Pan Tadeusz - cykl lekcji by Karolina Ludwikowska

Spotkania z "Panem Tadeuszem"

cykl lekcji

Spis lekcji

WSTĘP

O AUTORZE epopei narodowej. ADAM MICKIEWICz - ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ

Dlaczego "Pan Tadeusz"? pierwsze spotkanie z poematem. inwokacja.

Z wizytą w Soplicowie

„O DWA TYSIĄCE KROKÓW ZAMEK STAŁ ZA DOMEM”. OPOWIEŚĆ O DZIEDZICTWIE HORESZKÓW

w szlacheckim świecie

różne oblicza jacka soplicy

portrety kobiece i umizgi... (motyw miłości)

"Pan Tadeusz"- Poetycki album przyrody

EPOPEJA (NARODOWA) OD A DO Z

HISTORIA NA KARTACH PANA TADEUSZA. ECHA WIELKICH WYDARZEŃ

10

PODSUMOWANIE WIADOMOŚCI O LEKTURZE

O autorze epopei narodowej. Adam Mickiewicz - życie i twórczość.

Najwybitniejszy – obok Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego – polski twórca romantyczny, poeta, wizjoner, publicysta, działacz polityczny.Urodził się 24 grudnia 1798 r., zmarł 26 listopada 1855 r. Do jego najważniejszych dzieł należą zbiory poezji "Ballady i romanse", "Sonety krymskie", poematy "Grażyna" i "Konrad Wallenrod", dramat"Dziady" i epopeja narodowa "Pan Tadeusz".

nAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA Z ŻYCIA WIESZCZA

24 XII1798

przychodzi na świat w Nowogródku lub w Zaosiu pod Nowogródkiem

październik 1817

zakłada z przyjaciółmi Towarzystwo Filomatów

1822

wydaje zbiór "Ballad i romansów", który rozpoczyna epokę romantyzmu w Polsce

1823

zostaje wraz z innymi filomatami aresztowany, a w kolejnym roku zesłany w głąb Rosji

1825

odbywa wycieczkę na Krym, czego efektem są "Sonety krymskie"

1829

otrzymuje zezwolenie na opuszczenie Rosji i odbywa podróż po Europie

nAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA Z ŻYCIA WIESZCZA

wydaje w Paryżu III część Dziadów

1832

1834

pojawia się 1. wydanie "Pana Tadeusza"

1834

bierze ślub z Celiną Szymanowską. Z ich związku rodzi się dwie córki i czterech synów

1839

rozpoczyna wykłady na Akademii w Lozannie

1840 - 1844

obejmuje profesurę literatury słowiańskiej w College de France.

1848

zakłada legion w związku z wydarzeniami Wiosny Ludów.

nAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA Z ŻYCIA WIESZCZA

otrzymuje pracę w Bibliotece Arsenału w Paryżu

1852

marzec 1855

umiera żona poety

26 XI 1855

A. Mickiewicz umiera pod Konstantynopolem

1890

prochy poety zostają przeniesione z Montmorency na Wawel

PODRÓŻE WIESZCZA

KRÓTKO, ZWIĘŹLE I NA TEMAT...

zadanko - rozwiąż krzyżówkę

rozwiązaną krzyżówkę wklej do zeszytu

Dlaczego "Pan Tadeusz"? Pierwsze spotkanie z poematem.

"Sam Mickiewicz, kiedy późną jesienią 1832 roku zaczynał pisać pierwszą wersję poematu, który jawił mu się wówczas zaledwie jako niewielka sielanka, nie spodziewał się, że stworzy "historię szlachecką", nie miłosną jedynie opowieść, że da nam szeroką panoramę losu Polaków na Litwie i dzięki jego niepospolitemu talentowi oraz pracowitości pwostanie arcydzieło literatury, nie mające sobie równych ani wcześniej, ani później".

Pan Tadeusz we fragmentach z komentarzem dla uczniów, studentów i nauczycieli / Adam Mickiewicz ; wyb., wstęp i komentarze Marek Piechota

Geneza utworu

W trakcie oglądania filmu uzupełnij na otrzymanej karcie pracy informacje o genezie (okolicznościach powstania) "Pana Tadeusza"

Geneza utworu

W Epilogu wydanym pośmiertnie Mickiewicz sam wskazuje na przyczyny napisania "Pana Tadeusza"

Jedyne szczęście: kto w szarej godzinie, Z kilką przyjaciół siadłszy przy kominie, Drzwi od Europy zamykał hałasów, Wyrwał się myślą do szczęśliwszych czasów, I dumał, marzył o swojej krainie… [...] Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości,W całej przeszłości i w całej przyszłości,Jedna już tylko dziś kraina taka,W której jest trochę szczęścia dla Polaka:Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanieŚwięty i czysty jak pierwsze kochanie...

tytuł dzieła kluczem do jego odczytania

W trakcie oglądania filmu uzupełnij na otrzymanej karcie pracy informacje na temat pełnego tytułu "Pana Tadeusza"

Litwo, ojczyzno moja...

