MELANCHOLIA KRESÓW- ZOFIA KOSSAK SZCZUCKA "POŻOGA"

MELANCHOLIA KRESÓW

ZOFIA KOSSAK-SZCZUCKA"POŻOGA. WSPOMNIENIA Z WOŁYNIA 1917-1919"

O AUTORCE

Zofia Kossak-Szczucka urodziła się w 1890 r. w Kośminie na Lubelszczyźnie, zmarła w 1968 r. w Bielsku-Białej. Była powieściopisarką i publicystką. Pochodziła ze znanej rodziny Kossaków – jej dziadkiem był malarz Juliusz Kossak, a kuzynkami – Maria Pawlikowska-Jasnorzewska i Magdalena Samozwaniec. Otrzymała wykształcenie domowe. W 1906 r. podjęła pracę nauczycielki w szkole Polskiej Macierzy Szkolnej w Warszawie, a w latach 1912–1913 rozpoczęła studia w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, kontynuowane w latach 1913–1914 w École de Beaux Art w Genewie. Od 1909 r. często przebywała na Wołyniu, gdzie zamieszkała jej rodzina. Tu przeniosła się w 1915 r. po wyjściu za mąż za administratora dóbr, Stefana Szczuckiego, i tu w latach 1917–1919 przeżyła rewolucję rosyjską. Wspomnienia z tego okresu zawarła w Pożodze, wydanej w 1922 r. z przedmową K. Estreichera. Po śmierci pierwszego męża w 1923 r. zamieszkała z rodzicami w Górkach Wielkich pod Skoczowem na Śląsku Cieszyńskim. W 1925 r. wyszła ponownie za mąż za historyka wojskowości, majora Zygmunta Szatkowskiego. Aby zebrać materiały do Krzyżowców – powieści o wyprawach krzyżowych – wyjechała do Paryża, zwiedziła także Ateny, Stambuł, Egipt, Palestynę (1933).

O AUTORCE

W czasie okupacji hitlerowskiej brała udział w ruchu oporu oraz podziemnym życiu kulturalnym Warszawy. W latach 1939–1941 redagowała podziemne pismo „Polska żyje”, współpracowała z Delegaturą Rządu na Kraj, była współzałożycielką organizacji inteligencji katolickiej Front Odrodzenia Polski i redaktorem wydawanej przez nią „Prawdy”. W 1942 r. została współinicjatorką powołania Rady Pomocy Żydom o kryptonimie „Żegota”. W 1943 r. została przypadkowo aresztowana na ulicy i osadzona w obozie koncentracyjnym w Oświę- cimiu, a następnie w 1944 r. przeniesiona do warszawskiego Pawiaka i skazana na śmierć. Uwolniona dzięki staraniom władz podziemnych, wzięła udział w powstaniu warszawskim. W 1945 r. skierowano ją do pracy w PCK i wysłano do Anglii, gdzie przebywała do 1957 r., kontynuując pracę pisarską (pisała m.in. pogadanki i słuchowiska dla Radia Wolna Europa, prozę i artykuły publikowane w tygodniku religijnokulturalnym „Życie”) i prowadząc z mężem farmę w Kornwalii. Po powrocie do kraju ponownie osiadła w Górkach Wielkich.

O AUTORCE

Zofia Kossak-Szczucka debiutowała w 1913 r. opowiadaniem Bulli zaginął, wydanym na łamach „Wsi Polskiej”. W 1932 r. otrzymała Śląską Nagrodę Literacką, w 1936 – Złoty Wawrzyn PAL i Nagrodę Czytelników „Wiadomości Literackich”, została uznana przez czytelników za następczynię Kraszewskiego i Sienkiewicza w dziedzinie powieściopisarstwa historycznego. W 1956 r. otrzymała nagrodę literacką im. W. Pietrzaka za całokształt twórczości. Pośmiertnie odznaczono ją medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Zofia Kossak-Szczucka pisała głównie powieści historyczne, m.in.: Beatum scelus (1924), Złota wolność (1928), Z miłości (1926), Legnickie pole (1930), Krzyżowcy (1935), Bez oręża (1937), Rok polski (1958), Dziedzictwo (1961).

