Wisława Szymborska

Prostota i pogodna mądrość w poezji

Wisławy Szymborskiej

Informacje o Wisławie Szymborskiej

1923 r. – urodziła się w Kórniku pod Poznaniem;1931 r. – przeprowadziła się do Krakowa;1945 r. – debiut literacki (debiutowała na łamach „Dziennika Polskiego” wierszem Szukam słowa);1945 – 48 – studiowała filologię polską i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim;1952 – 1966 – była współredaktorem „Życia Literackiego”1996 r. – otrzymała literacką Nagrodę Nobla;2012 r. – zmarła w Krakowie;

"Kot w pustym mieszkaniu"

"Monolog dla Kasandry"

"Życie na poczekaniu"

"Prospekt"

"Nic dwa razy"

"Radość pisania"

"Cebula"

"Schyłek wieku"

Poćwicz przed maturą!

Na zakończenie wykonaj jeszcze ćwiczenia

3. Jaki jest sens zestawienia cebuli z człowiekiem? Jaką cechę ludzką podkreśla porównanie człowieka z cebulą?Porównanie pokazuje kontrast między prostotą i harmonią natury a skomplikowaną, chaotyczną naturą człowieka. Cebula podkreśla ludzką sprzeczność, nieprzejrzystość i złożoność wewnętrzną.

Na podstawie trzech pierwszych strof sformułuj odpowiedź na pytanie: co jest najbardziej znamienną cechą ludzkiej egzystencji?

• Życie człowieka jest niepowtarzalne ("Nic dwa razy się nie zdarza") i niczego nie będzie można cofnąć ani naprawić ("Nie będziemy repetować / żadnej zimy ani lata").
• Każda chwila życia jest wyjątkowa.

Zadaniem poetki jest refleksja nad historią, upomnienie się o prawdę i pokazanie rzeczywistości taką, jaka jest, bez upiększeń. Szymborska zestawia oczekiwania z rzeczywistością i stawia pytania o sens ludzkiego działania, nadzieję i odpowiedzialność, wskazując paradoksy i ograniczenia człowieka.

2. Na czym polega doskonałość cebuli, a na czym niedoskonałość człowieka?Doskonałość cebuli polega na jej prostocie, przejrzystości i spójności – cebula jest „sama sobą do rdzenia”, nie ukrywa niczego, nie jest skomplikowana ani sprzeczna. Niedoskonałość człowieka polega na wewnętrznym chaosie: mamy „inferno w nas interny”, tajemnice, sprzeczności, emocjonalne i biologiczne komplikacje. Człowiek nie jest przejrzysty, nie jest doskonały w swojej naturze.

Poetka stosuje:

• metafory („napisana sarna”, „napisany las”, „pożyczone z prawdy cztery nóżki”),
• personifikacje („cisza szeleści”, „litery czają się do skoku”),
• zmysłowe opisy (dotyk – „pyszczek odbije jak kalka”, słuch – „szeleści”, wzrok – „czarno na białym”),
• kontrasty między ruchem a zatrzymaniem, między życiem a zapisem.

Dzięki temu świat poetycki staje się plastyczny i ożywiony, jakby był prawdziwy.

Przeczytaj teksty Ignacego Krasickiego i Wisławy Szymborskiej.

Ignacy Krasicki "Dzieci i żaby" Koło jeziora Z wieczora Chłopcy wkoło biegały I na żaby czuwały: Skoro która wypływała, Kamieniem w łeb dostawała. Jedna z nich, śmielszej natury, Wystawiwszy łeb do góry, Rzekła: «Chłopcy, przestańcie, bo się źle bawicie! Dla was to jest igraszką, nam idzie o życie».

Wisława Szymborska "Zwierzęta cyrkowe"Przytupują do taktu niedźwiedzie, skacze lew przez płonące obręcze, małpa w żółtej tunice na rowerze jedzie, trzaska bat i muzyka brzęczy, trzaska bat i kołysze oczy zwierząt, słoń obnosi karafkę na głowie, tańczą psy i ostrożnie kroki mierzą. Wstydzę się bardzo, ja - człowiek. Źle się bawiono tego dnia: nie szczędzono hucznych oklasków, chociaż ręka dłuższa o bat cień rzucała ostry na piasku.