Mickiewicz rozpoczął epopeję narodową od inwokacji. Zanotuj na karcie pracy poniższą definicję, a następnie wysłuchaj wzorcowej recytacji tego fragmentu "Pana Tadeusza"

Inwokacja

to rozbudowana apostrofa zamieszczona na początku dłuższego utworu lirycznego, zawierająca prośbę o wenę i pomoc w tworzeniu dzieła skierowaną do Boga, natchnienia, muz lub innej istoty.

Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie: Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie. Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem! Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem (Gdy od płaczącej matki, pod Twoją opiekę Ofiarowany, martwą podniosłem powiekę; I zaraz mogłem pieszo, do Twych świątyń progu Iść za wrócone życie podziękować Bogu), Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono. Tymczasem przenoś moją duszę utęsknioną Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych, Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych; Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem, Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem; Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała, Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała, A wszystko przepasane jakby wstęgą, miedzą Zieloną, na niej z rzadka ciche grusze siedzą.

Pytania kluczowe

Dlaczego dla Mickiewicza Litwa była ojczyzną, a Polacy uważają “Pana Tadeusza” za swoją epopeję narodową? Jaki widzisz związek fraszki “Na zdrowie” Jana Kochanowskiego z inwokacją w "Panu Tadeuszu? Do kogo, oprócz Litwy, zwraca się bezpośrednio "gospodarz poematu" - narrator? Jakie elementy autobiograficzne można znaleźć w inwokacji? Dlaczego trzeba być świetnym przyrodnikiem, by zrozumieć inwokację?

"Litwo, ojczyzno moja..."

Odpowiedzcie na karcie pracy na pytania dotyczące inwokacji

Inwokacja - środki stylistyczne

Inwokacja - środki stylistyczne

Inwokacja - środki stylistyczne - ćwiczenie

Zadanie domowe

Przygotuj się do pięknej recytacji inwokacji z "Pana Tadeusza".Termin - 26 stycznia br. (środa) Zwróć szczególną uwagę na nastrój tego fragmentu. Niech zainspisują Cię wykonania wybitnych polskich aktorów - Leszka Teleszyńskiego, Daniela Olbrychskiego oraz Krzysztofa Kolbergera

Bonus dla wzrokowców

Z wizytą w Soplicowie

"Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczajuNa pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,Stał dwór szlachecki..."

"Wpadam do Soplicowa jak w centrum polszczyzny; Tam się człowiek napije, nadysze ojczyzny!"

Pokrewieństwo „po mieczu” i „po kądzieli”

pochodzenie ze strony matki, w linii żeńskiej; kobiety nosiły swoje nazwisko rodowe tylko do zamążpójścia, potem przejmowały nazwisko i tytuł męża, a jego herb łączyły z ojcowskim

pochodzenie ze strony ojca, w linii męskiej; ważniejsze, gdyż tą drogą potomkowie dziedziczyli nazwisko, herb i tytuł40

Kto jest kim w "Panu Tadeuszu"?

Bohaterów "Pana Tadeusza" można podzielićwedług różnych kryteriów

Dwa zwaśnione rody

Kliknijcie w pióro, by sprawdzić, co wiecie o członkach rodów

Horeszkowie

Soplicowie

Do których wydarzeń akcji odnoszą się ilustracje autorstwa M.E. Andriollego?

Wątki w "Panu Tadeuszu"

WĄTEK – ciąg zdarzeń skupionych wokół ważnych dla utworu postaci; zdarzenia współtworzące losy postaci pierwszoplanowych stanowią wątek główny, zdarzenia, w których uczestniczą postacie drugoplanowe tworzą wątek poboczny.

FABUŁA

AKCJA

WĄTEK

ZDARZENIE

Zadanie

Zredaguj ogłoszenie o aukcji różnych przedmiotów z dworku Sopliców, z której dochód ma zostać przekazany na pomoc legionistom polskim. W krótki sposób zaprezentuj kilka z przedmiotów wystawianych na aukcji, by zachęcić do ich kupna.

O dwa tysiące kroków zamek stał za domem, Okazały budową, poważny ogromem, Dziedzictwo starożytnej rodziny Horeszków...

KTO Z KIM TOCZY SPÓR O ZAMEK?

vs.

klucznik gerwazy wierny sługa horeszków

To on swoją opowieścią o losach siedziby rodowej Horeszków sprawił, że Hrabia postanowił nie odpuszczać w sporze o zamek. Gerwazy, wykorzystując słowa księdza Robaka, zmobilizował także szlachtę do zorganizowania zajazdu na dwór w Soplicowie.

Opowieść Klucznika - najpierw przeczytaj odpowiedni fragment z Księgi II, a następnie wykonaj ćwiczenie. Plan opowieści zapisz w wyznaczonym miejscu na karcie pracy.

