Want to create interactive content? It’s easy in Genially!

Get started free

TP Latin

lysiane.delanaye

Created on September 18, 2021

Start designing with a free template

Discover more than 1500 professional designs like these:

Visual Presentation

Terrazzo Presentation

Colorful Presentation

Modular Structure Presentation

Chromatic Presentation

City Presentation

News Presentation

Transcript

Université catholique de Louvain

Séances d'exercices

LFIAL1181

Lysiane Delanaye Année académique 2021-2022

Objectifs

  • Travailler à la "lecture cursive" d'extraits choisis de l'auteur, c'est-à-dire de les traduire et de les analyser avec précision, du point de vue morphologique et syntaxique
  • Se préparer aux cours LGLOR1142 - Grammaire de base du latin - et LGLOR1143 - Langue latine I, donnés au second quadrimestre

Examen

Ces séances compteront pour 40% de votre cote finale :

  • Évaluation continue
    • Présence
    • Participation
  • Évaluation écrite
    • Grammaire
    • Traduction
    • Vendredi 17/12

Préparation des séances

  • Extraits : Cic., De imperio Cn. Pompei, 1-26
  • Préparation du texte pour chaque séance
  • Outils
    • Grammaires
      • M. de Give, Grammaire latine
      • A. Ernout et F. Thomas, Syntaxe latine
    • Dictionnaires
      • F. Gaffiot, Dictionnaire latin-français
      • En ligne ici

Calendrier

Séance 1 Séance 2 Séance 3 Séance 4 Séance 5 Séance 6 Examen

24/09 08/10 22/10 05/11 19/11 30/11 17/12

LECL 81 LECL 81 MORE 78 LECL 81 LECL 81 c. 228 LECL 81

14h-16h 14h-16h 14h-16h 14h-16h 14h-16h 14h-16h 14h-16h

Contact

lysiane.delanaye@uclouvain.be

d.244 [Bâtiment Erasme] (lundi - mercredi - vendredi)

Séance 3

Grammaire

Séance 1

Séance 6

Texte

Séance 4

Sommaire

Vocabulaire

Séance 2

Séance 5

Séance 1 - 24/09

Séance 1 - 24/09

I. Repères chronologiques

II. Structure du texte

III. Texte

Séance 1 - 24/09

I. Repères chronologiques

  • Guerres Mithridatiques
    • 1ère guerre : 89-84 av.
    • 2ème "guerre" : 83-81 av.
    • 3ème guerre : 74-63 av.
  • Discours prononcé en 66 av.
  • But : confier à Pompée le commandement de la guerre contre Mithridate

Séance 1 - 24/09

II. Structure du texte

Exordium (1-3)Narratio (4-5)Tractatio (6-68)- Divisio (6)- Confirmatio (7-50)- Refutatio (51-68)Peroratio (69-71)

Séance 1 - 24/09

III. Texte

M. Tulli Ciceronis de imperio Cn. Pompei ad Quirites oratio

Séance 1 - 24/09

Séance 1 - 24/09

I. (1) Quamquam mihi semper frequens conspectus uester multo iucundissimus, hic autem locus ad agendum amplissimus, ad dicendum ornatissimus est uisus, Quirites, tamen hoc aditu laudis, qui semper optimo cuique maxime patuit non mea me uoluntas adhuc sed uitae meae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt.

Séance 1 - 24/09

Structure de la phrase ?

I. (1) Quamquam mihi semper frequens conspectus uester multo iucundissimus, hic autem locus ad agendum amplissimus, ad dicendum ornatissimus est uisus, Quirites, tamen hoc aditu laudis, qui semper optimo cuique maxime patuit non mea me uoluntas adhuc sed uitae meae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt.

Séance 1 - 24/09

Point de grammaire : Gérondif - Adjectif verbal

Séance 1 - 24/09

1. Gérondif

  • Substantif verbal
  • Cas possibles
    • Génitif
    • Accusatif
    • Datif (rare)
    • Ablatif

Séance 1 - 24/09

1.1. Gérondif au Génitif

  • -ndi
  • Complément du nom
Ars vivendi
  • Complément de l'adjectif
Peritus dicendi
  • En dépendance des postpositions causa /gratia (but)
Praedandi causa
  • À la suite de certaines tournures
Tempus est, finem facere, initium facere, consilium capere

Séance 1 - 24/09

1.2. Gérondif à l'Accusatif

  • -ndum
  • Seulement avec prép.
  • Le plus souvent : Ad + Acc (but)

ad cogitandum ad beate vivendum

Séance 1 - 24/09

1.3. Gérondif au Datif

  • -ndo
  • Rare
  • Après des verbes ou adjectifs demandant le datif

Adesse : Scribendo adfuisti (Cic., Ad Fam., 15, 6, 2)Vous avez été présents à la rédaction (de l'acte).

Séance 1 - 24/09

1.4. Gérondif à l'Ablatif

  • -ndo
  • Seul (complément de moyen)
Legendo doctus eris
  • Après préposition (in, de, ab, ex)
Virtutes cernuntur in agendo (Cic., Or., 25)

Séance 1 - 24/09

1.5. Gérondif et complément d'objet direct

Trois règles1. Au G et à l'Abl non prép., le gérondif peut être suivi d'un objet direct. => Gérondif ou adjectif verbalSum cupidus te audiendi (Cic., De or., 2, 16)Iniurias ferendo (Cic., Div. in Caec., 60)Tempus est consilium capiendi // consilii capiendiLegendo litteras Ciceronis // Legendis literris Ciceronis

Séance 1 - 24/09

1.5. Gérondif et complément d'objet direct

Trois règles2. Au D et avec prép., le gérondif ne peut pas être suivi d'un objet direct. => adjectif verbal obligatoirement Par oneri sustinendo In amicis eligendis

Séance 1 - 24/09

1.5. Gérondif et complément d'objet direct

Trois règles3. SAUF SI l'objet direct est un pronom neutre ou un adjectif substantivé au nt pl : en ce cas, il peut suivre toute forme de gérondif.In narrando aliquid venuste (Cic., Or., 87)

Séance 1 - 24/09

1.5. Gérondif et complément d'objet direct

Trois règles1. Au G et à l'Abl non prép., le gérondif peut être suivi d'un objet direct. => gérondif ou adjectif verbal2. Au D et avec prép., le gérondif ne peut pas être suivi d'un objet direct. => adjectif verbal obligatoirement3. SAUF SI l'objet direct est un pronom neutre ou un adjectif substantivé au nt pl : en ce cas, il peut suivre toute forme de gérondif.

Séance 1 - 24/09

2. Adjectif verbal

  • Adjectif verbal : -ndus, -nda, -ndum
  • Avec sens passif et action à accomplir : à + infinitif
  • Fonctions
    • Adjectif verbal épithète
    • Adjectif verbal attribut (sujet ou objet direct)
    • Adjectif verbal solidaire d'un (pro)nom (= substitut du gérondif)

Séance 1 - 24/09

2.1. Adjectif verbal épithète

  • Rare
  • Avec verbes d'appréciation ou de sentiment lorsqu'ils sont utilisés avec une négation ou un adv. d'intensité
  • Proches d'adjectifs en -(b)ilis
Mirandum in modum

Séance 1 - 24/09

2.2. Adjectif verbal attribut (sujet)

  • "Adjectif verbal d'obligation"
  • Avec esse
  • Complément d'agent au datif
Amandum est. Filius amandus est. Filius patri amandus est.

