Barok-prezentacja 3LDG

bAROK

Koniec: ok. Europa- XVIII w. Polska- 1764r. panowanie króla Poniatowskiego.

Początek: ok. Europa- koniec XVIw. Polska- śmierć Jana Kochanowskiego w 1584r.

Renesans Oświecenie

Przyjmuje się, iż barok europejski jest epoką trwającą od połowy XVI do połowy XVIII wieku.

Ramy czasowe

Nazwa barocco w języku portugalskim oznacza perłę o nieregularnym kształcie. -dziwność, nietypowość, nieregularność. Ciekawostka: Baroque to po francusku bogactwo ozdób.

Kontrreformacja- ruch zmierzający do odnowy kościoła katolickiego powierzony jezulitom. -inkwizycja, wprowadzenie cenzury (indeks ksiąg zakazanych) -rozwój szkolnictwa jezuckiego (nacisk na etykę i posłuszeństwo autrytetowi Kościoła katolickiego) -wydawanie narodowych przekładów Biblii

-Epoka straszliwych wojen (m.in. wojna trzydziestoletnia: zmagania zjednoczonych sił europejskich z Imperium Osmańskim). -Stabilizacja wpływów protestantyzmu i katolicyzmu na kontynencie europejskim.

Kontrast historyczny

Motyw vanitas Refleksje w barokowej poezji- ulotność życia ludzkiego, przemijanie i śmierć.

Cechy baroku Przeciwstawianie się renesanowemu optymizmowi. Ludzka nietrwałość i przemiany świata- konflikty na tle politycznym i religijnym. Epoka przeciwieństw- człowiek korzysta ze świata, ale jednocześnie zdaje sobie sprawę z jego nietrwałości. Walka z niepokojem, rozdarciem i samotnością.

Motywy popularne w baroku -Bóg -Miłość -Sen-jako alegoria życia oraz nauka umierania -Śmierć, przemijanie -Światłość i ciemność-charakter mocno metafizyczny, symbolizował zmagania dobra i zła, których areną jest ziemia.

-Dominują tematy egzystencjonalne i metafizyczne, -Kunsztowna forma utworów: bogactwo środków artystycznego obrazowania (m.in. alegoria, hiperbola, przerzutnia, inwersja, oksymoron), -Styl makaroniczny (liczne wyrazy, zwroty i zadania obcojęzyczne, zwłaszcza w języku łacińskim), -Mnogość nurtów literackich, -Wykorzystanie tradycyjnych gatunków i ich modykacja.

Cechy literatury barokowej

Nurt metaficzny w poezji skupiający się na trudach egzystencji zmaganiach człowieka w kwestii dobra i zła. Przedstawiciele: Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sebastian Grabowiecki.

Zwrot w stronę Boga (średniowieczny teocentryz i odrodzenie się żarliwej religijności).

Barokowa religijność

różnorodne nurty literackie, pojawienie się wielu wybitnych twórców, odchodzenie od ideałów i poetyki renesansowej.

Nurt ziemiański Jan Chryzostom Pasel, Wacław Potocki. Skupienie na kulturze szlacheckiej. Tematyka: codzienność, dylematy religijne, sprawy narodowe i kwestie obyczajowe.

Rozwój teatru Nowy teatr i reguły tworzenia. Anglia- William Szekspir-,,Romeo i Julia.'' Francja- Moiler-,,Skąpiec'', ,,Świętoszek.''

Konceptyzm- dążenie do nieustannego zadziwiania czytelnika dzięki oryginalmenu pomysłowi na treść i budowę utworu.

Nurt doworski Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski Nawiązania do marinizmu (twórczości G.Marina)- zaskakiwanie czytelnika, misterna konstrukcja, bogactwo środków stylistycznych. Tematyka głównie miłosna i metafizyczna.

Literatura

Rokoko-bogactwo szczegółów, dekoracyjność, asymetria, swoboda kompozycji, Stosowany głównie w przedmiotach użytkowych.