Zadanie: Rozstrzygnij, czy przywołane wiersze Ignacego Krasickiego i Wisławy Szymborskiej wyrażają taką samą refleksję na temat relacji między człowiekiem a naturą.Uzasadnij, odwołując się do treści obu wierszy.

• Podmiot liryczny znajduje się „na scenie życia” – to moment, w którym uświadamia sobie, że życie trwa bez prób i powtórek. Mówi o swojej roli w świecie, o nieprzygotowaniu do niej i konieczności działania „na żywo”.
• To sytuacja refleksji egzystencjalnej – człowiek zastanawia się nad sensem istnienia, przemijalnością i własną niedoskonałością.

• Podmiot liryczny nie zwraca się bezpośrednio do jednej osoby, lecz raczej do odbiorcy ogólnego – do ludzi, do czytelnika, a pośrednio także do samego życia lub losu.
• Jedyny fragment, który wskazuje na próbę zwrócenia się do kogoś, to pytanie: „Czy to w porządku? – pytam / z chrypką w głosie…”
• Można uznać, że adresatem jest nieokreślona siła, być może Bóg, los, reżyser życia, który „napisał scenariusz”.

Wiersz podejmuje problem życia i przemijania. Poetka nawiązuje do filozofii Heraklita, który twierdził, że główną cechą rzeczywistości jest zmienność - "wszystko płynie". Podkreśla, że życie ludzkie jest tylko chwilą, która szybko przemija. Nie można niczego powtórzyć - życie jest jednorazowe, każda chwila jest inna i pozwala z innej perspektywy spojrzeć na świat i otaczających ludzi. Mimo podkreślenia przemijalności życia utwór ma optymistyczną wymowę - ludzie próbują "szukać zgody", zrozumieć się. O wielkich sprawach mówi poetka prostym językiem, życie przyrównuje do szkoły, w której jednak nie można powtarzać tej samej klasy.

„Radość pisania” to radość tworzenia nowego świata, nad którym człowiek ma pełną kontrolę. Źródłem tej radości jest:

• możliwość utrwalenia chwili,
• pokonanie przemijania,
• świadomość mocy twórczej,
• zemsta ręki śmiertelnej – człowiek śmiertelny potrafi stworzyć coś nieśmiertelnego.

Wiek XX był pełen sprzeczności i tragedii: wojny, głód, głupota i cierpienie ludzi. Był zawiedzionymi nadziejami, brakiem ostatecznej poprawy losów ludzkości. Szymborska podkreśla jego dramatyczny wymiar, jego krótkie oddechy i krok chwiejny – czyli wiek pełen trudności, błędów i rozczarowań.

Wiersz nie daje prostych recept. Ludzie mają żyć „znowu i tak jak zawsze”, mimo że świat jest pełen sprzeczności, zagrożeń i niedoskonałości. Trzeba mierzyć się z rzeczywistością, choć pytania o sens życia pozostają „naiwne”. Wskazuje to na konieczność pogodzenia się z niepewnością i nieidealnością świata.

a) Zwróć uwagę na ironię, wyrazy oceniające oraz nacechowane emocjonalnie.• Ocena jest autoironiczna, krytyczna, pełna dystansu: „Kiepsko przygotowana do zaszczytu życia”, „Improwizuję, choć brzydzę się improwizacją”, „Potykam się co krok o nieznajomość rzeczy”, „Mój sposób bycia zatrąca zaściankiem”. • Wyrazy te wyrażają poczucie niekompetencji i wstydu wobec wielkości życia – ironicznie mówi o „zaszczycie życia”, jakby ten zaszczyt ją przerastał. b) Odczytaj metafory zbudowane z wykorzystaniem terminologii teatralnej. • Życie to „przedstawienie bez próby”, człowiek to aktor zmuszony do gry bez scenariusza „Nie znam roli, którą gram”, „Improwizuję”, „Nie do cofnięcia słowa i odruchy”, „Premiera” = moment narodzin i życia, które dzieje się naprawdę, nieodwracalnie. • Teatralne metafory tworzą obraz świata jako sceny, na której każdy musi grać, nie mając możliwości poprawki. c) Odczytaj frazę "okoliczności łagodzące" w kontekście motywu winy i kary? • Podmiot tłumaczy swoje potknięcia tym, że nikt nie dał mu prób – życie wymaga natychmiastowego działania. • To można odczytać jako usprawiedliwienie ludzkich błędów – nikt nie rodzi się przygotowany, a mimo to musi ponosić konsekwencje swoich czynów.