Séance 1 - 24/09

2.3. Adjectif verbal attribut (objet direct)

Avec verbes de destination : "donner", "livrer", "transmettre", "envoyer", ...Populus Romanus consuli bellum gerendum dedit (Cic., Phil., 11, 18)

Séance 1 - 24/09

2.4. Adjectif verbal solidaire d'un (pro)nom

  • Variante obligatoire ou libre de l'emploi gérondif + objet direct
  • "Adjectif verbal de remplacement"
  • En solidarité avec un substantif ou un pronom :
Abstrait verbal avec complément

Séance 1 - 24/09

2.4. Adjectif verbal solidaire d'un (pro)nom

  • Variante obligatoire
    • Adjectif verbal au lieu du gérondif
    • D ou après prép.
    • SAUF SI l'objet direct est un pronom neutre ou un adjectif substantivé au nt pl
  • Variante libre
    • Adjectif verbal OU gérondif
    • G et Abl non-prép.

Séance 1 - 24/09

Nam cum antea nondum huius auctoritatem loci attingere auderem statueremque nihil huc nisi perfectum ingenio, elaboratum industria adferri oportere, omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putaui.

Séance 1 - 24/09

Point de grammaire : Concordance des temps (subjonctif en P2)

Contexte présent (P1) Contexte passé (P1)

Antériorité

Simultanéité

Subj. parfait Subj. plus-que-parfait

Subj. présent Subj. imparfait

Postériorité

Part. futur + Subj. prés. Part. futur + Subj. imp.

Séance 1 - 24/09

Concordance des temps (subjonctif en P2)

Séance 1 - 24/09

Nam cum antea nondum huius auctoritatem loci attingere auderem statueremque nihil huc nisi perfectum ingenio, elaboratum industria adferri oportere, omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putaui.

Séance 1 - 24/09

Point de grammaire : Concordance des temps (P2 infinitive)

Séance 1 - 24/09

Concordance des temps (P2 infinitive)

Parfait

Simultanéité

Postériorité

Présent

Futur

Antériorité

Séance 1 - 24/09

Structure de la phrase ?

Nam cum antea nondum huius auctoritatem loci attingere auderem statueremque nihil huc nisi perfectum ingenio, elaboratum industria adferri oportere, omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putaui.

Séance 1 - 24/09

Prochaine séance

  • Vendredi 8 octobre (LECL 81)
  • Préparation des §§ 2-3 au minimum

Séance 2 - 08/10

Séance 2 - 08/10

  • Résumé du paragraphe 1 ?
  • Questions ?

Séance 2 - 08/10

Séance 2 - 08/10

I. (1) Quamquam mihi semper frequens conspectus uester multo iucundissimus, hic autem locus ad agendum amplissimus, ad dicendum ornatissimus est uisus, Quirites, tamen hoc aditu laudis, qui semper optimo cuique maxime patuit non mea me uoluntas adhuc sed uitae meae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt. Nam cum antea nondum huius auctoritatem loci attingere auderem statueremque nihil huc nisi perfectum ingenio, elaboratum industria adferri oportere, omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putaui.

Séance 2 - 08/10

I. (2) Ita neque hic locus uacuus fuit umquam ab iis qui uestram causam defenderent et meus labor in priuatorum periculis caste integreque uersatus ex uestro iudicio fructum est amplissimum consecutus.

Séance 2 - 08/10

Point de grammaire : Types de P2 relative

Séance 2 - 08/10

Types de P2 relative

P2 relative déterminative

P2 relative qualificative

Type

Question ?

Quis ?

Qualis ?

Mode

Indicatif

Subjonctif

Séance 2 - 08/10

I. (2) Ita neque hic locus uacuus fuit umquam ab iis qui uestram causam defenderent et meus labor in priuatorum periculis caste integreque uersatus ex uestro iudicio fructum est amplissimum consecutus.

Séance 2 - 08/10

Nam cum propter dilationem comitiorum ter praetor primus centuriis cunctis renuntiatus sum, facile intellexi, Quirites, et quid de me iudicaretis et quid aliis praescriberetis.

Séance 2 - 08/10

Point de grammaire : P2 interrogative indirecte

Séance 2 - 08/10

P2 interrogative indirecte

  • Verbes introducteurs : savoir, chercher à savoir, faire savoir
  • Mode : subjonctif
  • Temps : concordance des temps

sciosciebam

quid egeris quid egisses

quid agas quid ageres

quid acturus sis quid acturus esses

Séance 2 - 08/10

Nam cum propter dilationem comitiorum ter praetor primus centuriis cunctis renuntiatus sum, facile intellexi, Quirites, et quid de me iudicaretis et quid aliis praescriberetis.

Séance 2 - 08/10

Nunc cum et auctoritatis in me tantum sit quantum uos honoribus mandandis esse uoluistis, et ad agendum facultatis tantum quantum homini uigilanti ex forensi usu prope cotidiana dicendi exercitatio potuit adferre, certe et, si quid auctoritatis in me est, apud eos utar qui eam mihi dederunt et, si quid in dicendo consequi possum, iis ostendam potissimum qui ei quoque rei fructum suo iudicio tribuendum esse duxerunt.

Structure de la phrase ?

Séance 2 - 08/10

Nunc cum et auctoritatis in me tantum sit quantum uos honoribus mandandis esse uoluistis, et ad agendum facultatis tantum quantum homini uigilanti ex forensi usu prope cotidiana dicendi exercitatio potuit adferre, certe et, si quid auctoritatis in me est, apud eos utar qui eam mihi dederunt et, si quid in dicendo consequi possum, iis ostendam potissimum qui ei quoque rei fructum suo iudicio tribuendum esse duxerunt.

Séance 2 - 08/10

(3) Atque illud in primis mihi laetandum iure esse uideo, quod in hac insolita mihi ex hoc loco ratione dicendi causa talis oblata est in qua oratio deesse nemini possit.

Séance 2 - 08/10

Dicendum est enim de Cn. Pompei singulari eximiaque uirtute ; huius autem orationis difficilius est exitum quam principium inuenire.

Séance 2 - 08/10

Ita mihi non tam copia quam modus in dicendo quaerendus est.

Séance 2 - 08/10

Rappel de la structure du texte

Exordium (1-3)Narratio (4-5)Tractatio (6-68)- Divisio (6)- Confirmatio (7-50)- Refutatio (51-68)Peroratio (69-71)

Séance 2 - 08/10

II. (4) Atque, ut inde oratio mea proficiscatur unde haec omnis causa ducitur, bellum graue et periculosum uestris uectigalibus ac sociis a duobus potentissimis regibus infertur, Mithridate et Tigrane, quorum alter relictus, alter lacessitus, occasionem sibi ad occupandam Asiam oblatam esse arbitratur.

Séance 2 - 08/10

Structure de la phrase ?

II. (4) Atque, ut inde oratio mea proficiscatur unde haec omnis causa ducitur, bellum graue et periculosum uestris uectigalibus ac sociis a duobus potentissimis regibus infertur, Mithridate et Tigrane, quorum alter relictus, alter lacessitus, occasionem sibi ad occupandam Asiam oblatam esse arbitratur.

Séance 2 - 08/10

Equitibus Romanis, honestissimis uiris, adferuntur ex Asia cotidie litterae quorum magnae res aguntur in uestris uectigalibus exercendis occupatae ; qui ad me pro necessitudine quae mihi est cum illo ordine, causam rei publicae periculaque rerum suarum detulerunt :

Séance 2 - 08/10

(5) Bithyniae, quae nunc uestra prouincia est, uicos exustos esse compluris ; regnum Ariobarzanis, quod finitimum est uestris uectigalibus totum esse in hostium potestate ; L. Lucullum magnis rebus gestis ab eo bello discedere ; huic qui successerit, non satis esse paratum ad tantum bellum administrandum ; unum ab omnibus sociis et ciuibus ad id bellum imperatorem deposci atque expeti, eundem hunc unum ab hostibus metui, praeterea neminem.

Séance 2 - 08/10

Prochaine séance

  • Vendredi 22 octobre
  • MORE 78 (vérifier local avant)
  • Préparation des §§ 6-7 au minimum

Séance 3 - 22/10

Séance 3 - 22/10

  • Résumé des paragraphes antérieurs ?
  • Questions ?

