reformacja i kontrreformacja

Autor: Zuzanna Betlejewska Klasa: 3b

Reformacja i kontrreformacja Rzeczypospolitej w XVIw.

06. Tolerancja Religijna

08. Kontrreformacja

09. Mozaika wyznań

07. Konfederacja Warszawska

05. Bracia Czescy

04. Bracia Polsy

03. Kalwinizm

02. Luteranizm w Polsce

01. Słowo wstępu

10.Unia Brzeska

Spis Treści

1570r.

Ugoda sandomierska

1564r.

sprowadzenie jezuitów do Polski

1596r.

1518r.

1562-1565

1573r.

Unia brzeska

rozłam kalwinów i braci polskich

akt konfederacji warszawskiej

Pierwsi luteranie w Gdańsku

01. Słowo Wstępu

Wystąpnienia Lutra doprowadziły do reformacji,przez co powstało wiele nowych odłamów religijnych, i na długi czas podzieliły Europę. Rozpoczęły też okres brutalnych prześladowań religijnych i wojen domowych. Reformacja i kontrreformacja trafiły również do Polski. Jaki był ich przebieg? Jaka była reakcja Kościoła katoickiego i władców Polski na nowe wyznania? Jakie były stosunki między różnymi wyznawcami danych religii?

02. Luteranizm w Polsce

jurysdykcja - prawo do sądzenia przez określoną instytucję.

Nowinki religijne, przypływające szybko z państw Niemieckich zostały przychylnie przyjęte w Polsce. Na początku Luteranizm rozwinął się w Miastach Prus Królewskich (Gdańsk, Toruń) zamieszkałych głównie przez Niemców. Pod wpływem kazań mieszczanie przyjmowali luteranizm. Najpierw praktykowali go potajemnie, co później się zmieniło. Księża odrzucali katolicyzm, zostawali pastorami, a kościoły zamieniano na zbory. Nie powołano biskupów protestanckich, przez co władza zwierzchnia wpadła w ręce rad miejskich. Duże znaczenie w rozwoju reformacji miała niezdecydowana postawa króla. Zygmunt Stary chciał ograniczyć luteranizm , lecz nie podjął żadnych działań z tym związanych. Sytuacja protestantów poprawiła się za rządów Króla Zygmunta Augusta, który pozwolił na swobodne praktykowanie tych wyznań. Reformacja zdobyła licznych zwolenników nie tylko wśród mieszan. Krytyki Lutra na temat Kościoła trafiły do szlachty, która nie chciała dalej pozostawać pod jurysdykcją sądów kościelnych. Domagano się więc, aby wyroki sądów przestały być egzekwowane przez władzę Państwową. Żądano też opodatkowania Kościoła na równi ze szlachtą .

Ważną postacią Kościoła Kalwińskiego w połowie XVIw. stał się Jan Łaski Młodszy (na zdjęciu obok). Był on głównym propagatorem idei utworzenia w Polsce kościoła narodowego. Chciał też wprowadzić j.polski do liturgii, znieść przymusowy celibat księży oraz uniezależnić państwo od Jagiellonów i papieża. Głową kościoła miał być monarcha. Zygmunt August przychylnie odnosił się do pomysłów Jana Łakiego, lecz większość katolickich biskupów sprzeciwiła się temu pomysłowi. Ponadto szlachta obawiała się wzmocnienia władzy królewskiej na skutek wdrożenia tych zmian i to zważyło na ich odrzuceniu.

03. Kalwinizm

W połowie XVI w. okazało się że dla szlachty bardziej atrakcyjny stał się kalwinizm. To wyznanie popularność zawdzięczało należności wspólnot wiernych, którą szlachta bardzo ceniła. Gminy, czyli parafie kalwińskie, nie podlegały zwierzchniej władzy, w przeciwieństwie do tych luterańskich. Ich członkowie uczestniczyli w podejmowaniu najważniejszych decyzji we wspólnotach, ponieważ były zarządzanie przez samorządy nazywane konsystorzami. Wybierano do nich duchownych kalwińskich i świeckich. Gminy tworzyły jednoty (odpowiedniki katolickich diecezji). Na zjazdach członków tych jednot dyskutowano i roztrzygano kwestie organizacyjne, a nawet teologiczne. Kalwinizm przyjmowała w znacznej części szlachta z Małopolski i Litwy, ale też magnaci.