A) Motyw, np.: życie jako teatr / theatrum mundi / świat jako teatr B) Wyjaśnienie, np.: W wierszu życie człowieka jest porównane do gry aktora w teatrze. Zdawać się może, że podejmowane przez człowieka decyzje życiowe można będzie zmienić, poprawić, udoskonalić, lecz poetka zwraca uwagę, że życie jest jednorazowe, niepowtarzalne, nie zawsze możliwa jest zmiana raz podjętej decyzji. lub A) Motyw, np.: przemijanie B) Wyjaśnienie, np.: W wierszu pokazany jest upływ czasu – minionego dnia nie można przećwiczyć ani powtórzyć.

Świat poetycki jest:

• wieczny (nie przemija jak rzeczywistość),
• doskonały i zależny od woli twórcy,
• bezpieczny – nic nie wydarzy się przypadkiem,
• nieśmiertelny, bo utrwalony w słowie.

W przeciwieństwie do życia, które jest ulotne i podlega śmierci, świat poezji trwa „na zawsze”.

4. Jak ostatecznie wypada cebulaw porównaniu z człowiekiem?Cebula wypada jako doskonała, spójna, harmonijna i prosta, natomiast człowiek jest niedoskonały, skomplikowany i sprzeczny. Jednak niedoskonałość człowieka zyskuje wartość w swojej wyjątkowości i złożoności.

Wiersze wyrażają podobną refleksję na temat relacji między człowiekiem a naturą, gdyż stosunki te są oparte na siłowym podporządkowaniu sobie świata natury przez człowieka.W bajce Krasickiego beztroska zabawa dzieci zagraża zwierzętom, w wierszu Szymborskiej cyrk staje się metaforą przemocy człowieka nad zwierzętami.

Wiersz Wisławy Szymborskiej „Schyłek wieku” jest refleksją nad końcem XX wieku i podsumowaniem jego osiągnięć oraz porażek. Autorka pokazuje, że wiek ten miał być lepszy od poprzednich – pełen pokoju, sprawiedliwości, nadziei i wiary w człowieka. Rzeczywistość okazała się jednak inna: przyniosła wojny, cierpienie, głód i rozczarowanie, a człowiek nadal popełnia te same błędy i kieruje się egoizmem. Szymborska zauważa, że wartości takie jak dobroć, ufność czy bezinteresowność stały się rzadkością, a nadzieja straciła młodzieńczy entuzjazm. Wiersz ma ton refleksyjny i ironiczny – poetka krytykuje świat, ale jednocześnie podkreśla znaczenie pytań o sens życia i moralność, nawet jeśli wydają się „naiwne”. Tytuł „Schyłek wieku” odnosi się nie tylko do końca XX wieku, ale symbolizuje również koniec złudzeń i zawodów, jakie przyniósł człowiekowi czas. Utwór zachęca do refleksji nad kondycją świata i człowieka oraz przypomina, że mimo rozczarowań warto stawiać sobie pytania o życie, wartości i dobro, które pomagają zrozumieć ludzką naturę.

• Ostatni dwuwers mówi o nieodwracalności ludzkich działań i o przemijalności czasu. Podmiot liryczny zdaje sobie sprawę, że życie to jedyna „premiera” – nie ma prób ani możliwości powtarzania tego, co się wydarzyło. Każde działanie, każde słowo czy decyzja stają się częścią przeszłości, nie można ich cofnąć ani poprawić.
• W kontekście całego wiersza dwuwers ten podkreśla główną myśl: człowiek żyje w warunkach nieprzygotowania i natychmiastowej odpowiedzialności. Improwizacja, brak scenariusza i „premiera życia” sprawiają, że każda chwila ma znaczenie i wpływa na to, kim stajemy się na zawsze. To refleksja nad kruchością czasu, konsekwencjami naszych czynów i koniecznością świadomości odpowiedzialności za własne życie.