Séance 3 - 22/10

Séance 3 - 22/10

(2) [...] Nunc cum et auctoritatis in me tantum sit quantum vos honoribus mandandis esse voluistis [...]

Séance 3 - 22/10

Séance 3 - 22/10

(4) [...] bellum graue et periculosum uestris uectigalibus atque sociis a duobus potentissimis regibus infertur [...]

Séance 3 - 22/10

Equitibus Romanis, honestissimis uiris, adferuntur ex Asia cotidie litterae quorum magnae res aguntur in uestris uectigalibus exercendis occupatae ; qui ad me pro necessitudine quae mihi est cum illo ordine, causam rei publicae periculaque rerum suarum detulerunt :

Séance 3 - 22/10

(5) Bithyniae, quae nunc uestra prouincia est, uicos exustos esse compluris ; regnum Ariobarzanis, quod finitimum est uestris uectigalibus totum esse in hostium potestate ; L. Lucullum magnis rebus gestis ab eo bello discedere ; huic qui successerit, non satis esse paratum ad tantum bellum administrandum ; unum ab omnibus sociis et ciuibus ad id bellum imperatorem deposci atque expeti, eundem hunc unum ab hostibus metui, praeterea neminem.

Séance 2 - 08/10

Successerit ?

  • Subjonctif dû au discours indirect - Nicol (1899), p. 31
"quae nunc vestra provincia est" : indicatif car remarque explicative de Cicéron, ne faisant pas partie de la citation au discours indirect.
  • Subjonctif marquant une affirmation atténuée - Hanson (1868), p. 531 (voir également Ernout-Thomas [2002], §255c)
Cicéron n'énonce pas un fait qui lui est connu, mais rapporte la pensée d'un tiers : "qui est dit avoir succédé".

Séance 3 - 22/10

(5) Bithyniae, quae nunc uestra prouincia est, uicos exustos esse compluris ; regnum Ariobarzanis, quod finitimum est uestris uectigalibus totum esse in hostium potestate ; L. Lucullum magnis rebus gestis ab eo bello discedere ; huic qui successerit, non satis esse paratum ad tantum bellum administrandum ; unum ab omnibus sociis et ciuibus ad id bellum imperatorem deposci atque expeti, eundem hunc unum ab hostibus metui, praeterea neminem.

Séance 3 - 22/10

Lire une édition critique

Séance 3 - 22/10

1. Trois éditions critiques

= Pour le latin comme pour le grec

Édition du texte

Traduction

Apparat critique

Budé (Paris)

Loeb (Oxford)

Teubner (Leipzig)

Séance 3

Séance 3 - 22/10

2. Établissement du texte

  • L'éditeur établit le texte à partir des témoins conservés (manuscrits, papyri, ...).
  • Quand les sources présentent différentes formes (leçons), il choisit celle qui lui semble la meilleure et en rend compte dans l'apparat critique qui est situé sous le texte.
  • L'apparat critique regroupe donc toutes les notes de l'éditeur justifiant ses choix (leçon retenue, leçons rejetées, conjectures, ...).

Séance 3 - 22/10

3. Apparat critique

L'apparat critique utilise différents signes, sigles et abréviations, par ex :

sépare la leçon choisie des leçons rejetées

||

sépare les unités critiques

om.

omisit

add.

addidit

cod./codd.

codex / codices

ms./mss.

[codex] manu sriptus / [codices] manu scripti

cett.

ceteri

Séance 3 - 22/10

3. Apparat critique

  • La leçon retenue est decedere, proposée par L. Havet
  • La leçon rejetée est discedere que présentent les codices

Séance 3 - 22/10

Rappel de la structure du texte

Exordium (1-3)Narratio (4-5)Tractatio (6-68)- Divisio (6)- Confirmatio (7-50)- Refutatio (51-68)Peroratio (69-71)

Séance 3 - 22/10

(6) Causa quae sit uidetis ; nunc quid agendum sit considerate.

Séance 3 - 22/10

Primum mihi uidetur de genere belli, deinde de magnitudine, tum de imperatore deligendo esse dicendum.

Séance 3 - 22/10

Genus est eius belli modi quod maxime uestros animos excitare atque inflammare ad persequendi studium debeat.

Séance 3 - 22/10

In quo agitur populi Romani gloria quae uobis a maioribus cum magna in omnibus rebus tum summa in re militari tradita est ; agitur salus sociorum atque amicorum pro qua multa maiores uestri magna et grauia bella gesserunt ; aguntur certissima populi Romani uectigalia et maxima, quibus amissis et pacis ornamenta et subsidia belli requiretis ; aguntur bona multorum ciuium, quibus est a uobis et ipsorum causa et rei publicae consulendum.

Séance 3 - 22/10

Rappel de la structure du texte

Exordium (1-3)Narratio (4-5)Tractatio (6-68)- Divisio (6)- Confirmatio (7-50)- Refutatio (51-68)Peroratio (69-71)

Séance 3 - 22/10

III (7) Et quoniam semper appetentes gloriae praeter ceteras gentis atque auidi laudis fuistis, delenda est uobis illa macula Mithridatico bello superiore concepta, quae penitus iam insedit ac nimis inueterauit in populi Romani nomine, quod is qui uno die tota in Asia tot in ciuitatibus uno nuntio atque una significatione ciuis Romanos necandos trucidandosque curauit, non modo adhuc poenam nullam suo dignam scelere suscepit, sed ab illo tempore annum iam tertium et uicesimum regnat, et ita regnat ut se non Ponti neque Cappadociae latebris occultare uelit, sed emergere ex patrio regno atque in uestris uectigalibus, hoc est in Asiae luce, uersari.

Séance 3 - 22/10

Point de grammaire : La construction causative

Séance 3 - 22/10

La construction causative

  • = indique que quelqu'un fait accomplir l'action par une autre personne
    • "Causateur" = Agent incitateur
    • "Causataire" = Agent réalisateur
  • Curare avec adjectif verbal = "faire faire"
Caesar pontem in Arare faciendum curat. (Caes., B. G., 1, 13, 1)

Séance 3 - 22/10

III (7) Et quoniam semper appetentes gloriae praeter ceteras gentis atque auidi laudis fuistis, delenda est uobis illa macula Mithridatico bello superiore concepta, quae penitus iam insedit ac nimis inueterauit in populi Romani nomine, quod is qui uno die tota in Asia tot in ciuitatibus uno nuntio atque una significatione ciuis Romanos necandos trucidandosque curauit, non modo adhuc poenam nullam suo dignam scelere suscepit, sed ab illo tempore annum iam tertium et uicesimum regnat, et ita regnat ut se non Ponti neque Cappadociae latebris occultare uelit, sed emergere ex patrio regno atque in uestris uectigalibus, hoc est in Asiae luce, uersari.

Séance 3 - 22/10

Prochaine séance

  • Vendredi 5 novembre
  • Préparation des §§ 8-9 au minimum

Séance 4 - 05/11

Séance 4 - 05/11

Questions ?

Séance 4 - 05/11

(5) Bithyniae, quae nunc uestra prouincia est, uicos exustos esse compluris ; regnum Ariobarzanis, quod finitimum est uestris uectigalibus totum esse in hostium potestate ; L. Lucullum magnis rebus gestis ab eo bello discedere ; huic qui successerit, non satis esse paratum ad tantum bellum administrandum ; unum ab omnibus sociis et ciuibus ad id bellum imperatorem deposci atque expeti, eundem hunc unum ab hostibus metui, praeterea neminem.

