PANOWANIE OSTATNICH JAGIELLONÓW

panowanie

ostatnich jagiellonów

start

Prezentację przygotowały Klara Dąbrowska i Martyna Jóźkowicz

WOJNY Z MOSKWĄ

W 1500 roku na terytorium państwa Jagiellonów wkroczyły wojska moskiewskie, zajmując część ziem i odnosząc wiele sukcesów w walkach. Wojska litewskie poniosły porażkę świadczącą o ich bezbronności wobec Rusi bez wsparcia Królestwa Polskiego. Rozejm zawarty w 1503 roku przyznał Moskwie ziemię czernihowską, ziemię siewierską i część ziemi smoleńskiej. Za panowania Zygmunta Starego, w 1507 roku, wojna wybuchła ponownie. Jednakże tym razem do konfliktu przyłączyli się również Tatarzy, po utworzeniu swojego państwa nad Morzem Czarnym-chanatu krymskiego. Tatarzy byli niepewnym sojusznikiem i na przemian zawierali krótkie sojusze z każdą z walczących stron.

W drugiej połowie XV wieku Wielkie Księstwo Moskiewskie uwolniło się od zwierzchności Złotej Ordy, a Iwan III Srogi rozpoczął podbój Rusi. Doprowadziło to do konfliktu z Litwą, która posiadała jej zachodnie ziemie. Od 1449 roku panował pokój między tymi krajami, respektowany przez Kazimierza Jagielończyka, który był zajęty walką z zakonem krzyżackim. Po jego śmierci i rozluźnieniu unii polsko-litewskiej książe moskiewski zajął Wiaźmę oraz tereny nad Oką w 1492 roku. Pokój podpisany dwa lata później i jednocześnie kończący wojnę, zaakceptował zdobycze moskiewskie. W kolejnych latach mimo ożenku przyszłego króla Polski Aleksandra z córką Iwana III, doszło do kolejnych wojen polsko-moskiewsich.

Wojska moskiewskie zajęły Smoleńsk w 1514 roku, lecz niedługo po tym zostały rozbite przez wojska polsko-litewskie w bitwie pod Orszą. W 1522 roku zawarto rozejm akceptujący zatrzymanie zdobyczy terytorialnych. W 1534 roku Litwa podjęła próbę odzyskania utraconych ziem, ale po pewnym czasie, mimo kilku sukcesów, musiała przerwać ofensywę. W 1537 roku zawarto nowy rozejm, na podobnych warunkach.

mapa Polski i Litwy za panowania ostatnich Jagiellonów

POLITYKA WĘGIERSKA I STOSUNKI Z HABSUBRGAMI

Objęcie władzy w Czechach i na Węgrzech pod koniec XV wieku było zagrożeniem dla interesów Habsburgów również starających się o koronę w tych państwach. Niemiecka dynastia za cel swojej polityki stawiła wspieranie wrogów Jagiellonów. Zawarli oni przymierza z krzyżakami i Moskwą, co okazało się bardzo skuteczne. Konflikty litewsko-moskiewskie oraz zagrożenie na Węgrzech ze strony Turków sprawiły, iż Jagiellonowie chcieli poprawić relację z cesarzem. W 1515 roku w Wiedniu odbyło się spotkanie Maksymiliana I z królem Czech i Węgier Władysławem Jagiellończykiem oraz królem Polski Zygmuntem Starym. Cesarz poparł wówczas plan organizacji krucjaty przeciwko Turkom i zapewnił o swoim odstąpieniu od sojuszu z Moskwą czy zakonem krzyżackim.

Zjazd w Wiedniu w 1515 r.

Zadecydowano o dwóch przyszłych małżeństwach pomiędzy dynastiami: Ludwik, syn Władysława Jagiellończyka miał poślubić wnuczkę cesarza, a siostra Ludwika miała wyjść za mąż za wnuka cesarza. Postanowiono, że Habsburgowie uzyskają tron w Czechach i na Węgrzech, jeśli ostatni męski przedstawiciel panujących tam Jagiellonów umrze bezdzietnie. W razie bezpotomnej śmierci Habsburgów władzę w ich krajach miał przejąć Ludwik Jagiellończyk. Rok po zjeździe w Wiedniu zmarł Władysław Jagiellończyk, a władzę po nim odziedziczył 10-letni Ludwik, którego rządy trwały 10 lat. W 1526 roku Turcy uderzyli na Węgry, a władca wyruszył przeciwko nim na czele armii. Bitwa, do której doszło pod Mohaczem, miała tragiczne skutki-wojska węgierskie zostały całkowicie rozbite, a sam Ludwik poniósł śmierć. Na mocy wiedeńskiej umowy tron w Czechach objął Ferdynand Habsburg, ale na Węgrzech przejęcie władzy przez Habsburgów wywołało wojnę domową.

