Wypowiedź ustna Pan Tadeusz

Część I

Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812

Opracowała Radosława Górska

Pula zadań jawnych

Jak przygotować wypowiedź na maturę ustną?

Matura 2023

Autorka

Życzę Ci powodzenia i satysfakcji

ograniczę do zaproponowania Ci: analizy tematu, wypunktowania treści z lektury, które, moim zdaniem, należy uwzględnić, podpowiedzi, z jakich kontekstów możesz skorzystać i gdzie szukać wiadomości dodatkowych. Ostatni temat opracuj sam, sama. Kolejność tematów będzie uzależniona od stopnia trudności, a nie kolejności w spisie CKE. Zaczynam od lektur, które znasz ze szkoły podstawowej, ponieważ będą one również obowiązywały na egzaminie maturalnym. Dzięki temu możesz zacząć pracę już w pierwszej klasie. Ważne jest, abyś zachował, zachowała jej efekty, ponieważ w ostatnim roku możesz nie zdążyć wszystkiego ponownie opracować. Mam nadzieję, że takich jak to opracowań powstanie więcej, dlatego bardzo mi zależy na Twoich uwagach, pytaniach, sugestiach.

Drogi Czytelniku, Droga Czytelniczko, oddaję w Twoje ręce pierwsze opracowanie przeznaczone przede wszystkim dla uczniów. Chcę Wam pomóc w przygotowaniach do matury według formuły Matura 2023. Moim zamiarem jest przedstawienie możliwego sposobu pracy nad zagadnieniami egzaminacyjnymi z puli zadań jawnychna ustny egzamin maturalny 2023 ogłoszonych przez Centralną Komisję Egzaminacyjną. Nie znajdziesz tu gotowej wypowiedzi, ale sugestie, jak można opracować każdy temat. Dziesięć tematów z Pana Tadeusza podzieliłam na trzy grupy: pierwsza dotyczy epopei zrodzonej z tęsknoty za ojczyzną, druga opisowości poematu, trzecia zaś charakterystyki bohaterów. W każdej grupie jeden temat omówię dokładnie, prowadząc Cię od analizy tematu przez dobór treści i możliwych kontekstów lektury do konspektu wypowiedzi. Materiał do drugiego (i trzeciego w pierwszej grupie)

Tematy na maturę ustną 2023 opracowane przez CKE dotyczące Pana Tadeusza

1. Funkcje obrazów przyrody w utworach literackich. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst. 2. Obraz dworu szlacheckiego w literaturze. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst. 3. Znaczenie kraju dzieciństwa dla człowieka. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

4. Motyw tęsknoty za ojczyzną. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst. 5. Zwyczaje i obyczaje szlacheckie w kulturze polskiej. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst. 6. Rola tradycji patriotycznych. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

7. Literackie portrety polskiej szlachty. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst. 8. Czy szlachetnymi uczynkami można odkupić ciężką winę? Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst. 9. Motyw przemiany bohatera. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Grupa trzecia - tematy wokół postaci Pana Tadeusza: Temat 7 - szczegółowe opracowanie; temat 9 - sugestie i wskazówki, temat 8 - temat do samodzielnego opracowania.

Grupa druga - tematy wokół opisowości Pana Tadeusza: Temat 5 - szczegółowe opracowanie; temat 1 - sugestie i wskazówki, temat 2 - temat do samodzielnego opracowania.

Grupa pierwsza - tematy wokół genezy Pana Tadeusza, roli tęsknoty w powstaniu dzieła: Temat 10 - szczegółowe opracowanie; tematy 3, 6 - sugestie i wskazówki, temat 4 - temat do samodzielnego opracowania.

Wyodrębnione grupy tematów i sposób ich omówienia w opracowaniu

10. Emigracja jako doświadczenie Polaków. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Grupa pierwsza

Zawsze zaczynamy od analizy problemu. Twoim zadaniem jest omówienie emigracji jako doświadczenia Polaków, musisz więc zastanowić się, czym jest emigracja i jakie są jej powody, dlaczego uchodźstwo było zbiorowym doświadczeniem współczesnych Adamowi Mickiewiczowi, w jaki sposób przeżywali oni rozłąkę z krajem. Przy tym temacie nie obejdzie się bez historii: musisz przypomnieć wiadomości o okresie napoleońskim w Europie i nadziejach Polaków na odzyskanie niepodległości, powstaniu listopadowym i represjach po klęsce; informacje o Wielkiej Emigracji. Najważniejsze konteksty historyczny i biograficzny.