Wiersz Wisławy Szymborskiej „Życie na poczekaniu” jest refleksją nad ludzkim istnieniem, ukazanym za pomocą metafory teatru. Podmiot liryczny porównuje życie do przedstawienia teatralnego, które odbywa się bez prób i przygotowań. Człowiek jest aktorem zmuszonym do improwizacji, choć nie zna scenariusza i nie ma możliwości powtórzenia swoich ról. Mówiąca w wierszu osoba czuje się niepewnie i z dystansem ocenia swoje działania. Wyraża tym samym poczucie niekompetencji i zagubienia wobec złożoności świata. Ironia i język teatralny podkreślają, że życie to nie gra pozorów, lecz prawdziwe, jedyne w swoim rodzaju przedstawienie – „premiera”, w której każdy czyn ma nieodwracalne konsekwencje. Ostatni dwuwers utworu wskazuje na odpowiedzialność człowieka za swoje decyzje i podkreśla nieuchronność przemijania. Szymborska wykorzystuje motyw theatrum mundi, aby ukazać uniwersalną prawdę o ludzkim losie: każdy z nas gra swoją rolę w teatrze świata, nie mając czasu na próby, a mimo to musi podjąć wyzwanie życia i dźwigać odpowiedzialność za swoje czyny.

• Podmiotem lirycznym jest człowiek świadomy swojej egzystencji, który refleksyjnie mówi o życiu jako o przedstawieniu teatralnym. To ktoś, kto odczuwa niepewność, zagubienie i brak przygotowania wobec konieczności „grania” swojej roli w życiu.
• Mówi w imieniu każdego człowieka, dlatego można uznać go za uosobienie kondycji ludzkiej.

W ostatniej strofie Szymborska pisze:„Uśmiechnięci, współobjęci / spróbujemy szukać zgody, /choć różnimy się od siebie / jak dwie krople czystej wody.” To wskazówka, że mimo różnic między ludźmi warto szukać zgody i porozumienia. Poetka zachęca, aby w codziennym życiu akceptować odmienne cechy innych i odnajdywać wspólne chwile szczęścia. Symbolika „dwóch kropli czystej wody” sugeruje, że różniąc się, możemy jednocześnie współistnieć w harmonii, doceniając piękno każdej chwili i unikalność drugiego człowieka. To swoisty apel do życia pełnią, uważnego i otwartego na innych, mimo że wszystko przemija.

• Tak, przemijanie niesie ze sobą wiele wartości. Szymborska pokazuje, że ulotność chwil nadaje im wyjątkową wartość i piękno. Fakt, że nic się nie powtarza, sprawia, że każda chwila staje się cenna – wczorajsze emocje, dzisiejsze spotkania, każde imię wypowiedziane przy nas, są unikalne i nie da się ich powtórzyć.
• Przemijanie uczy nas też pokory i wdzięczności: skoro nic nie jest dane na zawsze, warto cieszyć się tym, co mamy tu i teraz. Wartością jest więc sama świadomość, że życie jest niepowtarzalne, a każda chwila ma znaczenie.

5. Jak rozumieć można dwa ostatnie wersy wiersza(„I jest nam odmówiony / idiotyzm doskonałości”)? Czemu doskonałość okazuje się idiotyczna?

• Szymborska sugeruje, że absolutna doskonałość byłaby nudna, sztuczna lub wręcz absurdalna („idiotyzm doskonałości”).
• Niedoskonałość człowieka daje mu indywidualność, dynamikę i głębię – to, co niedoskonałe, jest ciekawe i wartościowe.

Po XX wieku spodziewano się m.in.:

• pokoju i braku wojen,
• końca głodu i nieszczęść,
• triumfu prawdy nad kłamstwem,
• szczęścia i rozwoju człowieka,
• ufności i poszanowania dla bezbronnych.

