Mendel Gdański

"Mendel Gdański"

DLACZEGO POZYTYWISCI POSTULOWALI TOLERANCJĘ WOBEC NARODU ŻYDOWSKIEGO?

• Żydzi stanowią znaczną część ludności (np. 30% mieszkańców Warszawy w 1865 r)
• Polacy mogą skorzystać z zalet Żydów (oszczędność, zapobiegliwość, przedsiębiorczość), co wpłynie na rozwój kraju
• Żydzi mogą wzmocnić siłę narodu w walce przeciw zaborcom.

SPOSOBY NA POPRAWĘ SYTUACJI ZYDÓW W POLSCE:

• EMANCYPACJA,

czyli nadanie im takich samych praw, jakie mają Polacy W 1861 dopuszczono Żydów do udziału w wyborach do rad powiatowych i miejskich. Od1862 wolno im było nabywać nieruchomości i wykonywać zawody dotąd zakazane (np. lekarz)

• ASYMILACJA, czyli integracja narodowa i kulturowa Żydów

z ludnością polską Zwolennicy tego postulatu domagali się, by społeczność żydowska odrzuciła tradycyjny strój , zwyczaje, mowę, zachowując tylko odrębność wyznania.

DLACZEGO TRUDNO BYŁO ZREALIZOWAĆ POSTULATY POZYTYWISTÓW?

• Migracje ludności żydowskiej do miast zaostrzały konkurencję na rynku pracy,

co powodowało napięcia między Polakami a Żydami,

• Niechęć Polaków była spowodowana inny językiem, strojem, zachowaniem (stereotyp Żyda, jako kogoś, kto jest wrogi religii chrześcijańskiej),
• Zawiść budziły sukcesy finansowe

i naukowe Żydów

Nieznajomość nasza Żydów jest faktem zdumiewającym E.Orzeszkowa

Co to jest?

bar micwa Ceremonia religijna obchodzona po ukończeniu przez chłopca 13 lat i 1 dnia – od tej pory uważany jest za pełnoletniego.

brit mila (in. obrzezanie) Zabieg polegający na usunięciu napletka noworodkowi w 8 dniu po narodzeniu; jest to symbol przymierza miedz Bogiem a Abrahamem

Chanuka (in. święto świeczek) Ośmiodniowe radosne święto, podczas którego się nie pości, a dzieciom daje prezenty; wiąże się z nim zwyczaj zapalania w ciagu 8 dni kolejnych świec

Jarmułka

Noszona przez mężczyzn mała plaska czapeczka, nakrywająca czubek głowy; ma przypominać o obecności Boga (dosłownie nazwa oznacza „lęk przed królem”)

Macewa

Rodzaj nagrobka utworzonego z prostokątnej, pionowo ustawionej płyty

rabbi / rabin

Żydowski nauczyciel, uczony, cieszący się poważaniem, będący autorytetem religijnym

synagoga

Świątynia, miejsce nauki i modlitwy, budowane w najwyższym punkcie miasta, by górowało nad pozostałą zabudową

szabat

Dzień odpoczynku, w czasie którego zabroniona jest wszelka praca (od piątkowego do sobotniego wieczoru)

Talmud

Zbiór religijno prawnych przepisów judaizmu, uzupełniający Biblię

tałes

Szal modlitewny

Tora

Inaczej Pięcioksiąg – pięć pierwszych ksiąg ST

Mendel Gdański

Elementy kultury żydowskiej w „Mendlu Gdańskim”

W piątek przed wieczorem scena się odmienia (...) świecznik oświeca izbę uroczyście, świątecznie(...). Stary Mendel ma na sobie wytarty już nieco, ale jeszcze piękny żupan czarny (...) siwe jego włosy pokrywa jarmułka (...) sięga po zwinięty tałes i modlitewnik. W chwilę potem rozlega się wargowy, brzęczący śpiew modlitewny starego Żyda (...) zamyka modlitewnik i błogosławieństwem rozpoczyna szabasową ucztę

Autor

Maria Konopnicka

Wrogie nastroje Polaków wobec Żydów znalazły ujście w antyżydowskich wystąpieniach, takich jak pogrom warszawski z 1881, który stał się inspiracją do napisania utworu.

Rodzaj i gatunek

EPIKA

NOWELA

S.

TREŚĆ

PODRĘCZNIK s. 75 - 86

BOHATER

BOHATER

1. Jaki zawód wykonuje Mendel? 2. Kto i w jakiej sprawie przychodzi do Mendla? Jakie przysługi wykonuje Mendel dla sąsiadów? 3. Jaka atmosfera panuje wśród mieszkańców? 3. Czego Mendel uczy wnuka?

Tolerancja religijna w „Mendlu Gdańskim”

W tej chwili przechodził tamtędy stary proboszcz, a spojrzawszy przelotnie w okno i widząc modlącego się Żyda (...) uchylił kapelusza. Scena była niema, ale nad wyraz wymowna.

Rozmowa Mendla z zegarmistrzem

Argumenty Mendla:

Żydów? Jakich Żydów? Jeśli tych, co uni złodzieje są, co uni ludzi krzywdzą, co uni po drogach zabójstwa robią, co uni z tego biednego skórę ciągną, nu, to czemu nie? Ja sam pójdę ich bić! Nie pochodzenie, ale charakter człowieka powinien być kluczem do jego oceny.

Albo może pan dobrodziej myśli, że jak ta cegła z dachu leci, to una Żyda ominie, bo un obcy? Żyd jest takim samym człowiekiem, jak Polak. Pan dobrodziej myśli, że Żydki chytre są? To się pan dobrodziej myli. Żydom nie zależy tylko na pieniądzach, nie można się kierować stereotypem.

Argumenty zegarmistrza:

Przecie ta jedlina i ta brzezina to nasze, w naszym lesie, z naszego gruntu wyrosła! Polacy są pełnoprawnymi właścicielami tej ziemi. Żyd zawsze Żydem! Stereotypy są prawdą.

Gada się tak i owak, ale każdy Żyd, byle pieniądze miał... Żydom zależy na pieniądzach, są chciwi. Was, Zydów, lęgnie się, jak tej szarańczy, a zawsze to żywioł cudzy Żydów jest za dużo.

Cudzoziemcy są nieprzyjaźni

STEREOTYP UPRZEDZENIE DYSKRYMINACJA

więc ich nie lubię

i gorzej traktuję

Pan dobrodziej się myli (...). Ludzie tego nie powiadają. To powiada wódka, to powiada szynk, to powiada złość i głupota (...)

Nu, co un jest ten Kubuś Gdański? (...) Nu, on uczeń jest (...) a jak un rozum będzie miał, to un będzie wiedział takich rzeczy, jakich ja nie wiem i pan dobrodziej nie wie. Un moze i to będzie wiedział, że wszyscy ludzie dzieci są jednego Ojca i co wszyscy ludzie kochać się mają jak te bracia.

Rodzaje argumentów

s.

Zapamiętaj ten fragment noweli, gdybyś na maturze miał/a poruszyć temat:

• rodzajów argumentów,
• zasad dyskutowania,
• Aktu komunikacji językowej.

Warto go zestawić z rozmową Kordiana z Prezesem.

Wystąpieni antysemickie

Uzupełnij: - kim są napastnicy?

Nazwij środki stylistyczne zastosowane do opisu tłumu, każdy zilustruj odpowiednim cytatem.

Uzupełnij: - kim są obrońcy Mendla?

KONKLUZJA

Przestrzeń bezpieczna

Przestrzeń wroga

oprac. Justyna Dudzik