5.II.2

Jak zrobić jogurt?

Temat: Wirusy i bakterie

Cel lekcji: Dowiesz się dlaczego wirusy nie są organizmami, poznasz świat bakterii oraz choroby wirusowe i bakteryjne

Nacobezu z podstawy programowej. Uczeń

Wirusy – bezkomórkowe formy materii

• uzasadnia, dlaczego wirusy nie są organizmami
• przedstawia drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy (grypa, ospa, różyczka, świnka, odra, AIDS).

Bakterie – organizmy jednokomórkowe

• podaje miejsca występowania bakterii
• wymienia podstawowe formy morfologiczne bakterii
• przedstawia czynności życiowe bakterii
• przedstawia drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób

wywoływanych przez bakterie (gruźlica, borelioza, tężec, salmonelloza)

• wyjaśnia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka

Przyczynami wielu chorób zakaźnych człowieka są BAKTERIE I WIRUSY Są one tak małe, że z łatwością przemieszczają się w powietrzu na KROPELKACH WODY lub unoszą się razem Z KURZEM Dzięki temu mogą się bardzo szybko rozprzestrzeniać

Czym są WIRUSY? Wirusy to niezwykle małe CZĄSTKI ZAKAŹNE, które potrafią wnikać DO KOMÓREK organizmów i wywoływać ich CHOROBY

Mogą być 1000 razy mniejsze od komórek bakterii!

Atakują one rośliny i zwierzęta (człowieka), a nawet - bakterie

Wirus: Pasiastości kukurydzy Mozaiki tytoniu

Wirus: Nosówki Pryszczycy wścieklizny

Pstrość kwiatów tulipana to choroba wirusowa przenoszona przez mszyce

Wirusów nie zaliczamy do organizmów, ponieważ: 1. NIE MAJĄ BUDOWY KOMÓRKOWEJ- wirusy składają się z KWASU NUKLEINOWEGO, który jest zamknięty w otoczce zbudowanej z BIAŁEK (glikoprotein)-tzw. kapsyd

RNA albo DNA jeden rodzaj! (genom)

Wirus grypy – widzimy tylko pod mikroskopem elektronowym

osłonka białkowa kapsyd

RODZAJE WIRUSÓW

Kształt bryłowo-spiralny

Kształt pałeczkowaty

Kształt bryłowy

2. NIE WYKAZUJĄ CZYNNOŚCI ŻYCIOWYCH charakterystycznych dla organizmów, między innymi nie odżywiają się, nie oddychają i nie rozmnażają

3. NIE ROZMNAŻAJĄ SIĘ, ale mogą zwiększać swoją liczbę, czyli się namnażać Dochodzi do tego jedynie we wnętrzu żywych komórek organizmów, ponieważ wirusy nie potrafią samodzielnie wytwarzać składników, z których są zbudowane

Składniki te są wytwarzane przez KOMÓRKĘ GOSPODARZA W jednej komórce mogą powstać tysiące wirusów, które następnie atakują kolejne komórki

Posiadają tylko jeden rodzaj kwasu nukleinowego! Nie są zdolne do przetwarzania energii do syntezy białek i do powielania materiału genetycznego!

Cechy BAKTERII Bakterie są ORGANIZMAMI JEDNOKOMÓRKOWYMI, które NIE MAJĄ JĄDRA KOMÓRKOWEGO Zawierają JEDYNIE NIĆ DNA ZANURZONĄ W CYTOZOLU Komórki bakterii są otoczone ŚCIANĄ KOMÓRKOWĄ

Komórka prokariotyczna - bezjądrowa

GDZIE ŻYJĄ BAKTERIE? Bakterie można spotkać niemal WSZĘDZIE - na lądzie, w powietrzu i w wodzie

Część z nich żyje na powierzchni innych organizmów lub w ich wnętrzu

• W niesprzyjających warunkach mogą tworzyć przetrwalniki
• Potrafią się szybko rozmnażać
• Są odporne na niekorzystne czynniki środowiska
• Mikroskopowa wielkość ułatwia przenoszenie na znaczne odległości

