Epos homerycki

EPOS

Homerycki

Porwana przez Dzeusa Europa urodziła Gromowładnemu dwóch synów. Jednym z nich był Minos (władca Krety), na zlecenie którego Dedal wzniósł na wyspie wiele wspaniałch budowli. W ten sposób mity wskazują, że początki kultury europejskiej związane są z wyspą na Morzu Śródziemnym. Tę najstarszą formację kulturową, której początki sięgają 3000 lat p.n.e., określa się mianem kultury kreteńskiej, zwanej także minojską. Plemię Achajów, przybyłe z północy około 1450 r. p.n.e., zniszczyło Kretę i na gruzach starego świata stworzyło swój własny model kultury - zwany kulturą mykeńską. Ich ofiarą padła także Troja. Legendarnym przywódcą łupieżczej wyprawy był król Myken - Agamemnon. Wydarzeniu temu poświęcono wiele miejsca w śpiewanych utworach. Pieśni te improwizowali przy dźwiękach muzyki wędrowni pieśniarze, zwani aojdami lub rapsodami. Jednym z nich był Homer.

Narodziny kultury i literatury greckiej

Homer

Jego twórczość przypada na okres archaiczny, trwający od XII do VI wieku p.n.e. W swoich utworach artysta z wielkim pietyzmem odtwarza świat wojowników achajskich. W biografii Homera prawda miesza się z legendą. Nie wiadomo dokładnie, gdzie się urodził. Podobnie jest z imieniem, legednda tłumaczy, że oznacza ślepca. W sztuce greckiej Homer przedstawiany jest z pustymi gałkami ocznymi. Bardziej prawdopodobne, że imię artysty mogło zwyczajnie oznaczać aojda. Również sporne jest jemu przypisywane autorstwo dwóch dzieł "Iliady" i "Odysei". Jakkolwiek by nie było, twórczość Homera to moment narodzin literatury europejskiej, jej wielki początek.

Żył najprawdopodobniej w VIII w p.n.e. (w czasach, kiedy kultura mykeńska już nie istniała).

Najważniejsze wydarzenia składające się na mit o wojnie trojańskiej. 1. Sen o płonącej głowni. 2. Zaślubiny Peleusa i Tetydy. 3. Jabłko niezgody. 4. Parys sędzią w sporze. 5. Powrót księcia do Troi. 6. Porwanie Heleny. 7. Organizowanie wyprawy wojennej. 8. Podstęp Odysa i pozyskanie Achillesa. 9. Cisza morska. 10. Ofiara Ifigenii. 11. Odprawa posłów greckich. 12. Wybuch wojny. 13. Dziesięcioletnie zmagania pod Troją. 14. Zaraza w obozie greckim. 15. Kłótnia Achillesa z Agamemnonem. 16. Wycofanie się syna Peleusa z walki. 17. Klęska Greków. 18. Prośba Patroklosa. 19. Śmierć przyjaciela. 20. Bitwa bogów. 21. Pojedynek Achillesa z Hektorem. 22. Priam u Achillesa i pogrzeb bohatera. 23. Śmierć Achillesa, śmierć Parysa. 24. Koń trojański. 25. Rzeź Troi i powrót wojowników.

Mit o wojnie trojańskiej a wydarzenia w "Iliadzie"

Homer nie wykorzystuje całego mitu. Nawiązuje do wydarzeń , które rozpoczyna kłótnia Agamemnona z Achillesem, a kończy pogrzeb Hektora. W obozie greckim wybucha zaraza, zesłana przez Apolla, rozgniewanego przetrzymywaniem córki jego kapłana - Chryzeidy.Achilles prosi Agamemnona, by oddał Chryzesowi córkę, a wówczas Apollo powściągnie swój gniew. Dochodzi na tym tle do kłótni wojowników. Obrażony syn Tetydy postanawia opuścić szeregi wojsk achajskich. Treścią "Iliady" jest więc gniew Achillesa i jego skutki.

Gniew Achilla, bogini, głoś, obfity w szkody, Który ściągnął klęsk tyle na greckie narody, Mnóstwo dusz mężnych wcześnie wtrącił do Erebu, A na pastwę dał sępom i psom bez pogrzebu Walające się trupy rycerskie wśród pola: Tak Zeusa wielkiego spełniała się wola Odtąd, gdy się zjątrzyli sporem niebezpiecznym Agamemnon, król mężów, z Achillem walecznym.