Séance 4 - 05/11

In quo agitur populi Romani gloria quae uobis a maioribus cum magna in omnibus rebus tum summa in re militari tradita est ; agitur salus sociorum atque amicorum pro qua multa maiores uestri magna et grauia bella gesserunt ; aguntur certissima populi Romani uectigalia et maxima, quibus amissis et pacis ornamenta et subsidia belli requiretis ; aguntur bona multorum ciuium, quibus est a uobis et ipsorum causa et rei publicae consulendum.

Séance 4 - 05/11

III (7) Et quoniam semper appetentes gloriae praeter ceteras gentis atque auidi laudis fuistis, delenda est uobis illa macula Mithridatico bello superiore concepta, quae penitus iam insedit ac nimis inueterauit in populi Romani nomine, quod is qui uno die tota in Asia tot in ciuitatibus uno nuntio atque una significatione ciuis Romanos necandos trucidandosque curauit, non modo adhuc poenam nullam suo dignam scelere suscepit, sed ab illo tempore annum iam tertium et uicesimum regnat, et ita regnat ut se non Ponti neque Cappadociae latebris occultare uelit, sed emergere ex patrio regno atque in uestris uectigalibus, hoc est in Asiae luce, uersari.

Séance 4 - 05/11

Point de grammaire : La construction causative

Séance 4 - 05/11

La construction causative

  • = indique que quelqu'un fait accomplir l'action par une autre personne
    • "Causateur" = Agent incitateur
    • "Causataire" = Agent réalisateur
  • Curare avec adjectif verbal = "faire faire"
Caesar pontem in Arare faciendum curat. (Caes., B. G., 1, 13, 1)

Structure ?

Séance 4 - 05/11

III (7) Et quoniam semper appetentes gloriae praeter ceteras gentis atque auidi laudis fuistis, delenda est uobis illa macula Mithridatico bello superiore concepta, quae penitus iam insedit ac nimis inueterauit in populi Romani nomine, quod is qui uno die tota in Asia tot in ciuitatibus uno nuntio atque una significatione ciuis Romanos necandos trucidandosque curauit, non modo adhuc poenam nullam suo dignam scelere suscepit, sed ab illo tempore annum iam tertium et uicesimum regnat, et ita regnat ut se non Ponti neque Cappadociae latebris occultare uelit, sed emergere ex patrio regno atque in uestris uectigalibus, hoc est in Asiae luce, uersari.

Séance 4 - 05/11

(8) Etenim adhuc ita nostri cum illo rege contenderunt imperatores ut a bello insignia uictoriae, non uictoriam reportarent.

Séance 4 - 05/11

(8) Etenim adhuc ita nostri cum illo rege contenderunt imperatores ut a bello insignia uictoriae, non uictoriam reportarent.

Séance 4 - 05/11

Lire une édition critique

Séance 4 - 05/11

1. Trois éditions critiques

= Pour le latin comme pour le grec

Édition du texte

Traduction

Apparat critique

Budé (Paris)

Loeb (Oxford)

Teubner (Leipzig)

Séance 4

Séance 4 - 05/11

2. Établissement du texte

  • L'éditeur établit le texte à partir des témoins conservés (manuscrits, papyri, ...).
  • Quand les sources présentent différentes formes (leçons), il choisit celle qui lui semble la meilleure et en rend compte dans l'apparat critique qui est situé sous le texte.
  • L'apparat critique regroupe donc toutes les notes de l'éditeur justifiant ses choix (leçon retenue, leçons rejetées, conjectures, ...).

Séance 4 - 05/11

3. Apparat critique

L'apparat critique utilise différents signes, sigles et abréviations, par ex :

sépare la leçon choisie des leçons rejetées

||

sépare les unités critiques

om.

omisit

add.

addidit

cod./codd.

codex / codices

ms./mss.

[codex] manu sriptus / [codices] manu scripti

cett.

ceteri

Séance 4 - 05/11

3. Apparat critique

Séance 4 - 05/11

(8) Etenim adhuc ita nostri cum illo rege contenderunt imperatores ut a bello insignia uictoriae, non uictoriam reportarent.

Séance 4 - 05/11

Triumphauit L. Sulla, triumphauit L. Murena de Mithridate, duo fortissimi uiri et summi imperatores, sed ita triumpharunt ut ille pulsus superatusque regnaret.

Séance 4 - 05/11

Verum tamen illis imperatoribus laus est tribuenda quod egerunt, uenia danda quod reliquerunt, propterea quod ab eo bello Sullam in Italiam res publica, Murenam Sulla reuocauit.

Séance 4 - 05/11

Point de grammaire : Les verbes d'appréciation et de sentiment

Séance 4 - 05/11

Les verbes d'appréciation et de sentiment

  • Verbes d'appréciation (jugement de valeur)
Laudare - accusare - gratias agere - ...
  • Verbes de sentiment
Gaudere - laetari - indignari - ...
  • Propositions introduites par quod
    • Indicatif (= pensée de l'auteur lui-même)
Tibi quod me liberasti gratias ago
    • Subjonctif ( =pensée d'autrui)
Gaudent quod aliquid sciant

Séance 4 - 05/11

Verum tamen illis imperatoribus laus est tribuenda quod egerunt, uenia danda quod reliquerunt, propterea quod ab eo bello Sullam in Italiam res publica, Murenam Sulla reuocauit.

Séance 4 - 05/11

IV. (9) Mithridates autem omne reliquum tempus non ad obliuionem ueteris belli sed ad comparationem noui contulit.

Séance 4 - 05/11

Qui postea, cum maximas aedificasset ornassetque classis exercitusque permagnos quibuscumque ex gentibus potuisset comparasset et se Bosphoranis, finitimis suis, bellum inferre simularet, usque in Hispaniam legatos ac litteras misit ad eos duces quibuscum tum bellum gerebamus, ut, cum duobus in locis disiunctissimis maximeque diuersis uno consilio a binis hostium copiis bellum terra marique gereretur, uos ancipiti contentione districti de imperio dimicaretis.

Séance 4 - 05/11

Séance 4 - 05/11

Qui postea, cum maximas aedificasset ornassetque classis exercitusque permagnos quibuscumque ex gentibus potuisset comparasset et se Bosphoranis, finitimis suis, bellum inferre simularet, usque in Hispaniam legatos ac litteras misit ad eos duces quibuscum tum bellum gerebamus, ut, cum duobus in locis disiunctissimis maximeque diuersis uno consilio a binis hostium copiis bellum terra marique gereretur, uos ancipiti contentione districti de imperio dimicaretis.

Séance 4 - 05/11

Séance 4 - 05/11

Séance 4 - 05/11

Séance 4 - 05/11

Séance 4 - 05/11

Séance 4 - 05/11

Qui postea, cum maximas aedificasset ornassetque classis exercitusque permagnos quibuscumque ex gentibus potuisset comparasset et se Bosphoranis, finitimis suis, bellum inferre simularet, usque in Hispaniam legatos ac litteras misit ad eos duces quibuscum tum bellum gerebamus, ut, cum duobus in locis disiunctissimis maximeque diuersis uno consilio a binis hostium copiis bellum terra marique gereretur, uos ancipiti contentione districti de imperio dimicaretis.

Séance 4 - 05/11

Structure ?

Qui postea, cum maximas aedificasset ornassetque classis exercitusque permagnos quibuscumque ex gentibus potuisset comparasset et se Bosphoranis, finitimis suis, bellum inferre simularet, usque in Hispaniam legatos ac litteras misit ad eos duces quibuscum tum bellum gerebamus, ut, cum duobus in locis disiunctissimis maximeque diuersis uno consilio a binis hostium copiis bellum terra marique gereretur, uos ancipiti contentione districti de imperio dimicaretis.

Séance 4 - 05/11

(10) Sed tamen alterius partis periculum, Sertorianae atque Hispaniensis, quae multo plus firmamenti ac roboris habebat, Cn. Pompei diuino consilio ac singulari uirtute depulsum est ; in altera parte ita res a L. Lucullo, summo uiro, est administrata ut initia illa rerum gestarum magna atque praeclara non felicitati eius, sed uirtuti, haec autem extrema quae nuper acciderunt non culpae, sed fortunae tribuenda esse uideantur.

