Greziar Zibilizazioa DENA

ANTZINAKO GREZIARRAK: NON ETA NOIZ BIZI IZAN ZIREN

hasI

AURKIBIDEA

5.GARAI KLASIKOA: GERRALDIAK

1.GREZIAR MUNDUA

2.GREZIAR ZIBILIZAZIOAREN JATORRIA

6.GARAI HELENISTIKOA

7. GIZARTEA ETA EKONOMIA

3.GARAI ARKAIKOA

4.GARAI KLASIKOA

8.ERLIJIOA

GREZIAR MUNDUA

Non kokatzen da? Mediterraneo itsasoko ekialdeko muturrean sortu zen; Balkanetako penintsularen hegoaldean. HELADE= Greziar lurrandea: Egeo itsasoko eta itsaso joniarreko uharteak, Asia Txikiko kostaldea eta Mendebaldeko Mediterraneoa. Antolamendu politikoa: estatu txikiz osatuta zegoen, baina denak zibilizazio berdinekoak ziren. GREZIAR ZIBILIZAZIOKOAK.

Horrek zer esan nahi du?

Den-denek hizkuntza berdina zutela: grekoa eta jainko-jainkosa berdinak gurtzen zituztela

Greziako historiaren aldiak

K.a. 490

K.a. 800

K.a. 1150

Zibilizazio mizenikoa

Grezia Klasikoa

Grezia Arkaikoa

Grezia Helenistikoa

Zibilizazio Minoikoa

Garai Iluna

K.a. 30

K.a.1400

K.a. 334

K.a. 3000

Greziar Zibilizazioaren jatorria

Metal Aroan bi zibilizazio garatu ziren: Kretarra eta Mizenastarra

Mizenastar Zibilizazioa

Kretako Zibilizazioa

K.a. 1600. urtean sortu zuten akaiarrek. Mizenas hiria zen bertako garrantzitsuena. Errege batek gobernatzen zuen eta gehienak gerlariak ziren. Abeltzainak eta nekazariak izan arren hasieran, merkataritzarekin hasi ziren eta Kretarrak garaitu zituzten.

Kretako uharteetan garatu zen zibilizazioa izan zen K.a. III. milurtekoan. Bere kokapen estrategikoarengatik, merkataritza oso ondo kontrolatzen zuen.

GARAI ARKAIKOA

haSI

Polisen sorrera

Ez daukagulako informaziorik garai horren inguruan

Mizenastar Zibilizazioa desagertu ondoren, Garai Iluna etorri zen.

Polisak: Hiri-estatuak, hau da, bere gobernu, lege eta armada propioa zuten.

Garai horretan, K.a. VIII. mendetik aurrera POLISETAN antolatuko dira.

Garai Arkaikoko antolaketa politikoa

Polis bakoitzak agintari bat zuen eta beraz, herriak ez zuen politikan parte hartzen.

Polisetan antolatuta zegoen

ARISTOI: "onenak" esan nahi du, eta bertatik dator aristokrazia hitza, "onenen gobernua" esan nahi duena. Hau, aberatsek sortutako talde pribilegiatu da.

Urte batzuk beranduago...

Aberatsek botere politikoa eskuratu zuten eta gutxiengo pribilegiatu bat osatu zuten:ARISTOI

k.a. VI. mendean KRISIA.

Matxinadak aristoien kontra

Demokrazia ezarri zen. Adibiderik onena: ATENAS

Bi hedapen bolada:

• K.a. 750-650: mendebalderantz. Itsaso jonikoko kostaldean eta uharteetan. (Laranjaz)

• K.a. 650-550: ekialderantz. (Berdez)

Kolonizazioei esker, greziarrek harremana izan zuten beste herrialdeekin: Egiptorekin adibidez.

Horrela, Greziar zibilizazioa greziatik kanpo ere hedatu zen

Greziarren hedapena

ARRAZOIAK:

1.- Biztanleria hazi egin zen eta lurra ez zen behar bezain emankorra. Ondorioz, biztanleria gosea pasatzen hasi zen. 2.- Lur jabeak talde txiki aberatsak ziren, ondorioz nekazariak pobreak ziren

Grezian krisia: K.a. VIII-k.a. VI. mendeen artean.