W szlacheckim świecie

Kultura szlachecka ma swe korzenie w sarmatyzmie oraz obyczajach rycerskich. Sarmatyzm - styl życia, obyczaje i ideologia polskiej szlachty XVII i XVIII wieku, wywądzące się z przekonania o pochodzeniu od starożytnego ludu Sarmatów i tym samym przekonania o wyższości polskiej kultury, obyczajowości i struktury politycznej. Początkowo sarmatyzm był zjawiskiem pozytywnym, ale z biegiem czasu szlachetne ideały uległy degradacji i bywały symbolem zacofania i konserwatyzmu. Adam Mickiewicz przedstawił złożony obraz warstwy społecznaj, jaką jest szlachta. Skrytykował wady, które przyczyniły się do upadku Rzeczypospolitej, ale wskazał także to, co było dobre i warte podziwu.

Wśród szlacheckiej braci

Szlachta średnio zamożna

Szlachta zaściankowa

Szlachta zamożna

Wśród szlacheckiej braci

Nazwy dawnych urzędów królewskich w czasach szlacheckich były honorowymi urzędami ziemskimi

• stolnik - dawniej sprawował pieczę nad stołem królewskim, potem wysoki honorowy tytuł ziemski (Stolnik Horeszko – dziadek Zosi)

• podkomorzy - w dawnej Polsce wysoki urzędnik ziemski, pełnił m.in. funkcję sędziego w szlacheckich sporach granicznych (Podkomorzy goszczony przez Sędziego)
• wojski - urzędnik ziemski zajmujący się rodzinami i majątkiem szlachty w czasie pospolitego ruszenia, pełniący też obowiązki sędziego w zastępstwie starosty (Wojski Hreczecha)

• woźny - niższy urzędnik sądowy zajmujący się ogłaszaniem dekretów sądowych, wręczania pozwów; nazwany „woźnym”, bo woził dokumenty (Woźny Protazy Brzechalski)

• rejent - określenie notariusza, sekretarza kancelarii, urzędnik zajmujący się pisaniem pism, dokumentów (Rejent Bolesta – właściciel charta Kusego)

• asesor - urzędnik sądowy, doradca sędziego (Asesor – właściciel charta Sokoła)

Strój szlechecki

"[...] Miał mundur województwa: żupan złotem szyty,Kontusz gredyturowy z frędzlą i pas lity,Przy którym karabela z głownią jaszczurową;Na szyi świecił wielką szpinką brylantową;Konfederatka biała, a na niej pęk grubyDrogich piórek; były to białych czapel czuby(Na fest kładnie się tylko kitka tak bogata,Której każde pióreczko kosztuje dukata)..."

Tak w Księdze XI "Pana Tadeusza" został opisany strój Podkomorzego

Strój szlechecki

Strój szlechecki

OBYCZAJ zwyczaj, reguła, norma, wzór, zasada, tradycja, moda, rytuał, konwencja

Obyczaje: • łączą członków danej grupy, budują poczucie wspólnoty; • wskazują sposób zachowywania się w różnych sytuacjach; • są podstawą porządku społecznego (naruszanie obyczajów powoduje negatywną reakcję innych członków danej grupy); • porządkują sprawy społeczne, które nie są regulowane przez przepisy prawa.

Obyczaje szlacheckie

Już na pierwszych kartach "Pana Tadeusza" dał Mickiewicz prawdziwy przegląd zwyczajów szlacheckich, szczególną uwagę zwracając na staropolską gościnność:

Obyczaje szlacheckie

– otwarta brama i drzwi dworku: "Brama na wciąż otwarta przechodniom ogłasza, / Że gościnna i wszystkich w gościnę zaprasza"; – wielka serdeczność w traktowaniu gości w myśl zasady : „Gość w dom, Bóg w dom”;– uroczyste powitanie przez gospodarza lub, w razie jego nieobecności, przez wyznaczoną osobę, np. Tadeusza wita Wojski [Ks. I, 148–159]; – troska o konie gości, których Sędzia nigdy nie odsyłał do gospody [Ks.I, 143–147]; – sadzanie gości na pierwszym miejscu.

Na czym polegały inne obyczaje pokazane przez Mickiewicza w poemacie?

Zachowanie odpowiedniego porządku siedzenia i usługiwanie damom przy stole. Zajazdy. Polonez. Biesiadowanie. Służenie włościanom. Czarna polewka. Grzybobranie. Specjalny proces parzenia i podawania kawy. Polowanie. Zażywanie tabaki.