Séance 4 - 05/11

Sed de Lucullo dicam alio loco, et ita dicam, Quirites, ut neque uera laus ei detracta oratione mea neque falsa adficta esse uideatur:

Séance 4 - 05/11

Prochaine séance

  • Vendredi 19 novembre
  • Préparation des §§ 10-11 au minimum

Séance 4 - 05/11

(10) Sed tamen alterius partis periculum, Sertorianae atque Hispaniensis, quae multo plus firmamenti ac roboris habebat, Cn. Pompei diuino consilio ac singulari uirtute depulsum est ; in altera parte ita res a L. Lucullo, summo uiro, est administrata ut initia illa rerum gestarum magna atque praeclara non felicitati eius, sed uirtuti, haec autem extrema quae nuper acciderunt non culpae, sed fortunae tribuenda esse uideantur.

Séance 5 - 19/11

Séance 5 - 19/11

Questions ?

Séance 5 - 19/11

(10) Sed tamen alterius partis periculum, Sertorianae atque Hispaniensis, quae multo plus firmamenti ac roboris habebat, Cn. Pompei diuino consilio ac singulari uirtute depulsum est ; in altera parte ita res a L. Lucullo, summo uiro, est administrata ut initia illa rerum gestarum magna atque praeclara non felicitati eius, sed uirtuti, haec autem extrema quae nuper acciderunt non culpae, sed fortunae tribuenda esse uideantur.

Séance 5 - 19/11

Sed de Lucullo dicam alio loco, et ita dicam, Quirites, ut neque uera laus ei detracta oratione mea neque falsa adficta esse uideatur :

Séance 5 - 19/11

(11) de uestri imperi dignitate atque gloria, quoniam is est exorsus orationis meae, uidete quem uobis animum suscipiendum putetis.

Séance 5 - 19/11

V. Maiores nostri saepe mercatoribus aut nauiculariis nostris iniuriosius tractatis bella gesserunt : uos, tot milibus ciuium Romanorum uno nuntio atque uno tempore necatis, quo tandem animo esse debetis ?

Séance 5 - 19/11

Infinitif avec certains verbes (type posse, debere, ...)

Séance 5 - 19/11

1. Verbes concernés

Verbes personnelsdebere - "devoir"posse - "pouvoir, être capable de"scire - "savoir, être capable de"solere - "avoir l'habitude de"audere - "oser"incipere - "commencer"...

Séance 5 - 19/11

1. Verbes concernés

Verbes impersonnelslicet (alicui) - "il est permis (à qqun) de"convenit (alicui) - "il convient (à qqun) de"decet (aliquem) - "il convient (à qqun) de"est alicuius - "c'est le propre de qqn" (génitif possessif)...

Séance 5 - 19/11

2. Construction à l'infinitif

  • Infinitif présent
  • Simultanéité par défaut
Praeterita mutare non possumusOratorem irasci minime decet

Séance 5 - 19/11

3. Verbes type velle

  • Verbes velle, nolle, malle, cupere, studere
  • Deux constructions possibles
    • Proposition infinitive si les sujets de la P1 et de la P2 ne sont pas identiques
Volo te esse utilem
    • Infinitif seul si les sujets de la P1 et de la P2 sont identiques ("coréférence")
Volo esse utilis

Séance 5 - 19/11

V. Maiores nostri saepe mercatoribus aut nauiculariis nostris iniuriosius tractatis bella gesserunt : uos, tot milibus ciuium Romanorum uno nuntio atque uno tempore necatis, quo tandem animo esse debetis ?

Séance 5 - 19/11

Legati quod erant appellati superbius, Corinthum patres uestri, totius Graeciae lumen, exstinctum esse uoluerunt ; uos eum regem inultum esse patiemini, qui legatum populi Romani consularem uinculis ac uerberibus atque omni supplicio excruciatum necauit ?

Séance 5 - 19/11

Illi libertatem imminutam ciuium Romanorum non tulerunt ; uos ereptam uitam neglegetis ?

Séance 5 - 19/11

Ius legationis uerbo uiolatum illi persecuti sunt ; uos legatum omni supplicio interfectum relinquetis?

Séance 5 - 19/11

(12) Videte ne ut illis pulcherrimum fuit tantam uobis imperi gloriam tradere, sic uobis turpissimum sit id quod accepistis tueri et conseruare non posse.

Séance 5 - 19/11

Proposition complétive au subjonctif dépendant d'un verbe de finalité

Séance 5 - 19/11

1. Verbes de finalité

"Verbe de finalité"= verbe marquant la visée ou l'orientation vers un but

optare - souhaiter curare - prendre soin (de) videre, providere - veiller (à) imperare (alicui) - ordonner (à qqun de) rogare (aliquem) - demander (à qqun de)

Séance 5 - 19/11

2. Proposition complétive

  • Introduite par ut
Cura ut valeas (Cic., Ad Fam., 9, 8, 2)
  • Si proposition niée ("que ... ne pas") : ne
Provide ne quid ei desit (Cic., Ad Att., 11, 3, 3)
  • Verbe au subjonctif présent ou imparfait (simultanéité par défaut)

Séance 5 - 19/11

(12) Videte ne ut illis pulcherrimum fuit tantam uobis imperi gloriam tradere, sic uobis turpissimum sit id quod accepistis tueri et conseruare non posse.

Séance 5 - 19/11

Prochaine séance

  • Mardi 30 novembre
  • Préparation des §§ 12-14

Séance 6 - 30/11

Séance 6 - 30/11

SéanceQ/R

Séance6

Modalités examen

Séance 6 - 30/11

Séance 6 - 29/11

10

11

12

Séance 1 - 24/09

I. (1) Quamquam mihi semper frequens conspectus uester multo iucundissimus, hic autem locus ad agendum amplissimus, ad dicendum ornatissimus est uisus, Quirites, tamen hoc aditu laudis, qui semper optimo cuique maxime patuit non mea me uoluntas adhuc sed uitae meae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt.

Séance 1 - 24/09

Nam cum antea nondum huius auctoritatem loci attingere auderem statueremque nihil huc nisi perfectum ingenio, elaboratum industria adferri oportere, omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putaui.

Séance 2 - 08/10

I. (2) Ita neque hic locus uacuus fuit umquam ab iis qui uestram causam defenderent et meus labor in priuatorum periculis caste integreque uersatus ex uestro iudicio fructum est amplissimum consecutus.

Séance 2 - 08/10

Nam cum propter dilationem comitiorum ter praetor primus centuriis cunctis renuntiatus sum, facile intellexi, Quirites, et quid de me iudicaretis et quid aliis praescriberetis.

Séance 2 - 08/10

Nunc cum et auctoritatis in me tantum sit quantum uos honoribus mandandis esse uoluistis, et ad agendum facultatis tantum quantum homini uigilanti ex forensi usu prope cotidiana dicendi exercitatio potuit adferre, certe et, si quid auctoritatis in me est, apud eos utar qui eam mihi dederunt et, si quid in dicendo consequi possum, iis ostendam potissimum qui ei quoque rei fructum suo iudicio tribuendum esse duxerunt.

Séance 2 - 08/10

(3) Atque illud in primis mihi laetandum iure esse uideo, quod in hac insolita mihi ex hoc loco ratione dicendi causa talis oblata est in qua oratio deesse nemini possit.

Séance 2 - 08/10

Dicendum est enim de Cn. Pompei singulari eximiaque uirtute ; huius autem orationis difficilius est exitum quam principium inuenire.

Séance 2 - 08/10

Ita mihi non tam copia quam modus in dicendo quaerendus est.

