Treny Kochanowskiego - klasa VII

cykl lekcji

Edyta Wawrzyniak

trenyjana kochanowskiego

Jan Kochanowski, Tren XVI

Człowiek nie kamień...

tren VIII

tren VII

tren V

wstęp

tren i

Tren - utwór żałobny będący pochwałą osoby zmarłej oraz wyrażający smutek i żal po jej stracie.

Fotografia obrazu Jana Matejki, Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki, XIX w.

Jan Kochanowski napisał treny po śmierci swojej niespełna 3 letniej córki - Urszulki.

okoliczności powstania trenów

2019 r.

1583 r.

Cykl poetycki 19 utworów tworzących spójną całość. Przedstawia proces przechodzenia żałoby - od rozpaczy, przez poszukiwanie pocieszenia, po odzyskiwanie spokoju oraz związane z nim refleksje na temat sensu życia.Po raz pierwszy treny poświęcono nie osobie zasłużonej, ale małemu dziecku.

dedykacja

ORSZULI KOCHANOWSKIEJ,WDZIĘCZNEJ, UCIESZONEJ, NIEPOSPOLITEJ DZIECINIE, KTÓRA CNÓT WSZYTKICH I DZIELNOŚCI PANIEŃSKICH POCZĄTKI WIELKIE POKAZAWSZY, NAGLE, NIEODPOWIEDNIE, W NIEDOSZŁYM WIEKU SWOIM,Z WIELKIM A NIEZNOŚNYM RODZICÓW SWYCH ŻALEM ZGASŁA, JAN KOCHANOWSKI, NIEFORTUNNY OCIEC, SWOJEJ NAMILSZEJ DZIEWCE Z ŁZAMI NAPISAŁ.NIE MASZ CIĘ, ORSZULO MOJA.

metafora

Ś R O D K I P O E T Y C K I E

pytanie retoryczne

uosobienie

wyliczenie

epitet

apostrofa

Wszytki płacze, wszytki łzy HeraklitoweI lamenty, i skargi Symonidowe,Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychaniaI żale, i frasunki, i rąk łamania,Wszytki a wszytki za raz w dom sie mój noście,A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomoście;Z którą mię niepobożna śmierć rozdzieliłaI wszytkich moich pociech nagle zbawiła.Tak więc smok, upatrzywszy gniazdo kryjome,Słowiczki liche zbiera, a swe łakomeGardło pasie; tym czasem matka szczebieceUboga, a na zbójcę co raz sie miece.Prózno, bo i na samę okrutnik zmierza,A ta nieboga ledwe umyka pierza.«Prózno płakać» — podobno drudzy rzeczecie.Cóż, prze Bóg żywy, nie jest prózno na świecie?Wszystko prózno; macamy, gdzie miękcej w rzeczy,A ono wszędy ciśnie: błąd - wiek człowieczy.Nie wiem, co lżej: czy w smutku jawnie żałować,Czyli sie z przyrodzeniem gwałtem mocować?

tren i

Kim jest podmiot liryczny?

słowik ->

smok ->

Odwołuje się do poezji antycznej - Heraklita i Symonidesa.

myśliciel

Przeżywa kryzys światopoglądowy.

poeta

Cierpi po stracie ukochanej córki.

ojciec

podmiot liryczny

Ś R O D K I P O E T Y C K I E

metafora

zdrobnienie

Jako oliwka mała pod wysokim sademIdzie z ziemie ku górze macierzyńskim szladem,Jeszcze ani gałązek, ani listków rodząc,Sama tylko dopiro szczupłym prątkiem wschodząc;Tę, jesli ostre ciernie lub rodne pokrzywyUprzątając, sadownik podciął ukwapliwy,Mdleje za raz, a zbywszy siły przyrodzonej,Upada przed nogami matki ulubionej.Takci sie mej namilszej Orszuli dostało:Przed oczyma rodziców swoich rostąc, małoOd ziemie sie co wzniózwszy, duchem zaraźliwymSrogiej śmierci otchniona, rodzicom troskliwymU nóg martwa upadła. O zła Persefono,Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płono?

