRAIA

Zelan gainditzen da?

• Ebaluaketan zehar B irizpideko frogetan 4 bat lortuz
• Kurtso osoko ibilbidea baloratuko da amaierako lorpen maila zehazteko
• Kurtso amaieran irizpide guztien arten lorpen maila minimora heltzea ezinbestekoa da ikasgaia gainditzeko (A irizpidearen kasuan izan ezik)

Zer ebaluatuko da?

• Ikerketa galderak aukeratzea / diseinatzea.
• Aukeratutako galderari erantzuteko plangintza diseinatzen eta jarraitzea
• Prozesua eta emaitzak baloratzea

Eremu klimatikoak

-Beroa

Bi tropikoen artean dago, eta batez besteko tenperatura altuak erregistratzen ditu. Eremu menditsuetan izan ezik, urteko batez besteko tenperaturak 22º-tik gorakoak dira. Ez da urtaro aldaketarik egoten. Eguzki izpiek perpendikularki jotzen dute urte osoan. -Hotza Zirkulu polarren eta poloen artean daude. Orokorrean, tenperaturak -20ºC eta -50ºC artekoak izaten dira. Izotzak iraunkorrak dira eta izpiek oso zeharka jotzen dute.

- EpelaTenperaturak leunagoak dira urtean zehar, eta alkarren artean ondo bereizten dira urtaroak. Hauek trukatuta daude hego hemisferioan uda denean, ipar hemisferioan negua.

C - Komunikazioa

IRIZPIDE JARRAIA*Klasean euskara erabiltzearen eragina

Zelan gainditzen da?

• Ebaluaketan zehar B irizpideko frogetan 4 bat lortuz
• Kurtso osoko ibilbidea baloratuko da amaierako lorpen maila zehazteko
• Kurtso amaieran irizpide guztien arten lorpen maila minimora heltzea ezinbestekoa da ikasgaia gainditzeko (A irizpidearen kasuan izan ezik)

Zer ebaluatzen da?

• Informazioa eta ideiak hartzaile eta helburuaren arabera egokitzea
• Azalpenak modu antolatu eta ulergarri batean antolatzea
• Informazio iturriak eta erreferentziak aipatzea eta egoki adietaztea.