Najsłynniejsi artyści: Rembrandt- ,,Straż nocna.'' Rubens-,,Trzy gracje.'' Caravaggio-,,Powołanie św.Mateusza.''Bernini-,,Ekstaza św.Teresy.''

Sztuka baroku Sprzeiw wobec renesansowego klasycyzmu. Środki: światłocień, krzywizny, kontrast, symbolika. Tematyka: głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój. Sceny mitologiczne i alegoryczne, pejzaże, portrety i martwe natury.

megalomania, ksenofobia, obżarstwo i piaństwo, nietolerancja i kłótliwość.

duma narodowa, przywiązanie do tradycji, patriotyzm, wystawność i gościnność.

Sarmatyzm -przekonanie polskiej szlachty o pochodzeniu od starożytnego ludu Sarmatów oraz swojej ważnej pozucji w Europie. - walka z Tatarami i Turkami, obrona kontynentu przed Islamem.

ArchitekturaW Polsce barok przypada na czas kontrreformacji i długoletnich wojen. W przypadku Polski były to walki (ze Szwecją, ROsją, Turcją) oraz powstań kozackich: Kosińskiego, Nalewajki, Chmielnickiego. Etapy baroku w Polsce można podzielić na główne okresy pokrywające się z czasem panowania władców: styl Wazów (wzorowany na twórczości Berniniego) okres panowania Jana.

Marinizm Styl poetycki stosowany często w literaturze barokowej. Charakteryzowała go efektowna forma utworu, nadużywanie metafor oraz różnorodne chwyty stylistyczne, by osiągnąć pożądny efekt. Jego prekursorem jest włoski twórca- Giambattista Marino W Polsce reprezentowany był głównie przez Jana Andrzeja Morsztyna.

Rzeźby zachwycały bogactwem i szczegółami oraz kontrastem przedstawianych treści. Cechy: -niejednolite, wyszukane -kształty (wyrażenie ruchu) -utrwalanie silnych -ekstatycznych przeżyć Ekstaza Świętej Teresy Berniniego.

Malarstwo Cechy: sceny mistyczne, alegoryczne i mitologiczne, pejzaże, portrety, martwe natury zaskakiwanie odbiorcy, stosowanie krzywych i powyginanych linii, gra światła i cienia.

Opera W baroku powstała opera spektakl mający oddziaływać na wszystkie zmysły człowieka. Łączy w sobie słowo (tekst opery, czyli libretto), obraz (wystawienie sceniczne) i muzykę. Pierwszym wybitnym twórcą oper był włoski kompozytor, Claudio Monterverdi.

Nowe formy muzyczne: sonata, koncert i uwertura. Pojawiły się też: opera, oratorium i kantata.

Najsłynniejsi kompozytorzy baroku: Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Händel i Antonio Vivaidi.

René Descartes ( XVII w.)

-francuski matematyk, fizyk i filozof, jeden z najwybitniejszych intelektów XVII wieku, uznawany również za ojca filozofii nowożytnej. Myśl przewodnia: Cogito ergo sum (łac. „Myślę, więc jestem”) Poglądy:Zasadniczym rysem filozofii Kartezjusza jest dualizm duszy i ciała (dualizm psychofizyczny). Wedle Kartezjusza istnieją dwa niezależnie od siebie prapierwiastki: niematerialna i materialna substancja. Podstawową cechą substancji niematerialnej jest myślenie, materialnej zaś – rozciągłość. Kartezjańskie "cogito" daje początek rozumowaniu w wyniku którego przezwyciężony zostaje sceptycyzm. Oto wiem już, że istnieję, ale nie wiem jeszcze, czym jestem. Jestem "rzeczą myślącą" - powiada Kartezjusz, istotą, w mocy której jest chcieć, nie chcieć, wątpić, myśleć. Wątpienie jednak jest czymś niedoskonałym. Poprzez to, że rozpoznaję siebie jako istotę niedoskonałą, odkrywam w sobie ideę istoty doskonałej - ideę Boga. Kartezjusz stwierdza, że istota niedoskonała nie może być przyczyną istoty doskonałej. Zatem jest odwrotnie - Bóg, istota doskonała, jest "przyczyną" - stwórcą ludzi, czyli istot niedoskonałych.W ten sposób Kartezjusz dowiódł istnienia Boga, a ponieważ Bóg jest istotą doskonałą, to niemożliwe jest, by chciał filozofa oszukiwać lub skazać na nieustanne wątpienie. Kartezjusz stwierdza, że jest to wystarczająca gwarancja po temu, by zaufać własnemu rozumowi i zmysłom. W ten sposób "prawdomówność" Boga umożliwia człowiekowi poznanie świata.