W pierwszym wersie rzeczownik muza został użyty w wołaczu. Czasownik: głoś, ma formę 2 os. trybu rozkazyjącego. Jest to znak, że podmiot mówiący zwraca się do kogoś bezpośrednio. Taki bezpośredni zwrot nosi nazwę apostrofy. Rozbudowana apostrofa umieszczona na początku utworu, będąca najczęściej zwrotem do bóstwa z prośbą o natchnienie nosi miano inwokacji.

Akcja i Bohaterowie

ludzie

bohaterowie obóz grecki

bohaterowie obóz trojański

• Agamemnon – król Myken, dowódca wyprawy. • Menelaus – król Sparty, mąż Heleny, brat Agamemnona, • Achilles, syn Peleusa i Tetydy, najdzielniejszy z Greków, • Patroklos – przyjaciel Achillesa, • Odyseusz (Ulisses) – król Itaki, najsprytniejszy z wojowników, • Nestor – najstarszy i najbardziej doświadczony wojownik.

• Priam – król Troi, • Hekabe – królowa, żona Priama, • Hektor – najstarszy syn Priama i najdzielniejszy z trojańskich wojowników, • Andromacha – żona Hektora, • Parys – młodszy syn Priama, który porwał Helenę, • Eneasz – krewny Priama

Akcja "Iliady" obejmuje 50 dni z ostatniego, dziesiątego roku wojny.Wydarzenia rozgrywają się w obozie greckim, na polach bitewnych pod Troją i w samej Troi oraz na Olimpie. Bohaterami eposu są zarówno ludzie, jak i bogowie. Obie te zbiorowiości są podzielone na dwa antagonistyczne obozy.

bogowie

bohaterowie obóz grecki

bohaterowie obóz trojański

• Afrodyta (Wenus) • Apollo (Febus) • Ares (Mars)

• Hera (Junona) • Atena (Minerwa) • Hefajstos (Wulkan)

Dzieło a okrucieństwo wojny

Jednak nie zawsze tak jest. Achilles w pojedynku z Hektorem nie postępuje w sposób rycerski. Ma nadzieję, że zemsta na przeciwniku ukoi jego ból po stracie przyjaciela. Pastwi się nad ciałem pokonanego Hektora w sposób okrutny i pełen nienawiści.

"Iliada" jest nie tylko opowieścią o losach Achillesa, ale również utworem, który przynosi krwawą wizję wojny. Literatura starożytna wyraźnie obrazuje, że zasadą rządzącą światem jest siła. Homer nie dokonuje oceny rozgrywającego się konfliktu - wojna jest wpisana w znany jemu świat, jest jego naturalną i nieodłączną częścią. Relacjonowane przez narratora walki mają najczęściej charakter heroiczny - bohaterowie stający do pojedynku zachowują się wobec siebie w sposób honorowy.

Homer nie jest twórcą, który szuka silnych bodźców, by zrobić wrażenie na odbiorcy.Przede wszystkim jest realistą, który ukazuje, nie tylko, jak bohaterowie powinni się zachowywać, ale jak najprawdopodobniej by się zachowali w sytuacji, która wyzwala silne emocje. Taką sytuacją jest właśnie walka, bo wtedy życie człowieka zostaje bezpośrednio zagrożone. Toteż odczuwa on strach i przerażenie, a także gniew i nienawiść wobec przeciwnika. Potrafi wówczas zdobyć się na okrucieństwo, o które sam by się nie podejrzewał.

Cechy eposu homeryckiego

5. Ukazując greckich i trojańskich wojowników Homer dokonuje ich idealizacji. Homerycki heros charakteryzuje się znakomitym (królewskim lub nawet półboskim) pochodzeniem. Jest wysoki, potężnie zbudowany i urodziwy. Ma świetne uzbrojenie,a w walce wykazuje się ogromną siłą fizyczną, odwagą i znajomością wojennego rzemiosła.

Przywdziewa zbroję, dzieło nieśmiertelnej ręki. na lekką nogę piękne obuwie zaciąga, (...) Nieprzebitym pancerzem piersi zabezpiecza, Z ramion zawiesza ciężar ogromnego miecza. Wziął i puklerz ozdobny, który ogniem błyskał I jako świetny księżyc blask daleko ciskał. (...) Ciężką przyłbicą czoło wspaniałe pokrywa; (...) Na złotym hełmie złote wstrząsają się włosy. Zbroja kształtna i trwała na najcięższe ciosy. (...) Wyjęta z pochew długa i ogromna dzida, Której by nikt nie dźwignął prócz ręki Pelida. (...) Zimna trwoga w Trojanach drżące serce ściska. Patrząc na postać męża, na blask jego zbroi, Mniemali, że sam Grekom Mars na czele stoi.

