FİİLLER

FİİLLER (EYLEMLER)

Doping Hafıza Sunar!

İçerik

1. Fiilin Anlam Özellikleri

5. Fiillerde Olumsuzluk

6. Fiilde Yapı

2. Haber Kipleri

3. Dilek Kipleri

7. Ek Eylem

4. Şahıs Ekleri

8. Karma Sorular

1. Fiilin Anlam Özellikleri

Fiiller anlamlarına göre "kılış(iş)", "durum" ve "oluş" fiilleri olarak üçe ayrılır.

• Kılış fiilleri nesne alabilen ve neyi, kimi sorularına cevap veren fiillerdir.
• Durum fiilleri nesne alamayan ve neyi, kimi sorularına cevap veremeyen fiillerdir.
• Oluş fiilleri nesne alamayan ve neyi, kimi sorularına cevap veremeyen fiillerdir.

2. Haber Kipleri

Geniş Zaman (-ar, -mez)Eylemin geçmişte, şimdi ve gelecekte de yapılacağını bildirir.

Haber Kipleri

Görülen(Bilinen) Geçmiş Zaman (-dı)Uzak ya da yakın geçmişte yapılan ve tamamlanan işleri kesinliğe bağlayarak anlatır.

Şimdiki Zaman (-yor, -makta)Eylemin söylendiği anda yapılmakta olduğunu bildirir.

Duyulan(Öğrenilen) Geçmiş Zaman(-mış)Bu ek ve bu çekim, yapılan işin görülmediğini, duyulduğunu, öğrenildiğini ifade eder.

Gelecek Zaman (-ecek) Henüz gerçekleşmemiş, gelecekte gerçekleşecek bir durum bildirir.

3. Dilek Kipleri

Şart Kipi (-se, -sa)Eylemin yapılmasının şart olduğunu bildirir.

Dilek Kipleri

Emir Kipi (-)Birinci şahısların (Ben-Biz) çekimi yoktur. Fiilin yapılmasını emir biçiminde bildirir.

İstek Kipi (-e, -a) Fiile “-a /-e” eki getirilerek yapılır. Fiilin yapılmasının istendiğini bildirir.

Gereklilik Kipi (-meli) Belirtilen işin yapılması gerektiğini bildirir. “Lâzım, gerek, icap eder” anlamlarını verir.

KİP EKLERİ

Fiil kök ve gövdelerinin bildirdiği eylemi, zamana ve biçime bağlayan eklere “kip” denir. Fiil kipleri, haber kipleri (bildirme kipi) ve dilek kipi (tasarlama kipi) olmak üzere ikiye ayrılır. Haber kipleri fiilin hangi zamanda geçtiği belirtmekte, dilek kipleri ise fiilin yapılış şeklini göstermektedir.

FİİLLERDE KİP KAYMASI

Anlam kayması, bir kipin kendi anlamı dışında başka bir kipin anlamını verecek biçimde kullanılmasıdır.

"Anlam kayması" veya "zaman kayması" olarak da adlandırılır.

Eklerin de tıpkı sözcüklerde olduğu gibi temel anlamları vardır ve ekler de cümle içinde yeni anlam kazanabilir.

Kip kayması, anlatım bozukluğu sebebi değildir.

4. Şahıs Ekleri

Şahıs ekleri, eylemin hangi şahıslar tarafından yapıldığını gösterir. Türkçede "ben, sen, o, biz, siz, onlar" olmak üzere altı şahıs vardır. Fiillerin bu şahıslara göre çekimlenmesini sağlayan şahıs ekleri şunlardır: 1. Tekil Şahıs Eki = (Ben) -m, -ım, -im, -um, -üm 2. Tekil Şahıs Eki = (Sen) -n, -(s)ın, -(s)in, -(s)un, -(s)ün 3. Tekil Şahıs Eki = (O) -eki yoktur- 1. Çoğul Şahıs Eki = (Biz) -ız, -iz, -uz, -üz, -k 2. Çoğul Şahıs Eki = (Siz) -(s)ınız, -(s)iniz, -(s)unuz, -(s)ünüz 3. Çoğul Şahıs Eki = (Onlar) -lar, -ler

-Şahıs Ekleri

Haydi! Öğrendiklerimizi test edelim!