Część szlachty, popierająca objęcie tronu węgierskiego przez Ferdynanda, uważała, że wzmocni to koalicję antyturecką. Większość jednak preferowała węgierskiego kandydata-Jana Zapolye. Zwolennicy Habsburgów w 1538 roku doprowadzili do małżeństwa Zygmunta Augusta z córką Ferdynanda I. Królowa Bona i skupione wokół niej stronnictwo antyhabsburskie zaaranżowało ślub Izabelii, córki Zygmunta Starego z Janem Zapolyą. Zygmunt August po objęciu władzy podpisał z Habsburgami układ o przyjaźni, przypieczętowany jego kolejnym małżeństwem z siostrą jego pierwszej żony- Katarzyną Habsburżanką.

Kolejne wojny o te ziemie wybuchały kilkukrotnie za rządów Zygmunta Starego- w 1530 roku Stefan Wielki ponownie opanował Pokucie, ale rok później poniósł porażkę w bitwie pod Obertynem. Po kolejnej wyprawie przeciwko Mołdawii w 1538 roku Pokucie na stale wróciło do Polski. W XVI wieku Polsce zaczęli zagrażać Turcy oraz Tatarzy, regularnie organizujący łupieżcze wyprawy. Ochronę granicy powierzono tzw. obronie potocznej. Podejmowano działania dyplomatyczne mające na celu uspokojenie stosunków z imperium osmańskim i w 1533 roku zawarto polsko-turecki pokój wieczysty. Dzięki niemu do końca XVI wieku nie doszło już do konfliktów tymi dwoma państwami, mimo najazdów Tatarów na Polskę i Kozaków na ziemie Tureckie.

WOJNY O MOŁDAWIĘ I RALACJE Z TURCJĄ

Mołdawia pozostająca w zależności lennej od Polski odgrywała dużą rolę w międzynarodowej wymianie handlowej. Część polskich elit chciała włączyć Mołdawię do królestwa polskiego widząc w tym znaczne korzyści ekonomiczne. Podobne plany miały Węgry czy Imperium Osmańskie, które w 1484 roku opanowały mołdawskie porty. Hospodarem Mołdawii w drugiej połowie XV wieku był Stefan Wielki. Jego umiejętna polityka pozwalała mu utrzymać niezależność swojego księstwa od innych mocarstw. Król Polski Jan Olbracht w 1499 roku zawarł z Mołdawią i Węgrami sojusz przeciwko Turkom. W 1502 roku Stefan Wielki złamał jego postanowienia, zajmując na krótko należące do Polski Pokucie.

Zygmunt Stary uzyskał obietnicę od cesarza w Wiedniu w 1515 roku o zerwaniu stosunków z Albrechtem. W 1519 roku polski sejm zadecydował o wojnie z zakonem, ale Litwa odmówiła pomocy. Polskie wojska zaczęły oblegać krzyżackie twierdze i blokować krzyżackie porty. W 1520 roku Krzyżacy przeszli do nieudanej kontrofensywy i na ich prośbę w 1521 roku zawarto czteroletni rozejm. Reformacja miała decydujący wpływ na dalsze losy Prus zachodnich- wielki mistrz i część dostojników zaintersowała się naukami Marcina Lutra, chcąc stworzyć świeckie księstwo.W 1525 roku na rynku w Krakowie Albrecht, jako książę świecki i spadkobierca państwa krzyżackiego złożył Zygmuntowi Staremu hołd. W zamian objął władzę w Prusach Książęcych. Ich porozumienie zakładało, iż książe pruski miał zasiadać w polskim senacie oraz miał obowiązek pomocy zbrojnej królowi, który uzyskał prawo rozstrzygania konfliktów między księciem a poddanymi. Problem krzyżacki został rozwiązany- powstało zależne od Polski państwo luterańskie, które zerwało związki i porzuciło antypolską politykę.

