Praktyczny przewodnik po epokach literackich...

Praktyczny przewodnikpo epokach literackich i ich wybitnych przedstawicielach

Epoki literackie

1. Starożytność

6. Romantyzm

2. Średniowiecze

7. Pozytywizm

3. Renesans

8. Młoda Polska

4. Barok

9. Dwudziestolecie wojenne

5. Oświecenie

10. Współczesność

Epoki literackie

W naukach filologicznych przyjęło się stosowanie periodyzacji, która pozwala wyróżnić następujące epoki literackie: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, współczesność. Odmienność następujących po sobie epok przedstawia się za pomocą wykresu zwanego sinusoidą Juliana Krzyżanowskiego.

Sinusoida Juliana Krzyżanowskiego

Uwagi do wykresu

Wykres pomaga w uporządkowaniu następujących po sobie epok w literaturze. Jednak jego przydatność osłabia kilka czynników: 1. Błędnie sugeruje, że w każdym miejscu w Europie układ epok był taki sam, choć w kulturze polskiej nie istniał antyk, a np. w literaturze rumuńskiej nie wyróżnia się baroku. 2. Podpowiada, że poszczególne epoki trwały tyle samo czasu, ponieważ każdą z nich przedstawia odcinek o równej długości, podczas gdy antyk oblicza się niemal na 1300 lat, natomiast dwuedziestolecie międzywojenne to jedynie okres od 1918 do 1939 r. 3. Podsuwa myśl, że istnieją "punkty zerowe", w których zaczynała się dana epoka. 4. Nakłaniała do patrzenia na następujące po sobie epoki jako całkowicie odmienne propozycje artystyczno - filozoficzne.

Starożytność (Antyk)

1. Cechy literatury antyku:- etos - zespół norm i wartości, pewien wzorzec postępowania; - mimezis - stworzenie wyidealizowanej iluzji rzeczywistości; - patos - podniosły styl stwarzający atmosferę powagi; - dobór odpowiedniego rodzaju wypowiedzi do treści; - decorum - forma utworu jest zgodna z jego treścią; - topos - powtarzający się w kulturze motyw; - przenikanie się sacrum i profanum; - katharsis - oczyszczenie; - fatum - przeznaczenie; - harmonia; - mity.

2. Wybitni twórcy antyczni:greccy: Homer, Sofokles, Eurypides, Ajschylos rzymscy: Cyceron, Wergiliusz, Horacy, Owidiusz

3. Literatura, którą warto znać..."Antygona", "Król Edyp" Sofokles "Mitologia" Jan Parandowski "Iliada", "Odyseja" Homer "Obrona Sokratesa" Platon "Biblia"

Średniowiecze

1. Cechy literatury średniowiecza:

- dwa nurty: religijny i świecki;- hagiografia - żywoty świętych;- literatura parenetyczna - wskazywała wzorce życia i postępowania: asceta, rycerz, władca; - często anonimowa; - alegoryczna - poza znaczeniem dosłownym miała także znaczenie przenośne; - uniwersalna - podejmowała podobne tematy; - tworzona po łacinie. 2. Wybitni twórcy średniowieczni: Gall Anonim, Dante Alighieri, Joseph Bedier 3. Literatura, którą warto znać... "Kronika polska" Galla Anonima "Boska komedia" Dante Alighieri "Dzieje Tristana i Izoldy" Josepfa Bediera "Bogurodzica" "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" "Pieśń o Rolandzie" "Legenda o św. Aleksym"

renesans(odrodzenie)

1. Cechy literatury odrodzenia:- czerpanie z antyku;- humanizm - człowiek przede wszystkim; - coraz częstsze wykorzystanie druku; - pisanie w języku narodowym; - różnorodna tematyka

2. Wybitni twórcy remesansowi:polscy: Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Piotr Skarga zagraniczni: William Shakespeare, Miquel de Cervantes, Giovanni Boccaccio, Francisco Petrarca

3. Literatura, którą warto znać...polscy: treny, "Odprawa posłów greckich" Jan Kochanowski, "Kazania sejmowe" Piotr Skarga zagraniczni: "Boska komedia" Dante Alighieri, "Makbet", "Hamlet", "Romeo i Julia" William Shakespeare, "Dekameron" Giovanni Boccaccio

barok

1. Cechy literatury baroku:- egzystencjonalna, wyrafinowana, konceptualna, refleksyjna, pełna przeciwieństw; - wzorce osobowe: szlachcic, sarmata, dworzanin; - popularne motywy: Bóg, vanitas, życie szlacheckie; - rozwój dramatu.

2. Wybitni twórcy baroku:polscy: Jan Chryzostom Pasek, Jan Andrzej Morsztyn zagraniczni: Jan Baptiste Poquelin - MOLIER

3. Literatura, którą warto znać:"Pamiętniki" Jan Chryzostom Pasek, "Skąpiec", "Świętoszek" Molier

oświecenie

1. Cechy literatury oświecenia:- oświecenie to wiek rozumu, dlatego literatura oświeceniowa miała często charakter dydaktyczny;- w tym okresie najbardziej popularny był klasycyzm, rokoko i sentymentalizm; - klasycyzm oznaczał nawiązanie do literatury antyku: powściągliwość, symetrię, ład oraz korzystanie z antycznych form literackich; - sentymentalizm z kolei bazował przede wszystkim na szerokim spektrum ludzkich uczuć i emocji.