POŻOGA

WIADOMOŚCI WSTĘPNE

GENEZA UTWORU

Pożoga ma w dorobku pisarskim Zofii Kossak miejsce szczególne. Z kilku powodów. Po pierwsze była jej debiutem literackim. Wydana w 1922 roku stała się wielkim sukcesem, bardzo dobrze przyjęła ją krytyka i czytelnicy. Niewątpliwie to właśnie sprawiło, że wnuczka Juliusza i bratanica Wojciecha Kossaków została pisarką, a nie malarką. A przecież studiowała malarstwo w Warszawie i Genewie. Pożoga odmieniła jej życie – odtąd miała malować nie pędzlem a słowem.

Wartość książki nie zależy od tematu […] można pisać o najdzikszych zbrodniach, najgorszych grzechach, najobrzydliwszych stronach natury ludzkiej, a książka w ostatecznym wyniku może być religijna i wysoce etyczna. Można to określić w ten sposób: dobra literatura to ta, która ukazuje nieskończoność i wielkość wszechświata, sens życia, celowość życia, która pobudza do walki ze złem, do przeciwstawiania się złu, głosi wiarę w zwycięstwo dobra, żąda heroicznej, aktywnej postaci

– te słowa Zofii Kossak-Szczuckiej tłumaczą istotę i sens jej pisarstwa, zaliczanego do tzw. nurtu katolickiego.

Kossak-Szczucka jest autorką wielu opowiadań i powieści historycznych, których powstanie było motywowane różnymi czynnikami. Niektóre z nich pisarka tworzyła, aby zrealizować zamówienie wydawców lub zapotrzebowanie społeczeństwa. W ten sposób powstawały np. obrazki rodzajowe lub nowele przeznaczone dla potrzeb szkolnictwa jako czytanki zamieszczane w szkolnych podręcznikach. Należą do nich m.in. Wielcy i mali (1927), Na Śląsku (1939) czy Troja Północy (1960). Utwory te są, ze zrozumiałych względów, najsłabsze pod względem kunsztu pisarskiego i najbardziej tendencyjne, jeśli chodzi o ich przesłanie ideowe czy moralne.

Zofia Kossak-Szczucka tworzyła także dzieła związane z konkretnymi wydarzeniami historycznymi, sytuacją polityczną lub obchodami ważnych rocznic państwowych i religijnych. W ten sposób powstały np. Z miłości (1926) – dzieło upamiętniające dwusetną rocznicę kanonizacji św. Stanisława Kostki, Gród nad jeziorem (1938) – utwór napisany po odkryciu Biskupina, popularyzujący odkrycia archeologiczne oraz podkreślający prawa Polski do ziemi wielkopolskiej. Trzecią grupę stanowią utwory powstałe z wewnętrznej potrzeby przekazania pewnych idei i poglądów – łączące pasję historyczną z etyką chrześcijańską. Należą do nich m.in. powieści Złota wolność (1928), Bez oręża (1937), Krzyżowcy (1935) czy Rok polski (1955). Pochodząca z 1922 r. Pożoga należy do trzeciej grupy dzieł. W powieści autorka przedstawia wydarzenia, w których osobiście uczestniczyła, przebywając w latach 1917–1919 na Wołyniu, w majątku Nowosielice, wraz ze swoim mężem Stefanem i dwójką maleńkich dzieci. Inspirację do napisania utworu pisarka czerpała więc zarówno z wydarzeń historycznych, których była świadkiem, jak i biografii swojej i swojej rodziny.

FORMA UTWORU

Pożoga to dzieło niejednorodne gatunkowo, łączące cechy powieści historycznej i biografii literackiej, obrazujące zarówno procesy dziejowe, jak i życie jednostki, a także oddziaływanie wielkich wydarzeń historycznych na losy człowieka i jego psychikę. O przynależności utworu do powieściopisarstwa historycznego świadczą takie elementy, jak: dbałość o chronologiczny układ wydarzeń, faktografia dotycząca wydarzeń politycznych oraz społeczno-ekonomicznych, przywołanie i przedstawienie autentycznych bohaterów tamtych czasów, szczegółowość opisów tradycji szlacheckiej i staropolskiej oraz mentalności ukazywanych nacji: polskiej, ukraińskiej, rosyjskiej, niemieckiej czy żydowskiej. Dzięki tym zabiegom ogólny zarys tła pozostaje w zgodzie z prawdą historyczną. Narratorka wielokrotnie wprost podkreśla konieczność obiektywizmu i dążenia do absolutnej prawdy. Postawę narratorki cechuje ponadto pasja nie tylko obrazowania procesów historycznych, lecz także analizowania ich przyczyn historycznych, społecznych, psychologicznych.