Wszystko to miało zwiastować „wiosnę” i lepszą przyszłość, której jednak wiek XX nie przyniósł

Szymborska wykorzystuje klasyczny motyw „theatrum mundi” (świata jako teatru), by pokazać:

• człowieka jako aktora, który musi grać rolę, nie znając scenariusza;
• życie jako przedstawienie, które jest prawdziwe, poważne i nieodwracalne, choć wygląda jak gra.

Funkcją tego motywu jest ukazanie tragizmu ludzkiej egzystencji – człowiek nie ma wpływu na zasady, ale mimo to musi grać do końca.

W wierszu Wisławy Szymborskiej „Radość pisania” podmiotem lirycznym jest poetka, która zastanawia się nad istotą aktu twórczego. Świat przedstawiony w wierszu jest światem poetyckim – stworzonym ze słów, całkowicie podporządkowanym woli autorki. W przeciwieństwie do rzeczywistości jest on wieczny, bezpieczny i niezmienny. Poetka używa licznych metafor, personifikacji i opisów zmysłowych, aby uczynić go plastycznym i żywym. W wierszu pojawia się motyw przenikania się rzeczywistości i fikcji – cisza szeleści, litery się czają, a czas może się zatrzymać. Szymborska ukazuje radość i potęgę tworzenia – pisanie daje człowiekowi władzę nad światem i pozwala mu przekroczyć granice śmierci. Tytułowa „radość pisania” to radość z tworzenia rzeczywistości doskonałej i wiecznej – „zemsta ręki śmiertelnej” na przemijaniu.

• Poetka jest zachwycona, ale też świadoma potęgi i odpowiedzialności za stworzony świat.
• Odczuwa radość i satysfakcję z możliwości tworzenia, ale też świadomość władzy, jaką daje pisanie.

Świat przedstawiony w wierszu jest światem słów, światem poetyckim, który powstaje dzięki pisaniu. To rzeczywistość całkowicie zależna od twórcy – istnieje tylko w języku. Od świata realnego różni się tym, że: - czas i przestrzeń podlegają woli piszącego („Okamgnienie trwać będzie tak długo, jak zechcę”), - nic nie dzieje się bez zgody autorki („Bez mojej woli nawet liść nie spadnie”), - jest to świat wieczny i niezmienny, utrwalony „czarno na białym”.

• liryka o charakterze moralnym i intelektualnym;
• analiza sytuacji egzystencjalnej człowieka;
• lapidarność i prostota słowa;
• dyskrecja emocjonalna, duża wrażliwość;
• mistrzowskie operowanie konceptem, paradoksem, ironią.

1. Jaka jest cebula, a jaki jest człowiek? Wypisz wszystkie określenia dotyczące cebuli i człowieka.Cebula: cebulasta, cebulowa do rdzenia, bez wnętrzności, mogłaby wejrzeć w siebie bez przerażenia, wielokrotnie naga, dośrodkowa fuga, byt niesprzeczny, udany twór, najnadobniejszy brzuch świata, sam się aureolami oplata. Człowiek: obczyzna i dzikość ledwie skórą przykryta, inferno w nas interny, anatomia gwałtowna, tłuszcze, nerwy, żyły, śluzy i sekretności, niedoskonały, sprzeczny, przerażający, tajemniczy.

Wiersz Wisławy Szymborskiej „Prospekt” ma formę reklamy „pastylki na uspokojenie”, czyli środka, który ma pomóc poradzić sobie z trudami życia. W rzeczywistości „pastylka” jest tu symbolem łatwego rozwiązania, które pozwala nie myśleć o problemach, nie przeżywać emocji i nie podejmować trudnych decyzji. Poetka w sposób ironiczny i krytyczny opisuje postawę ludzi, którzy wolą „rozpuścić pod językiem” coś, co przyniesie im spokój, zamiast odważnie stawić czoła rzeczywistości. „Pastylka” obiecuje wiele – ukojenie w cierpieniu, pogodzenie się z niesprawiedliwością, a nawet sposób na brak wiary czy smutek. Jednak za tą obietnicą kryje się groźba utraty samego siebie – człowiek, który pragnie jedynie spokoju, przestaje naprawdę żyć. Szymborska pokazuje, że życie nie powinno być ucieczką od emocji, ale świadomym przeżywaniem zarówno radości, jak i bólu. Poetka przestrzega przed „sprzedaniem duszy” w zamian za chwilowy spokój i przypomina, że prawdziwa odwaga polega na mierzeniu się z własnym losem, a nie na jego „znieczuleniu”. „Prospekt” to więc refleksyjna i gorzka przestroga, aby nie ulegać złudzeniu, że istnieje „lek” na życie – bo jedynym sposobem, by je dobrze przeżyć, jest żyć naprawdę, z całym bogactwem emocji i doświadczeń.