Séance 2 - 08/10

II. (4) Atque, ut inde oratio mea proficiscatur unde haec omnis causa ducitur, bellum graue et periculosum uestris uectigalibus ac sociis a duobus potentissimis regibus infertur, Mithridate et Tigrane, quorum alter relictus, alter lacessitus, occasionem sibi ad occupandam Asiam oblatam esse arbitratur.

Séance 2 - 08/10

Equitibus Romanis, honestissimis uiris, adferuntur ex Asia cotidie litterae, quorum magnae res aguntur in uestris uectigalibus exercendis occupatae ; qui ad me pro necessitudine quae mihi est cum illo ordine, causam rei publicae periculaque rerum suarum detulerunt :

Séance 2 - 08/10

(5) Bithyniae, quae nunc uestra prouincia est, uicos exustos esse compluris ; regnum Ariobarzanis, quod finitimum est uestris uectigalibus totum esse in hostium potestate ; L. Lucullum magnis rebus gestis ab eo bello discedere ; huic qui successerit, non satis esse paratum ad tantum bellum administrandum ; unum ab omnibus sociis et ciuibus ad id bellum imperatorem deposci atque expeti, eundem hunc unum ab hostibus metui, praeterea neminem.

Séance 3 - 22/10

(6) Causa quae sit uidetis ; nunc quid agendum sit considerate.

Séance 3 - 22/10

Primum mihi uidetur de genere belli, deinde de magnitudine, tum de imperatore deligendo esse dicendum.

Séance 3 - 22/10

Genus est eius belli modi quod maxime uestros animos excitare atque inflammare ad persequendi studium debeat.

Séance 3 - 22/10

In quo agitur populi Romani gloria quae uobis a maioribus cum magna in omnibus rebus tum summa in re militari tradita est ; agitur salus sociorum atque amicorum pro qua multa maiores uestri magna et grauia bella gesserunt ; aguntur certissima populi Romani uectigalia et maxima, quibus amissis et pacis ornamenta et subsidia belli requiretis ; aguntur bona multorum ciuium, quibus est a uobis et ipsorum causa et rei publicae consulendum.

Séance 3 - 22/10

III (7) Et quoniam semper appetentes gloriae praeter ceteras gentis atque auidi laudis fuistis, delenda est uobis illa macula Mithridatico bello superiore concepta, quae penitus iam insedit ac nimis inueterauit in populi Romani nomine, quod is qui uno die tota in Asia tot in ciuitatibus uno nuntio atque una significatione ciuis Romanos necandos trucidandosque curauit, non modo adhuc poenam nullam suo dignam scelere suscepit, sed ab illo tempore annum iam tertium et uicesimum regnat, et ita regnat ut se non Ponto neque Cappadociae latebris occultare uelit, sed emergere ex patrio regno atque in uestris uectigalibus, hoc est in Asiae luce, uersari.

Séance 4 - 05/11

(8) Etenim adhuc ita nostri cum illo rege contenderunt imperatores ut a bello insignia uictoriae, non uictoriam reportarent.

Séance 4 - 05/11

Triumphauit L. Sulla, triumphauit L. Murena de Mithridate, duo fortissimi uiri et summi imperatores, sed ita triumpharunt ut ille pulsus superatusque regnaret.

Séance 4 - 05/11

Verum tamen illis imperatoribus laus est tribuenda quod egerunt, uenia danda quod reliquerunt, propterea quod ab eo bello Sullam in Italiam res publica, Murenam Sulla reuocauit.

Séance 4 - 05/11

IV. (9) Mithridates autem omne reliquum tempus non ad obliuionem ueteris belli sed ad comparationem noui contulit.

Séance 4 - 05/11

Qui postea, cum maximas aedificasset ornassetque classis exercitusque permagnos quibuscumque ex gentibus potuisset comparasset et se Bosphoranis, finitimis suis, bellum inferre simularet, usque in Hispaniam legatos ac litteras misit ad eos duces quibuscum tum bellum gerebamus, ut, cum duobus in locis disiunctissimis maximeque diuersis uno consilio a binis hostium copiis bellum terra marique gereretur, uos ancipiti contentione districti de imperio dimicaretis.

Séance 4 - 05/11

(10) Sed tamen alterius partis periculum, Sertorianae atque Hispaniensis, quae multo plus firmamenti ac roboris habebat, Cn. Pompei diuino consilio ac singulari uirtute depulsum est ; in altera parte ita res a L. Lucullo, summo uiro, est administrata ut initia illa rerum gestarum magna atque praeclara non felicitati eius, sed uirtuti, haec autem extrema quae nuper acciderunt non culpae, sed fortunae tribuenda esse uideantur.

Séance 4 - 05/11

Sed de Lucullo dicam alio loco, et ita dicam, Quirites, ut neque uera laus ei detracta oratione mea neque falsa adficta esse uideatur:

Séance 5 - 19/11

(11) de uestri imperi dignitate atque gloria, quoniam is est exorsus orationis meae, uidete quem uobis animum suscipiendum putetis.

Séance 5 - 19/11

V. Maiores nostri saepe mercatoribus aut nauiculariis nostris iniuriosius tractatis bella gesserunt : uos, tot milibus ciuium Romanorum uno nuntio atque uno tempore necatis, quo tandem animo esse debetis ?

Séance 5 - 19/11

Legati quod erant appellati superbius, Corinthum patres uestri, totius Graeciae lumen, exstinctum esse uoluerunt ; uos eum regem inultum esse patiemini, qui legatum populi Romani consularem uinculis ac uerberibus atque omni supplicio excruciatum necauit ?

Séance 5 - 19/11

Illi libertatem imminutam ciuium Romanorum non tulerunt ; uos ereptam uitam neglegetis ?

Séance 5 - 19/11

Ius legationis uerbo uiolatum illi persecuti sunt ; uos legatum omni supplicio interfectum relinquetis?

Séance 5 - 19/11

(12) Videte ne ut illis pulcherrimum fuit tantam uobis imperi gloriam tradere, sic uobis turpissimum sit id quod accepistis tueri et conseruare non posse.

Séance 6 - 30/11

Examen

Ces séances compteront pour 40% de votre cote finale :

  • Évaluation continue
    • Présence
    • Participation
  • Évaluation écrite
    • Grammaire
    • Traduction
    • Vendredi 17/12

Séance 6 - 30/11

Examen

= Voir examen blanc (possibilité de le réaliser jusqu'au 10/12) = Deux parties (.../20) :

  1. Traduction de deux extraits (.../20 > .../10)
  2. Analyses de dix mots (.../20 > .../10)
+ Bonus (+ .../1)

Séance 6 - 30/11

1. Traduction

  • Consigne : "Traduisez les extraits figurant ci-dessous"
  • Deux extraits = +/- 2-3 paragraphes
  • Points importants
    • En toutes lettres : pas d'abréviations sauf pour les prénoms (// latin)
    • Tous les mots latins doivent s'y retrouver, y compris les "petits" mots (autem, sed, ...) : éviter les traductions trop littéraires

Séance 6 - 30/11

2. Analyses

  • Consigne : "Analysez les mots en gras et soulignés dans les extraits"
  • Dix mots
  • Abréviations possibles SAUF pour le lemme

Séance 6 - 30/11

2. Analyses

Points importants

  • Nature (+ type) : verbe, nom/substantif, adjectif, pronom (+ préciser quel type), ...
  • Lemme complet avec traduction et en toutes lettres
    • Noms : nominatif, génitif, genre
    • Pronoms et adjectifs : nominatif aux trois genres
    • Verbes : temps primitifs
  • Analyses
    • Morphologiques : cas, genre, nombre (noms, pronoms, adjectifs) - mode, temps, voix, personne (verbe)
    • Syntaxiques : fonction (noms, pronoms, adjectifs) - proposition (verbes) + justification mode et temps si subj., inf. ou participe

Séance 6 - 30/11

2. Analyses

Exemples - §2 (solutions en cliquant sur le texte)

I. (2) Ita neque hic locus uacuus fuit umquam ab iis qui uestram causam defenderent et meus labor in priuatorum periculis caste integreque uersatus ex uestro iudicio fructum est amplissimum consecutus.