1. Utwór epicki, pisany trzynastozgłoskowcem (heksametr), podzielony na księgi.

2. Akcja utworu osnuta jest na tle przełomowych wydarzeń w historii danej zbiorowości - wydarzenia dotyczą wojny między Trojanami a Grekami.

3. Wydarzenia rozgrywają się i na ziemi i na Olimpie. Gdy czwarty raz do źródeł przybiegli rycerze, Natenczas złotą szlę bogów ojciec bierze, Achilla i Hektora dwa kładzie wyroki, Oba oznaczające śmierci sen głeboki. Zważył: już się Hektora zguba nie przewlekła, Schylił się wyrok jego i padł aż do piekła.

6. Bohaterowie homeryccy cenią honor - dlatego właśnie urażony Achilles wycofuje się z walki.

4. Bohaterami eposu są ludzie i bogowie.

Cechy eposu homeryckiego

• ujawnia swoją obecność w inwokacji.

8. Ponieważ narrator opowiada o wielkiej wojnie i przedstawia bogów i znakomitych wojowników, posługuje się stylem podniosłym, czyli patetycznym. 9. Charakterystyczną cechą stylu Homera jest występowanie trzyczłonowych porównań: Część I: Jak (łacznik w porównaniu) Część II: orzeł wzniesiony nad górne obłoki,Z chmury spada na pole, a gorąco pragnie Drżącego wziąć zająca albo młode jagnię, (rozbudowany, plastyczny obrazz z elementem akcji)Część III: Tak Hektor z mieczem w ręku na Achilla wpada.(zjawisko porównane, krótko przywołane)oraz dwuczłonowych epitetów, które na stałe przypisane są do danej postaci: Achilles zawsze jest prędkonogi. 10. Opisy scen batalistycznych: na przykład pojedynek Hektora z Achillesem, obraz oblężenia grodu, zasadzki i bitwy. 11. Retardacja - spowolnienia akcji przez szczegółowe opisy np. tarczy Achillesa.

7. Narrator:

• wypowiada się w 3 osobie - jest to narrator trzecioosobowy:

Wraz pchnął w pierś Pizandra, on się z wozu stoczył;Hippoloch przytomniejszy na ziemię wyskoczył, (...)

• wie nie tylko o tym, co się dzieje na ziemi, ale zna także wydarzenia, które rozgrywają się na Olimpie; wnika w świadomość bohaterów, wie, o czym myślą i co przeżywają - jest to narrator wszechwiedzący.

Gdy czwarty raz do źródeł przybiegli rycerze,Natenczas złotą szlę bogów ojciec bierze,(...) Wpośród zastępów, chciwy kurzawy i znoju, Wyprawia się ślachetny Achilles do boju: Gniewny, zgrzyta zębami, groźnym wzrokiem błyska, Ból mu niewytrzymany w piersiach serce ściska;

• nie możemy się zorientować, komu sprzyja czy komu życzy zwycięstwa - jest to narrator obiektywny.

Ta lektura jest ważna, ponieważ:

4. Staje się wzorem eposu. Iliada na wieki utrwaliła wzorzec kompozycyjny eposu (przez stulecia podstawowy gatunek epiki).Ważną dla pokoleń cechą utworu jest realizm szczegółu, dzięki dokładnym opisom współczesny czytelnik może poznać i wyobrazić sobie świat starożytny. Dziś epos to już gatunek martwy. Wyrosła z niego powieść – ta jest wciąż żywa i to w wielu odmianach. Niektóre wielkie powieści nazywa się epopejami (mają pewne cechy eposu: retardacje, rozlewność stylu).

1. Jest to pierwsze dzieło epickie naszej kultury – kręgu śródziemnomorskiego. Od Iliady bierze początek europejska literatura. 2. Podejmuje temat odwagi, bohaterstwa, przyjaźni, lojalności, miłości, wojny. Dzięki temu można mówić o archetypicznej wartości dzieła. Ma głęboko humanistyczny wymiar, ujawniony w ukształtowaniu postaci i przebiegu zdarzeń. 3. Zawiera wzór postępowania – wzór rycerza starożytnego, jest nim Achilles, także Hektor, nieco innego typu wojownikiem zaś okazuje się Odyseusz. Do tych postaci będą nawiązywać twórcy czasów późniejszych.

Koniec!