Pożoga należy do gatunku literatury faktu. Ale i tu jest bardzo szczególna, bo nasycona wielką dawką emocji – i poezji.

ODSTĘPSTWA OD PRAWDY HISTORYCZNEJ

Odstępstwa od prawdy historycznej wynikają po pierwsze z subiektywnego, jednostronnego przedstawiania wydarzeń – narratorem jest Zofia Kossak-Szczucka, która w formie pierwszoosobowej narracji ukazuje wydarzenia z punktu widzenia ich uczestnika; po drugie z wyboru jednej z możliwych interpretacji wydarzeń, po trzecie z opisywania uczuć i emocji bohaterki – bezpośredniej uczestniczki zdarzeń, po czwarte – z idealizacji narodu polskiego, uznanego za przedmurze chrześcijaństwa w Europie i obrońcę takich wartości, jak ojczyzna, prawda, humanizm. W powieści wyraźnie zaznaczają się światopogląd i historiozofia pisarki, wierność etyce chrześcijańskiej oraz osobiste uwarunkowania psychologiczne – siła charakteru, niezłomność, odwaga.

OD FORMY DOKUMENTALNEJ DO FORMYPAMIĘTNIKARSKIEJ

Pożoga nie jest tekstem jednolitym, od formy dokumentalnej, dążącej do obiektywizmu, przechodzi bowiem do formy pamiętnikarskiej (ostatni rozdział pt. Z dnia na dzień), w której przeważa żywioł subiektywizmu oraz skłonność do prezentowania i analizowania uczuć i emocji bohaterki. Wart podkreślenia jest ponadto moralizatorski aspekt dzieła, zbliżający je do moralitetu – rzeczy o wierności samemu sobie i zasadom etyki chrześcijańskiej nawet w ekstremalnych warunkach.

Do wybuchu wojny, a więc w ciągu siedemnastu lat, książka miała sześć wydań. Po wojnie, aż do upadku PRL – ani jednego. Opowiadając o strasznych skutkach rewolucji październikowej, Pożoga nie mogła się podobać komunistom. Student, który w 1965 roku pisał pracę magisterską o Zofii Kossak, dostał od swojej uczelni zakaz wspominania choćby słowem o Pożodze. W niewielkiej biografii Zofii Kossak napisanej w 1968 roku przez Amelię Szafrańską jest zaledwie kilka zdań o książce, a ponadto są one tak napisane, że zupełnie nie wiadomo, o czym Szafrańska opowiada…

CZAS AKCJI

MIEJSCE AKCJI

Miejscem akcji są majątki polskiej szlachty ziemiańskiej na Wołyniu: m.in. Nowosielice, Antoniny, Łaszki, Semerynki, Skowródki, Rasztówka oraz pobliskie miasto, Starokonstantynów. Przestrzeń ta, składająca się z tak typowych dla kresowego krajobrazu elementów, jest szczegółowo opisana przez narratorkę, chcącą zatrzymać w kadrze obraz odchodzącego świata. Detaliczność przedstawienia podkreśla przywiązanie autorki do tradycji szlacheckiej i staropolskiej, a także do Kresów jako małej ojczyzny.

Czas akcji obejmuje lata 1917–1919 i dotyczy takich wydarzeń, jak: rewolucja rosyjska, wkroczenie wojsk niemieckich na teren Ukrainy, rządy hetmańskie Skoropadzkiego, rządy Petlury, nasilanie się antypolskich nastrojów i wystąpień, triumf ustroju komunistycznego.

Pożoga przedstawia losy Polaków na Wołyniu po 1917 roku. Początek książki przynosi obraz pięknego świata kresów – świetny opis żyznej i bogatej ziemi ukraińskiej, domu i pałacu w Nowosielicy, gdzie rezydują Kossakowie, oraz tamtejszego cudownego parku i przyrody. Opis przesycony miłością i pietyzmem, pełen poezji:

Prawdziwą […] ozdobą starej oranżerii [była] przepyszna róża Mare’chal Niel na głównej ścianie rozpięta, o pniu grubości ludzkiego ramienia, cały strop obejmująca zieloną, gęstą kopułą. Nikt nie umiał oznaczyć jej wieku, ale zapewne musiała ona pamiętać lata odległe i dawne. Pomimo to corocznie kwitła obficie, począwszy od pierwszych dni kwietnia do ostatnich czerwca. W przeciwieństwie do pnia jędrnego i krzepkich konarów, kwiaty miała wiotkie, bezlistne łodygi i mocną woń, właściwą kwiatom konającym. Nawet kolor ich nie był żółtawy, ale zielono-biały. Miały w sobie wdzięk i piękność rzeczy, które giną. Nieraz wówczas patrząc na kwitnącą starą różę, mówiliśmy sobie, że umrze niedługo, nie przypuszczając, że razem z nią zginie wszystko, co dokoła rosło i kwiknęło.

