3. Rolnictwo Afryki

Temat: Rolnictwo Afryki.

Cel lekcji: Poznasz najważniejsze cechy rolnictwa Afryki.

Nacobezu z podstawy programowej

Uczeń:

• wyjaśnia związki między warunkami przyrodniczymi a możliwościami gospodarowania w strefie Sahelu oraz przyczyny procesu pustynnienia,
• przedstawia cechy i ocenia skutki stosowania rolnictwa żarowo-odłogowego i plantacyjnego w Afryce Zachodniej,

W większości państw afrykańskich rolnictwo jest sektorem gospodarki zatrudniającym od 30% do 60% ogółu pracujących. W skrajnych przypadkach udział ten sięga 80%. Tak jest na przykład w Czadzie, Nigrze, Etiopii.

… ale większość produktów spożywczych się importuje… Dlaczego tak jest?

WARUNKI PRZYRODNICZE ROZWOJU ROLNICTWA Warunki przyrodnicze Afryki utrudniają zwiększanie produkcji rolnej. Obszary o sprzyjających warunkach przyrodniczych zajmują niewielką część kontynentu.

Długi okres wegetacyjny niemal w całej Afryce umożliwia wzrost i rozwój roślin przez cały rok, a rolnikom pozwolą uzyskiwać zbiory nawet cztery razy do roku. Jednak NIEDOSTATEK WODY, CZĘSTE SUSZE oraz MAŁO ŻYZNE GLEBY. powodują, że zbiory są niewielkie

Te same czynniki sprawiają także, że uprawa roślin i chów zwierząt na większości gruntów są możliwe dopiero po zainwestowaniu środków finansowych między innymi w sztuczne nawadnianie. Warunki przyrodnicze mają również wpływa nierównomierne rozmieszczenie ziem uprawnych w Afryce. Około 60% ich powierzchni znajduje się we wschodniej i w środkowej części kontynentu.

WARUNKI POZAPRZYRODNICZE Wielu ekspertów twierdzi, że afrykańskie rolnictwo MA OGROMNY POTENCJAŁ. Jeśli zostałby on wykorzystany, uczyniłby ten kontynent spichlerzem świata. Eksperci podkreślają także, że główną BARIERĘ rozwoju rolnictwa w większości krajów Afryki stanowią WARUNKI POZAPRZYRODNICZE. Na niską wydajność produkcji rolnej wpływa na przykład stosowanie PRYMITYWNYCH METOD UPRAWY. Ze względu na brak środków finansowych na inwestycje wykorzystanie maszyn rolniczych jest niewielkie.

Małe jest także zużycie nawozów, a udział sztucznie nawadnianych gruntów – znikomy.

Rzadko stosuje się też ulepszone, bardziej odporne na choroby i susze gatunki roślin. Taka sytuacja wiąże się ściśle z niewielką powierzchnią gospodarstw rolnych. W Afryce przeważają małe rodzinne gospodarstwa, które stanowię dla właścicieli i ich rodzin jedyne źródło utrzymania.

Niski poziom kultury rolnej

W takich krajach, jak Czad, Niger czy Etiopia, w rolnictwie znajduje zatrudnienie ponad 60% wszystkich pracujących. MAŁE GOSPODARSTWA ROLNE uzyskują dochody uniemożliwiające unowocześnianie produkcji (np. zakup maszyn rolniczych, budowę systemów nawadniających). To z kolei powoduje, że plony są niewielkie, a uzyskiwane zbiory często nie zaspokajają nawet potrzeb miejscowej ludności

Duże rozdrobnienie ziemi – sprzyja to powstawaniu gospodarstw rodzinnych, nastawionych na samozaopatrzenie o bardzo małej produktywności

Duży problem w Afryce stanowi USTALENIE PRZYNALEŻNOŚCI GRUNTÓW. Taka sytuacja często utrudnia rolnikom uzyskiwanie kredytów, a przez to - rozwijanie gospodarstw.

Istotnymi problemami afrykańskiego rolnictwa są także NIESTABILNA SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA. w wielu krajach i wybuchające w jej następstwie KONFLIKTY ZBROJNE. Wojna często zmusza ludność do zaniechania prac polowych i ucieczki. Ponadto uprawy są zwykle niszczone w wyniku prowadzonych działań wojennych.

Pomoc humanitarna w postaci darmowej żywności, która zniechęca do samodzielnego podejmowania inicjatywy.