04. Bracia Polscy

W okresie reformacji na ziemiach polskich, oprócz luteranizmu i kalwinizmu upowrzechniły się też inne wyznania. Za pośrednictwem przybyszów z Italii nad Wisłę dotarły poglądy bardziej radykalnych protestantów. Z ich inspiracji narodził się odłam reformacji nazywany bracmi polskimi, inaczej arianami. Ta druga nazwa pochodzi od heretyckiego ruchu z IV w., z którymi bracia polscy nie mieli wiele wspólnego. Do prekursorów tego wyznania należał Piotr z Goniądza, który odpowiadał się za odrzuceniem wiary w Chrystusa i dogmatu o istnieniu Trójcy Świętej. Bracia polscy głosili, że jest tylko jedna osoba boska - Bóg Ojciec. Z tego powodu zarzucano im, iż nie są chrześcijanami, co utrudniało kontakty z innymi wyznaniami prostestanckimi. Początkowo arianie współpracowali z polskimi kalwinistami, lecz ich radykalne poglądy doprowadziły do rozłamu wśród protestanckiej szlachty latach 1562-1565. Większość pozostała przy doktrynie kalwińskiej, a bracia polscy utworzyli odrębną organizację. Najwięcej braci polskich znajdowało się w Małopolsce, Lubelskiem, na Mazowszu i Rusi, a ich głównym ośrodkiem stał się Raków. Odbywano tam synody, założono drukarnię i wyższą uczelnię ariańską - Akademię Rakowską. Najważniejszą postacią związaną z tym miejscem był uczony teolog ariański z Italii - Faustyn Socyn. Część braci polskich głosiła radykane postulaty społeczne. Krytykowali poddaństwo chłopów i starali się poprawić ich los. Niektórzy odmawiali służby wojskowej, głosząc idee pacyfistyczne, czyli odrzucające przemoc. Piotr z Goniądza demonstracyjnie nosił nawet przypasany drewniany miecz zamiast szabli. Z czasem bracia polscy spotykali się z coraz większą worgością, co w drugiej połowie XVIIw. zmusiło ich do opuszczenia Rzeczypospolitej.

05.

Drugą wspólnotą, która działała w Polsce w wyniku reformacji, byli wywodzący się z ruchu husyckiego bracia czescy. Zgodnie z naukami Jana Husa komunię przyjmowali pod dwiema postacami, a swoje zasady wiary opierali tylko na Biblii. Początkowo bracia czescy przejęli wiele elementów z luteranizmu, lecz ostatecznie ich wyznanie bardziej przypominało kalwinizm. W połowie XVI w. w obawie przed prześladowaniami, bracia czescy musieli opuścić Czechy i zameszkali w Lesznie i jego okolicach. Byli świetnymi rzemieślnikami i dlatego chętnie osiedlano ich w dobrach szlacheckich i magnackich w Wielkopolsce.

Bracia czescy

Gdy rozpoczęła się kontrofensywa katolików (kontrreformacja), szlachta protestancka podjęła działania chroniące swoje swobody relgijne. Na bok odłożono spory w gronie zwolenników reformacji i w 1570r. zawarto porozumienie przedstawicieli różnych wyznań , tzw. ugodę sandomierską. Obejmowała luteran, kalwinistów i braci czeskich. Postulowano o uznanie wspólnej nauki o sakramentach, kaznodziejstwie oraz pokojowe rozwiązanie sporów na synodach. Był to początek ewangielickiego ekumenizmu, czyli ruchu dążącego do bliskiej współpracy lub zjednoczenia wszystkich nurtów chrześcijaństwa.

Wiek XVI był bardzo burzliwym okresem dla Europy, w którym przemoc spowodowana różnicami religijnymi była bardzo częsta. Natomiast rzeczypospolita należała do krajów o stosunkowo bardzo wysokim poziomie tolerancji religijnej. Była to w dużym stopniu za sługa Zygmunta Augusta, który stwierdził, że nie chce być królem sumień swoich poddanych. Rówież szlachta i magnateria zwykle nie zmuszały mieszkańców swoich włości do zmiany wyznania. W swoich dobrach pozwalali i pomagali wznosić różne świątynie. W przeciwieństwie do Europy zachodniej na ziemiach polskich i litewskich nie zaczęto żadnej wojny religijnej, chociaż czasem dochodziło do tumultów. Zdarzało się też, że z miast w których dominowali protestanci, wypędzani byli jezuici.

06. Tolerancja religijna

06. Tolerancja religijna

Pojednanie szlachty protestanciej pozwoliło na skuteczne i wspólne działania na sejmie. Podczas jego obrad starano się doprowadzić do ustanowienia ochrony przedstawicieli różnych wyznań. Ostatecznie w 1573r. uchwalono akt konfederacji warszawskiej, która gwarantowała trwały pokój relgijny i poszanownie praw dysydentów (rozróżnionych w wierze - prostestantów). Rezczypospolita stała się wtedy pierwszym w Europie krajem w którym wprowadzono wolność religijną.

Mimo popularności innych wyznań, nadal oficjalną religią w Polsce był katolicyzm. Cenzura katolicka funkcjonowała teraz w ograniczonym stopniu i nie zapobiegała w publikacji protestanckich dzieł. Inkwizycja w rzeczywistości nie działała i została zniesiona przez sejm w połowie XVI w. władza świecka nie mogła wykonywać wyroków sądów kościelnych. Z tego powodu historycy mówią o Rzeczypospolitej tamtych czasów jako "państwo bez stosów", czyli takie, w którym innowiercy byli bezpieczni.

07. Konfederacja warszawska

Akt konfederacji warszawskiej, podpisany został 28 stycznia 1573r. ustanawiał zasady polityki wyznaniowej w Rezczypospolitej. Gwarantowała trwały pokój relgijny i poszanownie praw dysydentów. Szlachcie dysydenciej zapewniono wówczas równe traktowanie z katolikami i ochronę państwa. Początkowo protestanci mieli swobodny dostęp do urzędów, co później zaczęto ograniczać. Rzeczypospolita stała się wtedy pierwszym w Europie krajem w którym wprowadzono wolność religijną. Dokument konfederacji warszwskiej jest przechowywany obecnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych.