2. Wybitni twórcy oświecenia:polscy: Ignacy Krasicki, Julian Ursyn Niemcewicz zagraniczni: Denis Diderot, Daniel Defoe, Jonathan Swift Voltaire, Monteskiusz

3. Literatura, którą warto znać:"Powrót posła" Julian Ursyn Niemcewicz "Przypadki Robinsona Cruzoe" Daniel Defoe"Monachomachia", czyli Wojna mnichów Ignacy Krasicki "Kandyd" Voltaire

romantyzm

1. Cechy literatury romantyzmu:- natura odzwiercedla uczucia bohatera;- najczęściej ukazywano mi.łość nieszczęśliwą, gdyż tylko taka miała dla romantyków znaczenie; - ogromne zainteresowanie kulturą ludową; - pisarz to człowiek wolny, jednostka wybitna, stojąca ponad społeczeństwem.

2. Wybitni twórcy romantyzmu:polscy: Trójca Wieszczów Narodowych: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński zagraniczni: Johann Wolfgang Goethe

3. Literatura, którą warto znać:"Pan Tadeusz", "Dziady", "Konrad Wallenrod" Adam Mickiewicz "Kordian", "Beniowski", "Lilla Veneda" Juliusz Słowacki "Nie-Boska komedia" Zygmunt Krasiński "Cierpienia młodego Wertera", "Faust" J. W. Goethe

pozytywizm

1. Cechy literatury pozytywizmu:- wierne odwzorowanie rzeczywistości;- brak metafizycznych i nadprzyrodzonych motywów; - bazowanie głównie na tym, co naukowe i rozumowe; - literatura pozytywistyczna jako środek dydaktyczny; - kluczowe hasła epoki: praca organiczna i praca u podstaw ->praca organiczna - działania mające na celu obronę polskiego bytu narodowego w warunkach niewoli porozbiorowej, główny nacisk kładziono tutaj na gałęzie gospodarki ->praca u podstaw - praca nad uświadomieniem, oświeceniem ludu, celem stworzenia z przedstawicieli najbiedniejszych warstw społecznych pełnoprawnych członków społeczeństwa

2. Wybitni twórcy pozytywizmu:polscy: Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa zagraniczni: Honoriusz Balzac, Fiodor Dostojewski "Lalka", "Z legend dawnego Egiptu" Bolesław Prus "Nad Niemnem", "Gloria victis" Eliza Orzeszkowa "Mendel gdański" Maria Konopnicka "Ojciec Goriot" Honoriusz Balzac "Zbrodnia i kara" Fiodor Dostojewski

3. Literatura, którą warto znać:Trylogia Henryk Sienkiewicz

młoda polska

1. Cechy literatury Młodej Polski:- mieszanie stylów;- pojawienie się prądów literackich: dekadentyzm, symbolizm, impresjonizm, ekspresjonizm.

2. Wybitni twórcy Młodej Polski:polscy: Władysław Reymont, Stanisław Wyspiański, Gabriela Zapolska zagraniczni: Joseph Conrad

3. Literatura, którą warto znać:"Chłopi" Władysław Reymont, "Wesele" Stanisław Wyspiański, "Moralność Pani Dulskiej" Gabriela Zapolska, "Lord Jim, Jądro ciemności" Joseph Conrad

dwudziestolecie międzywojenne

1. Cechy literatury dwudziestolecia międzywojennego:- różnorodność i wielość konwencji; - realizm, naturalizm, ekspresjonizm, symbolizm, awangarda; - prozaizacja liryki (język codzienny); - grupy literackie indywidualności; - nowe środki wyrazu, eksperymenty; - odejście od tematyki narodowowyzwoleńczej na rzecz zainteresowanie człowiekiem, jego psychiką, codziennością.

2. Wybitni twórcy dwudziestolecia międzywojennego:polscy: Zofia Nałkowska, Maria Dąbrowska, Stefan Żeromski, Witkacy, Witold Gombrowicz zagraniczni: Franz Kafka, Michaił Bułhakow, Antoine de Saint-Exupery

3. Literatura, którą warto znać:"Przediośnie" Stefan Żeromski "Medaliony", "Granica" Zofia Nałkowska "Noce i dnie" Maria Dąbrowska "Ferdydurke" Witold Gombrowicz "Szewcy" Witkacy "Mały książę" Antoine de Saint-Exupery

współczesność

1. Cechy literatury wspólczesności:- przenikanie się różnych form literackich; - dominacja dokumentaryzmu; - często spotykana autobiograficzność; - rozwój gatunków awangardowych: antyteatr, antypowieść, kariera groteski i absurdu; - wielka popularność gatunków paraliterackich.

2. Wybitni twórcy współczesności:polscy: Stefan Wyszyński, Tadeusz Borowski, Sławomir Mrożek, Hanna Krall, Paweł Zuchniewicz, Gustaw Herling-Grudziński, Antoni Libera, Tadeusz Konwicki zagraniczni: George Orwell, Albert Camus

3. Literatura, którą warto znać:"Inny świat" Gustaw Herling-GrudzińskiOpowiadania Tadeusz Borowski "Zdążyć przed Panem Bogiem Hanna Krall "Tango" Sławomir Mrożek "Rok 1984" George Orwell"Inny świat" Gustaw Herling-Grudziński "Madame" Antoni Libera "Ojciec wolnych ludzi" Paweł Zuchniewicz "Mała apokalipsa" Tadeusz Konwicki "Dżuma" Albert Camus

post scriptumgatunki literackie