6. Czemu to, co dzikie, tajemnicze, przerażające, sprzeczne, diabelskie, niedoskonałe okazało się wartościowe?Bo tworzy człowieka jako istotę wyjątkową i złożoną. Tajemnice, sprzeczności i emocje są częścią życia i człowieczeństwa; dzięki nim człowiek jest ciekawy, kreatywny i prawdziwy. Niedoskonałość nadaje sens i głębię doświadczeniu.

Kim jest podmiot liryczny wiersza? W czyim imieniu się wypowiada?

• Podmiotem lirycznym w wierszu jest kobieta (wskazuje na to czasownik "odwróciłam").
• Wypowiada się ona w imieniu ludzkości. Mówi o uniwersalnych doświadczeniach.

Wiersz przedstawia postać Kasandry, córki króla Priama z mitologii greckiej, która otrzymała dar przewidywania przyszłości, lecz została przeklęta – nikt nie wierzył w jej proroctwa. W utworze bohaterka przemawia po upadku Troi, patrząc na zniszczone miasto i uświadamiając sobie, że jej przepowiednie się spełniły. Kasandra mówi o swojej samotności i o tym, że choć miała rację, nikt jej nie słuchał. Prorokowanie, które miało być darem, okazało się przekleństwem. Czuje żal, bo widziała przyszłość i wiedziała, co się stanie, ale nie mogła tego zmienić. Mówi, że kochała ludzi, choć „z wysoka” – z dystansu, z miejsca, gdzie „zawsze jest pusto”. Kasandra podkreśla, że nawet jeśli jej przepowiednie się spełniły, z tego „nie wynika nic”, bo wszystko zostało zniszczone, nie ocaliła nikogo. W ten sposób Szymborska pokazuje, że posiadanie wiedzy o przyszłości nie daje szczęścia, a racja nie zawsze przynosi satysfakcję. Lepiej być blisko ludzi i przeżywać życie takim, jakie jest, niż znać jego tragiczny koniec. Wiersz można więc odczytać jako refleksję nad losem człowieka, samotnością tych, którzy wiedzą więcej, i ceną, jaką płaci się za mądrość. Kasandra staje się symbolem każdego, kto widzi prawdę, ale nie potrafi zostać wysłuchany.

Przeczytaj fragment wiersza "Życie na poczekaniu" Wisławy Szymborskiej.

Życi e na poczekaniu. Przedstawienie bez próby. […] Gdyby choć jedną środę przećwiczyć zawczasu, albo choć jeden czwartek raz jeszcze powtórzyć! A tu już piątek nadchodzi z nie znanym mi scenariuszem. Czy to w porządku – pytam (z chrypką w głosie, bo nawet mi nie dano odchrząknąć za kulisami).

Złudna jest myśl, że to tylko pobieżny egzamin składany w prowizorycznym pomieszczeniu. Nie. Stoję wśród dekoracji i widzę, jak są solidne. Uderza mnie precyzja wszelkich rekwizytów. Aparatura obrotowa działa od długiej już chwili. Pozapalane zostały najdalsze nawet mgławice. Och, nie mam wątpliwości, że to premiera. I cokolwiek uczynię, zamieni się na zawsze w to, co uczyniłam

Podaj motyw literacki wykorzystany w powyższym fragmencie wiersza "Życie na poczekaniu" Wisławy Szymborskiej i wyjaśnij, jaka refleksja na temat ludzkiego życia została wyrażona w wierszu poprzez użycie tego motywu. A) motyw: ……… B) wyjaśnienie: ………

• Podmiotem lirycznym jest poetka, osoba pisząca i świadoma swojej twórczej mocy. To ktoś, kto obserwuje proces powstawania dzieła i zastanawia się nad własną rolą jako twórczyni świata poetyckiego.
• Podmiot liryczny zwraca się przede wszystkim do samej siebie, do własnej wyobraźni i procesu twórczego. Pośrednio mówi też do czytelnika – pokazuje mu, jak funkcjonuje świat literatury i jak różni się od rzeczywistości.
• Adresata sugerują pytania retoryczne: „Dokąd biegnie ta napisana sarna przez napisany las?”