Séance 6 - 30/11

2. Analyses

Exemples - §2 (solutions en cliquant sur le texte)

Nam cum propter dilationem comitiorum ter praetor primus centuriis cunctis renuntiatus sum, facile intellexi, Quirites, et quid de me iudicaretis et quid aliis praescriberetis.

Séance 6 - 30/11

2. Analyses

Points de grammaire à maîtriser

  • Gérondif et adjectif verbal
  • Concordance des temps (subjonctif et infinitif)
  • P2 interrogative indirecte
  • P2 complétive finale
  • Infinitif avec verbes type posse, debere, audere + type velle : seulement reconnaître ("infinitif complément de potest", par ex.)

Séance 6 - 30/11

2. Analyses

Points de grammaire de dépassement

  • Types de P2 relative
  • Construction causative
  • Verbes d'appréciation et de sentiment
  • Infinitif avec verbes type posse, debere, audere + type velle : théorie détaillée

Séance 6 - 30/11

(12) Videte ne ut illis pulcherrimum fuit tantam uobis imperi gloriam tradere, sic uobis turpissimum sit id quod accepistis tueri et conseruare non posse.

Séance 6 - 30/11

Proposition complétive au subjonctif dépendant d'un verbe de finalité

Séance 6 - 30/11

1. Verbes de finalité

"Verbe de finalité"= verbe marquant la visée ou l'orientation vers un but

optare - souhaiter curare - prendre soin (de) videre, providere - veiller (à) imperare (alicui) - ordonner (à qqun de) rogare (aliquem) - demander (à qqun de)

Séance 6 - 30/11

2. Proposition complétive

  • Introduite par ut
Cura ut valeas (Cic., Ad Fam., 9, 8, 2)
  • Si proposition niée ("que ... ne pas") : ne
Provide ne quid ei desit (Cic., Ad Att., 11, 3, 3)
  • Verbe au subjonctif présent ou imparfait (simultanéité par défaut)

Séance 6 - 30/11

(12) Videte ne ut illis pulcherrimum fuit tantam uobis imperi gloriam tradere, sic uobis turpissimum sit id quod accepistis tueri et conseruare non posse.

Séance 6 - 30/11

Quid ? quod salus sociorum summum in periculum ac discrimen uocatur, quo tandem animo ferre debetis ?

Séance 6 - 30/11

Regno est expulsus Ariobarzanes rex, socius populi Romani atque amicus ; imminent duo reges toti Asiae non solum uobis inimicissimi sed etiam uestris sociis atque amicis ; ciuitates autem omnes cuncta Asia atque Graecia uestrum auxilium exspectare propter periculi magnitudinem coguntur ; imperatorem a uobis certum deposcere, cum praesertim uos alium miseritis neque audent neque se id facere sine summo periculo posse arbitrantur.

Séance 6 - 30/11

(13) Vident et sentiunt hoc idem quod uos, unum uirum esse in quo summa sint omnia et eum propter esse, quo etiam carent aegrius ; cuius aduentu ipso atque nomine, tametsi ille ad maritimum bellum uenerit, tamen impetus hostium repressos esse intellegunt ac retardatos.

Séance 6 - 30/11

Hi uos, quoniam libere loqui non licet, taciti rogant ut se quoque, sicut ceterarum prouinciarum socios, dignos existimetis quorum salutem tali uiro commendetis, atque hoc etiam magis quod ceteros eius modi in prouincias homines cum imperio mittimus ut, etiamsi ab hoste defendant, tamen ipsorum aduentus in urbis sociorum non multum ab hostili expugnatione differant, hunc audiebant antea, nunc praesentem uident tanta temperantia, tanta mansuetudine, tanta humanitate ut ii beatissimi esse uideantur, apud quos ille diutissime commoretur.

Séance 6 - 30/11

Structure ?

Hi uos, quoniam libere loqui non licet, taciti rogant ut se quoque, sicut ceterarum prouinciarum socios, dignos existimetis quorum salutem tali uiro commendetis, atque hoc etiam magis quod ceteros eius modi in prouincias homines cum imperio mittimus ut, etiamsi ab hoste defendant, tamen ipsorum aduentus in urbis sociorum non multum ab hostili expugnatione differant, hunc audiebant antea, nunc praesentem uident tanta temperantia, tanta mansuetudine, tanta humanitate ut ii beatissimi esse uideantur, apud quos ille diutissime commoretur.

Séance 6 - 30/11

VI. (14) Qua re si propter socios nulla ipsi iniuria lacessiti maiores nostri cum Antiocho, cum Philippo, cum Aetolis, cum Poenis bella gesserunt, quanto uos studiosius conuenit iniuriis prouocatos sociorum salutem una cum imperi uestri dignitate defendere, praesertim cum de maximis uestris uectigalibus agatur !

Séance 6 - 30/11

Nam ceterarum prouinciarum uectigalia, Quirites, tanta sunt ut iis ad ipsas prouincias tutandas uix contenti esse possimus, Asia uero tam opima est ac fertilis ut et ubertate agrorum et uarietate fructuum et magnitudine pastionis et multitudine earum rerum quae exportantur facile omnibus terris antecellat.

Séance 6 - 30/11

Itaque haec uobis prouincia, Quirites, si et belli utilitatem et pacis dignitatem retinere uoltis, non modo a calamitate, sed etiam a metu calamitatis est defendenda.

Séance 6 - 30/11

(15) Nam in ceteris rebus cum uenit calamitas, tum detrimentum accipitur ; at in uectigalibus non solum aduentus mali, sed etiam metus ipse adfert calamitatem.

Séance 6 - 30/11

Nam cum hostium copiae non longe absunt, etiam si inruptio nulla facta est, tamen pecuaria relinquuntur, agri cultura deseritur, mercatorum nauigatio conquiescit.

Séance 6 - 30/11

Ita neque ex portu neque ex decumis neque ex scriptura uectigal conseruari potest : qua re saepe totius anni fructus uno rumore periculi atque uno belli terrore amittitur.

Séance 6 - 30/11

Dernière séance : examen

  • Vendredi 17 décembre
  • LECL81
  • 14h-16h
  • Prévoir sa trousse complète + carte étudiante (NOMA)

Points de grammaire

Cplt à l'infinitif

P2 interrogative indirecte

Gérondif -Adjectif verbal

Concordance des temps(subj)

Types de P2 relative

V. d'appréciation et de sentiment

Construction causative

P2 cpltive finale

Concordance des temps(inf)

Point de grammaire : Gérondif - Adjectif verbal

Exercices

Théorie

Point de grammaire : Gérondif - Adjectif verbal

Exercices théoriques

Exercices pratiques

Point de grammaire : Gérondif - Adjectif verbal

1. Gérondif

  • Substantif verbal
  • Cas possibles
    • Génitif
    • Accusatif
    • Datif (rare)
    • Ablatif

1.1. Gérondif au Génitif

  • -ndi
  • Complément du nom
Ars vivendi
  • Complément de l'adjectif
Peritus dicendi
  • En dépendance des postpositions causa /gratia (but)
Praedandi causa
  • À la suite de certaines tournures
Tempus est, finem facere, initium facere, consilium capere

1.2. Gérondif à l'Accusatif

  • -ndum
  • Seulement avec prép.
  • Le plus souvent : Ad + Acc (but)

ad cogitandum ad beate vivendum

1.3. Gérondif au Datif

  • -ndo
  • Rare
  • Après des verbes ou adjectifs demandant le datif

Adesse : Scribendo adfuisti (Cic., Ad Fam., 15, 6, 2)Vous avez été présents à la rédaction (de l'acte).