Wiele państw afrykańskich, np. Sudan Południowy czy Etiopia, dzierżawi ziemię uprawną zagranicznym koncernom i rządom państw spoza kontynentu, m.in. Chinom, Indiom, Holandii i Stanom Zjednoczonym. Dzięki dużym nakładom finansowym dzierżawcy rozwijają w Afryce produkcję. Jednak uzyskane płody rolne przeznaczają na potrzeby mieszkańców własnych krajów.

Brak pieniędzy na inwestycje – powoduje to niedobór sprzętu, środków ochrony roślin czy możliwości nawadniania upraw.

Problemem afrykańskiego rolnictwa są szkodniki upraw. Niektóre gatunki tych organizmów pojawiły się w Afryce niedawno. Przykładem jest sówka liści kukurydzy. Tę pochodzącą z Ameryki ćmę pierwszy raz zaobserwowano w Nigerii w styczniu 2016 r. Rok później jej larwy niszczyły już uprawy kukurydzy i sorga w ponad 20 krajach Afryki, a straty oszacowano na 3 mld USD.

TYPY ROLNICTWA W AFRYCE

Warunki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze powodują, że na wielu obszarach kontynentu, głównie w Afryce Zachodniej, występują dwa odmienne typy rolnictwa: ŻAROWO-ODŁOGOWE I PLANTACYJNE

ROLNICTWO ŻAROWO-ODŁOGOWE Rolnictwo prymitywne, które polega na wypalaniu fragmentów lasu lub sawanny w celu uzyskania gruntów pod uprawę Na niewielkich poletkach wysiewa się lub sadzi jednoro.czne rośliny uprawne. Po kilku latach gleby tracą żyzność, a pole zostawia się odłogiem i wypala kolejne fragmenty lasu. Rolnictwo służy produkcji żywności głównie na własne potrzeby.

W Afryce Środkowej i Zachodniej - występuje ono na granicy terenów leśnych i sawanny

ROLNICTWO ŻAROWO-ODŁOGOWE

Ma względnie mały wpływ na środowisko (m.in. znikoma ilość używanych nawozów sztucznych), Użyźnia się gleby popiołem (zaleta kwestionowana przez wielu specjalistów, gdyż przy wypalaniu ginie wiele organizmów wpływających pozytywnie na żyzność gleby), ale erozja gleb postępuje na skutek niszczenia naturalnej pokrywy roślinnej.

ROLNICTWO PLANTACYJNE Wyspecjalizowane w produkcji roślinnej przeznaczonej na sprzedaż (ich obecność nie poprawia stanu wyżywienia miejscowej ludności).

Plantacje - wielkoobszarowe gospodarstwa odznaczających się monokulturą upraw (jedna roślina przez cały czas na tym samym miejscu)

Na plantacjach jest wysoka wydajność produkcji z powodu dużych nakładów finansowych. Z tego względu plantacje należą do niewielkiej grupy zamożnych obywateli lub do zagranicznych przedsiębiorstw. Ważną cechą plantacji w Afryce jest przeznaczanie większości produkcji na eksport, dlatego nie przyczyniają się one bezpośrednio do poprawy stanu wyżywienia miejscowej ludności.

ROLNICTWO PLANTACYJNE

Ma negatywny wpływ na środowisko i zdrowie (w przypadku plantacji roślin żywieniowych) w następstwie używania dużej ilości środków ochrony roślin i nawozów sztucznych. Żyzność gleby się zmniejsza w wyniku stosowania monokultury upraw. Wycina się cenne lasy i zajmuje inne tereny zielone pod plantacje.

Na dużą skalę rozwinęło się w Afryce Południowej (RPA) oraz Afryce Zachodniej i Wschodniej. Nad Zatoką Gwinejską (plantacje bananowców i kakaowców) oraz herbata, kawa, bawełna, owoce cytrusowe i palma oleista.

GOSPODAROWANIE W STREFIE SAHELU

Sahel to region geograficzny w Afryce położony na południe od Sahary. Tworzy on strefę, która rozciąga się w pobliżu równoleżnika 15°N.

GOSPODAROWANIE W STREFIE SAHELU

Sahel odznacza się: SUCHYM I GORĄCYM KLIMATEM oraz SKĄPĄ ROŚLINNOŚCIĄ (roczna suma opadów atmosferycznych 200 - 500 mm - w krótkiej porze deszczowej, średnie miesięczne wartości temperatury powietrza w strefie Sahelu przekraczają 20°C)

PASTERSWTWO KOCZOWNICZE

Warunki przyrodnicze powodują, że podstawową formę gospodarowania w strefie Sahelu stanowi pasterstwo koczownicze – NOMADYZM

Polega on na przenoszeniu się ludzi wraz ze zwierzętami w celu znalezienia lepszego miejsca do ich wypasu.