apostrofa

porównanie homeryckie

tren V

Jako oliwka mała pod wysokim sademIdzie z ziemie ku górze macierzyńskim szladem,Jeszcze ani gałązek, ani listków rodząc,Sama tylko dopiro szczupłym prątkiem wschodząc;Tę, jesli ostre ciernie lub rodne pokrzywyUprzątając, sadownik podciął ukwapliwy,Mdleje za raz, a zbywszy siły przyrodzonej,Upada przed nogami matki ulubionej.

Takci sie mej namilszej Orszuli dostało:Przed oczyma rodziców swoich rostąc, małoOd ziemie sie co wzniózwszy, duchem zaraźliwymSrogiej śmierci otchniona, rodzicom troskliwymU nóg martwa upadła.

porównanie homeryckie

TAKUrszulka rosła pod okiem rodziców i nagle umarłaJAKmała oliwka podcięta została przypadkowo przez ogrodnika i zwiędła.

porównanie homeryckie:

wykrzyknienie

metafora

Ś R O D K I P O E T Y C K I E

pytanie retoryczne

zdrobnienie

wyliczenie

epitet

apostrofa

Nieszczesne ochędóstwo, żałosne ubiory Mojej namilszej cory,Po co me smutne oczy za sobą ciągniecie? Żalu mi przydajecie.Już ona członeczków swych wami nie odzieje, Nie masz, nie masz nadzieje!Ujął ją sen żelazny, twardy, nieprzespany. Już letniczek pisanyI uploteczki wniwecz, i paski złocone - Matczyne dary płone.Nie do takiej łóżnice, moja dziewko droga, Miała cię mać ubogaDoprowadzić, nie takąć dać obiecowała Wyprawę, jakąć dała.Giezłeczkoć tylko dała a lichą tkaneczkę, Ociec ziemie bryłeczkęW główki włożył. Niestetyż, i posag i ona W jednej skrzynce zamkniona.

tren VII

rodzice wobec dziecka

okrutna rzeczywistość

K _ _ _ _ _ _ _

plany i oczekiwania

Zygmunt Trembecki, Jan Kochanowski z Urszulką, XIX w.

Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,Moja droga Orszulo, tym zniknienim swoim.Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała,Wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała.Nie dopuściłaś nigdy matce sie frasowaćAni ojcu myśleniem zbytnim głowy psować,To tego, to owego wdzięcznie obłapiającI onym swym uciesznym śmiechem zabawiając.Teraz wszytko umilkło, szczere pustki w domu,Nie masz zabawki, nie masz rośmiać sie nikomu.Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje,A serce swej pociechy darmo upatruje.

tren VIII

DOM BEZ DZIECKA

DOM Z DZIECKIEM

DOM BEZ DZIECKA

Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,Moja droga Orszulo, tym zniknienim swoim.Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała,Wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała.Nie dopuściłaś nigdy matce sie frasowaćAni ojcu myśleniem zbytnim głowy psować,To tego, to owego wdzięcznie obłapiającI onym swym uciesznym śmiechem zabawiając.Teraz wszytko umilkło, szczere pustki w domu,Nie masz zabawki, nie masz rośmiać sie nikomu.Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje,A serce swej pociechy darmo upatruje.

tren VIII

podkreśla ból i smutek po stracie dziecka

DOM PO ŚMIERCI DZIECKA

K _ _ _ _ _ _ _

DOM Za życia urszulki

stan ducha podmiotu lirycznego

Pustka po stracie

Rozpacz ojca

Poetycki obraz śmierci dziewczynki

Pochwała zmarłej córki, cierpienie ojca po stracie dziecka

VIII

VII

Tematy poszczególnych trenów

W oprac. H. Gaertnera i S. Łempickiego, 1930 Lwów: Wydawn. Zakł. Narodowego im. Ossolińskich

Ilustracje zofii stryjeńskiej do trenów