Blaise Pascal (XVII w.) -francuski filozof, matematyk, fizyki i publicysta. Myśl przeowdnia: ,,Człowiek jest tylko trzciną, najwiekszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą.'' Poglądy: Pogląd na ludzką egzystencję: człowiek jest z natury swej bytem wyjątkowo kruchym, zagubionym w nieskończoności. Jego jedyną siłą jest rozum, a nadzieją Bóg. tzw. ,,zakład Pascala''- w jego myśl: wierząc w istnienie Boga, ryzykujemy niewiele, bo tylko jedno doczesne życie. Jeśli okaże się, iż mamy rację, to zyskamy wieczne istnienie i szczęście. Należy więc żyć jakby Bóg istniał, bo jest to założenie bardziej opłacalne! Dwa najbardziej znane dzieła Pascala: ,,Prawincjałki'' i ,,Myśli''.

Filozofia epoki- Światopogląd epoki

Hiperbola- figura retoryczna polegająca na wyolbrzymianiu. Inwersja- szyk przestawny(odwrócenie wyrazów w zdaniu). Koncept- to wyszukany pomysł na utwór, który ma zadziwić, zaskoczyć, zaszokować czytelnika. Marinizm- nurt barokowej poezji dworskiej (cechy: wirtuozeria formalna, dworska estetyka, częsty temat o miłości zmysłowa występująca w towarzystwie śmierci.) Oksymoron- zestawienie wyrazów wzajemnie wykluczających się. Pamiętnik- prozatorska relacja przeszłych zdarzeń, których autor był uczestnikiem. Paradoks- efektowne i zaskakujące sformułowanie, zawierające przeważnie jakąś sprzeczność. Peryfraza (omówienie) - polega na zastąpieniu wyrazu- często metaforycznym- opisem tego co się pod nim kryje. Retoryka (oratorstwo) - sztuka skutecznego przemawiania bądź wykładania swoich racji.

Alegoria-motyw (lub motywy) w dziele mające znaczenie przenośne, jednak przypisane na stałe, tłumaczone jednoznacznie (alegoria to ,,jednoznaczny symbol”) Anafora- środek artystyczny organizujący strukturę wiersza, obejmujący powtórzenie tego samego wyrazu na początku wersów. Antyteza-zestawienie dwóch przeciwnych znaczeniowo zdań, pojęć lub obrazów. Epigona-powtórzenie tego samego wyrazu na końcu kolejnych wersów. Gawęda- gatunek epickiej prozy, związany z literaturą szlachecką, opowiada o przygodach i przeżyciach bohatera, a wszystko to jest wzbogacone dużą ilością ciekawostek i dygresji.

Pojęcia związane z epoką

Giambattista Marino

Moilere (wł. Jest Baptiste Poquelin) -Francuski komediopisarz, aktor, dyrektor teatru -Uznawany za twórcę klasycznej komedii nowożytnej -Premiery jego sztuk demaskujących przywary francuskiego XV||- wiecznego społeczeństwa kończyły się zwykle skandalem -W ponad 30 komediach, jakie stworzył przedstawił różnorodne wariacje typów ludzkich wraz z zasobem wad i zalet immanentnych dla całego gatunku ludzkiego -Wybrane: ,,Świętoszek”, ,,Skąpiec”, ,,Mieszczanin szlachcicem”, ,,Szkoła żon”

Wybrani twórcy europejscy

-Włoski poeta i teoretyk literatury -Prekursor nurtu w poezji zwanego marianizmem: zaciekawienie, zaskoczenie czy zaszokowanie odbiorcy -Jego utwory cechowało bogactwo formy -Głównym dziełem Marino jest poemat mitologiczny pisany oktawą pt.,,Adobis”.