Wiadomości dodatkowe, które ułatwiają zrozumienie problemu lub odwołanie do innego utworu literackiego, tekstu kultury itp.

Lektura, do której musisz się odwołać

Problem do omówienia

Do szczegółowego opracowania wybrałam temat:

10. Emigracja jako doświadczenie Polaków. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Kontekst historycznoliteracki: - charakterystyka literatury emigracyjnej po 1831 roku.

.Konteksty literackie: - utwory Adama Mickiewicza mówiące o uczuciach emigranta, np. Gdy tu mój trup - utwory innego romantyka o doświadczeniach emigranta np. Julisz Słowacki, Hymn o zachodzie słońca czy Cyprian Norwid, Moja piosnka II; - utwory z innych epok mówiące o doświadczeniu emigracji, np. Henryk Sienkiewicz, Latarnik albo Sławomir Mrożek, Emigranci;

Wobec tego trzeba się zastanowić, jakie konteksty mogą się przydać.

W wypowiedzi masz odwołać się do jednego kontekstu.

W takim razie musisz przypomnieć sobie:

Zagadnienie masz omówić na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza.

• Inwokację;
• Epilog:
• poszukać w epopei fragmentów lirycznych wyznań podmiotu mówiącego;
• dobrze byłoby obejrzeć film w reż. Andrzeja Wajdy i zwrócić uwagę na postać narratora - Adama Mickiewicza

Poćwicz analizę

Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie: Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie. Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem! Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem (Gdy od płaczącej matki, pod Twoją opiekę Ofiarowany, martwą podniosłem powiekę; I zaraz mogłem pieszo, do Twych świątyń progu Iść za wrócone życie podziękować Bogu), Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono. Tymczasem przenoś moją duszę utęsknioną Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych, Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych; Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem, Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem; Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała, Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała, A wszystko przepasane jakby wstęgą, miedzą Zieloną, na niej z rzadka ciche grusze siedzą.

- epoka napoleońska i związane z nią nadzieje Polaków - emigrantów po powstaniu kościuszkowskim; - klęska powstania listopadowego i Wielka Emigracja.

Kontekst historyczny:

- losy Adama Mickiewicza w latach 1823 -1855; - geneza Pana Tadeusza;

Kontekst biograficzny:

Przypomnijmy Inwokację

Masz prawo wybrać dowolny kontekst, jednak wydaje mi się, że aby zrozumieć problem, trzeba chociaż ogólnie przypomnieć fakty historyczne.

odwaga załamuje ręce

w grobie złożona

dzwon z cmentarza

wygnanie

walka

twórczość

wol ność

sława

Grono przyja ciół

kraj lat dziecinnych

niepro szeni Goście

Męka

swary

cierpienie

Tekst

Na podstawie analizy Epilogu uporządkuj doświadczenia emigracyjne Polaków

nowoczesna

Wolna

demokratyczna

Polska przyszłości

baśniowy

zżyty

Bliski

Własny

Na łonie przyrody

święty i czysty

Kraj lat dziecinnych

O jakiej Polsce przyszłości marzą emigranci? Szukając odpowiedzi na pytanie weź pod uwagę zakończenie poematu.

Do każdej wyeksponowanej cechy ojczyzny poszukaj przykładów w Panu Tadeuszu.

Przeczytaj uważnie fragment Epilogu i na jego podstawie ustal, jakie cechy kraju lat dziecinnych podkreśla Mickiewicz

Jaki obraz ojczyzny wyłania się z epopei i jak jest on związany z doświadczeniami emigracyjnymi Polaków?

Więcej

apostrofy

Najpiękniejsze wspomnienie podmiotu lirycznego. Aby zrozumieć, dlaczego ta wiosna była tak wyjątkowa, trzeba odwołać się do kontekstu historycznego. W roku 1812 Napoleon Bobaparte ruszył na Rosję. Polacy wiązali z tą kampanią nadzieje na odzyskanie niepodległości. Warto również wiedzieć, że Adam Mickiewicz obserwował przemarsz wojsk napoleońskich na Litwie (kontekst biograficzny).

Wiosna 1812 roku

Urodzony w niewoli, okuty w powiciu, Ja tylko jedną taką wiosnę miałem w życiu.

WYZNANIE

piękna maro senna!

APOSTROFA

kwitnącaludźmi błyszcząca Obfita we zdarzenia nadzieją brzemienna!

EPITETY

O wiosno!Pamiętna wiosno wojny wiosno urodzaju!

