10. Wody powierzchniowe Polski

Cel lekcji: Dowiecie się czym charakteryzują się rzeki Europy i Polski

Temat: Wody powierzchniowe

Nacobezu: Uczeń:

• opisuje walory przyrodnicze Wisły i Odry
• charakteryzuje systemy rzeczne obu tych rzek oraz porównuje je z wybranymi systemami rzecznymi w Europie

SYSTEM RZECZNY Rzekami nazywamy naturalne cieki, którymi woda spływa na skutek działania siły grawitacji

Początkiem rzeki jest zwykle ŹRÓDŁO, czyli miejsce, gdzie wody podziemne wypływają na powierzchnię

Rzeki uchodzące do morza lub oceanu to RZEKI GŁÓWNE

Rzeka główna wraz ze wszystkimi dopływami (uchodzącymi do niej mniejszymi ciekami) tworzą SYSTEM RZECZNY

Ten fragment terenu, z którego wody spływają do jednej rzeki, nosi nazwę DORZECZA

Z kolei obszar, z którego rzeki spływają do jednego morza, to ZLEWISKO

Granicę między dorzeczami lub zlewiskami stanowi DZIAŁ WODNY

TYPY UJŚĆ RZECZNYCH Wody rzeki wpływają do morza lub innej rzeki w miejscu nazywanym UJŚCIEM

Wisła, Dunaj, Wołga

Wyróżniamy dwa rodzaje ujść rzecznych: DELTOWE I LEJKOWATE Jeżeli morze, do którego uchodzi rzeka, jest płytkie i nie występują w nim SILNE PRĄDY PRZYBRZEŻNE, materiał skalny gromadzi się u ujścia rzeki i powstaje DELTA

Tamiza, Odra, Ren

Z kolei w miejscach, gdzie występują PŁYWY (zmiany poziomu wód powodowane przyciąganiem Księżyca i Słońca), a naniesiony materiał skalny jest regularnie usuwany, tworzą się UJŚCIA LEJKOWATE

Wody powierzchniowe to przede wszystkim rzeki i jeziora, ale należą do nich też bagna czy strumienie

CZYM CHARAKTERYZUJĄ SIĘ WODY POWIERZCHNIOWE EUROPY? Wody powierzchniowe Europy są ROZMIESZCZONE NIERÓWNOMIERNIE Wynika to z jej budowy geologicznej, rzeźby terenu oraz warunków klimatycznych

Większość rzek naszego kontynentu ma ZASILANIE DESZCZOWO-ŚNIEŻNE To oznacza, że płynące w nich wody pochodzą głównie z opadów deszczu oraz topniejącej pokrywy śnieżnej

Rzeki zachodniej i południowej Europy (np. Loara, Ebro) zwiększają przepływy zimą, gdy następuje wzrost opadów i zmniejsza się parowanie

Największe przepływy rzek środkowej części kontynentu (np. w Wiśle i Odrze) odnotowuje się wczesną wiosną, kiedy topnieje śnieg

Z kolei rzeki północnej i wschodniej Europy, takie jak Wołga, mają największe przepływy późną wiosną, w czasie roztopów śniegu na obszarach o bardziej surowym klimacie

Sieć rzeczna ZACHODNIEJ EUROPY odznacza się dużą gęstością Tworzą ją w większości krótkie rzeki, których dorzecza zajmują niewielkie powierzchnie (np. Loara, Tamiza)

We WSCHODNIEJ EUROPIE gęstość sieci rzecznej jest mniejsza Rzeki (np. Wołga, Dniepr) są tam dłuższe, a ich dorzecza mają większe powierzchnie

Około 2/3 obszaru Europy leży w zlewisku Oceanu Atlantyckiego, a 1/5 - w zlewisku Morza Kaspijskiego

Do Morza Kaspijskiego uchodzi najdłuższa europejska rzeka -Wołga (3531 km)

Kolejne pod względem długości rzeki Europy to: Dunaj

Kolejne pod względem długości rzeki Europy to: Ural

Kolejne pod względem długości rzeki Europy to: Dniepr

RZEKI POLSKI Najdłuższymi rzekami w Polsce są Wisła i Odra Ich dorzecza zajmują niemal 9/10 powierzchni naszego kraju

Prawie cały obszar Polski leży w ZLEWISKU MORZA BAŁTYCKIEGO

Tylko niewielkie tereny na południu należą do zlewisk MORZA CZARNEGO I MORZA PÓŁNOCNEGO

Największe rzeki Polski charakteryzuje asymetria dorzeczy – ich lewobrzeżne części zajmują mniejszą powierzchnię od części prawobrzeżnych Wynika to z nachylenia powierzchni naszego kraju w kierunku północno-zachodnim

