7.gaia - LANA ETA ENERGIA

7.GAIA. LANA ETA ENERGIA

"Lana eta Energia" © 2025 by Maite Retegi Ormazabal is licensed under CC BY-NC-SA 4.0

01. SARRERA?

AURKIBIDEA

02. LANA

Indar konstante batek egindako lana.

Indar aldakor batek egindako lana.

Potentzia

03 . INDAR BIZIEN TEOREMA.

ENERGIA POTENTZIALA.

04 . INDAR KONTSERBAKORRAK.

05. Partikula baten energia mekanikoaren kontserbazioa

06. Indar ez-kontzerbakorrek egindako lana. Energiaren kontserbazioa

SARRERA

01.

Energia materian transformazioak eragiten dituen propietatea da. Gorputz batek energia duela esango dugu beste gorputz batean lan bat egin dezakeenean; hau da, indar bat eraginez beste gorputz batean desplazamendu bat sor dezakeenean. Beste hitz batzuetan esanda gorputz baten energia da lan egiteko duen ahalmena. Horrenbestez gorputz batek lan egin dezakeen egoera bakoitzari energia mota bat esleituko diogu. Partikula batean (edo partikula sistema batean) kanpo indarren lana nulua bada partikularen energia mekanikoa konstante mantentzen da.

ENERGIA MOTAK

01

ENERGIA MEKANIKOA

ENERGIA TERMIKOA

ENERGIA KIMIKOA

ENERGIA NUKLEARRA

ERRADIAZIO ENERGIA

ENERGIA ZINETIKOA

ENERGIA `POTENTZIALA

02. LANA

Indar batek gorputz batean eragiterakoan, haren higiduran aldaketak sor ditzake. Aldaketa horiek, indarraren balioari lotuak daude baina, baita ere indarraren aplikazio denborari (bulkada) eta distantziari. Indarra x distantzia kantitatea kontsideratzen dugunean magnitude berri batez ari gara: lana. Lana kontsideratzen dugunean, bi faktore sartzen dira jokoan : 1) indar baten aplikazioa 2) eta indar horri zor zaion zerbaiten higidura.

Info

Indar konstante batek egindako lana.

Kasurik orokorrenean, lana da higiduraren norabidean eragiten duen indarraren osagairen (FT) eta desplazamenduaren arteko biderkadura. Suposa dezagun gorputz batean F indar konstante batek eraginik Δr desplazamendua jasaten duela, F eta Δr-ren arteko angelua φ izanik. Orduan, F indarrak egindako lana honela definituko dugu: W = F · Δr = F · Δr · cos φ Lanaren unitatea Nazioarteko Sisteman Joule da. 1 Joule = 1 N · 1m

Info

Indar ALDAKOR batek egindako lana.

Suposa dezagun orain “m” masa duen gorputzean etengabe aldatzen ari den indarra eragiten duela, eta gorputz hori A puntutik B puntura desplazatzen dela. dt denbora infinitesimalean F indarrak egindako lana hauxe izango da: dW = F dr = F dr cos φ = Ft ds (dr = ds) A – B tartean indarrak egingo lukeen lana hauxe izango litzateke. WAB = ∑ Fi dri →

Info

POTENTZIA

Potentzia denbora unitatearekiko egiten den lana da. P = dW/dt = F · dr/dt = F · v Unitateak: 1 W (watt) = 1 J (Joule)/ 1s (segundo). 1 CV (ZP:zaldi potentzia) = 735 W (watt)

03. indar bizien teorema

Lana-energia zinetikoaren teorema. Partikula batean eragiten duen lan osoak bere energia zinetikoaren aldakuntzaren berdina da

Info 1

Info 2

04.INDAR KONTSERBAKORRAK. ENERGIA POTENTZIALA.

Indar batek, ibilbide itxi batean egindako lana nulua bada, indar hori kontserbakorra dela esango dugu. Indar kontserbakorrak dira ibilbide itxietan lan nulua egiten dutenak. Indar kontserbakor batek egiten duen lana ez dago lotuta jarraitutako ibilbideari. Bere balioa bakarrik hasierako eta bukaerako posizioen menpe dago.

ENERGIA POTENTZIALA

Gorputz baten energia potentzialaren aldakuntza A eta B puntuen artean, indar kontserbakorrak egindako lanaren balorearen kontrakoarekin bat datorren magnitudea da

Gorputz bat altxatzeko, Lurraren erakarpenaren aurka, lan jakin bat egin behar da. Hori egiterakoan, egindako lana gorputzean gordetzen da energia potentzial grabitatorioaren moduan. Modu berean, malguki bati lotua dagoen gorputza luzatzerakoan, lana egin behar da. Lan hori gorputzean metatzen da energia potentzial elastiko moduan.

05. PARTIKULA BATEN ENERGIA MEKANIKOAREN KONTSERBAZIOA.

Gorputz batean, lana egiten duen indar bakarra indar kontserbakorra bada, bere energia zinetikoa gehi potentzialaren batura konstante mantentzen da

+ info2

+ info1

06. ENERGIAREN KONTSERBAZIOA. INDAR EZ-KONTSERBAKORRAK

Unibertsoaren energia kantitate konstante bat da. Energia mota batetik bestera bihur daiteke edo, garraiatua izan daiteke, baina energia ezin da ez sortu eta ez suntsitu.

+ info

ENERGiA MEKANIKOAREN KONTSERBAZIO PRINTZIPIOA

INDAR BIZIEN TEOREMA

Higiduran ez bada altuera aldatzen, horizontalki ematen den desplazamendu bat bada, ez da energia potentzialaren aldaketarik izango, eta horregatik ENERGIA ZINETIKOAREN ALDAKETA bakarrik emango da Wosoa=ΔEz

Indar kontserbakorrak bakarrik dauden egoeretan. ΔEmekanikoa= 0 →EA=EB

INDAR EZ-KONTSERBAKORREK EGINDAKO LANA

Indar ez-kontserbakorrak (marruskadura edo eta kanpo-indarrak) ere badauden egoeretan. Wez-kontserbakorrak=ΔEmekanikoa =EB -EA

ANTIGUA-LUBERRI BHI

fisika-kimika mintegia

Irudiko harri-jasotzaileak ez du lanik egiten harrian. Bere giharrak luzatu eta uzkurtu egiten dira eta eskala biologiko batean muskuluek lana egiten dute; baina lan hori ez da harrian egin.

Azter ditzagun agertu daitezkeen kasu desberdinak. a. φ = 0 izatea; hau da F eta Δr norabide eta noranzkoa berekoak izatea. Kasu honetan lana maximoa eta positiboa da. W = F · Δr b. φ = 90o izatea; hau da, indarra desplazamenduarekiko perpendikularra izatea. Kasu horretan indarrak egindako lana nulua da. W = 0. c. φ= 180o izatea; hau da, indarrak desplazamenduarekiko kontrako noranzkoa izatea. Kasu horretan indarrak egindako lana negatiboa da. W = - F · Δr