Wskazują one na rozmowę z odbiorcą wiersza lub z własną myślą.

Czym różnią się etapy miłości, które poetka określa słowami: "wczoraj" i "dziś"?

• wczoraj - symbolizuje etap zakochania i fascynacji, który sprawia, że wszystko wokół wydaje się piękne ("tak mi było jakby róża / przez otwarte wpadła okno");
• dziś - oznacza etap, kiedy pojawiają się sprzeczki. Nieporozumienia sprawiają, że poddajemy w wątpliwość wszelkie wartości. To, co było piękne, może zacząć ranić.

Utwór Wisławy Szymborskiej jest poetyckim opisem postaci przedstawionej na obrazie Johannesa Vermeera „Mleczarka” (tzw. ekfrazą). Poetka nawiązuje bezpośrednio do autora dzieła (tytuł wiersza to nazwisko holenderskiego malarza) i do miejsca, w którym znajduje się obraz (Rujksmuseum). W utworze występują elementy dyskursu o sztuce, autorka zwraca uwagę na przedstawioną przez Vermeera chwilę skupienia bohaterki podczas przelewania mleka z dzbanka do miski oraz na spokój emanujący z wykonywania tej czynności. Szymborska nie tylko opisuje krótko fragment obrazu, ale także interpretuje go, dodając poetycki komentarz, który proste zajęcie podnosi do rangi wartości ocalającej świat przed zagładą.

Koniec wieku kojarzy się z refleksją, oceną i pewnym zawodem wobec rzeczywistości. Wiersz pokazuje, że XX wiek miał być lepszy, pełen nadziei, pokoju i postępu, ale „już zbyt wiele się stało, co się stać nie miało”. Koniec wieku wywołuje poczucie niedosytu, zmęczenia, a także rozczarowania nadzieją na poprawę losów człowieka.

Zadaniem poezji jest: wyrażanie refleksji nad światem i historią, zadawanie pytań, które są trudne, czasem „naiwne”, ukazywanie prawdy o człowieku i jego losach, zmuszanie czytelnika do myślenia i spojrzenia na rzeczywistość w szerszej perspektywie. Poezja pełni funkcję krytycznego lustra rzeczywistości i sposobu komunikowania uczuć, nadziei i rozczarowań.

Metafory ukazujące przenikanie się świata realnego i poetyckiego: a) Barwy: „Czarno na białym” – to obraz pisma, ale także symbol granicy między fikcją (czarne litery) a rzeczywistością (biała kartka). b) Motyw ruchu i bezruchu: Wiersz pełen jest napięcia między ruchem a zatrzymaniem: „Okamgnienie trwać będzie tak długo, jak zechcę” – poetka decyduje, czy sarna biegnie, czy zatrzyma się. W poezji czas można zatrzymać, w rzeczywistości – nie. c) Dźwięki: „Cisza – ten wyraz też szeleści po papierze” – paradoks: nawet cisza ma dźwięk, gdy zostaje zapisana. To pokazuje moc słowa: język potrafi nadać dźwięk nawet milczeniu. d) Metafory animizujące: „Litery czają się do skoku”, „zdania osaczające” – język ożywa, staje się uczestnikiem akcji, co pokazuje, że poezja ma własne życie.

• Wyrażenie „panta rhei” pochodzi od Heraklita i podkreśla, że wszystko w świecie jest w ciągłym ruchu i przemianie – nic nie trwa wiecznie w tym samym stanie.
• Wiersz Szymborskiej odzwierciedla tę myśl: nic nie zdarza się dwa razy, nie powtarza się żaden dzień, żadne spojrzenie, żaden pocałunek.
• Wszystko jest unikalne, a my sami, jak pisze poetka, „zrodziliśmy się bez wprawy / i pomrzemy bez rutyny”. To uświadamia, że życie jest nieustannie zmieniającym się procesem – każda chwila jest jedyna i niepowtarzalna.