Zwróć uwagę, z jaką miłością mówi o drzewach, które stają się symbolem całej ojczyzny. Wdzięczność dla nich motywowana jest doświadczeniami wczesnej młodości spędzonej w kraju, do którego wrócić można tylko za wolą Nieba.

Mnie się zdało, Że tam nad głową morze wiszące szalało.

ileż w waszej ciszy Upolowałem dumań,

Wy, koło których niegdyś pełzałem jak dziecię

jeśli Niebo zdarzy, Bym wrócił was oglądać,

Ja ileż wam winienem, o domowe drzewa!

przyjaciele starzy

Drzewa moje ojczyste!

Fragmenty poematu, w których mamy do czynienia z odautorskim podmiotem lirycznym.

Inne utwory: c. K. Norwid, Moja piosnka II H. Sienkiewicz, Latarnik, S. Mrożek, Emigranci

Wróć

Więcej

2. Utwór innego romantycznego Juliusz Słowacki, Hymn o zachodzie słońca Utwór jest skargą polskiego emigranta, który otwiera przed Bogiem głąb serca. Doskwiera mu nostalgia, nie umie się cieszyć przepięknym obrazem, który roztacza przed nim Bóg. Wie, że nie wróci do ojczyzny i cierpi z tego powodu. Najbardziej ubolewa nad tym, że jego prochy zostaną gdzieś w świecie, zazdrości przodkom, że są pochowani w ojczystej ziemi.

Więcej

Za tą przestrzenią podmiot liryczny ogromnie tęskni i choć nie utoższamia jej z konkretnym miejscem, można przypuszczać, że chodzi o klraj lat dziecinnych z Pana Tadeusza.

1. Utwór Adama Mickiewicza O trudnych doświadczeniach emigracyjnych pisze Adam Mickiewicz w jednym z liryków lozańskich pod tytułem Gdy tu mój trup. W utworze poeta przeciwstawia sobie dwa stany psychiczne i dwie przestrzenie. Tu funkcjonuje, cierpi i rozpacza trup niezdolny do prawdziwego życia. Przestrzeń tę można rozumieć jako kraje na obczyźnie. Jedynie w Ojczyźnie myśli, wśród bliskich, kochanych i rozumianych, gdzie miedzy drzewami miga biała sukienka można naprawdę żyć.

Konteksty literackie

Do swojej wypowiedzi wybierasz jeden kontekst. Należy go wykorzystać funkcjonalnie, czyli informacje muszą być powiązane z omawianym problemem. Pogłębienie kontekstu, wykorzystyanie go do interpretacji utworu podniesie wartość Twojej wypowiedzi, ale nie jest niezbędne.

Omówmy możliwe konteksty.

Adam Mickiewicz (1798-1855) to czołowy przedstawiciel polskiego romantyzmu. Nie tylko jego twórczość, ale i jego życie jest ściśle powiązane z przemianami, jakie następowały w tej epoce. Polski romantyzm liczymy od wydania przez niego I tomu poezji, Poeta stał się także wzorem wieszcza, narodowego przywódcy w walce o wolność ojczyzny. W 1823 roku za działalność patriotyczną został skazany na osiedlenie się w głębi Rosji i nie miał już nigdy powrócić na Litwę. W 1829 roku poeta uciekł na Zachód, zamykając sobie drogę powrotną. Następne 25 lat spędził na obczyźnie, najpierw w Niemczech i Włoszech, później we Francji i Szwajcarii. Adam Mickiewicz jest chyba najsłynniejszym polskim tułaczem i duchowym przywódcą wszystkich emigrantów. Na wieść o wojnie rosyjsko-tureckiej wyjechał do Konstantynopola, by tam stworzyć Legion Polski. 26 listopada 1855 roku Adam Mickiewicz zmarł w Turcji.

Pierwsze pokolenie polskich romantyków to ludzie urodzeni na przełomie osiemnastego i dziewiętnastego wieku. Urodzeni w zniewolonym kraju, po III rozbiorze Polski. To ludzie, dla których wolność była największym marzeniem i celem życia. W dzieciństwie przeżyli powstanie Księstwa Warszawskiego (1807) pod protektoratem Napoleona I. Dlatego to cesarz Francuzów stał się ich bożyszczem, z nim wiązali swoje nadzieje. Niestety, płonne. Żarliwy patriotyzm doprowadził do wybuchu powstania listopadowego (1830-1831), które stało się doświadczeniem pokoleniowym. Po klęsce insurerekcji carat rozpoczął dotkliwe represje. Wielu Polaków straciło majątki, wielu musiało emigrować. To uchodźstwo nosi w historii miano Wielkiej Emigracji. Wielkiej nie tylko ze względu na liczbę uciekinierów, ale też ze względu na osiągnięcia polityczno- kulturowe. Na obczyźnie znależli się nie tylko ważni politycy, dowódcy wojskowi, dygnitarze, ale też najwybitniejsi poeci romantyczni: Adam Mickiewicz, Julusz Słowacki, Cyprian Norwid, Zygmunt Krasiński, a także genialny muzyk Fryderyk Szopen.