Obyczaje szlacheckie

Mowa Sędziego o grzeczności (Ks.I, 340-410)

– grzeczność to nie tylko powitania; – sposób zachowania się należy dostosować do pozycji danej osoby (mąż dla żony, pan dla sług); – zasad kultury należy się uczyć od starszych; – należy zwracać uwagę na innych wiek, urodzenie, cnoty, obyczaje; – szczególnie ważne jest zachowanie wobec kobiet, np. usługiwanie im przy stole

Obyczaje szlacheckie

Obowiązki dawnej szlachty

– szlachta nie uczestniczyła bezpośrednio w pracach polowych (chyba że zaściankowa), – były osoby, które sprawowały kontrolę nad ich przebiegiem, – Sędzia często sam doglądał gospodarstwa (I, 242–248), – wszelkie prace wykonywali chłopi, nie czuli się jednak w swych zajęciach wykorzystywani, gdyż Sędzia dbał, by nigdy nie działa im się krzywda (I, 199–209), – drobnymi czynnościami, jak np. karmieniem drobiu, zajmowała się Zosia

Rozrywki dawnej szlachty

- spacery, przechadzki w określonym porządku - opowieści, gawędy - szkicowanie, malowanie, oglądanie krajobrazów - zebrania szlacheckie (np. debata w karczmie Jankiela)

Wady i zalety szlacheckiego stanu

Zmierzch epoki szlacheckiej

OSTATNI

RÓŻNE OBLICZA JACKA SOPLICY

Najbardziej tajemniczą postacią poematu jest ksiądz Robak (Jacek Soplica). Główne źródła wiedzy o bohaterze stanowią: • opowieść Gerwazego – księga II, w. 263–364; • spowiedź Jacka Soplicy – księga X, w. 499–698, 720–763, 796–864; • dokument rehabilitujący Jacka Soplicę po śmierci – księga XI, w. 229–285.

"spowiedź" jacka

Kim był Jacek Soplica?

emisariusz

dawny awanturnik

żołnierz Legionów Polskich

głowa rodu Sopliców

szlachcic litewski

kapłan zakonu bernardynów

zabójca Stolnika

ojciec Tadeusza

organizator powstania

tajemniczy opiekun Zosi

Człowiek o dwóch twarzach...

emisariusz

dawny awanturnik

żołnierz Legionów Polskich

głowa rodu Sopliców

szlachcic litewski

kapłan zakonu bernardynów

zabójca Stolnika

ojciec Tadeusza

organizator powstania

tajemniczy opiekun Zosi

Człowiek o dwóch twarzach...

Kim był Jacek Soplica?

podstawowe informacje

wygląd

charakter

„Ja, com był junakiem”

Młody Jacek Soplica jest typowym przedstawicielem szlacheckiego stanu, wyrazicielem szlacheckiego warcholstwa, młodzieńczego rozpasania, dla którego nie ma żadnych granic w kraju, gdzie "szlachcic urodzony jest zarówno z panami kandydat korony”. Na jego przykładzie można obserwować niebezpieczeństwa swobody bez granic. Taki niepohamowany indywidualizm szlachty polskiej mógł zniszczyć wszelki ład prawny i moralny, przynieść anarchię i w konsekwencji utratę państwowości.

etapy życia bohatera - uporządkuj wydarzenia

młodość

upadek

pokuta

poświęcenie się, by uratować Hrabiego i Gerwazego

próby zorganizowania powstania na Litwie

opieka nad osieroconąZosią

wyjazd z kraju

wiadomość o ślubie Ewy z innym mężczyzną

zabójstwo Stolnika

odwzajemniona, ale tragiczna miłość do Ewy Horeszkówny

alkoholizm

śmierć żony Jacka z rozpaczy

"podanie czarnej polewki"

częste wizyty w zamku Stolnika

wstąpienie do zakonu i przybranie imienia Robak

tajna działalność jako emisariusz

pragnienie śmierci - brak ucieczki przed pociskami Gerwazego

fałszywa przyjaźń Stolnika

ślub z kobietą, której nie kochał

oskarżenie o zdradę

chęć zemsty na Stolniku

etapy życia bohatera

młodość

upadek

pokuta

fałszywa przyjaźń Stolnika

ślub z kobietą, której nie kochał

wyjazd z kraju

wstąpienie do zakonu i przybranie imienia Robak

częste wizyty w zamku Stolnika

alkoholizm

odwzajemniona, ale tragiczna miłość do Ewy Horeszkówny

opieka nad osieroconą Zosią

śmierć żony Jacka z rozpaczy

tajna działalność jako emisariusz

"podanie czarnej polewki"

chęć zemsty na Stolniku

próby zorganizowania powstania na Litwie

wiadomość o ślubie Ewy z innym mężczyzną

zabójstwo Stolnika

poświęcenie się, by uratować Hrabiego i Gerwazego

pragnienie śmierci - brak ucieczki przed pociskami Gerwazego

oskarżenie o zdradę

Przyczyny przemiany Jacka Soplicy

chęć odpokutowania grzechów

osiągnięcie dna

okrzyknięcie zdrajcą narodowym

otoczeniepowszechną pogardą

wyrzuty sumienia

Kim był ksiądz Robak?

pokuta (ekspiacja)

rehabilitacja

zmiana

Życie księdza Robaka to forma ekspiacji za popełnione grzechy.Na mszy została ogłoszona rehabilitacja Jacka Soplicy.

