Związki frazeologiczne

Związki frazeologiczne i ich użycie we współczesnej polszczyźnie

Co to jest frazeologia?

Termin frazeologia pochodzi z języka greckiego (gr. phrasis - 'mówienie' + logos - 'słowo, nauka') i ma w polszczyźnie dwa podstawowe znaczenia: - dział językoznawstwa (leksykologii), - zbiór związków frazeologicznych występujących w danym języku.

Co to jest związek frazeologiczny?

Jest to „utrwalone społecznie połączenie wyrazów wykazujące nieregularność bądź nieregularności, które często ze sobą współwystępują i sprawiają, że frazeologizm musi być zapamiętywany i odtwarzany w całości.”

Związki frazeologiczne a przysłowia

Przysłowia to ustalone połączenia wyrazowe i tylko ta cecha łączy je ze związkami frazeologicznymi.

Skąd się wzięły związki frazeologiczne

• z mitologii, np. puszka Pandory, koń trojański,
• z Biblii, np. strój Adama, hiobowe wieści,
• z historii, np. kości zostały rzucone,
• z literatury, np. dantejskie sceny, wiek balzakowski,
• z życia codziennego, np. leżeć plackiem, kopnąć w kalendarz.

Zapożyczenia

np. najwyższy czas, krótko mówiącnp. mąż stanu, racja stanu, np. zostaw mnie w spokoju, co by się nie stało

• niemieckie

• francuskie

• rosyjskie

grupy związków (BUDOWA)

zwroty

frazy

wyrażenia

połączenia, w których wyrazem najważniejszym składniowo jest rzeczownik lub imiesłów przymiotnikowy, np.:

• końskie zdrowie
• szampański humor
• gorąca głowa

najczęściej są nimi powiedzenia, maksymy, porzekadła lub przysłowia, np.:

• na pochyłe drzewo każda koza skacze
• Gość w dom, Bóg w dom

zebrane wokół czasownika (w bezokoliczniku), np.:

• ruszać głową
• kręcić nosem
• bić się z myślami

TYPY ZWIĄZKÓW (STOPIEŃ ZESPOLENIA)

luźne

łączliwe

stałe

można wymieniać oba człony, np. pola stały się, łąki stały się, łąki rozlegały się, łąki rozciągały się

można wymienić w połączeniu wyrazów jeden z nich, np. wziąć się w garść, wziąć się w karby

idomy, przysłowia, zwroty, porzekadła, np. rzucić okiem, kłamać jak z nut

cztery cechy, które decydują o tym, czy dana jednostka leksykalna jest frazeologizmem:

• nieciągłość składu,
• stałość formy,
• globalność/idiomatyczność znaczenia,
• utrwalenie w systemie języka.

Do czego służą związki frazeologiczne?

funkcje frazeologizmów

• wypełnianie luk w słownictwie

• wzbogacenie synonimiki słownictwa
• wzmacnianie plastyczności

i wyrazistości tekstu

• wprowadzają do wypowiedzi zabarwienie ironiczne lub żartobliwe
• łagodzą wydźwięk wypowiadanych treści

• wykorzystywanie w potocznej odmianie języka, aby ukazać, jak postrzegamy siebie

i otaczającą nas rzeczywsitość

• metafory życia codziennego
• wykorzystywanie w poezji
• przechowują archaiczne formy i wyrazy

funkcje frazeologizmów

• wykorzystywanie w tekstach prasowych i reklamowych

Beztroskie dzieciństwo, które zawsze uchodzi na sucho. (pieluszki) Strepsils - skuteczna pomoc w gardłowej sprawie.

osobliwości frazeologizmów

• leksykalne

• fleksyjne

• składniowe

osobliwości frazeologizmów

• fleksyjne

• składniowe

• leksykalne

archaizmy słownikowehistoryzmydobry żart tynfa wart pić na umór, zakochać się na umór iść|przyjść w sukurs odpłacać pięknym za nadobne łut szczęścia

tynf - dawna moneta polska ze srebra i miedzi umór - śmierć, zguba sukurs - pomoc, wsparcie, odsiecz, ratunek nadobny - bardzo ładny lub przyjemny łut - dawna jednostka miary, ok. 13 gramów

osobliwości frazeologizmów

• składniowe

• fleksyjne

• leksykalne

mieć czegoś od groma stoczyć się do rynsztoka mieć bzika zrobić kogoś w balona mieć haka na kogoś dostać kosza wyjść za mąż siąść na koń diabli biorą a niech to wszyscy diabli

osobliwości frazeologizmów

• składniowe

• fleksyjne

• leksykalne

dawna rekcja (związek rządu):być z kimś za pan brat zapomnieć na śmierć

konstrukcje syntetyczne:przymierać głodem odbić się żywym echem stanąć murem

innowacje frazeologiczne

Innowacja językowa to każdy nowy element pojawiający się w języku. Innowacja frazeologiczna to celowa lub nieświadoma (i wtedy zwykle niepoprawna) zmiana budowy i (lub) funkcji semantycznej związku frazeologicznego. Z radiem ZET zawsze wstajesz prawą nogą Z radiem ZET zawsze jesteś w sosie

trzy główne typy innowacji frazeologicznych

• Innowacje uzupełniające

• Innowacje modyfikujące
• skracające
• rozwijające
• wymieniające
• kontaminujące
• regulujące
• Innowacje rozszerzające

jAK POWSTAją DEFORMACJE frazeologiczne?