BOHATEROWIE

Bohaterami są postacie autentyczne – przede wszystkim autorka, przebywająca z rodziną na Wołyniu w posiadłości ziemskiej Nowosielice, zaskoczona brutalnymi wydarzeniami rewolucyjnymi, pozbawiona majątku, ukrywająca swe polskie i szlacheckie pochodzenie, marząca o wyjeździe z Ukrainy i powrocie do wolnej Polski.

Postaciami drugoplanowymi są: jej bliscy i znajomi – rodzina Kossaków i Szczuckich, należąca do tzw. familii służba z Józefem Sawickim i Janem Kobierskim na czele, a także zamordowani przez rewolucjonistów: Aniela Święcicka, Maria Dorożyńska, hrabina Chodkiewiczowa z córką, przedstawiciele rodów Pruszyńskich, Doroszyńskich, Głębockich. Bohaterami są również polscy żołnierze: dowódca jaworczyków – Feliks Jaworski, płk Suszyński, gen. Michaelis, walcząca w partyzantce panna Mroczkowska; stacjonujący we dworze oficerowie rosyjscy – Putińcew, Michajłow i Aleksandrow, a także funkcjonariusze rewolucyjni – milicjant Własow, krasnoarmiejec Łapszuk i ataman Widenko.

JĘZYK UTWORU

Dążenie do obiektywnego oglądu rzeczywistości przejawia się w powieści szczegółowością opisu oraz bogactwem detali. Ze względu na osobisty stosunek Zofii Kossak-Szczuckiej do wydarzeń język jest bogaty w słownictwo nacechowane emocjonalnie, szeregi epitetów oraz obrazowe porównania i peryfrazy. Gdy mowa o roli narodu polskiego i jego misji w dziejach Europy, zastosowane zostały elementy stylizacji biblijnej. Autorka wykorzystała także mitologizację, która przejawia się tworzeniem legendy polskich formacji wojskowych na Wschodzie oraz żołnierza polskiego jako wiecznego tułacza. Styl staje się wówczas podniosły i patetyczny. Ze względu na ideowe zaangażowanie autorki cechą języka powieści jest aforystyka, naturalnie osadzona w toku narracji, wynikająca z moralnego i historiozoficznego przesłania dzieła, a także zastosowanie pytań retorycznych i apostrof. Ponieważ w powieści występują postaci reprezentujące różne środowiska społeczne oraz nacje, pisarka zastosowała indywidualizację językową, wprowadzając do wypowiedzi bohaterów elementy języków obcych – ukraińskiego, rosyjskiego i niemieckiego, a także stylizując wypowiedzi na język potoczny.

TREŚĆ

Autorka opisuje stosunki polsko-ukraińskie przed rewolucją. Majątki ziemskie i szlachta zagonowa – to Polacy. Chłopi to z kolei Ukraińcy – Rusini, jak ich tam nazywano. Ziemianie polscy i chłopi ukraińscy żyją w doskonałej zgodzie. Służba, w większości rusińska, to niemal członkowie rodziny, „familia”. Chłopi uznają wyższość kulturalną panów, nie mają nic przeciwko istniejącemu stanowi rzeczy. Niestety, to, co nastąpi za chwilę, fala pogromów, morderstw i zniszczenia, zaprzeczy temu wyidealizowanemu obrazowi. Prawie wszyscy ukraińscy słudzy zdradzą swoich panów. Aż dziwne, że pod wpływem następujących wydarzeń autorka nie skoryguje wcześniejszego sielankowego opisu – a przecież konflikty narodowościowe i klasowe, nie ujawniając się, musiały istnieć w świadomości ludzi już wcześniej. Pierwsze echa rewolucji lutowej docierają na Wołyń w marcu 1917 roku. Od razu pojawiają się komunistyczni agitatorzy podburzający chłopów przeciw panom. W relacji Kossak-Szczuckiej rewolucje lutowa (burżuazyjna) i październikowa (komunistyczna) jakby zlewają się ze sobą, a przecież te dwie rewolucje dzieliło wszystko. Tej drugiej Zofia Kossak poświęca zaledwie trzy zdania. O Rządzie Tymczasowym mówi tylko, że był słaby. Nawiasem mówiąc, ten prawie zupełny brak odniesień do wydarzeń poza Ukrainą, takich jak zakończenie pierwszej wojny światowej, tworzenie się państwa polskiego czy wojna polsko bolszewicka wydają się pewnym brakiem znakomitej zresztą książki.