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde durum fiili kullanılmamıştır?

Bir çekirgeye sigara içirmeye uğraşıyordu.

Dün akşam geç saatte amcamlar bize geldi.

Şeytan diyor, suratının ortasına bir tane yapıştır.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde diğerlerinden farklı bir kip eki kullanılmıştır?

Birazcık üşütmeye gelmiyor, hemen hastalanıyor.

Bu akşam yorun olmazsan biraz dışarı çıkalım.

Adamı Ödemiş'ten aldım geldim, her masrafını çektim.

"Seni buraya kadar kim getirdi?" cümlesinde ikinci tekil şahıs eki kullanılmıştır.

YANLIŞ

DOĞRU

5. Fiillerde Olumsuzluk

5. Fiillerde Olumsuzluk

FİİLLERDE OLUMSUZLUK

Bütün fiil kiplerinde olumsuzluk "-ma / -me" ekiyle yapılır. Örnek » Dergi okuyacağım. (olumlu) » Dergi okumayacağım. (olumsuz)

6. Fiilde Yapı

Türemiş Fiiller

Basit Fiiller

Bir ya da birden fazla yapım eki almış fiillere türemiş fiil denir. Türemiş fiiller, aynı zamanda fiil gövdesidir. Türemiş fiiller, iki şekilde oluşur: 1) İsim veya isim soylu sözcüklerden türetilmiş fiiller 2) Fiil kök veya gövdelerinden türetilmiş fiiller

Yapım eki almamış fiillerdir. Fiil köklerine gelen çekim ekleri, fiillerin anlamını değiştirmediği için basit fiiller çekim eki alabilir. Yapım eki almadıklarından bunlar daima kök durumunda bulunur.

Birleşik Fiiller

Oluşma şekillerine göre üç farklı başlıkta incelenir: 1. Yardımcı fiille kurulan birleşik fiiller 2. Kurallı birleşik fiiller 3. Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller

7. Ek Eylem

Ek Fiilin Görevleri

Ek fiilin "isimlere ve isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapma" ve "basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zaman yapma" olmak üzere cümlede iki farklı görevi vardır.

2. Basit Zamanlı Eylemleri Birleşik Zamanlı Yapma

1. İsimleri veya İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapma

Ek fiil; isimleri, sıfat tamlamalarını, isim tamlamalarını, edatları, zamirleri ve adlaşmış sıfatları yüklem yapar. Benim sadık yârim kara topraktır. (Sıfat tamlaması)

Basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı yapma görevi sadece “idi", "imiş" ve "ise" ek eylemleri için geçerlidir. "-dir /-dir" eki de fiillere gelir fakat birleşik zamanlı fiil yapmaz. Tüm gün evde yatmıştı. (yat-mış-idi)

Haydi! Öğrendiklerimizi test edelim!

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde olumsuzluk eki kullanılmamıştır?

Sana bir daha buraya gelme, demedim mi?

Öğretmen bugün "Derse geç gelme!" diye beni uyardı.

Avrupa'dan gelme bir televizyonu vardı.

Aşağıdaki altı çizili fiillerin hangisi yapısı bakımından diğerlerinden farklıdır?

İkide bir ders çalışması için yardım ediyordum.

Bu kitap, kendi ağırlığında altınla dahi satılsa satan yine zararlı çıkar.

Tramvay biletçiliği yapabilirdi ama o, bunu istemiyordu.

"Bütün bu olanlar onun yüzündendi?" cümlesinde ek eylem, basit çekimli bir fiili birleşik çekimli yapmıştır.

YANLIŞ

DOĞRU

8. Karma Sorular

8. Karma Sorular

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde oluş fiili kullanılmıştır?

