8.I.10

Temat: Dziedziczenie cech u człowieka

Cel lekcji: Poznacie cechy dominujące i recesywne u człowieka oraz nauczycie się wykonywać krzyżówki genetyczne

Nacobezu:

Przedstawiam DZIEDZICZENIE JEDNOGENOWE, posługując się podstawowymi pojęciami genetyki (fenotyp, genotyp, gen, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność)

Przypomnienie: Co to jest gen? Jakie chromosomy nazywamy homologicznymi? Czym są allele, genotyp i fenotyp? Jaki genotyp ma homozygota i heterozygota?

W czasie ciąży wielu rodziców zastanawia się, jak będzie wyglądało ich dziecko: Jaki będzie miało kolor oczu, włosów, płeć? Myślą o tym, czy będzie miało predyspozycje na przykład do uprawiania sportu czy muzykowania Wszystkie te cechy zapisane są w GENACH nienarodzonego dziecka

Tylko nieliczne cechy, które dziedziczymy po rodzicach, są zależne od JEDNEGO GENU Na przykład w ten sposób dziedziczymy NIEKTÓRE CHOROBY GENETYCZNE

Takie cechy, jak BARWA OCZU czy KSZTAŁT USZU, są wynikiem współdziałania kilku genów (DZIEDZICZENIE WIELOGENOWE)

Na wiele naszych cech wpływają zarówno geny, jak i czynniki środowiska Należą do nich na przykład wzrost i masa ciała

CIEKAWOSTKA W ostatnich latach naukowcy wykazali, że KOLOR SKÓRY u człowieka warunkowany jest przez 10-20 RÓŻNYCH GENÓW Białka kodowane przez te geny są potrzebne głównie na różnych etapach procesu produkcji melaniny

Za kolor oczu, włosów odpowiedzialny jest barwnik zwany MELANINĄ - A PRODUKUJE JĄ ENZYM – tyrozynaza, który jest BIAŁKIEM A jak powstają białka?

Powstawanie białka jest skomplikowane – wymaga dwóch etapów

I ETAP ZACHODZI W JĄDRZE KOMÓRKOWYM Polega na przepisaniu informacji genetycznej z DNA na mRNA Sekwencja kwasu mRNA jest komplementarna do sekwencji DNA (lecz w RNA jest uracyl zamiast tyminy)

II ETAP ZACHODZI W CYTOPLAZMIE Z jądra mRNA przenika do cytozolu, gdzie służy jako matryca do budowy białka Aminokwasy, transportowane przez cząsteczki tRNA, łączą się ze sobą w odpowiedniej kolejności

Powstały łańcuch aminokwasów oddziela się od rybosomów i zwija w określony sposób, dzięki czemu tworzy się w pełni funkcjonalne BIAŁKO

Białka organizmów żywych składają się z 20 aminokwasów

KTÓRE CECHY DOMINUJĄ U LUDZI? Ciemna barwa włosów jest cechą dominującą, co oznacza, że ujawnia się ona u osób, które odziedziczyły po rodzicach allele dominujące Odpowiadająca im cecha recesywna - jasne włosy - ujawnia się u homozygot recesywnych

Podobnie dziedziczy się takie cechy, jak na przykład kształt nosa czy umiejętność zwijania języka

