8.I.11

Temat: Dziedziczenie płci u człowieka

Cel lekcji: Dowiesz się, czy możesz w przyszłości zaplanować płeć swego dziecka :)

Nacobezu:

Uczeń przedstawia dziedziczenie płci u człowieka

CZY ZASTANAWIAŁEŚ SIĘ, CO DECYDUJE O PŁCI CZŁOWIEKA? Informacja ta znajduje się w JĄDRZE KOMÓRKOWYM każdej komórki naszego ciała ZOSTAJE USTALONA PO POŁĄCZENIU SIĘ DWÓCH GAMET W ZYGOTĘ

CHROMOSOMY PŁCI U kobiet i mężczyzn 22 PARY CHROMOSOMÓW są takie same Niezależnie od płci zawierają one geny warunkujące te same cechy związane z budową i funkcjonowaniem organizmu człowieka to CHROMOSOMY AUTOSOMALNE

Różnice dotyczą ostatniej - 23 PARY CHROMOSOMÓW Nazywamy JE CHROMOSOMAMI PŁCI, bo to od nich zależy płeć człowieka U kobiet są to DWA CHROMOSOMY X, a u mężczyzn - JEDEN CHROMOSOM X I JEDEN Y

KARIOTYP CZŁOWIEKA, czyli zestaw 46 chromosomów, obejmuje więc: PARY CHROMOSOMÓW AUTOSOMALNYCH JEDNĄ PARĘ CHROMOSOMÓW PŁCI

Zatem kariotypy mężczyzny i kobiety różnią się od siebie Można to zaobserwować na fotografii wszystkich chromosomów człowieka

W CHROMOSOMIE X zidentyfikowano dotychczas ponad 1000 genów, a wśród nich geny warunkujące krzepnięcie krwi, funkcjonowanie komórek mięśniowych i rozróżnianie barw oraz rozwój żeńskich cech płciowych u kobiet

W CHROMOSOMIE Y zidentyfikowano ponad 100 genów Warunkują one rozwój męskich cech płciowych

KTO SIĘ RODZI CZĘŚCIEJ - CHŁOPCY CZY DZIEWCZYNKI? W wyniku mejozy do każdej z gamet trafiają 23 chromosomy, w tym jeden z chromosomów płci Komórka jajowa zawsze otrzymuje chromosom X, natomiast plemniki - chromosom X albo Y

Płeć dziecka zależy więc od tego, JAKI PLEMNIK POŁĄCZY SIĘ Z KOMÓRKĄ JAJOWĄ Jeżeli będzie to plemnik zawierający chromosom X, z zygoty rozwinie się DZIEWCZYNKA, a jeżeli plemnik będzie zawierał chromosom Y, urodzi się CHŁOPIEC

Aby sprawdzić, czy rodzi się więcej dziewczynek, czy chłopców, wystarczy wykonać KRZYŻÓWKĘ GENETYCZNĄ Podobnie jak w przypadku krzyżówki dotyczącej genów, zapisuje się w niej genotypy rodziców, ale zamiast symboli alleli wpisuje się symbole chromosomów płci - X lub Y

Gamety mamusi – X, X Gamety tatusia – X, Y Genotyp mamy – XX Genotyp taty - XY

KTO SIĘ RODZI CZĘŚCIEJ - CHŁOPCY CZY DZIEWCZYNKI? Krzyżówka genetyczna

Prawdopodobieństwo urodzenia chłopca wynosi 50% oraz dziewczynki również 50%

CECHY SPRZĘŻONE Z PŁCIĄ W chromosomie X znajdują się geny niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu kobiety oraz mężczyzny Cechy niedotyczące płci, za których wytworzenie odpowiedzialne są geny zlokalizowane w chromosomie X, nazywamy CECHAMI SPRZĘŻONYMI Z PŁCIĄ

Mężczyźni mają tylko jeden chromosom X, odziedziczony po matce Mają więc tylko JEDEN ALLEL KAŻDEGO GENU znajdującego się w tym chromosomie Niezależnie od tego, czy jest on dominujący, czy recesywny - ujawni się! W chromosomie Y, odziedziczonym po ojcu, nie ma bowiem odpowiadającego mu allelu

U mężczyzn ta sytuacja jest niekorzystna, bo występuje u nich zwiększone prawdopodobieństwo RECESYWNYCH CHORÓB GENETYCZNYCH SPRZĘŻONYCH Z PŁCIĄ

U kobiety RECESYWNE CECHY SPRZĘŻONE Z PŁCIĄ ujawniają się tylko, gdy będzie ona HOMOZYGOTĄ RECESYWNĄ Jeśli kobieta jest HETEROZYGOTĄ, cecha recesywna się u niej nie ujawni, ale może ona przekazać recesywny allel potomstwu, dlatego jest nazywana NOSICIELKĄ

RECESYWNE CHOROBY SPRZĘŻONE Z PŁCIĄ Do recesywnych chorób sprzężonych z płcią należą między innymi HEMOFILIA I DALTONIZM

HEMOFILIA polega na zaburzeniu krzepliwości krwi Osoby z hemofilią mogą wykrwawić się nawet z powodu lekkiego skaleczenia Ich krew nie ma bowiem wystarczającej ilości jednego z czynników umożliwiających krzepnięcie

DALTONIZM jest wadą polegającą na zaburzeniach w rozpoznawaniu barw, głównie CZERWONEJ I ZIELONEJ Powodem tych zaburzeń jest nieprawidłowa synteza zawartych w czopkach barwników wrażliwych na fale świetlne odpowiedniej długości

DZIEDZICZENIE HEMOFILII Na hemofilię chorują głównie MĘŻCZYŹNI Choroba ujawnia się u nich zawsze, gdy odziedziczą wadliwy allel po matce

Sprawdźmy co się stanie, gdy …

DLACZEGO DALTONISTAMI CZĘŚCIEJ SĄ MĘŻCZYŹNI NIŻ KOBIETY? Daltonizm jest RECESYWNĄ CECHĄ SPRZĘŻONĄ Z PŁCIĄ Zatem, jakie jest prawdopodobieństwo urodzenia się dziecka, które będzie daltonistą, gdy tata i mama prawidłowo rozpoznają barwy, ale mama jest nosicielką wadliwego genu

Krzyżówki i zabawa patyczkami

Podsumowanie wiadomości

Gratuluję dotrwałeś/aś do końca…

Do przygotowania filmu/prezentacji/grafonotki/quizu wykorzystałam:

• zasoby Internetu (giphy.pl, gfycat.pl)
• treści i zdjęcia oraz fragmenty tekstów pochodzące z podręczników różnych wydawnictw (Nowa Era, MAC i inne)

Dziękuję za uwagę