wymiana składnika leksykalnego

• WBIJAĆ SOBIE NÓŻ W PLECY(wbijać komuś nóż w plecy)
• ODCZUĆ COŚ NA WŁASNYCH BARKACH/PLECACH (odczuć coś na własnej skórze)

CIARKI IDĄ PO PLECACH:

• ciarki biegną po skórze
• ciarki przechodzą po grzbiecie

uszczuplenie związku o jakiś składnik

• GŁOWA NA KARKU(mieć głowę na karku)
• LEŻEĆ NA ŁOPATKACH (leżeć na obu łopatkach)

• KAMIEŃ(kamień węgielny)

• OSTATNI KRZYK(ostatni krzyk mody)

rozbudowanie o dodatkowy element leksykalny

• czuć na plecach GORĄCY oddech
• mieć BARDZO SILNE plecy

• odwrócić się do kogoś WROGIMI plecami
• PRZYSŁOWIOWA kropka nad „i”

zmiana postaci gramatycznej jednego elementu

OD STÓP DO GŁOWY(od stóp do głów)

COŚ SPALI SIĘ NA PANEWCE(coś spaliło na panewce)

STOPA ŻYCIA(stopa życiowa)

kontaminacja

ŁAPAĆ WIATR W PLECY (łapać wiatr w żagle + dostać wiatr w plecy)

PRZYWIĄZYWAĆ DO CZEGOŚ ZNACZENIE(przywiązywać wagę +mieć znaczenie)

Nieznajomość znaczenia związku

Znaczenie: wywoływać zawiśćZnaczenie: przyciągać uwagę.

KŁUĆ W OCZY Różnorodność towarów na wystawach sklepowych aż kłuła w oczy przechodniów.

Stosowanie kalki językowej

W PIERWSZYM RZĘDZIE(najpierw, po pierwsze) W pierwszym rzędzie omówimy warunki ogólne.

... RAZY POD RZĄD(z rzędu, po kolei) Ta melodia nadawana była dwa razy pod rząd.

KTÓRE ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE SĄ BŁĘDNE?

1. mieć duszę na ramieniu

8. wypić duszkiem

2. zachodzić w głowę

9. odnieść porażkę

10. ciemności egipskie

3. pobić kogoś na łopatki

4. wyłożyć kawę na ławę

11. znaleźć język

5. w każdym bądź razie

12. z przymrużeniem oka

ODPOWIEDZI

1. pobić kogoś na łopatki -> kłaść/położyć kogoś na łopatki

2. w każdym bądź razie -> w każdym razie

3. odnieść porażkę -> ponieść porażkę + odnieść zwycięstwo

4. znaleźć język -> znaleźć z kimś wspólny język

co znaczą i skąd się wzięły poniższe frazeologizmy?

Puścić coś płazem

Chłopiec do bicia

coś idzie, poszło jak z płatka

co znaczą i skąd się wzięły poniższe frazeologizmy?

Puścić coś płazem

coś idzie, poszło jak z płatka

Chłopiec do bicia

ktoś, na kogo można zwalić winę, a on nie zaprotestuje; taki ofiarny kozioł

wybaczyć coś komuś, nie ukarać go

coś układa nam się pomyślnie, szczęśliwie, coś udaje się bez trudu, idzie łatwo, lekko, bez przeszkód’

co znaczą i skąd się wzięły poniższe frazeologizmy?

nie w kij dmuchać

języczek u wagi

słomiany zapał

co znaczą i skąd się wzięły poniższe frazeologizmy?

nie w kij dmuchać

języczek u wagi

słomiany zapał

zapał nagle powstający i szybko przemijający

czynnik z pozoru mało ważny, a jednak rozstrzygający w jakiejś sprawie.czynnik z pozoru mało ważny, a jednak rozstrzygający w jakiejś sprawie.

może się odnosić do czegoś – i wówczas znaczy ‘to jest nie byle co, nie drobnostka, ale coś ważnego’ – lub do kogoś – i wtedy dotyczy ‘osoby ważnej, wyjątkowej’.

Bibliografia

• Słownik frazeologiczny wydawnictwo szkolne PWN
• https://polszczyzna.pl/frazeologizmy-skad-sie-wziely/
• https://aleklasa.pl/gimnazjum/gramatyka/c183-frazeologia/2-pochodzenie-frazeologizmow
• https://obcyjezykpolski.pl/cos-idzie-poszlo-jak-z-platka/
• https://obcyjezykpolski.pl/nie-w-kij-dmuchac/
• sjp.pwn.pl
• https://www.nck.pl/projekty-kulturalne/projekty/ojczysty-dodaj-do-ulubionych/ciekawostki-jezykowe/czy-slomiany-wdowiec-ma-slomiany-zapal-,c,

Dziękujemy za uwagę