Niektóre bakterie potrafią przetrwać w skrajnie trudnych warunkach środowiska, na przykład w gorących źródłach, w których temperatura wody przekracza 100°C

Bakterie występują np. w gorących źródłach znajdujących się w Parku Narodowym Yellowstone w Ameryce Północnej

JAKIE KSZTAŁTY MAJĄ BAKTERIE? Ze względu na kształt komórki bakterie dzielimy na:

I. KULISTE

Formy kuliste bakterii mogą tworzyć skupiska

DWOINKI

PACIORKOWCE

GRONKOWCE

II. Podłużne

pałeczki i laseczki

III. SPIRALNE

przecinkowce, śrubowce, krętki

ODŻYWIANIE SIĘ BAKTERII

1. Większość bakterii jest

CUDZOŻYWNA

2. Niektóre z nich są PASOŻYTAMI, czyli pobierają pokarm z ciał innych organizmów i wywołują ich choroby

Laseczka tężca

Krętek Borrelia - borelioza

Paciorkowiec

Krętek blady – kiła Prątek Kocha - gruźlica

Na przykład u człowieka bakterie powodują anginę, tężec czy boreliozę

3. Istnieją również bakterie cudzożywne ŻYJĄCE W ŚCISŁYCH ZWIĄZKACH Z INNYMI ORGANIZMAMI Należą do nich bakterie żyjące w korzeniach łubinu Bakterie te nie są pasożytami, ponieważ związki te są korzystne dla obu stron

W brodawkach na korzeniach łubinu (bobu, grochu – rodzina bobowate lub motylkowe) żyją bakterie azotowe. Bakterie wchłaniają azot z powietrza Część przekazują roślinom w zamian za substancje odżywcze

Te bakterie, które żyją w ścisłych związkach z roślinami i zwierzętami, umożliwiają im przetrwanie w środowisku

4. Część bakterii uzyskuje substancje odżywcze PRZEZ ROZKŁADANIE SZCZĄTKÓW ORGANIZMÓW znajdujących się na przykład w glebie lub na dnie zbiorników wodnych

bakterie nazębne, mlekowe powodujące kiszenie i kwaśnienie mleka oraz niestety psują żywność

5. Nieliczne spośród bakterii są SAMOŻYWNE, przy czym niektóre z nich przeprowadzają fotosyntezę (sinice) lub chemosyntezę np. bakterie nitryfikacyjne

ODDYCHANIE BAKTERII Niektóre bakterie oddychają tylko TLENOWO, inne - tylko BEZ UDZIAŁU TLENU (fermentacja i gnicie)

Istnieją również takie bakterie, które mogą oddychać na oba sposoby w zależności od tego, czy w środowisku występuje tlen

ROZMNAŻANIE SIĘ BAKTERII Bakterie rozmnażają się BEZPŁCIOWO, przez PODZIAŁ KOMÓRKI Polega on na tym, że komórka bakterii dzieli się na dwie komórki nazywane komórkami potomnymi

pączkowanie fragmentacja nitek kolonii-sinice

W sprzyjających warunkach bakterie mogą się dzielić nawet co 20 min

ZNACZENIE BAKTERII W PRZYRODZIE Bakterie odgrywają znaczącą rolę w przyrodzie Dzięki temu, że ROZKŁADAJĄ SZCZĄTKI ORGANIZMÓW, zapobiegają ich gromadzeniu i uczestniczą w TWORZENIU GLEBY

Bakterie i inne saprobionty umożliwiają obieg materii w przyrodzie

W przyrodzie istnieją też bakterie, których działanie jest szkodliwe wywołują one na przykład PROCESY GNILNE pogarszające jakość żywności albo powodują GROŹNE CHOROBY

Bakterie saprobiontyczne powodują butwienie i gnicie drewnianych konstrukcji Mnożąc się nadmiernie, bakterie zanieczyszczają zbiorniki wodne

ZNACZENIE BAKTERII DLA CZŁOWIEKA Część bakterii jest pożyteczna dla człowieka Są one wykorzystywane między innymi do: 1. PRODUKCJI SERÓW