ROZWIĄZANIE KWESTII KRZYŻACKIEJ

Po wojnie trzynastoletniej państwo krzyżackie zostało lennem polskim, lecz wkrótce Prusy zakonne zaczęły dążyć do odzyskania autonomii. Krzyżacy zawiązali sojusze antypolskie m.in. z cesarzem i królem Wegier Maciejem Korwinem. Dzięki poparciu władcy węgier krzyżacy próbowali wystąpić zbrojnie przeciwko polskiemu królowi. W 1478 roku wybuchła tak zwana "wojna popia" o obsadę biskupstwa warmińskiego. Po roku zakończyła się ona porażką krzyżaków i biskupa warmińskiego. Siostrzeniec Zygmunta I Starego, Albrecht Hohenzoller został wybrany w 1511 roku na wielkiego mistrza zakonu. Zawarł on przeciwko Polsce wielką koalicję wraz z Moskwą, Branderburgią i cesarzem.

WALKA O WPŁYWY NAD BAŁTYKIEM

Duńczyci i Szwedzi dołączyli do konfliktu, chcąc zdobyć panowanie nad morzem i w ten sposób w 1563 roku rozpoczęła się I wojna północna. Zygmunt August zbudował flotę, aby móc zwalczać rosyjski handel narewski. W 1568 roku powołano w Gdańsku Komisję Morską, która kierowała działaniami i rozbudową floty. Polityka morska króla spowodowała bunt gdańszczań, ponieważ wojna na morzu oznaczała ataki na gdańskie okręty handlowe. Zygmunt August narzucił Gdańskowi swoją wolę, a w 1570 roku wysłał specjalną komisję z biskupem Karnkowskim, która w tzw. statutach Karnkowskiego opisała zasady sprawowania przez władcę zwierzchnictwa nad miastem oraz żeglugą morską. Dania i Szwecja podpisały pokój w Szczecinie w 1570 roku, tak samo jak Rzeczpospolita i Moskwa. Na mocy ich rozejmu większą część Inflant oraz zdobycze wojenne, takie jak Narwa i Dorpat zatrzymała Polska. Za pomoc militarną Albrechta Hohenzolerna Zygmunt August zgodził się w 1563 roku na oddanie praw do lenna w Prusach dla linii Hohenzollerów rządzących Branderburgią.

W XVI wieku nastąpił wzrost znaczenia Danii i Szwecjii- rozbudowały one swoje floty wojenne i dążyły do przejęcia kontroli nad bałtyckim handlem. Szwecja chciała zająć wschodnie wybrzeże Bałtyku, co wywołało konflikt z państwem polsko-litewskim i z Moskwą. W 1554 roku car wymusił na wielkim mistrzu krzyżackim przywileje w handlu bałtyckim, a także zobowiązanie do niezawierania sojuszy z Zygmuntem Augustem. W 1557 roku wojska polsko-litewskie interweniowały w Inflantach, zmuszając wielkiego mistrza do zawarcia porozumienia z królem Polski przeciwko Moskwie. Rok później car Iwan IV Groźny zatakował państwo zakonne, zajmując jego znaczne obszary z Dorpatem i Narwą. Wielki mistrz Gotthard Kettler musiał opowiedzieć się po jednej ze stron i oddał się w opiekę w 1561 roku Polsce i Litwie, składając hołd lenny królowi. W zamian otrzymał we władanie Kurlandię i Semigalię, a także możliwość wprowadzenia luteranizmu w kraju.

zygmunt i stary

zygmunt ii august

Jako syn Kaziemierza Jagiellończyka, był księciem litewskim i królem Polski od 1506 roku. Dążył do wzmocnienia władzy królewskiej i starał się nie angażować w najpoważniejsze europejskie konflikty - przykładem jest jego sprzeciw wobec zorganizowania krucjat antytureckich. Zygmunt Stary doprowadził do zerwania niebezpiecznego dla Polski sojuszu pomiędzy Krzyżakami, cesarzem i Moskwą, a także przyjął hołd lenny od Albrechta Hohenzollerna w 1525 r.

Był synem Zygmunta I Starego i ostatnim męskim przedstawicielem dynastii Jagiellonów. Został królem Polski w 1530 roku. Rzeczpospolita Obojga Narodów, państwo łączące Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie na mocy Unii Lubelskiej, powstało z jego inicjatywy.

portret Zygmunta II Augusta

portret Zygmunta I Starego

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ:)

Źródła: Wikipedia (Zygmunt I Stary, Zygmunt II August) Paweł Jasienica "Ostatnia z rodu" Podręcznik do historii "Zrozumieć przeszłość 2"