7. Czemu niedoskonałość człowieka ostatecznie została pochwalona?Szymborska pokazuje, że niedoskonałość jest naturalna i autentyczna – w przeciwieństwie do „doskonałej” cebuli, człowiek ma życie pełne różnorodności, emocji i indywidualności. Niedoskonałość jest więc cenna i piękna w swojej prawdziwości.

Zapoznaj się z poniższymi tekstami.

Tekst 2 Johannes Vermeer "Mleczarka"

Tekst 1 Wisława Szymborska "Vermeer" Dopóki ta kobieta z Rijksmuseum w namalowanej ciszy i skupieniu mleko z dzbanka do miski dzień po dniu przelewa, nie zasługuje Świat na koniec świata

Wyjaśnij, na czym polega związek treści wiersza Wisławy Szymborskiej z obrazem Johannesa Vermeera. Uzasadnij swoją odpowiedź, odwołując się do obu tekstów kultury.

Interpretacja puenty:„Radość pisania.Możność utrwalania. Zemsta ręki śmiertelnej.” To podsumowanie sensu poezji – tworzenie jest sposobem na nieśmiertelność. Pisanie pozwala człowiekowi przezwyciężyć śmierć, bo dzieło przetrwa dłużej niż jego autor. To zemsta śmiertelnego człowieka na losie i przemijaniu.

W wierszu „Cebula” Wisławy Szymborskiej autorka zestawia prostą, spójną i doskonałą cebulę z człowiekiem, który jest skomplikowany, sprzeczny i pełen tajemnic. Cebula jest „sama sobą do rdzenia”, przejrzysta, wielokrotnie naga i spójna, podczas gdy człowiek ma w sobie „inferno”, tajemnice, nerwy, tłuszcze, śluzyi sprzeczności. Porównanie podkreśla kontrast między harmonią natury a złożonością ludzkiej egzystencji. Cebula reprezentuje doskonałość, której człowiek nie osiąga – ale właśnie niedoskonałość człowieka czyni go wyjątkowym, ciekawymi wartościowym. Szymborska pokazuje, że absolutna doskonałość byłaby „idiotyzmem”,a prawdziwe piękno tkwi w ludzkiej niedoskonałości i autentyczności. Wiersz zachęca do doceniania swojej złożoności, sprzeczności i tajemnic.

Jak rozumiesz sformułowanie "zrodziliśmy się bez wprawy"? Jakie są tego konsekwencje?

• Człowiek rodzi się, nie mając żadnego doświadczenia i tak też żyje. Doświadczenia gromadzi dzień po dniu, a to naraża go na błędy i porażki.
• Człowiek całe życie uczy się żyć bez możliwości poprawy tego, co już było.

• Bo pragnie porządku, przygotowania i kontroli, chce mieć wpływ na to, co robi. Tymczasem życie zmusza go do spontaniczności i działania bez planu. Improwizacja oznacza chaos, niepewność, błędy – wszystko to, czego człowiek się boi.
• „Improwizuję, choć brzydzę się improwizacją” – wyraża wewnętrzny konflikt między rozumem a koniecznością.

Utwór podejmuje problem śmierci bliskiej osoby. Kot opuszczony przez właściciela nie może znaleźć sobie miejsca - zachowuje się jak cierpiący człowiek. Nagle pozostał sam, doskwiera mu samotność, dotkliwie odczuwa stratę. Kot wyraźnie buntuje się - robi nawet rzeczy zakazane. Obiecuje sobie, że gdy wróci właściciel, nie da mu odczuć, jak bardzo się cieszy, będzie szedł wolno, obrażony. Zachowanie kota to obraz uczuć człowieka, który był z kimś bardzo związany i nagle go utracił. Nie może pogodzić się z tym faktem. Bez zbędnego patosu, prostymi słowami mówi Szymborska o tym, co bardzo bolesne.