CECHY DOMINUJĄCE: BRĄZOWE i ZIELONE OCZY

CECHY DOMINUJĄCE: KRĘCONE WŁOSY

CECHY DOMINUJĄCE: PIEGI

CECHY DOMINUJĄCE: SKŁONNOŚĆ DO ŁYSIENIA

CECHY DOMINUJĄCE: DŁUGIE RZĘSY

CECHY DOMINUJĄCE: CIEMNE WŁOSY

CECHY DOMINUJĄCE: ODSTAJĄCE USZY

CECHY DOMINUJĄCE: CZYNNIK RH

CECHY DOMINUJĄCE: CIEMNY KOLOR SKÓRY

CECHY DOMINUJĄCE: WYBUCHOWY CHARAKTER

CECHY RECESYWNE: NIEBIESKIE OCZY

CECHY RECESYWNE: JASNY KOLOR SKÓRY

CECHY RECESYWNE: PROSTE WŁOSY

CECHY RECESYWNE: BRAK PIEGÓW

CECHY RECESYWNE: BRAK SKŁONNOŚCI DO ŁYSIENIA

CECHY RECESYWNE: USZY Z PRZYROŚNIĘTYM PŁATKIEM

CECHY RECESYWNE: BRAK CZYNNIKA RH

CECHY RECESYWNE: KRÓTKIE RZĘSY

CECHY RECESYWNE: JASNE WŁOSY

CECHY RECESYWNE: RUDE WŁOSY

CECHY RECESYWNE: LEWORĘCZNOŚĆ

CECHY RECESYWNE: SPOKOJNY CHARAKTER

KRZYŻÓWKI GENETYCZNE

Zadanie 1.Niebieskooka kobieta i mężczyzna o oczach brązowych (heterozygotyczny pod względem tej cechy) spodziewają się dziecka. Jakie jest prawdopodobieństwo, że dziecko będzie miało niebieskie oczy? Sporządź odpowiednią krzyżówkę genetyczną. Zadnie 2. Ciemny kolor włosów u człowieka dominuje nad jasnym. Blondynka spodziewa się dziecka z mężczyzną, który ma włosy ciemne i o którym wiadomo, że jest heterozygotą. Jakie jest prawdopodobieństwo, że ich dziecko będzie miało jasne włosy? Zadanie 3. Kręcone włosy są u człowieka cechą dominującą nad włosami prostymi. Kobieta o włosach prostych i mężczyzna o włosach kręconych (którego mama miała włosy proste) zakładają rodzinę. Jakie jest prawdopodobieństwo, że ich dzieci będą miały włosy kręcone, a jakie - że będą miały włosy proste?Zadanie 4. Obecność piegów to cecha dominująca, ich brak - to cecha recesywna. Matka, która ma piegi i ojciec bez piegów mają już jedno dziecko bez piegów. Jakie jest prawdopodobieństwo, że ich kolejne dziecko także nie będzie miało piegów?

1. Allel warunkujący ciemną barwę oczu u ludzi jest dominujący – B, a allel warunkujący oczy błękitne jest recesywny – b. Rodzice o ciemnych oczach mają pierwsze dziecko o błękitnych oczach. Określ prawdopodobieństwo wystąpienia u kolejnych dzieci tej pary błękitnej barwy oczu
2. Skrzyżowano odmianę tulipana o genotypie Aa i kwiatach fioletowych z odmianą o genotypie aa o kwiatach różowych. Ile otrzymano roślin o kwiatach różowych w potomstwie tej krzyżówki?
3. Allel warunkujący czarną sierść królików dominuje nad allelem barwy białej. Skrzyżowano ze sobą osobnika homozygotycznego o czarnej sierści z osobnikiem homozygotycznym o sierści białej. Podaj genotypy rodziców oraz genotypy i fenotypy potomstwa F1.
4. U grochu żółta barwa nasion dominuje nad zieloną, Przedstaw krzyżówkę heterozygotycznej rośliny grochu o nasionach żółtych z odmianą o nasionach zielonych. Podaj jaki rozkład cech wystąpi u potomstwa F1
5. Zdolność zwijania języka w rurkę jest u człowieka cechą dominującą (A), a brak tej zdolności jest cechą recesywną (a). Kobieta mająca zdolność zwijania języka, ma córkę o takiej samej zdolności jak ona, oraz syna, który nie potrafi zwijać języka. Oboje dzieci mają tego samego ojca, który nie potrafi zwijać języka. Małżonkowie oczekują na narodziny trzeciego dziecka. Określ genotypy obojga rodziców oraz podaj, jakie jest prawdopodobieństwo, że trzecie dziecko tej pary będzie miało zdolność zwijania języka w rurkę.
6. Struktura włosów u ludzi jest cechą dziedziczną, która dziedziczy się jednogenowo. Włosy proste są cechą recesywną (k) w stosunku do włosów kręconych (K). Kobieta o włosach prostych poślubiła mężczyznę o włosach kręconych, którego mama miała włosy proste. Wykonaj krzyżówkę genetyczną dla tej pary i określ jakie włosy może mieć ich potomstwo (z podaniem prawdopodobieństwa wyrażonego w %).

Podsumowanie wiadomości

Gratuluję dotrwałeś/aś do końca…

Do przygotowania filmu/prezentacji/grafonotki/quizu wykorzystałam:

• zasoby Internetu (giphy.pl, gfycat.pl)
• treści i zdjęcia oraz fragmenty tekstów pochodzące z podręczników różnych wydawnictw (Nowa Era, MAC i inne)

Dziękuję za uwagę