Bio geo

Ane ezpeleta

eragile geologikoak

DEFINIZIOA

eRAGILE GEOLOGIKOAK LURRAZALA ERALDATZEN DUTENAK DIRA.

Bi eragile motak

Kanpo eragileak

Kanpo eragileen inguruko informazioa irakurri nahi baldin baduzu, "kanpo eragileak" izenburuan klikatu (textu honen gainean dagoena).

Barne eragileak

Barne eragileen inguruko informazioa irakurri nahi baldin baduzu, "barne eragileak" izenburuan klikatu (textu honen gainean dagoena).

KANPOERAGILEAK

iNFORMAZIO OROKORRA2

(GAINEAN KLIKATU)

iNFORMAZIO SAKONDUA

(GAINEAN KLIKATU)

KANPO ERAGILEEN INFORMAZIO OROKORRA

Kanpo eragilea eragile geologiko mota bat da. Kontzeptu honen definizioa honako hau da:Kanpoan gertatzen diren gauza edo akzio ezberdinak lurrazala aldatzen dutenak dira.Hiru kanpo eragile ezberdin daude: izaki bizidunak, haizeak eta urak.

Izaki bizidunak:

Urak:

• Itsasoa
• Izotza
• Lur azpiko ura
• Lur gaineko ura

• Landareak
• Animaliak
• Gizakiak (aldaketa nabarmena eta azkarrena egiten duena).

Haizeak:

• Dunak
• Olatuak

KANPO ERAGILEEN INFORMAZIO SAKONDUA

Kanpo eragileak lurrazalaren kanpokaldea aldatzen dute. Eragin hauek egiten dituzten eragile nagusiak hauek dira: H (higadura) + G (garraioa) + S (sedimentazioa).

Higadura

(GAINEAN KLIKATU)

Garraioa

(GAINEAN KLIKATU)

Sedimentazioa

(GAINEAN KLIKATU)

HIGADURA

URA

GIZAKIA

Higadura K.E.-en (Kanpo Eragileen) eragile nagusi bat da. Gune bateko gauzak edo materialak birrintzea, txikitzea edo zatitzeari HIGADURA deitzen zaio. Prozesu hau materia ezberdinek egiten dute eta horietako batzuk textu honen inguruan ikusi daitezke.

HAIZEA

LANDAREA

GARRAIOA

KAMIOIAK

Higadura bezala, garraioa K.E.-en eragile nagusi bat da. Higatutako hori, ondo higatuta dagoenean, materia ezberdinek beste leku batera eramaten, hau da, garraiatzen dituztenean da garraioa. Garraioa egiten duten materia asko daude, baina textu honen inguruan horietako adibide batzuk daude.

IBAIAK

SEDIMENTAZIOA

ITSASOA

Sedimentazioa K.E.-en azkeneko eragile nagusia da. Higadura bezala, garraioa K.E.-en eragile nagusi bat da. Higatu eta garraiatu den materia bat, momentu batean, ezin da gehiago garraiatu, edozein gauzaren gatik. Behin ezin denean gehiago garraiatu leku batean pilatzen da eta or gelditzen da, horri sedimentazioa deitzen zaio. Sedimentazioa egiten duten materia ezberdinak textu honen inguruan agertzen dira.

DUNAK

BARNEERAGILEAK

iNFORMAZIO OROKORRA

(GAINEAN KLIKATU)

iNFORMAZIO SAKONDUA

(GAINEAN KLIKATU)

BARNE ERAGILEEN INFORMAZIO OROKORRA

Barne eragilea, baita ere, eragile geologiko mota bat da. Barne eragileak kanpo eragileak bezala dira bakarrikan lurra barrukaldetikan aldantzen dutela. Eragile geologikoak bezala, hiru mota ezberdin daude: mugimendu orogenikoak, lurrikarak eta sumendiak.

1. Lurrikarak

2. Mugimendu orogenikoak:

• Tolesturak
• Failak

3. Sumendiak

BARNE ERAGILEEN INFORMAZIO SAKONDUA

Barne eragileal lurrazala aldatzen edo eraldatzen duten eragileak dira. Lurrazala barrukaldetikan eraldatzen duten eragileak hiru multzo nagusietan banatzen dira: plaka tektonikoak, sumendiak eta lurrikarak.

Lurrikarak

(GAINEAN KLIKATU)

Plaka tektonikoak

(GAINEAN KLIKATU)

Sumendiak

(GAINEAN KLIKATU)

LURRIKARAK

Lurrikarak, bi plaka tektonikok talka egiten dutenean sortze dira. Ondoan dagoen marrazkian ikusten den bezala, hipozentroa, bi plaka teknotnikoak talka egiten duten lekua da. Epizentroa berriz, hipozentrotik ateratzen diren uhinak lurrarekin talka egoten duten leku da. Lurrikarak horrela gertatzen dira: Lehenengo, esan dudan bezala, bi plaka tektonikok talka egiten dute beraien artean. Horren ondorioz, "bibrazio" moduko bat sortzen da. Bibrazioak sortutako uhinek, momentu batean, lurrazalarekin talka egiten dute, eta momentu horretan guk sentituko genuke lurrikara.

PLAKA TEKTONIIKOAK

Plaka tektonikoak, denbora guztiak mugitzen ari dira, horregatik, edozein momentutan beraien artean talka egin dezakete eta horrela lurrikara bat sortu. Esan dudan bezala, denbora guztian mugumenduan daude, baina poliki poliki mugitzen dira, horren¡gatik, ez ditugu denbora guztian lurrikarak bizitzen. Mundu guztian 12 plaka tektoniko daude: afrikar plaka, plaka antartikoa, arabiar plaka, karibeko plaka, koko-ko plaka, eurasiako plaka, filipinetako plaka eta plaka indo-australiarra.

SUMENDIAK

Sumendiak nola sortzen diren azaltzea zaila da, horregatikan, hemen uzten dizuet nik egindako bideoa bat:

https://onedrive.live.com/?authkey=%21AJWPZP9XRddLZYo&id=7A6EF87B1351F7D4%21155&cid=7A6EF87B1351F7D4&parId=root&parQt=sharedby&o=OneUp

Sumendiek atal ezberdinak dituzte: kraterra, tximinia eta konoa. Testu honen azpian ikusi dezakezun bezala, tximinia, sumendiaren barruan dagoen tubo moduko bat da, hemendikan magma ateratzen da. Kraterra, magma ateratzen den "zuloa" da. Azkenik, konoa, sumendi guztia da gutxi gora behera, horrela deitzen da kono forma duelako.