Na obszarze Sahelu pasterstwo jest w dużej mierze uzależnione od zmieniających się okresowo ZASOBÓW ŚWIEŻEJ TRAWY oraz WODY. Kierunek i rytm wędrówek nomadów wiąże się więc ściśle z występowaniem opadów atmosferycznych. Skąpa roślinność Sahelu nie pozwala na długotrwałe wypasanie stad na tym samym obszarze.

Znaczny wzrost liczby mieszkańców strefy Sahelu w ostatnich dekadach powoduje zmiany w gospodarowaniu na tym obszarze. Pasterstwo koczownicze ustępuje miejsca uprawie roli, a ludność zaczyna wieść osiadły tryb życia … ale …

Zasoby wody w tej strefie są jednak zbyt małe, by sprostać wciąż rosnącym potrzebom mieszkańców. Dlatego, aby produkować coraz więcej żywności, zwiększa się powierzchnię upraw kosztem żyznych pastwisk. Z kolei powiększanie stad zwierząt powoduje coraz intensywniejsze wykorzystanie naturalnej roślinności.

PUSTYNNIENIE

W ostatnich latach równowaga między działalnością człowieka a możliwościami odtwarzania się środowiska przyrodniczego strefy Sahelu została zachwiana. NIEUSTANNY WZROST LICZBY LUDNOŚCI, coraz INTENSYWNIEJSZA GOSPODARKA ROLNA, a także WIĘKSZE ZAPOTRZEBOWANIE NA DREWNO NA OPAŁ przyspieszają PUSTYNNIENIE. Określeniem tym nazywamy proces degradacji środowiska przyrodniczego na obszarach suchych i półsuchych.

Przejawami pustynnienia w strefie Sahelu są między innymi wyniszczenie naturalnej roślinności, erozja gleb, a także zanik wód powierzchniowych i obniżenie poziomu wód podziemnych. Pustynnienie ma też naturalne przyczyny - należą do nich gorący klimat oraz powtarzające się okresy suszy.

UPRAWY I HODOWLA

Przeważającą część produkcji rolnej uzyskiwanej w Afryce stanowi PRODUKCJA ROŚLINNA. Do najważniejszych roślin żywieniowych należą zboża, takie jak proso, sorgo i kukurydza. Uprawia się tam również pszenicę (tylko w krajach arabskich, głównie w Egipcie, oraz w południowo-wschodniej części kontynentu, m.in. w RPA) oraz ryż np. w Senegalu.

UPRAWY I HODOWLA

Istotną część produkcji roślinnej stanowią BATATY, MANIOK I OWOCE, głównie CYTRUSY, oraz ROŚLINY PRZYPRAWOWE. Produkcja zwierzęca obejmuje w Afryce przede wszystkim hodowlę i pasterstwo BYDŁA, OWIEC, KÓZ I WIELBŁĄDÓW.

Maniok

Proso

Sorgo

Bataty

Kawowiec

Studnie szansą na rozwiązanie problemów Sahelu Sposobem na poprawę sytuacji gospodarczej Sahelu jest budowa głębokich studni, umożliwiających dostęp do wody dla ludności i zwierząt oraz upraw. Kosztowne inwestycje w studnie są współfinansowane przez zwalczające problem głodu organizacje humanitarne.

Innym sposobem na poprawienie sytuacji jest bardziej rozważne gospodarowanie rolne i hodowla, a przede wszystkim zmniejszenia pogłowia bydła zebu i wypas nieprowadzący do całkowitego wyjałowienia obszaru. Skuteczne jest też sadzenie pasów zarośli chroniących teren przed nawiewaniem materiału z pustyni.

Podsumowanie wiadomości

Gratuluję dotrwałeś/aś do końca…

Do przygotowania filmu/prezentacji/grafonotki/quizu/escape roomu wykorzystałam:

• zasoby Internetu (giphy.pl, gfycat.pl i inne)
• treści i zdjęcia oraz fragmenty tekstów pochodzące z podręczników i zeszytów ćwiczeń wydawnictw MAC i Nowa Era

Jedynym państwem, w którym rolnictwo zaspokaja potrzeby żywnościowe ludności, jest Republika Południowej Afryki Choć w rolnictwie pracuje tam tylko 5% ogółu zatrudnionych, to jest ono na tyle nowoczesne i wydajne, by móc wytworzyć nawet niewielkie nadwyżki żywności Rolnictwo w pozostałych krajach Afryki jest na ogół prymitywne i ekstensywne, silnie uzależnione od warunków naturalnych