Kontekst historyczny

Kontekst biograficzny

Filmy: Pan Tadeusz - geneza utworu Wielka Emigracja Pan Tadeusz - pełen tytuł utworu

Konteksty Pana Tadeusza

Jego szczątki najpierw przewieziono do Paryża i pochowano na Cmentarzu Les Champeaux w Montmorency, czyli na największej polskiej nekropolii we Francji, a później wróciły do kraju i spoczęły na Wawelu.

Wróć

Wielka Emigracja to również wielka polska literatura pełniąca bardzo doniosłą funkcję w jednoczeniu całego środowiska oraz podtrzymywaniu nadziei na powrót do niepodległej Polski. Szczególne znaczenie miało tu dzieło Mickiewicza „Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego”, ponieważ poeta dowartościował w nim status emigranta jako pielgrzyma, który ma określony cel, a jego poświęcenie nie idzie na marne. Oczywiście niezmiernie istotnym utworem dla środowiska paryskiego był również „Pan Tadeusz” pisany „ku pokrzepieniu serc”. To właśnie wśród emigrantów narodziła się koncepcja wieszcza narodowego, jako poety-przewodnika Polaków.

Kontekst historycznoliteracki

Niekwestionowaną pozycję w tym względzie miał oczywiście Mickiewicz, potem zaś Słowacki. Za trzeciego wieszcza długo uważano Józefa Bohdana Zaleskiego, twórcę budującego mit Kresów. Potem natomiast jego pozycja została zachwiana przez Zygmunta Krasińskiego.

1. Wielka Emigracja 2. Pan Tadeusz jako epopeja zrodzona z miłości i tęsknoty 3. Geneza Pana Tadeusza w świetle Inwokacji i Epilogu. 4. Obraz Polski dawnej, marzenie o demokratycznej ojczyźnie. 5. Podmiot liryczny w epopei - stęskniony emigrant. 6. Wnioski.

Plan wypowiedzi:

Nasza narodowa epopeja jest zrodzona z ogromnej miłości do kraju i nieutulonej tęsknoty emigrantów. Znajdziemy w niej wyidealizowane wspomnienie dawnej Polski, marzenie o demokratycznej, odrodzonej ojczyźnie i zapis doświadczeń emigracyjnych polskich pielgrzymów.

Wniosek uogólniający na zakończenie:

1. Przeżyciem pokoleniowym pierwszych romantyków było powstanie listopadowe. W wyniku jego klęski wielu Polaków musiało emigrować.
2. Emigracja okazała się niezwykle trudnym doświadczeniem. Polacy wszędzie czuli się wyobcowani, przyjmowani niechętnie, przeżywali nostalgię, prowadzili zaciekłe spory. Odrobinę radości dawały spotkania z przyjaciółmi i wspominanie kraju lat dziecinnych.
3. Na emigracji powstają najwybitniejsze dzieła polskiego romantyzmu, w tym Pan Tadeusz, którego akcja została przeniesiona w lata 1811 i 1812, czyli w czas najszczęśliwszy, pełen nadziei na wolność odchodzącej w przeszłość Polski szlacheckiej.
4. Na kartach epopei znajdziemy nie tylko barwny obraz Soplicowa i okolic, ale także przejmujące wyznania stęsknionego emigranta, który w partiach lirycznych mówi w pierwszej osobie.

Pora na rekapitulację materiału:

https://rcin.org.pl/Content/68092/WA248_85165_P-I-30_mitosek-mickiewicz_o.pdf

https://journals.pan.pl/Content/120139/PDF/2020-06-RL-01-Speicyte.pdf

https://ostatnidzwonek.pl/pan-tadeusz/a-187.html

https://muzeumpanatadeusza.ossolineum.pl/pan-tadeusz-konteksty/#Wielka%20Emigracja

https://www.na6.pl/polski/motyw_emigracji_w_literaturze

https://eszkola.pl/jezyk-polski/kultura-na-wielkiej-emigracji-1035.html?strona=2

Żródła

Skontaktuj się ze mną, podziel się swoimi spostrzeżeniami:

Dziękuję za uwagę.