Terazinin bir gözü inince öbürü kalkar.

Her zaman yılbaşı gecesi kar yağardı.

Bu konunun tartışılmasını gelecek haftaya attılar.

EŞleŞTİRME

Sol tarafta verilen cümlelerdeki altı çizili sözcükleri, sağ tarafta verilen başlıklar ile eşleştir.

Basit Yapılı Fiil

Bakakalırım giden onca geminin ardından.

Acı haberi duyunca eli ayağı çözülmüş.

Yeterlilik Fiili

Kırılgan bakışlarından sonra bana yine sorabilirdi.

Sürerlilik Fiili

Geniş arazisini parselleyip benden habersiz sattı.

Türemiş Fiil

EŞleŞTİRME

Sol tarafta verilen cümlelerdeki altı çizili sözcükleri, sağ tarafta verilen başlıklar ile eşleştir.

Basit Yapılı Fiil

Acı haberi duyunca eli ayağı çözülmüş.

Yeterlilik Fiili

Kırılgan bakışlarından sonra bana yine sorabilirdi.

Sürerlilik Fiili

Geniş arazisini parselleyip benden habersiz sattı.

Türemiş Fiil

EŞleŞTİRME

Sol tarafta verilen cümlelerdeki altı çizili sözcükleri, sağ tarafta verilen başlıklar ile eşleştir.

Basit Yapılı Fiil

Yeterlilik Fiili

Kırılgan bakışlarından sonra bana yine sorabilirdi.

Sürerlilik Fiili

Geniş arazisini parselleyip benden habersiz sattı.

Türemiş Fiil

EŞleŞTİRME

Sol tarafta verilen cümlelerdeki altı çizili sözcükleri, sağ tarafta verilen başlıklar ile eşleştir.

Basit Yapılı Fiil

Yeterlilik Fiili

Sürerlilik Fiili

Geniş arazisini parselleyip benden habersiz sattı.

Türemiş Fiil

EŞleŞTİRME

Sol tarafta verilen cümlelerdeki altı çizili sözcükleri, sağ tarafta verilen başlıklar ile eşleştir.

Basit Yapılı Fiil

Yeterlilik Fiili

Sürerlilik Fiili

Türemiş Fiil

Aşağıdaki cümlelerde ek fiil olanları bul.

Halis bir şiir fena okunabilir lakin sahte bir şiir iyi okunamaz.

DOĞRU!

Sabaha doğru otomobil gürültüsü duyulmuştu.

DOĞRU!

Geçen gün hava çok soğuktu.

YANLIŞ!

Bu işi Ömer çözer ancak yapacağını sanmıyorum.

DOĞRU!

Eşyalarım arabanın içindeymiş fakat ben göremedim.

DOĞRU!

Buraya senin için gelecektim.

YANLIŞ!

Solda verilen cümlelerin yanına, sağdaki uygun olan kip eklerini sürükle. Unutma bu görev için 90 saniyen var!

Süren Doldu!

Emir kipi

Duyulan geçmiş zaman kipi

Başarılı bir ameliyat geçirmiş.

Bugün eve erken gelmelisin.

İstek kipi

Gereklilik kipi

Akşam birlikte ders çalışalım.

Gereklilik kipi

İstek kipi

Duyulan geçmiş zaman kipi

Eve gelirken iki ekmek al.

Emir kipi

Tekrar Dene

Solda verilen cümlelerin yanına, sağdaki uygun olan kip eklerini sürükle. Unutma bu görev için 90 saniyen var!

Süren Doldu!

Emir kipi

Duyulan geçmiş zaman kipi

Başarılı bir ameliyat geçirmiş.

Bugün eve erken gelmelisin.

İstek kipi

Gereklilik kipi

Akşam birlikte ders çalışalım.

Gereklilik kipi

İstek kipi

Duyulan geçmiş zaman kipi

Eve gelirken iki ekmek al.

Emir kipi

Tekrar Dene

Tebrikler!Fiiller konusunu öğrendin!

Doping Hafıza