Księdza Robaka „czyny ciche, użyteczne”

Zły przykład dla Ojczyzny, zachętę do zdrady,Trzeba było okupić dobremi przykłady,Krwią, poświęceniem się... Cechy Księdza Robaka, które są dowodem całkowitej odmiany bohatera, oraz te,które pozostały stałe.

Symbolika

- imię Robak - znak pokory, uniżenia względem Boga i świata, chęć pokuty za popełnione grzechy,

- Moment śmierci Jacka:Właśnie już noc schodziła i przez niebo mleczne,Różowe, biegą pierwsze promyki słoneczne,Wpadły przez szyby jako strzały brylantowe,Odbiły się na łożu o chorego głowęI ubrały mu złotem oblicze i skronie,Że błyszczał jako święty w ognistej koronie.( Pan Tadeusz, księga X, w. 897-902)

słońce oświetla głowę zmarłego, co przypomina aureolę - grzechy Jacka zostały odpuszczone, dostał się do nieba

Przemiana Jacka Soplicy

Losy Jacka Soplicyto przestroga Mickiewicza dla Polaków.

Jacek to typowy przykład zepsucia polskiej szlachty, którego rezultatem było osłabienie, a ostatecznie rozbiór kraju. Utwór wskazuje, że nie wszystko jest stracone i winy można odkupić ciężka pracą na rzecz ojczyzny.

Jakim bohaterem jest Jacek Soplica/Robak?

Bohater dynamiczny – postać literacka,w której w trakcie akcji utworu zaszła przemiana przykłady: Scrooge, Jacek Soplica.

Jacek Soplica jest bohaterem romantycznym: przechodzi przemianę, przeżywa romantyczną miłość, towarzyszy mupoczucie odrzucenia, niezrozumienia

Praca terminowa

Napisz rozprawkę na temat:Czy każdy błąd można naprawić? Odwołaj się do "Pana Tadeusza"i innej wybranej przez siebie lektury.Twoja praca powinna liczyć co najmniej 200 słów.

Tu możesz pobrać kartę pracy i uzupełnić ją na podstawie dzisiejszej lekcji

Portrety kobiet

Telimena

informacje ogólne

wygląd

miłość

Telimena

Cioteczka Telimena została opisana w epopei z przymrużeniem oka. Jej postać stanowi źródło komizmu.

komizm

przykłady

wnioski

Zosia

Zosia chowana była - jak na prawdziwą szlachciankę przystało - z dla od ludzkich oczu, by odpowiednio przygotować ją do dorosłego życia.

informacje ogólne

wnioski

wygląd

Tu możesz pobrać kartę pracy i uzupełnić ją na podstawie dzisiejszej lekcji

Zosia - Telimena - Tadeusz

Uszereguj wydarzenia w wątku miłości Zosi i Tadeusza.

Zosia Tadeusz

Zosia jest córką Ewy, Tadeusz synem Jacka. Uczucie między Zosią i Tadeuszem to swoista kontynuacja miłości ich rodziców.

MIŁOŚĆ - różne oblicza

jako gra Telimena - Tadeusz/Hrabia/Rejent

tragiczna Jacek i Ewa

spełniona Tadeusz i Zosia

Ćwiczenie

Obejrzyj zamieszczony obok plakat pochodzący ze zbiorów Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu. Jan Kallwejt, autor plakatu, za pomocą różnych elementów graficznych przedstawił swoją interpretację pierwszej księgi epopei Pan Tadeusz. Wybierz dwa elementy graficzne i wyjaśnij ich sens w kontekście utworu Adama Mickiewicza.

Poetycki album przyrody

Przyroda w Panu Tadeuszu odgrywa ogromną rolę: • stanowi tło opisywanych wydarzeń, • podkreśla piękno i doskonałość opisywanego krajobrazu, • odzwierciedla przeżycia bohaterów, • można uznać ją za jednego z bohaterów, • jej plastyczny obraz wpływa na wyobraźnię czytelnika.

Poeta chciał poprzez takie idealne jej zaprezentowanie wzbudzić zachwyt, tęsknotę i poczucie patriotyzmu w czytelnikach.

Pierwszy opis przyrody kraju ojczystego pojawia się już w inwokacji. Przypomnijmy go sobie:

"Tymczasem przenoś moją duszę utęsknionąDo tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych;Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem,Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem;Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała,Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała,A wszystko przepasane jakby wstęgą, miedząZieloną, na niej z rzadka ciche grusze siedzą".

Na dzisiejszej lekcji zajmiemy się kilkoma przepięknym opisami przyrody. Możesz pobrać poniższą kartę pracy, klikając w nią, i uzupełnić notatkę na podstawie informacji z dzisiejszych zajęć.