Wisła to nie tylko najdłuższa rzeka w Polsce (1022 km), lecz także najdłuższa rzeka uchodząca do Morza Bałtyckiego Jej źródła znajdują się na stokach BARANIEJ GÓRY W BESKIDZIE ŚLĄSKIM Wisła przypływa przez wszystkie pasy rzeźby terenu

Z tego względu charakteryzuje się wyjątkowymi walorami przyrodniczymi W jej środkowym odcinku zachował się dziki, naturalny krajobraz

Występują tam lasy olszowe i mieszane będące siedliskiem wielu gatunków zwierząt, w tym ptaków (np. rybitw i mew)

Szczególnie cenne przyrodniczo tereny objęto ochroną w ramach KAMPINOSKIEGO PARKU NARODOWEGO, kilkunastu rezerwatów przyrody i pięciu parków krajobrazowych

Drugą pod względem długości polską rzeką jest ODRA Liczy ona 840 km, z czego 726 km znajduje się na terenie naszego kraju (ma Źródła w Czechach, w Górach Odrzańskich)

Odra stanowi śródlądową drogę wodną na długości około 650 km Transportuje się nią przede wszystkim węgiel i materiały budowlane

Odra, dzięki uregulowaniu na znacznej długości, stanowi najdłuższą śródlądową drogę wodną w Polsce Regulacja tej rzeki doprowadziła do powstania STARORZECZY, czyli zbiorników wodnych odciętych od jej obecnego koryta

Występują w nich różne gatunki wodnych roślin (np. salwinia pływająca) i zwierząt (np. rzekotka drzewna)

Dolinę Odry porastają głównie lasy liściaste będące między innymi ostoją ptactwa

Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Odry tworzą rozległe rozlewiska To jedna z największych w Polsce ostoi ptactwa wodnego, m.in. czapli, żurawi i gęsi

Ze względu na bogactwo przyrodnicze Odry i pobliskich obszarów utworzono Park Narodowy „Ujście Warty”, a także kilka rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych

Od źródeł znajdujących się na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej do ujścia w okolicach Kostrzynia nad Odrą liczy 795 km

Gdyby liczyć długość rzek tylko w obrębie terytorium Polski, drugą najdłuższą rzeką naszego kraju byłaby WARTA - dopływ Odry - leży ona w całości w Polsce

JEZIORA EUROPY Najwięcej jezior znajduje się w PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI EUROPY, gdzie rzeźbę terenu ukształtował LĄDOLÓD Największym jeziorem na kontynencie jest ŁADOGA Jego powierzchnia wynosi 18,1 tys. km2, czyli mniej więcej tyle, ile zajmuje województwo łódzkie

Drugim pod względem powierzchni jeziorem jest ONEGA, a trzecim – WENER

JEZIORA POLSKI Na terenie Polski znajduje się nieco ponad 9 tysięcy jezior Większość z nich to zbiorniki małe i niezbyt głębokie Jeziora zajmują około 1/100 obszaru naszego kraju Najliczniejsze są jeziora polodowcowe: MORENOWE, RYNNOWE oraz CYRKOWE

Większość jezior polodowcowych leży w północnej części kraju, która była objęta ostatnim zlodowaceniem Na terenie Polski występują również JEZIORA PRZYBRZEŻNE, KRASOWE I DELTOWE

WAŻNIEJSZE TYPY JEZIOR W POLSCE W Polsce występuje wiele typów jezior Wyróżnia się je przede wszystkim ze względu na sposób powstania misy jeziornej, czyli zagłębienia terenu, które wypełniło się wodą

Jeziora przybrzeżne, np. Gardno, Sarbsko i Jamno powstały w wyniku odcięcia mierzejami zatok morskich od otwartego morza Są to jeziora dosyć duże, ale o niewielkich głębokościach

W naszym kraju przeważają jeziora polodowcowe (rynnowe, morenowe i cyrkowe) Dość liczne są także jeziora przybrzeżne

JEZIORA MORENOWE, np. Śniardwy, Mamry i Kisajno utworzyły się po wypełnieniu wodą obniżeń pomiędzy pagórami morenowymi Te jeziora są zwykle płytkie, rozlegle i mają urozmaiconą linię brzegową

JEZIORA RYNNOWE, takie jak Jeziorak, Gopło czy Szelment Wielki mają podłużny kształt i są głębokie Ich misy utworzyły się w wyniku niszczącej działalności wód płynących pod lądolodem