Inny jezuita - Jakub Wujek - aby przybliżyć katolikom Biblię, przetłumaczył ją na język polski. Reformacja zyskała popularność też na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej, gdzie żyli wyznawcy prawosławia. Na Kresach prowadzili swoją działalność jezuici, co było powodem sprów z tamtejszymi duchownymi prawosławnymi.

08. Kontrreformacja

Rosnąca popularność nowych wyznań budziłą niepokój wśród katolickiego duchowieństwa. Działaniem mającym na celu walkę z reformacją miały być uchwały soboru trydenckiego. Zgodnie z tymi uchwałami, biskupi regularnie wizytowali swoje diecezje. Zakładano seminaria duchowe w celu kształcenia przyszłych księży oraz nakazano systematyczne głoszenie kazań i dbanie o pobożność wiernych. Podjęto również z potestantami walkę teologiczną. Duże znaczenie w tym mieli jezuici, którzy zostali sprowadzeni przez Stanisława Hozjusza w 1564r. Rok później założyli pierwsze kolegium w Braniewie, czyli szkołę średnią dla młodzieży szacheciej. Niedługo po tym w całym kraju istniała sieć jezuickich kolegiów z internatami, w których kształcono synów szlachty i bogatego mieszczaństwa. Jezuici dbali o edukację także na najwyższym szczeblu i w 1579r. otworzyli uczelnię wyższą - Akademię Wileńską. Jezuici prowadzili przede wszystkim walkę ideologiczną z reformacją wśród wszystkich warstw społecznych za pomocą kazań i dysput naukowych. Wydawali pisma, w których polemizowali poglądy protestanckie oraz dzieła wybitnych kaznodziejów, m.in. wpływowego politycznie Piotra Skargi.

Stanowili jedną z najstarszych wspólnot chrześcijan. Utworzyli odrębne wyznanie i własny Kościół. Jego wierni zawarli w XVII w. unię z kościołem katolickim, lecz zachowali swoją liturgię. Mieszkali w państwie polskim od XIV w.

Ormianie

Wyznawali islam. Zaczęli osiedlać się w Wielkim Księstwie Litewskim w XIV w. Ich największe grupy znajdowały się na Podolu, gdzie nazywano ich Lipkami. Do dziś polscy Tatarzy mieszkają w skupiskach na Podlasiu.

Tatarzy

Ziemie, którymi władali Jagiellonowie były bardzo zróżnicowane religijnie, jeszcze przed początkiem reformacji. Obok siebie mieszkało wiele różnych wyznań. Sprawa dodatkowo skomplikowała się w XVI w.

Menonici

To odłam anabaptystów. Uciekli ze swojej ojczyzny ( z Niderlandów) przed prześladowaniami. Byli śwetnymi rolnikami i potrafili osuszać podmokłe tereny. Żyli w zamkniętych wspólnotach, gdzie obowiązywały surowe obyczaje. Unikali sprawowania urzędów. Byli pacyfistami. Ich wspólnota na Żuławach przetrwała do 1945r.

Żydzi

Wyznawali judaizm i stanowili liczną grupę mieszkańców Rzeczypospolitej. Można było wśród niech wyróżnić Aszkenazyjczyków ( potomków Europejczyków zachodnich, głównie ziem niemieckich) oraz Sefardyjczyków (pochodzących z Portugalii i Hiszpanii). Za wyznawców judaizmu uchodzili także Karaimi pochodzących z Krymu, lecz byli nieuznawani przez żydów za braci w wierze

09.

Mozaika wyznań

10. Unia brzeska

Powstał kościół greckokatolicki, a jego zwolennicy nazwani zostali unitami. Uznali władzę papieża, lecz mogli zostać przy swoich własnych zwyczajach. Liturgia odprawiana była w języku staro-cerkiewsko-słowiańskim z zachowaniem tradycyjnej formy mszy. Używali kalendarza juliańskiego. Doszło jednak do rozłamu, ponieważ większość wiernych i zakonników prawosławnych nie uznała unii. Określano ich jako duzynitów. Podział ten miał być trwały i zachował się do czasów obecnych

W 1589r. powstał patriarchat prawosławny w Moskwie, który upozorował sowie zwierchność nad wszystkimi metropoliami prawosławnymi. Przyniosło to zagrożenie ingerencją cara w wewnętrzbne sprawy Rzeczypospolitej, pod pretekstem obrony wyznawców prawosławia. W tm czasie Cerkiew w państwie polsko-litewskim próbowała dokonać odnowy życia religijnego podobnej do katolickiej. Nie wykluczano wtedy porozumienia z instytucjami kościelnymi. Negocjacje doprowadziły do zgody biskupów prawosławnych na zjednoczenie obu kościołów. Doszło do tego w 1596r. w wyniku zawarcia unii brzeskiej.

Dziękuję za uwagę