POŻOGA

POWIEŚĆ HISTORYCZNA, LITERACKA BIOGRAFIA CZY MORALITET?

NA POCZĄTEK...

POWIEŚĆ HISTORYCZNA?

W słowniku terminów literackich sprawdźcie, czym jest ta odmiana gatunkowa powieści.

Określcie ramy czasowe powieści Kossak-Szczuckiej. Wskażcie czas akcji.

Wskażcie wydarzenia historyczne ukazane w powieści.

W powieści pisarka przedstawia powszedniość i prowincjonalność. Prześledźcie, w jakim stopniu sprawy „wielkiego świata” trafiają do świata przedstawionego i jaki znajdują oddźwięk.

Na przykładzie losów rodzin Kossaków i Szczuckich przedstawcie typowe dla polskiej szlachty kresowej procesy historyczne i zjawiska społeczno-ekonomiczne.

Wskażcie przejawy patriotyzmu oraz antyrosyjskich nastrojów panujących wśród Polaków.

Czy na podstawie zgromadzonej wiedzy można powiedzieć, że Pożoga spełnia wymogi powieści historycznej?

BIOGRAFIA LITERACKA?

W słowniku terminów literackich sprawdźcie, czym jest ta odmiana gatunkowa powieści.

Wskażcie narratora utworu Kossak-Szczuckiej i określcie jego stosunek do świata przedstawionego.

Odtwórzcie opisane w powieści losy rodzin Kossaków i Szczuckich; porównajcie je ze znaną Wam biografią autorki.

Prześledźcie, w jakim stopniu sprawy „wielkiego świata” trafiają do prywatnego świata bohaterów i jaki znajdują oddźwięk.

Wskażcie istniejące w powieści ślady: a) światopoglądu pisarki, b) jej historiozofii, c) indywidualnych uwarunkowań psychologicznych.

Co stoi na przeszkodzie obiektywizacji świata przedstawionego? Weźcie pod uwagę: a) idealizację, mitologizację dziejów własnego narodu, b) postawę światopoglądową pisarki – wierność etyce chrześcijańskiej.

Czy na podstawie zgromadzonej wiedzy można powiedzieć, że Pożoga spełnia wymogi biografii literackiej?

MORALITET?

W słowniku terminów literackich sprawdźcie, czym jest ten gatunek.

Zofia Kossak-Szczucka pisała w 1939 r.: Wartość książki nie zależy od tematu […] można pisać o najdzikszych zbrodniach, najgorszych grzechach, najobrzydliwszych stronach natury ludzkiej, a książka w ostatecznym wyniku może być religijna i wysoce etyczna. Można to określić w ten sposób: dobra literatura to ta, która ukazuje nieskończoność i wielkość wszechświata, sens życia, celowość życia, która pobudza do walki ze złem, do przeciwstawiania się złu, głosi wiarę w zwycięstwo dobra, żąda heroicznej, aktywnej postaci. Czy w przypadku Pożogi można mówić o służebności dzieła wobec idei? Jaka byłaby to idea?

Na podstawie wybranych fragmentów Pożogi stwórzcie kodeks etyczny narratorki. Jakie wartości są dla niej najważniejsze, nawet w czasach pogardy dla człowieka i człowieczeństwa?

Czy człowiek może ocalić swą godność w warunkach ekstremalnych? Przedstawcie przykłady konkretnych postaw opisanych w Pożodze.

Postawę duchową Zofii Kossak-Szczuckiej nazwano humanizmem katolickim. Czy po lekturze książki potwierdzicie słuszność tego określenia?

Czy po lekturze Pożogi zgodzicie się z opinią Włodzimierza Maciąga, że pisarka troszczy się nie o dzieło, lecz o czytelnika, o rezultat lektury, o jej umoralniający wpływ?