Wschód słońca

Nad Soplicowem słońce weszło i już padło Na strzechy i przez szpary w stodołę się wkradło;I po ciemnozielonym, świeżym, wonnym sianie, Z którego młodzież sobie zrobiła posłanie, Rozpływały się złote, migające pręgi Z otworu czarnej strzechy jak z warkocza wstęgi; I słońce usta sennych promykiem poranka Drażni jak dziewczę kłosem budzące kochanka. Już wróble skacząc, świerkać zaczęły pod strzechą; Już trzykroć gęgnął gąsior, a za nim jak echo Odezwały się chórem kaczki i indyki I słychać bydła w pole idącego ryki.

+info

Słońce ostatnich kresów nieba dochodziło,Mniej silnie, ale szerzej niż we dnie świeciło, Całe zaczerwienione, jak zdrowe oblicze Gospodarza, gdy prace skończywszy rolnicze Na spoczynek powraca. Już krąg promienisty Spuszcza się na wierzch boru i już pomrok mglisty, Napełniając wierzchołki i gałęzie drzewa,Cały las wiąże w jedno i jakoby zlewa; I bór czernił się na kształt ogromnego gmachu,Słońce nad nim czerwone jak pożar na dachu. Wtem zapadło do głębi; jeszcze przez konary Błysnęło, jako świeca przez okiennic szpary, I zgasło.

Zachód słońca

+info

Chmury

Bo każda chmura inna: na przykład jesiennaPełźnie jak żółw leniwa, ulewą brzemiennaI z nieba aż do ziemi spuszcza długie smugiJak rozwite warkocze, to są deszczu strugi;Chmura z gradem jak balon szybko z wiatrem leci,Krągła, ciemnobłękitna, w środku żółto świeci,Szum wielki słychać wkoło. Nawet te codzienne,Patrzcie Państwo, te białe chmurki, jak odmienne!Zrazu jak stada dzikich gęsi lub łabędzi,A z tyłu wiatr jak sokół do kupy je pędzi;Ściskają się, grubieją, rosną, nowe dziwy!Dostają krzywych karków, rozpusczają grzywy,Wysuwają nóg rzędy i po niebios sklepiePrzelatują jak tabun rumaków po stepie:Wszystkie białe jak srebro, zmieszały się nagleZ ich karków rosną maszty, z grzyw szerokie żagle,Tabun zmienia się okręt i wspaniale płynieCicho, z wolna, po niebios błękitnej równinie!

+info

Burza

Ten obszerny fragment dynamicznego opisu nawałnicy, która przeszła nad Soplicowem rozpoczyna księgę X i stanowi odzwierciedlenie wydarzeń, jakie rozegrały się w utworze oraz zapowiada nowe. Pogodzona szlachta walczy ze wspólnym wrogiem, czyli Moskalami, w potyczce ciężko raniony zostaje ksiądz Robak, który ratuje Hrabiego. Kapitan Rykow daje się przekonać, aby winą za rozpoczęcie walki obciążyć majora Płuta. Szlachta biorąca udział w walce musi opuścić Litwę, są wśród nich Tadeusz i Hrabia.

+info

Puszcza

Któż zbadał puszcz litewskich przepastne krainy,Aż do samego środka, do jądra gęstwiny?Rybak ledwie u brzegów nawiedza dno morza;Myśliwiec krąży koło puszcz litewskich łoża,Zna je ledwie po wierzchu, ich postać, ich lice:Lecz obce mu ich wnętrzne serca tajemnice;Wieść tylko albo bajka wie, co się w nich dzieje.Bo gdybyś przeszedł bory i podszyte knieje,Trafisz w głębi na wielki wał pniów, kłód, korzeni,Obronny trzęsawicą, tysiącem strumieniI siecią zielsk zarosłych, i kopcami mrowisk,Gniazdami os, szerszeniów, kłębami wężowisk.

+info

I jeszcze opisuje Mickiewicz

i wiele innych...

Wnioski - zapisz w zeszycie notatkę

• Przyroda w "Panu Tadeuszu" wydaje się być jednym z bohaterów utworu, stanowi też scenerię zdarzeń, towarzyszy bohaterom, którzy ukazani są często w relacji do natury.
• Wtopienie się bohaterów w porządek natury daje poczucie harmonii, wewnętrznego ładu i szczęścia. Takie nastroje towarzyszą światu odchodzącemu w przeszłość, światu przywołanemu tęsknotą za obrazami stron ojczystych poety.
• Opisy mają funkcję retardacyjną, opóźniają rozwój wydarzeń, co wywołuje jakby zatrzymanie czasu. Dzięki niezwykłym opisom mamy wrażenie, że znaleźliśmy się w raju, w którym jednocześnie kwitną kwiaty wiosenne i dojrzewają owoce jesieni.
• Bardzo wyraźnie widoczna jest obecność przyrody w losach bohaterów i wydarzeniach. To wprowadza układ ładu i harmonii, wartości niezbędnych w życiu człowieka i nadaje całemu dziełu charakter optymistyczny.
• W Soplicowie ludzie żyją zgodnie z prawami natury: gdy Bóg jako główny gospodarz każe słońcu zachodzić, schodzą z pola także robotnicy, by nie sprzeciwiać się prawom boskim.
• W sposobie opisu przyrody przeważają barwy ciepłe, występuje mnóstwo epitetów, metafor, personifikacji, porównań i wyrazów dźwiękonaśladowczych, stwarza to wrażenie baśniowości opisanego świata.
• Malując te krajobrazy, nie sposób zastosować techniki realistycznej, gdyż przyroda jest ożywiona, uosobiona. Uczłowieczenie przyrody kieruje myśl ku koncepcji baśniowo-humanistycznej jedności człowieka i przyrody.