JEZIORA CYRKOWE, np. Czarny Staw nad Morskim Okiem powstał w wyniku wypełnienia wodą cyrku (kotła) lodowcowego Są niewielkie i głębokie – występują w Tatrach Wysokich oraz Karkonoszach

Najwięcej jezior występuje na Pojezierzu Pomorskim, z kolei największe z nich znajdują się na Pojezierzu Mazurskim, w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich

W Krainie Wielkich Jezior Mazurskich położone jest największe jezioro Polski - Śniardwy (113,4 km2) Najgłębsze polskie jezioro - Hańcza (o głębokości 108,5 m) -znajduje się na Pojezierzu Suwalskim

JAKIE ZNACZENIE GOSPODARCZE MAJĄ W POLSCE RZEKI I JEZIORA? Wody rzek i jezior odgrywają ważną rolę w gospodarce naszego kraju Ogromne ilości wody są zużywane przez zakłady przemysłowe, zwłaszcza te, w których produkuje się nawozy sztuczne, celulozę i papier

Na Dunajcu utworzono Jezioro Czorsztyńskie Ten sztuczny zbiornik umożliwia magazynowanie wody oraz produkcję energii elektrycznej

Wody powierzchniowe wykorzystuje się też do produkcji energii elektrycznej

Rzeki umożliwiają produkcję rolną, ponieważ ich wodami nawadnia się pola (zwłaszcza na obszarach o niewielkich opadach deszczu)

Ponadto wody rzek, po uzdatnieniu, zaspokajają codzienne potrzeby mieszkańców wielu miast, takich jak Warszawa czy Kraków

Rzeki i sztuczne kanały pełnią również funkcję dróg śródlądowego transportu wodnego

Z kolei obszary pojezierzy oraz okolice rzek i sztucznych zbiorników zaporowych stanowią miejsca uprawiania turystyki, rekreacji oraz sportów wodnych

WODNE KRAJOBRAZY Wodny krajobraz Polski tworzą Morze Bałtyckie oraz liczne jeziora, rzeki i wodospady Wiele z nich to prawdziwe ostoje przyrody, które umożliwiają bliski kontakt z naturą Niektóre rzeki i jeziora stanowią szlaki wodne wykorzystywane w celach rekreacyjnych

TAM, GDZIE WISŁA KOŃCZY BIEG Po długiej wędrówce przez nasz kraj wody Wisły wpadają do Zatoki Gdańskiej Ujście królowej polskich rzek nieustannie się zmienią ponieważ gromadzą się w nim różne osady Usypane z piasku łachy i wysepki są naturalnym rajem dla ptaków W utworzonym na obszarze ujścia Wisty rezerwacie Mewia Łacha żyje ponad 250 gatunków ptactwa wodno-błotnego

PĘTLA ŻUŁAWSKA Pętla Żuławska, którą tworzą szlaki wodne delty Wisty oraz Zalewu Wiślanego, to aż 303 km niezapomnianej przygody Zwolennicy aktywnego wypoczynku podczas rejsów żaglówką lub łodzią motorową czy spływów kajakiem mogą obcować z naturą, a także podziwiać dziedzictwo kulturowe Żuław Wiślanych, m.in. gotyckie zamki, zwodzone mosty i śluzy

MAJESTATYCZNA SIKLAWA Spadające do tatrzańskiej Doliny Roztoki wody Siklawy tworzą największy wodospad w Polsce W zależności od warunków atmosferycznych może mieć on dwie, trzy, a nawet cztery potężne strugi Szczególnie pięknie Siklawa prezentuje się w słoneczne dni, kiedy woda spadająca z impetem z wysokości niemal 70 m uderza o skały - powstaje wówczas zjawisko tęczy

MAZURSKIE „MORZE" Największe jezioro w Polsce - Śniardwy - ma 113,4 km2 powierzchni, ale Jego średnia głębokość wynosi zaledwie około 6 m Dzięki malowniczym wyspom, licznym zatokom i połączeniu z innymi jeziorami stanowi ono doskonałe miejsce do uprawiania sportów wodnych Dobre warunki znajdą tu również amatorzy wędkowania Jezioro jest bowiem siedliskiem wielu gatunków ryb

Do przygotowania filmu/prezentacji/grafonotki/quizu/escape roomu wykorzystałam:

• zasoby Internetu (giphy.pl, gfycat.pl i inne)
• treści i zdjęcia oraz fragmenty tekstów pochodzące z podręczników i zeszytów ćwiczeń wydawnictw MAC i Nowa Era

Podsumowanie wiadomości

Gratuluję dotrwałeś/aś do końca…