KEFIRÓW

KISZONYCH WARZYW, NA PRZYKŁAD KAPUSTY I OGÓRKÓW

2. ROZKŁADU ZANIECZYSZCZEŃ W OCZYSZCZALNIACH ŚCIEKÓW

3. WYTWARZANIA NIEKTÓRYCH LEKÓW, NA PRZYKŁAD ANTYBIOTYKÓW

3. WYKORZYSTUJE SIĘ JE W PROCESACH BIOTECHNOLOGICZNYCH

• Bo mają prostą budowę
• Łatwą dostępność materiału genetycznego
• Powszechnie występują
• Szybko wytwarzają osobniki potomne
• Mają małe wymagania

BAKTERIE PRZYJAZNE CZŁOWIEKOWI W jelicie grubym człowieka żyją cudzożywne BAKTERIE PAŁECZKI OKRĘŻNICY Odżywiają się one pokarmem znajdującym się w jelicie i uzyskują energię dzięki fermentacji Obecność bakterii jest dla człowieka korzystna, ponieważ wytwarzają niektóre niezbędne mu witaminy z grupy B i K

Bakteria pałeczka okrężnicy Escherichia coli

Mamy też bakterie mlekowe, które chronią przed kolonizacją bakterii chorobotwórczych oraz wytwarzają kwas mlekowy, który zmienia pH działając hamująco na wzrost szkodliwych bakterii i dostarczają witaminy K i H

SPOSOBY ROZPRZESTRZENIANIA SIĘ WIRUSÓW I BAKTERII Drobnoustroje chorobotwórcze, takie jak wirusy i bakterie, rozprzestrzeniają się różnymi drogami Mogą się dostawać do organizmu na przykład: Z WDYCHANYM POWIETRZEM

Droga kropelkowa Drobnoustroje są przenoszone podczas kaszlu i kichania, np. w kropelkach śliny

Mogą się dostawać do organizmu na przykład: Z ZJADANYM POKARMEM

Mogą się dostawać do organizmu na przykład: Z WYPIJANĄ WODĄ

Droga pokarmowa Drobnoustroje są przenoszone w wodzie oraz w pokarmach

Mogą się dostawać do organizmu na przykład: PRZEZ USZKODZONĄ SKÓRĘ I …

PRZEZ KONTAKT Z KRWIĄ

Przez krew Drobnoustroje są przenoszone do krwi przez uszkodzoną skórę

Mogą się dostawać do organizmu na przykład: PRZEZ KONTAKTY PŁCIOWE

Droga płciowa Drobnoustroje są przenoszone podczas kontaktów płciowych

CHOROBY WIRUSOWE

Choroby przenoszone drogą kropelkową Jak można się zarazić? Wirusy dostają się do organizmu wraz z wdychanym powietrzem Są przenoszone w kropelkach śliny, które wydostają się z organizmu chorego podczas kaszlu

GRYPA Objawy - gorączka, bóle głowy, mięśni i stawów, dreszcze, suchy kaszel i katar

OSPA WIETRZNA Objawy - gorączka, wysypka w postaci czerwonych grudek, które po kilku dniach zasychają

ODRA Objawy - gorączka, wysypka, ból gardła, duszności i kaszel

RÓŻYCZKA Objawy - gorączka oraz czerwone plamki na ciele - niekiedy różyczka przebiega bezobjawowo

ŚWINKA Objawy - gorączka oraz bolesne powiększenie ślinianek przyusznych

JAK ZAPOBIEGAĆ? Wykonywać szczepienia ochronne, unikać kontaktu z chorymi oraz przestrzegać zasad higieny (np. często myć ręce)

CHOROBA PRZENOSZONA DROGĄ PŁCIOWĄ I PRZEZ KREW AIDS Jak można się zarazić?

• kontakt z zakażoną krwią lub podczas kontaktów płciowych z osobami zakażonymi
• może dojść podczas ciąży, porodu lub karmienia piersią

Wirus ludzkiego niedoboru odporności (HIV) jest przyczyną AIDS

JAKIE SĄ OBJAWY?

• Spadek odporności organizmu
• Do śmierci może doprowadzić każdy kontakt z drobnoustrojami chorobotwórczymi
• Pierwsze objawy AIDS mogą wystąpić po latach

JAK ZAPOBIEGAĆ?

