PIĘKNOŚĆ, KTÓREJ ODEBRANO PRAWO DECYDOWANIA O SOBIE

PIĘKNOŚĆ, KTÓREJ ODEBRANO PRAWO DECYDOWANIA O SOBIE

J. KOCHANOWSKI "ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH"

Przypomnij informacje dotyczące mitologicznej Heleny, historię jej narodzin oraz rolę, jaką odegrała w dziejach Sparty.

POROZMAWIAJMY

NAJPIĘKNIEJSZA KOBIETA SWOICH CZASÓW

Katarzyna Marciniak, Mitologia grecka i rzymska. Spotkania ponad czasem, Warszawa 2018, s. 256

NARODZINY HELENY

Leda była żoną króla Sparty Tyndareosa. Olśniewająca uroda młodej władczyni budziła zachwyt w każdym, kto ją ujrzał. I właśnie Ledę w kąpieli zobaczył przypadkiem Zeus. Ogarnęła go żądza, nad którą nie potrafił zapanować. Leda jednak kochała swojego męża i była mu bardzo oddana. Władca bogów postanowił więc użyć podstępu, by zbliżyć się do wybranki. Przemienił się w łabędzia, po czym wezwał orła - swojego królewskiego ptaka - by zaaranżować scenę pościgu drapieżnika za niewinną ofiarą. W rzeczywistości ofiarą miała paść Leda. I tak się stało. Żona Tyndareosa, spostrzegłszy, że orzeł niemal już dopadł łabędzia, ulitowała się nad osaczonym ptakiem i udzieliła mu schronienia w swoich ramionach. Zaczęła czule gładzić nastroszone pióra zwierzęcia. Zeus wykorzystal sytuację i połączył się z Ledą w miłosnym akcie. Królowa złożyła później dwa jaja. Wykluło się z nich czworo dzieci: Polideukes i Klitajmestra oraz Kastor i Helena. Jako że Leda kochała się tamtej nocy zarówno z Zeusem - łabędziem, jak i ze swoim mężem Tyndareosem, powiadano, że Kastor i Klitajmestra są dziećmi króla Sparty, natomiast Polideukes i Helena to potomkowie władcy Olimpu. Skorupki cudownych jaj zostały umieszczone w świątyni, by upamiętnić narodziny niezwykłych czworaczków, wśród których znalazła się najpiękniejsza kobieta świata - Helena o łabędziej szyi.

Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997

W greckim micie widzimy Helenę najpierw jako bardzo młodą dziewczynę na spartańskim dworze. Kiedy dwaj przyjaciele [Polipojtes i Tezeusz] przyjechali, żeby ją porwać miała” dziesięć lub dwanaście lat. “Tezeusz miał wówczas lat pięćdziesiąt. [...] Dwaj przyjaciele porwali dziewczynę wtedy, gdy odprawiała rytualny taniec ku czci Artemidy. Spartanie rzucili się w pogoń, lecz porywacze uciekli ku Przesmykowi Korynckiemu. Co sił w koniach pędzili do Aten, gdzie się zatrzymali, aby rzucać losy, komu ma przypaść Helena. Losowanie wskazało na Tezeusza. Ponieważ dziewczyna jeszcze nie dojrzała do małżeństwa, heros zawiózł ją do attyckiej gminy Afidnaj, gdzie nad Heleną miała czuwać matka jego, Ajtra.” Podczas nieobecności Tezeusza, który udał się do Podziemi, “Kastor i Polideukes wdarli się do Attyki, zdobyli Afidnaj i uwieźli stamtąd swoją siostrę, Helenę.

HELENA I ZALOTNICY

U BOKU MENELAOSA

Kiedy młoda piękność wróciła na dwór spartański jej ojciec Tyndareos zorientował się, że takie sytuacje mogą się powtarzać ze względu na niezwykłą urodę Heleny. Postanowił więc wydać ją za mąż. Na wieść o tym przybyło do Sparty dziewięćdziesięciu dziewięciu zalotników zdeterminowanych, by starać się o rękę najpiękniejszej dziewczyny na świecie. Król uznał, że przy tak dużej liczbie kandydatów nie obejdzie się bez rozlewu krwi, dlatego decyzję o wyborze męża pozostawił samej Helenie. Zobowiązał również zalotników do pomocy wybrankowi Heleny, gdyby ktoś w przyszłości zagroził szczęściu małżonków. Tak oto Helena sama zdecydowała, z kim spędzi życie i jej wybór padł na Menelaosa. Małżonkom urodziła się wkrótce córka - Hermione.

Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Wydawnictwo Puls 1992 r., s. 199 i 201

Wkrótce po tym odkryto prawdziwe, królewskie pochodzenie Parysa. Młody książe niezwłocznie udał się do Sparty, by odebrać swoją nagrodę.: Na dworze lacedemońskim podejmowano gościa serdecznie. Wszyscy byli mu radzi, a król Menelaos nie mógł odżałować, że ważne sprawy zmusiły go do wyjazdu. Żegnając się z Parysem prosił, aby jego dom uważał za własny i gościł w nim tak długo, dopóki on sam nie powróci. Tymczasem królewicz trojański jeszcze tej nocy porwał mu żonę, Helenę, i dojechał z nią do Troi. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca podeptał święte prawo gościnności. Postanowiono wojnę. Naczelne dowództwo objął Agamemnon, król Argos i Myken, brat Menelaosa.