1.4. Gérondif à l'Ablatif

  • -ndo
  • Seul (complément de moyen)
Legendo doctus eris
  • Après préposition (in, de, ab, ex)
Virtutes cernuntur in agendo (Cic., Or., 25)

1.5. Gérondif et complément d'objet direct

Trois règles1. Au G et à l'Abl non prép., le gérondif peut être suivi d'un objet direct. => Gérondif ou adjectif verbalSum cupidus te audiendi (Cic., De or., 2, 16)Iniurias ferendo (Cic., Div. in Caec., 60)Tempus est consilium capiendi // consilii capiendiLegendo litteras Ciceronis // Legendis literris Ciceronis

1.5. Gérondif et complément d'objet direct

Trois règles2. Au D et avec prép., le gérondif ne peut pas être suivi d'un objet direct. => adjectif verbal obligatoirement Par oneri sustinendo In amicis eligendis

1.5. Gérondif et complément d'objet direct

Trois règles3. SAUF SI l'objet direct est un pronom neutre ou un adjectif substantivé au nt pl : en ce cas, il peut suivre toute forme de gérondif.In narrando aliquid venuste (Cic., Or., 87)

1.5. Gérondif et complément d'objet direct

Trois règles1. Au G et à l'Abl non prép., le gérondif peut être suivi d'un objet direct. => gérondif ou adjectif verbal2. Au D et avec prép., le gérondif ne peut pas être suivi d'un objet direct. => adjectif verbal obligatoirement3. SAUF SI l'objet direct est un pronom neutre ou un adjectif substantivé au nt pl : en ce cas, il peut suivre toute forme de gérondif.

2. Adjectif verbal

  • Adjectif verbal : -ndus, -nda, -ndum
  • Avec sens passif et action à accomplir : à + infinitif
  • Fonctions
    • Adjectif verbal épithète
    • Adjectif verbal attribut (sujet ou objet direct)
    • Adjectif verbal solidaire d'un (pro)nom (= substitut du gérondif)

2.1. Adjectif verbal épithète

  • Rare
  • Avec verbes d'appréciation ou de sentiment lorsqu'ils sont utilisés avec une négation ou un adv. d'intensité
  • Proches d'adjectifs en -(b)ilis
Mirandum in modum

2.2. Adjectif verbal attribut (sujet)

  • "Adjectif verbal d'obligation"
  • Avec esse
  • Complément d'agent au datif
Amandum est. Filius amandus est. Filius patri amandus est.

2.3. Adjectif verbal attribut (objet direct)

Avec verbes de destination : "donner", "livrer", "transmettre", "envoyer", ...Populus Romanus consuli bellum gerendum dedit (Cic., Phil., 11, 18)

2.4. Adjectif verbal solidaire d'un (pro)nom

  • Variante obligatoire ou libre de l'emploi gérondif + objet direct
  • "Adjectif verbal de remplacement"
  • En solidarité avec un substantif ou un pronom :
Abstrait verbal avec complément

2.4. Adjectif verbal solidaire d'un (pro)nom

  • Variante obligatoire
    • Adjectif verbal au lieu du gérondif
    • D ou après prép.
    • SAUF SI l'objet direct est un pronom neutre ou un adjectif substantivé au nt pl
  • Variante libre
    • Adjectif verbal OU gérondif
    • G et Abl non-prép.

Point de grammaire : Concordance des temps (subjonctif en P2)

Contexte présent (P1) Contexte passé (P1)

Antériorité

Subj. parfait Subj. plus-que-parfait

Simultanéité

Subj. présent Subj. imparfait

Postériorité

Part. futur + Subj. prés. Part. futur + Subj. imp.

Concordance des temps (subjonctif en P2)

Point de grammaire : Concordance des temps (P2 infinitive)

Concordance des temps (P2 infinitive)

Parfait

Simultanéité

Postériorité

Présent

Futur

Antériorité

Point de grammaire : Types de P2 relative

Types de P2 relative

P2 relative déterminative

P2 relative qualificative

Type

Question ?

Quis ?

Qualis ?

Mode

Indicatif

Subjonctif

Point de grammaire : P2 interrogative indirecte

P2 interrogative indirecte

  • Verbes introducteurs : savoir, chercher à savoir, faire savoir
  • Mode : subjonctif
  • Temps : concordance des temps

Simultanéité

Postériorité

Antériorité

Contexte Prés. Passé

scio sciebam

quid egeris quid egisses

quid agas quid ageres

quid acturus sis quid acturus esses

Point de grammaire : La construction causative

La construction causative

  • = indique que quelqu'un fait accomplir l'action par une autre personne
    • "Causateur" = Agent incitateur
    • "Causataire" = Agent réalisateur
  • Curare avec adjectif verbal = "faire faire"
Caesar pontem in Arare faciendum curat. (Caes., B. G., 1, 13, 1)

Point de grammaire : Les verbes d'appréciation et de sentiment

Les verbes d'appréciation et de sentiment

  • Verbes d'appréciation (jugement de valeur)
Laudare - accusare - gratias agere - ...
  • Verbes de sentiment
Gaudere - laetari - indignari - ...
  • Propositions introduites par quod
    • Indicatif (= pensée de l'auteur lui-même)
Tibi quod me liberasti gratias ago
    • Subjonctif ( =pensée d'autrui)
Gaudent quod aliquid sciant

Infinitif avec certains verbes (type posse, debere, ...)

1. Verbes concernés

Verbes personnelsdebere - "devoir"posse - "pouvoir, être capable de"scire - "savoir, être capable de"solere - "avoir l'habitude de"audere - "oser"incipere - "commencer"...

1. Verbes concernés

Verbes impersonnelslicet (alicui) - "il est permis (à qqun) de"convenit (alicui) - "il convient (à qqun) de"decet (aliquem) - "il convient (à qqun) de"est alicuius - "c'est le propre de qqn" (génitif possessif)...

2. Construction à l'infinitif

  • Infinitif présent
  • Simultanéité par défaut
Praeterita mutare non possumusOratorem irasci minime decet

3. Verbes type velle

  • Verbes velle, nolle, malle, cupere, studere
  • Deux constructions possibles
    • Proposition infinitive si les sujets de la P1 et de la P2 ne sont pas identiques
Volo te esse utilem
    • Infinitif seul si les sujets de la P1 et de la P2 sont identiques ("coréférence")
Volo esse utilis

Proposition complétive au subjonctif dépendant d'un verbe de finalité

1. Verbes de finalité

"Verbe de finalité"= verbe marquant la visée ou l'orientation vers un but

optare - souhaiter curare - prendre soin (de) videre, providere - veiller (à) imperare (alicui) - ordonner (à qqun de) rogare (aliquem) - demander (à qqun de)

2. Proposition complétive

  • Introduite par ut
Cura ut valeas (Cic., Ad Fam., 9, 8, 2)
  • Si proposition niée ("que ... ne pas") : ne
Provide ne quid ei desit (Cic., Ad Att., 11, 3, 3)
  • Verbe au subjonctif présent ou imparfait (simultanéité par défaut)

Texte

  • L'édition utilisée est celle des Belles Lettres (disponible en bibliothèque) :
Cicéron, Discours, t. VII, texte établi et traduit par A. Boulanger, Les Belles Lettres, Paris, 1929.
  • Manuel de préparation (disponible en bibliothèque) :
Cicéron, De imperio Cn. Pompei ad Quirites oratio, édition classique par J. Van Ooteghem, H. Dessain, Liège, 1935.
  • Différents ouvrages disponibles en ligne sur Archiv (Moodle)

Vocabulaire

Possibilité de réviser le vocabulaire via Quizlet :

https://quizlet.com/join/bZBTTGC3x