• Unikać kontaktu z zakażoną krwią, np. przez stosowanie jednorazowych igieł i rękawiczek
• Unikać kontaktów płciowych z osobami zakażonymi

CHOROBY BAKTERYJNE

CHOROBY PRZENOSZONE PRZEZ KREW BORELIOZA Jak można się zarazić? Bakterie dostają się do organizmu w wyniku ugryzienia przez zakażonego nimi kleszcza

BORELIOZA Jakie są objawy? Rumień na skórze, gorączka, ból głowy, osłabienie, objawy ze strony układu nerwowego

BORELIOZA Jak zapobiegać? Unikać kontaktu z kleszczami: nosić odpowiednią odzież, stosować preparaty odstraszające

TĘŻEC Jak można się zarazić? Bakterie dostają się do organizmu przez ranę zabrudzoną glebą

TĘŻEC Jakie są objawy? Zaburzenia czucia, bóle głowy, wzmożone napięcie mięśni i drgawki

TĘŻEC Jak zapobiegać? Wykonywać szczepienia ochronne - osobom nieszczepionym podaje się surowicę

CHOROBA PRZENOSZONA DROGĄ POKARMOWĄ SALMONELLOZA Jak można się zarazić? Bakterie są przenoszone wraz z pokarmem, np. zawierającym surowe jaja

Bakterie salmonelli

SALMONELLOZA Jakie są objawy? Gorączka, silne bóle brzucha, biegunka, nudności i wymioty

SALMONELLOZA Jak zapobiegać? Przestrzegać zasad higieny, właściwie przygotowywać i przechowywać żywność

CHOROBA PRZENOSZONA DROGĄ KROPELKOWĄ GRUŹLICA Jak można się zarazić? Bakterie dostają się do organizmu wraz z wdychanym powietrzem

GRUŹLICA Jakie są objawy? Kaszel, gorączka, ból w klatce piersiowej, spadek masy ciała

GRUŹLICA Jak zapobiegać? Wykonywać okresowe prześwietlenia płuc i szczepienia ochronne

Jak samodzielnie zrobić jogurt?

• Przygotuj: litr mleka 3,2%, pól szklanki jogurtu naturalnego z żywymi kulturami bakterii, termometr kuchenny, garnek, łyżkę i kilka słoików z nakrętkami. Uwaga: Potrzebna jest też kuchenka lub inne urządzenie do podgrzewania mleka. Ze względów bezpieczeństwa czynności opisane w pierwszym etapie doświadczenia wykonaj pod opieką dorosłej osoby
• Wlej mleko do garnka, a następnie podgrzej je do temperatury około 45°C - temperaturę sprawdź termometrem kuchennym
• Do podgrzanego mleka dodaj pół szklanki jogurtu naturalnego. Całość dokładnie wymieszaj
• Przelej mieszaninę do słoików. Zakręć słoiki, a następnie owiń każdy z nich grubym ręcznikiem. Pozostaw owinięte słoiki w ciepłym miejscu, na przykład w pobliżu kaloryfera, na 10 godzin.
• Przeprowadź obserwację: Zwróć uwagę na to, jak zmieniły się gęstość i smak mieszaniny mleka i jogurtu

Wyjaśnienie: Jogurt zawierał żywe bakterie. Po dodaniu go do ciepłego mleka bakterie zaczęły się intensywnie rozmnażać. Przebiegało to bardzo szybko, ponieważ mleko było ciepłe oraz bogate w substancje, które są dla bakterii źródłem pokarmu. Energię niezbędną do rozmnażania bakterie uzyskiwały z fermentacji. Związki powstające podczas fermentacji spowodowały zmiany gęstości i smaku mieszaniny jogurtu i mleka.

Podsumowanie wiadomości

Gratuluję dotrwałeś/aś do końca…

Do przygotowania filmu/prezentacji/grafonotki/quizu wykorzystałam:

• zasoby Internetu (giphy.pl)
• treści i zdjęcia oraz fragmenty tekstów pochodzące z podręczników różnych wydawnictw (Nowa Era, MAC i inne)

Dziękuję za uwagę