Daniel Naborowski (XVI-XVII w.) -Twórca, wszechstronnie wykształcony tłumacz, uczony m.in. przez słynnego Galileusza. -Jako dyplomata często podróżował. -Jeden z prekursorów polskiego baroku reprezentował nurt poezji dworskiej. -W swych pełnych wirtuozerii utworach podejmował głównie temat przemijania.

Wybrani twórcy polscy

Jan Andrzej Morsztyn (XV|| w.) -Polski dworzanin i dyplomata, sekretarz króla Jana Kazimierza, oskarżony o zdradę stanu zbiegł do Francji. -Pisał wiersze ,,do szuflady”, bawiąc się w nich modnymi wzorami literackimi. Jego priorytetem było zadziwienia odbiorcy nieprzeciętnym konceptem lub wyrafinowaną metaforą. -Jego dzieła zebrano i wydani po jego śmierci w dwóch tomach: ,,Kanikuła albo Psia gwiazda” i ,,Lutnia.”

Wacław Potocki (XV|| w.) -Szlachcic, arianin, wiejski gospodarz, udzielający się w życiu publicznym. -Tworzył utwory dydaktyczne, gdzie ostro krytykował niektóre z cech sarmatyzmu (jak np.:anarchię, ksenofobię, nietolerancję, czy fanatyzm religijny) -Opowiadał się za wzmocnieniem władzy królewskiej. -Dzieła: epos ,,Transakcja wojny chocimskiej” oraz tomy: ,,Ogród, ale nie plewiony” i ,,Moralia albo rzeczy do obyczajów nauki i przestróg.”

Jan Chryzostom Pasel (XV||-XV||| w.) -Szlachcic, gawędziarz. -Przykład modelowego Sarmaty: walczył pod komendą Stefana Czarneckiego m.in. przeciw Szwedom. -Swoje wspomnienia zawieruchę podkoloryzowane przygody spisał w ,,Pamiętnikach”, dzięki którym przeszedł do historii polskiej literatury. -Po tym jak osiadł na stałe na wsi, często popadł w konflikty z sąsiadami, wreszcie skazany został banicję.

Jan Andrzej Morsztyn -,,Do trupa” Klasyczny przykład marinizmu (wiersz oparty o koncept). Niecodzienny jest już wybór adresata- nieboszczyka. Dwie pierwsze strofy porównują sytuację zakochanego do sytuacji człowieka martwego, w następnych podmiot liryczny stwierdza, że zmarły ma jednak lepiej, gdyż już nic nie czuje.

Wybrane lektury Wacław Potocki (XV|| w.) -Szlachcic, arianin, wiejski gospodarz, udzielający się w życiu publicznym. -Tworzył utwory dydaktyczne, gdzie ostro krytykował niektóre z cech sarmatyzmu (jak np.:anarchię, ksenofobię, nietolerancję, czy fanatyzm religijny) -Opowiadał się za wzmocnieniem władzy królewskiej. -Dzieła: epos ,,Transakcja wojny chocimskiej” oraz tomy: ,,Ogród, ale nie plewiony” i ,,Moralia albo rzeczy do obyczajów nauki i przestróg.”

-,,Niestatek” Utwór zbudowany na zasadzie kontrastu. Pod. I. Żali się, że z różnych rzeczy na świecie wierność kobiety należy do tych najbardziej wątpliwych. Strukturę wiersza organizuje anafora: Prędzej kto wiatr w wór zamknie, prędzej i promieni Słonecznych drobne kąski weźmie do kieszeni, Prędzej morze burzliwe groźbą uspokoi, Prędzej zamknie w garść świat ten, tak wielki, jak stoi, (…) Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa, Niżli będzie stateczną która białogłowa.

Natalia Borysiewicz, Ada Bilińska 3LDG

DzIĘKUJEMY ZA UWAGĘ!