KOLONIAK: Komunitate independenteak, baina bertakoen jatorrizko polisen jainko-jainkosak, ohiturak eta antolaketa zituzten.

Soluzioa?

Emigrazioa: greziar askok alde egin zuten lurralde berrietara eta KOLONIAK sortu zituzten

GARAI KLASIKOA: ATENAS ETA ESPARTA

HASI

GARAI KLASIKOA

K.a.V-K.a.IV. mendera: Atenasko eta Espartako polisen nagusitasuna eta etengabeko gerrak.

Esparta ARISTOKRAZIA

Atenas DEMOKRAZIA

ATENAS: DEMOKRAZIA

30tik gorako 500 herritarrez osatua. Zozketaz hautatuak

Ekklesian eztabaidatzeko gaiak prestatzen zituzten

BULEA

Erabaki politikoak hartzeko erakunde nagusia

20tik gorako atenasko herritar guztiak.

EKKLESIA

10 estrategak: armada zuzendu. 9 arkonte: erlijio-errituez arduratu.

Batzarreko erabakiak burutzen zituzten

Urtero aukeratzen zituzten, zozketaz. Gai ezberdinak lantzen zituzten

Justizia-auzitegiak

Magistratuak

Esparta, polis aristokratikoa

Sistema-politikoa: oligarkia = gutxi batuzen gobernua

GERUSIA

2 ERREGE: batak botere militarra zuen eta besteak erlijiosoa

Familia aberatsenetako adinekoak

Legeak proposatu eta erregeak epaitzen zituen

Bere erabakiak betearazi

AUKERATU

AUKERATU

BETOA

APELLA

EFOROAK: 5 MAGISTRATU

30 urtetatik gorako gizonak (botere gutxi)

Garai klasikoa: gerraldiak

HASI

Mediar Gerrak

Nola hasi ziren? Nolakoa izan zen horien garapena?

2. Gerra Medikoak: Persiarrek Grezia inbaditu baina azkenean GREZIAK irabazi

ATENASEK garrantzi handia eskuratu zuen eta polis garrantzitsuena bihurtu zen

Lehen Mediar Gerrak: Greziar soldaduek, hoplitek, irabazi

K.a. VI. mendean Persiarrek Greziako polis batzuk konkistatu

K.a. 499. urtean polis horiek matxinatu egin ziren PERSIARREN aurka

Greziako beste polisak ATENAS buru, laguntzera joan ziren

MEDIAR GERRAK HASI

PELOPONESOKO GERRA

K.a. 47. urtean Delosko Liga sortu zen: polisen batasuna.

Atenas garrantzi asko hartzen joan zenez, gainontzeko polisak haserretu egin ziren. Batez ere, Esparta. Bi alde sortu ziren:

Atenasen aldekoak

Espartaren aldekoak

VS

PELOPONESOKO GERRA K.a. 431

Espartak irabazi zuen

Atenas+polisak matxinatu

Gerren ondorioz, krisia egon zen polisak ahuldu egin ziren

GARAI HELENISTIKOA

Go!

Alejandro Handiaren konkistak

Greziako polisak oso ahulduta zeuden eta hori aprobetxatu zuen Filipo II.a Mazedoniakoak eta greziako polis guztiak konkistatu zituen Esparta izan ezik .

Filiporen ondorengoa Alexandro Handia izan zen zeinek Persiar Inperioa konkistatu nahi zuen. Horretarako bidean. hainbat lurralde konkistatu zituen: Mesopotamia, Siria, Persia eta Egipto.

Alexandro handiaren inperioak hedapen handia izan zuen, hori bere armadari esker izan zen, zeinen muina FALANGEA izan zen

Helenismoa

Alexandro Handiaren inperioak aldaketa handiak sortu zituen greziar munduan.