Czy na podstawie zgromadzonej wiedzy można powiedzieć, że Pożoga spełnia wymogi moralitetu?

Zapoznaj się z opinią Jarosława Iwaszkiewicza na temat pisarstwa Zofii Kossak-Szczuckiej:

Dobrze napisała, świetnie, ale napisała wypracowanie […]. W rzeczach historycznych „artystyczność” owa nabiera cech artystycznej robótki kobiecej. – Ach, jakie to ładne – mówi się o takiej haftowanej makatce – i nie wiadomo, co z nią zrobić.

Czy po lekturze Pożogi podzielasz zdanie pisarza, czy polemizujesz z nim? Przygotuj się do dyskusji na ten temat.

POŻOGA

DWA OBRAZY REWOLUCJI W POWIEŚCI MIĘDZYWOJENNEJ - "POŻOGA" I "PRZEDWIOŚNIE"

Jak narratorzy Przedwiośnia oraz Pożogi przedstawiają przedrewolucyjną rzeczywistość? Uzasadnijcie użycie przez Z. Kossak-Szczucką takich określeń, jak: błogi stan, zespolenie dziełem Bożym, Harmonia i Ład?

Zaprezentujcie stosunek rosyjskiego społeczeństwa do rewolucji. Które warstwy były wobec niej nieufne, a które poruszyła idea rewolucyjna? Odwołajcie się do tekstu obu powieści.

Odtwórzcie przebieg działań rewolucyjnych. Odwołajcie się do konkretnych fragmentów obu powieści.

Przywołajcie przykłady bestialstwa i okrucieństwa rewolucjonistów. Porównajcie je ze scenami z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego. Wskażcie przyczyny zachowania motłochu.

Zaprezentujcie stosunek Polaków do rewolucji. Z czego wynikała niezmienność ocen dokonywanych przez polskich bohaterów w Pożodze i zmienność podejścia Cezarego Baryki do tych wydarzeń?

Porównajcie rzeczywistość rewolucyjnej Rosji przedstawioną w Przedwiośniu oraz Pożodze. Weźcie pod uwagę polityczne i ekonomiczne aspekty działań podjętych przez nową władzę. W uporządkowaniu materiału pomoże Wam tabela, do której możecie wpisać dodatkowe spostrzeżenia. Na potwierdzenie swych sądów przygotujcie cytaty z obu dzieł.

Porównajcie rzeczywistość rewolucyjnej Rosji przedstawioną w Przedwiośniu oraz Pożodze. Weźcie pod uwagę aspekty społeczne, dotyczące działań socjalizacyjnych i wychowawczych podjętych przez nową władzę. W uporządkowaniu materiału pomoże Wam tabela, do której możecie wpisać dodatkowe spostrzeżenia. Na potwierdzenie swych sądów przygotujcie cytaty z obu dzieł.

Waszym zadanie będzie stworzenie portretu nowego typu bohatera: rewolucjonisty bolszewika. W uporządkowaniu materiału pomogą Wam zadania.

Waszym zadaniem będzie prześledzenie walk etnicznych, które towarzyszyły rewolucji robotniczej, określenie przyczyn wzrostu niechęci narodowych oraz wskazanie ich przejawów. W uporządkowaniu materiału pomoże Wam tabela, do której możecie wpisać dodatkowe spostrzeżenia. Na potwierdzenie swych sądów przygotujcie cytaty z Pożogi i Przedwiośnia.

Zastanówcie się, dlaczego rewolucja społeczna rozszerzyła swój zasięg i pociągnęła za sobą walki o charakterze narodowościowym.

Zinterpretujcie tytuł powieści Pożoga.

Odwołując się do poznanych wcześniej tekstów literackich oraz wiedzy historycznej, sformułujcie ponadczasowe prawa rewolucji. Przedstawcie je graficznie.

ZADANIA PODSUMOWUJĄCE

„Kędy wóz twój, bracie, wbiegnie na szerokie, czarne drogi, tam przed tobą Wołyń legnie i zapomnisz kraj ubogi”.

ZADANIA PODSUMOWUJĄCE

Wykaż, że Zofię Kossak-Szczucką można nazwać „pogrobowcem romantyków”, jeśli chodzi o widzenie roli Polski w Europie. Przywołaj odpowiednie fragmenty. Zestaw je z mesjanistycznymi wizjami Adama Mickiewicza oraz twórczością Stanisława Wyspiańskiego.

DO ZOBACZENIA!