W dziele Adama Mickiewicza mamy do czynienia z poetyzacją rzeczywistości.Soplicowo staje się symbolem arkadii.Zacytujcie zdanie z epilogu epopei, które wyjaśnia powody takiej idealizacji.

EPOPEJA (NARODOWA) OD A DO Z

Literatura jest jednym ze składników budujących tożsamość narodową. Łączy nas nie tylko historia, tradycja czy język, ale także ważne książki, z którymi utożsamiamy się jako naród. A książką, którą uznaje się za szczególnie ważną jest epopeja. I tak Grecy mają „Iliadę” i Odyseję”, Francuzi „Pieśń o Rolandzie”, Niemcy „Pieśń o Nibelungach”, Anglicy „Beowulfa”, Rosjanie „Słowo o wyprawie Igora”, a Polacy „Pana Tadeusza”.

Epopeję zawdzięczamy starożytnym Grekom. Samo słowo "epika" pochodzi od greckiego "epikós", "épos", czyli "słowo", "opowieść". Z tych samych słów, co epika, wywodzi się jeden z najstarszych gatunków literackich - "epos", zwany dziś "epopeją".

Co ciekawe, epos (epopeję) zaliczamy do epiki, mimo że jest napisany wierszem.To dlatego, że opowiada historie.

EPOPEJA (NARODOWA) OD A DO Z

EPOPEJA (EPOS)

utwór pisany wierszem,

tekst dużych rozmiarów,

przedstawia losy bohaterów na tle ważnych dla całego narodu wydarzeń historycznych,

wprowadza bohatera zbiorowego,

ukazuje bogate tło obyczajowe,

występuje trzecioosobowy narrator,

akcja jest epizodyczna,

EPOPEJA (NARODOWA) OD A DO Z

pojawia się bohater jednostkowy, którego losy wiążą się z losem narodu

rozpoczyna się inwokacją,

posługuje się podniosłym stylem,

zawiera rozbudowane porównania (homeryckie) i szczegółowe opisy,

utwór wielowątkowy,

zawiera retardacje.

"Pana Tadeusza", mimo że jest napisany wierszem, zaliczamy do epiki.Reprezentuje on jeden z najstarszych gatunków literackich - epos, inaczej zwany epopeją.

"PAN TADEUSZ" jako epopeja

Utwór Adama Mickiewicza wypełnia wyznaczniki gatunkowe epopei.

Badacze literatury podkreślają, że utwór ten zawiera jednak elementy różnych gatunków literackich.

Epos homerycki vs "Pan Tadeusz" - podobieństwa i różnice

• "Pan Tadeusz" – podobnie jak "Iliada" rozpoczyna się inwokacją – do Litwy i Matki Boskiej, Homer zwracał się do Apollina. (W obu przypadkach pada prośba o pomoc i natchnienie w tworzeniu dzieła.
• Mickiewicz zachowuje stałą liczbę sylab w wersach przez cały utwór (pisany trzynastozgłoskowcem), Homer pisał heksametrem.
• Polski wieszcz dba o realizm szczegółu – np. w opisie Soplicowa, stołu i siedzących przy nim biesiadników, serwisu z porcelany, grzybów, roślinności litewskiej itd. W"Iliadzie" pojawia się np. bardzo dokładyny opis tarczy Achillesa.
• Sceną batalistyczną wzorowaną na Homerze jest Mickiewiczowski opis ostatniego zajazdu szlacheckiego (z tym że posiada cechy komiczne), również retrospekcja najazdu Moskali i śmierć Stolnika. Z "Iliady" można przywołać pojedynek Hektora z Achillesem.
• Porównanie homeryckie (przykład – początek pojedynku Hektora z Achillesem) często występuje też w Panu Tadeuszu.
• Narrator w obu eposach jest zdystansowany, wszechwiedzący, trzecioosobowy – sam ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji.
• Zgodnie z definicją gatunku oba utwory ukazują dzieje bohaterów na tle wielkiego wydarzenia lub przełomu historycznego. Homer tłem takim uczynił wojnę trojańską, Mickiewicz – marsz Napoleona przez Europę na wschód.

Epos homerycki vs "Pan Tadeusz" - podobieństwa i różnice

• Ważna jest w eposie homeryckim dwoista struktura świata przedstawionego: nakładanie się na siebie równolegle świata bogów i ludzi.