Historia Parysa i Heleny zaczęła się od wesela Peleusa i Tetydy: Kiedy tak wesoło ucztowano, zjawił się nagle gość niepożądany: Eris, bogini niezgody. Zeus, znając jej swarliwy charakter, nie kazał jej posyłać zaproszenia. Przyszła, aby się zemścić. Rzuciła na stół biesiadny złote jabłko z napisem: “Dla najpiękniejszej”. Pomiędzy boginiami zakotłowało. Najgłośniej krzyczały Hera, Atena i Afrodyta. Każda chciała mieć jabłko dla siebie. Powstało takie piekło, że Zeus musiał się wmieszać. Gdy się uciszyło, zapowiedział, że sędzią sporu czyni młodego pasterza, Parysa: której ów przyzna złote jabłko, ta je mieć będzie. Niełatwe zadanie Parysa utrudniały jeszcze obietnice, które składały mu żądne zwycięstwa boginie. Hera obiecała mu władzę, Atena - mądrość, a Afrodyta - najcudniejszą kobietę na świecie, czyli Helenę. “Parys bez wahania oddał złote jabłko Afrodycie.

HELENA I PARYS

HELENA I PARYS

Femme fatale [wym. fam fatal] kobieta tajemnicza, piękna i wyrachowana, przynosząca zgubę zakochanym w niej mężczyznom.

Wojna trojańska trwała 10 lat i udział w niej brali zarówno ludzie, jak i bogowie. Zginęło w niej wielu dzielnych wojowników, m. in. Hektor czy zabity przez Parysa Achilles. Podobny los spotyka także samego Parysa, który ginie ugodzony zatrutą strzałą Filokteta. Po śmierci kochanka Helena zdradza Trojan i pomaga Grekom w zdobyciu miasta. Antyczna famme fatale obawiała się, jak przyjmie ją porzucony wcześniej mąż. Całkiem słusznie zresztą, ponieważ wiedziony złością Menelaos zamierzał zabić wiarołomną żonę, kiedy jednak spojrzał na nią, nóż wypadł mu z ręki i zabrał ją do obozu.

WOJNA TROJAŃSKA

ŚMIERĆ HELENY

Katarzyna Marciniak, Mitologia grecka i rzymska. Spotkania ponad czasem., Warszawa 2018, s. 259 -261

Dopóki żył Menelaos, Helena była bezpieczna u jego boku jako potężna królowa Sparty. Po śmierci męża znalazła się na łasce krewnych i poddanych, którzy nigdy nie wybaczyli jej nieszczęść, jakie sprowadziła na ojczyznę. Została wygnana ze Sparty. Udała się na wyspę Rodos, do swojej przyjaciółki Polykso. Sądziła, że znajdzie u niej schronienie na resztę życia. Kobieta jednak straciła w wojnie trojańskiej ukochanego męża i postanowiła się zemścić na Helenie. Przebrała trzy niewolnice za straszliwe Erynie - prastare bóstwa, które ścigają winnych przelanej krwi, doprowadzając swoje ofiary do szaleństwa. Odziane na czarno, z pochodniami w dłoniach, służące Polykso zaskoczyły Helenę w trakcie kąpieli. Bezbronna, samotna i dręczona wyrzutami sumienia, najpiękniejsza kobieta świata powiesiła się na drzewie.

HELENA U KOCHANOWSKIEGO

Jak Helena jest przedstawiana na obrazach i w obejrzanych scenach filmu? Jakie cechy jej wyglądu są szczególnie podkreślane przez artystów? Co zwraca szczególną uwagę?

POROZMAWIAJMY

Choć Helena jest tą, przez którą miała wybuchnąć wojna trojańska, w kulturze funkcjonuje jedynie jako symbol piękna cielesnego – rzadko zwraca się uwagę na to, co ta kobieta mogła myśleć i czuć. Kochanowski, co ciekawe, oddaje głos właśnie jej.

WNIOSEK

Przeczytaj fragment tragedii i wykonaj zadania.

"JAM SAMA COŚ MAŁO OD NIEWOLNICE ROŻNA"

Helena jest symbolem gorzkiego losu kobiety, którą zamknięto w klatce ,,zewnętrznego piękna”, odebrano prawo do decydowania o sobie

Helena tęskni za dziećmi i prawowitym mężem, chce wracać do Sparty

Helena wini Aleksandra, uważa, że uczynił z niej jedynie kochankę, nałożnicę (jest królową spartańską, więc uważa to za afront, hańbę)

Helena w utworze Jana Kochanowskiego to kobieta zgorzkniała, pesymistka, w jej przypadku uroda stała się przekleństwem

WNIOSKI Z ANALIZY FRAGMENTU

Jak rozumiesz prorocze słowa Heleny: ,,Podobno w tył okrętu łańcuchem za szyję / Uwiązana, pośrzodkiem greckich naw popłynę”?

POROZMAWIAJMY

Czy Helenę można określić mianem postaci tragicznej? Uzasadnij. (wypowiedź pisemna, 100–150 słów)

ZADANIE DOMOWE

DO ZOBACZENIA!