Konkistatutako lurraldeetan grekoa ezarri zuten eta greziar kultura eta artea zabaldu zituzten, Asian eta Afrikan eta hedapen horri helenismoa esaten zaio.

Garai helenistikoan KULTURA-OPAROALDI bat egon zen eta hiri handiak sortu ziren. Gainera, portu handiak eraiki zituzten.

https://www.youtube.com/watch?v=wl4Tw_Jdz8M

Monarkia helenistikoak

Alexandro Handia hil zenean, ez zuen bere inperioa antolatu.

Ondorioz, jeneralek bere artean banatu zituzten lurraldeak eta errege-titulua hartu zuten erresuma batzuk sortuz: MONARKIA HELENISTIKOAK

MONARKIA HELENISTIKOETAN: erregeek aginte politiko eta militarra zuten eta janikotzat zituzten.

Gizartea eta Ekonomia

Ekonomia

Gizartea

Nekazaritza Eskulangintza Merkataritza Txanpona: drakma

Ez-herritarrak

Herritarrak

- Politikan eta armadan parte hartu - Eskubide guztiak zituzten - Zergak ordaindu behar zituzten - Gutxiengoa

- Atzerritarrak - Esklaboak - Emakumeak

Gizartea

Ez-herritarrak

Herritarrak

- Gehiengoa - Ez dituzte eskubide guztiak - Ezin dute politikan parte-hartu

- Politikan eta armadan parte hartu - Eskubide guztiak zituzten - Zergak ordaindu behar zituzten - Gutxiengoa

Esklaboak

Emakumeak

Atzerritarrak

- Ez dira askeak - Ez dute eskubiderik

- Eskubiderik ez - Ezin zuten joan ikuskizun publikoetara - Emaginak, inudeak, nekazariak...

- Armadan parte hartzen zuten - Ezin zuten jabetzarik eduki - Merkatariak eta eskulangileak ziren - Askeak ziren - Zergak ordaindu behar zituzten

ERLIJIOA

- POLITEISTAK ziren: Zeus (garrantzitsuena, zeruaren jainkoa, Atenea, jakintzarena) - Jainko-jaikosak hilezkorrak - Olinpo mendian bizi ziren -Polis bakoitzak bere jainko zaindaria zuen: Atenas=Atenea -Heroiak: jainko+gizakiak - Izaki bizidunetan sinisten zuten: zentauroak eta ziklopeak

Erlijio-gurtza

Tenplua: jainko-jainkosen etxea eta apaizak haien zerbitzariak ziren - Erlijio errituak egiten zizikieten jaikoei: etxean, tenpluetan eta jainkotegietan - Janiko-jainkosen mezuak bidaltzen zizkietela uste zuten: orakuluak.

Greziar arkitektura: tenplua

EZAUGARRIAK: - Oinarri laukizuzena - Teilatu laua - Kolore asko - Zutabez osatua - Harmonia eta edertasuna bilatzen zuten

Hiru orden

- Doriarra: ertz zuzenak, azpiko oianrririk ez apaingarri gutxi. - Joniarra: ertz leunak, azpiko oinarria, kapitela borobilez apainduta - Korintoarra: ertze leunak, azpiko oinarriak, hostoz apainduta dago.

Greziar hirigintza eta eskultura

Greziar hiria

Eskulturak

- Kale estuak - Bi zati garrantzitsu: - Agora: plaza publikoa. - Akropolia: hiriaren gune altuena eta harresitua, gerra egoeretan bertan babesteko. Bertan tenpluak eta eraikin garrantzitsuenak egoten ziren.

- Eskulturek erlijo-eginkizuna zuten: jainko-jainkosak eta heroiak adierazten zituztelako - Idealizaturik - Kanon bat sortu zuten - Kolore bizikoak

Ikasi beharreko kontzeptuak

- Orakulua

- Polisak

- Agora

- Aristoi

- Aristokrazia

- Akropolia

- Koloniak

- Heroiak

- Helenismoa

- Monarkia Helenistikoak

- Herritarrak