! W naszym eposie narodowym nie ma tego – moce nadprzyrodzone nie wkraczają w świat ludzki.

• Mickiewicz w swoją opowieść wprowadza dużą dawkę humoru: nawet miłosne perypetie Tadeusza opowiedziane są z przymrużeniem oka.

! Homer nie czyni tego nigdy – epos, utwór bohaterski wymaga stylu odpowiedniego do powagi osób i zdarzeń – jest zatem pełen heroicznego patosu.

EPOPEJA NARODOWA

To określenie przyznawane jest zwykle jednemu dziełu literatury narodowej, które według materiałów historycznych czy tradycji ma najwierniej oddawać charakterystyczne dla epoki rysy narodu lub jego warstwy, osiągając jednocześnie wysoki stopień artyzmu.

O eposach narodowych różnych krajów możesz przeczytać tutaj:

ZADANIE (do wykonania w zeszycie)

Przypomnij sobie, na losy którego bohatera literackiego wpłynęła lektura "Pana Tadeusza"? Jaką rolę według ciebie – pozytywną czy negatywną – odegrał "Pan Tadeusz" w życiu tego bohatera? Przedstaw argumenty uzasadniające twoją opinię.

Historia na kartach "Pana Tadeusza" Echa wielkich wydarzeń.

Dlaczego akurat te portrety wisiały w Soplicowie?

Z jakimi ważnymi wydarzeniami z przeszłości wiążą się te postacie?

Wydarzenia: I rozbiór Polski (1772) i powstanie kościuszkowskie (1794)

Napoleon Bonaparte

Przyjrzyjmy się obrazowi i przeczytajmy fragmenty Księgi I - opisujące wygląd tabakiery księdza Robaka, której denko zdobił wizerunek Napoleona i jego armii. Jaki jest obraz Napolena w poemacie Mickiewicza?

Wydarzenia historyczne epoki napoleońskiej są tłem całego poematu

W 1812 r. (w czerwcu) Napoleon wyruszył na Rosję na czele wielonarodowej armii liczącej ok. 600 tys. ludzi, w tym 90 tys. Polaków. ((Wyprawa zakończyła się klęską i całkowitym rozbiciem wojsk francuskich)

WAŻNE

W poemacie Mickiewicza ukazane mamy trzy przestrzenie czasowe

Pracując z tekstem, zbierzcie informacje na temat przeszłości, teraźniejszości i przyszłości ukazanych w utworze

Oś czasu

Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość ukazane w poemacie Mickiewicza

Przeszłość to patriotyzm, duma, honor, ale także egoizm i zdrada (jej symbolem jest konfederacja targowicka, która stała się bezpośrednią przyczyną II rozbioru Polski), gorycz i rozpacz związane z utratą niepodległości.

Teraźniejszość to wielkie nadzieje na odzyskanie niepodległości związane z Napoleonem, radość, optymizm, chęć działania, poczucie wspólnoty.

Przyszłość to optymizm, nadzieja na zakończenie konfliktów i przywrócenie utraconego raju, zapowiedź zmian (uwłaszczenie chłopów, zniesienie nierówności). Reprezentują ją zwykli, przeciętni ludzie:

Tadeusz Soplica – patriota, który chce walczyć o wolność ojczyzny; kochający rodzinne strony (docenia piękno natury), szanuje ludzi niższych stanów; Zosia – szczera młoda kobieta, która chce wspierać swego męża.

Wydarzenia dziejowe muzyką opowiadane

Jankiel

cymbały – instrument muzyczny składający się z drewnianej płyty w kształcietrapezu z naciągniętymi strunami (w tzw. pasmach), na którym gra się, uderzającdrewnianymi pałeczkami o wygiętym kształcie

OKOLICZNOŚCI KONCERTU

Wydarzenia dziejowe muzyką opowiadane

Słuchając fragmentu, wynotuj w zeszycie, o jakich wydarzeniach historycznych opowiada Jankiel, grając koncert na cymbałach.

Wydarzenia dziejowe muzyką opowiadane

Wydarzenia dziejowe muzyką opowiadane

Utrwal informacje, oglądając film.

Znaczenie koncertu

wizja Mickiewicza vs ustalenia historyków

Przeczytajmy fragmenty Historii Polski Michała Tymowskiego, Jana Kieniewicza i Jerzego Holzera.

Porównajmy wymowę zakończenia ostatniej księgi "Pana Tadeusza" z nastrojem, jaki przebija z tekstu historyków o sytuacji mieszkańców Polski i Litwy na początku XIX wieku. Czy można powiedzieć, że Mickiewicz w swoim dziele zafałszował historię? Jeśli tak,to w jakim celu to zrobił?

Zadanie

Pobierz zamieszczoną kartę pracy, uzupełnij ją na podstawie dzisiejszej lekcji i wklej do zeszytu.

Powtarzamy - utrwalamy

Powtarzamy - utrwalamy

Powtarzamy - utrwalamy