Pierwsze/ najstarsze

Oprac. Jolanta KozikowskaPCWE/Powiatowa Biblioteka Pedagogiczna w Olecku

NAJSTARSZE/ PIERWSZE

„Daj, ać ja pobruczę, a ty poczywaj”. Jest to najstarsze zapisane po polsku zdanie, przekazane przez XIII-wiecznego, niemieckiego z pochodzenia autora łacińskojęzycznej Księgi Henrykowskiej, w dalekim od fonetycznej poprawności zapisie: „day, ut ia pobrusa, a ti poziwai”.źródło: https://twojahistoria.pl/2017/11/21/daj-ac-ja-pobrucze-a-ty-poczywaj-co-powinienes-wiedziec-o-pierwszym-zdaniu-zapisanym-w-jezyku-polskim/

Najstarsze zdanie w języku polskim

+ Info

Najstarszy dokument dotyczący historii Polski znany jako „Dagome iudex" został spisany prawdopodobnie w Rzymie przez notariusza na papirusie - wynika z nowych ustaleń historyków. Tekst nie zachował się - znamy go dziś jedynie ze streszczenia. Dokument znany powszechnie w historiografii pod nazwą \"Dagome iudex\" został spisany za pontyfikatu papieża Jana XV (985-996). Jest on najstarszym znanym nam tekstem odnoszącym się do stosunków monarchii Mieszka I ze Stolicą Apostolską. Oddawał on podległe księciu Polan terytorium - określane w dokumencie jako \"civitas Schinesghe ze wszystkimi przynależnościami\" na własność św. Piotrowi, czyli Stolicy Apostolskiej. Sam władca występował w dokumencie pod tajemniczym imieniem Dagome.źródło: https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C405533%2Cslynny-dagome-iudex-spisano-zapewne-w-rzymie-na-papirusie.html

Najstarszy dokument dotyczący historii Polski

+ Info

To oczywiście Kronika i czyny książąt czyli władców polskich (łac. Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum) tajemniczego autora zwanego Gallem Anonimem. Spisana została po łacinie, prawdopodobnie w latach 1113–1116, zaczyna się od dziejów legendarnych Polski, a kończy na epoce Bolesława Krzywoustego. źródło: https://histmag.org/PierwszeNajstarsze-w-zbiorach-Biblioteki-Narodowej-recenzja-i-ocena-22098

Najstarszy zachowany rękopis

+ Info

Znajdujący się w zbiorach Biblioteki Narodowej rękopis Rozmyślania przemyskiego został sporządzony w początku XVI wieku i jest odpisem starszego utworu. Ten liczący ponad 400 kart zabytek to obszerna opowieść o życiu Marii i Chrystusa, oparta o Ewangelię, legendy i apokryfy. Badacze łączą go z działalnością zakonu Bernardynów. Jest arcyciekawym przykładem polskiej prozy późnego średniowiecza, stanowiąc dowód erudycji i literackich umiejętności pozwalających zebrać historie z rozmaitych źródeł w jeden spójny wykład. Rozmyślanie zawiera także wiele treści lekkich, zabawnych, np. opowieści o tym jak Jezus w dzieciństwie pomagał Marii przyprawiać kapustę i jak ożywił gliniane ptaszki by nie zostały zdeptane. Wybitny badacz literatury staropolskiej Aleksander Brückner napisał, że autor Rozmyślania przemyskiego ogarnął wszystko, co średniowieczny świat katolicki wiedział i pragnął wiedzieć o Chrystusie i jego matce. Tę opinię sprzed bez mała wieku potwierdzają również współczesne badania nad zabytkiem.Źródło: https://angelus.com.pl/2016/03/najstarsza-ksiazka-napisana-po-polsku/

Najstarsza zachowana książka napisana po polsku

źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Historyja_um%C4%99czenia_Pana_naszego_Jezusa_Chrystusa

Historyja umęczenia Pana naszego Jezusa Chrystusa - jest pierwszą książką wydrukowaną całkowicie w języku polskim. Wydrukowana została w 1508 roku w drukarni Jana Hallera

Pierwsza książka wydrukowana w języku polskim

Raj duszny – najstarszy znany modlitewnik wydrukowany w języku polskim. Do czasów obecnych zachowało się tylko 8 kart. Autorem modlitewnika jest Biernat z Lublina, opublikowany został u Floriana Unglera i Wolfganga Lerna w grudniu 1513 roku. Stanowił polską przeróbkę zbioru Antidotarius animae.źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Raj_duszny

Najstarszy znany modlitewnik wydrukowany w języku polskim

+ Info

„Kronika polska” to pierwsza, najstarsza książka napisana przez Polaka. Mistrz Wincenty, zwany Kadłubkiem, stworzył na przełomie wieków XII i XIII barwną, erudycyjną opowieść o dziejach naszego kraju i przeszedł do historii jako pierwszy twórca polskiej literatury. Kronika nie jest suchym opisem wydarzeń – mistrz Wincenty nadał jej kształt błyskotliwego dialogu pomiędzy dwoma biskupami: gnieźnieńskim Janem i krakowskim Mateuszem. Epizody z polskiej historii opowiada Jan, a Mateusz komentuje je analogiami ze starożytności i Biblii. źródło: https://booklips.pl/wydarzenia/pierwszy-polski-pisarz-pierwsza-polska-ksiazka-pokaz-kroniki-wincentego-kadlubka-w-warszawie/

Pierwszy polski pisarz, pierwsza polska książka

Info

Inskrypcja na konińskim słupie to najstarszy wiersz w Polsce. Od 860 lat w Koninie stoi słup drogowy, który budzi wielkie emocje wśród naukowców. To najstarszy znak drogowy w Europie oraz najstarsza i najdłuższa inskrypcja w Polsce, w dodatku napisana wierszem! (wiecej https://gloswielkopolski.pl/inskrypcja-na-koninskim-slupie-to-najstarszy-wiersz-w-polsce/ar/476655) źródło: https://konin.naszemiasto.pl/tag/najstarszy-wiersz-w-polsce

Najstarszy wiersz w Polsce

Oj chmielu, chmielu – bo o nim mowa to najstarsza znana Polska piosenka. Obecna na obszarze całej Polski, od co najmniej tysiąca lat!!! Oznacza to, że była śpiewana jeszcze w czasach pogańskich. Według badaczy piosenka ta była wykorzystywana w czasie słowiańskich oczepin, czyli dawnego obrzędu weselnego, podczas którego panna młoda przechodziła ze stanu panieńskiego w zamężny.źródło: https://ciekawyswiata.pl/dawne-dzieje/najstarsza-polska-piosenka-oj-chmielu-chmielu/

Najstarsza znana polska piosenka

„Bogurodzica” pełniła w późnym średniowieczu funkcję hymnu Korony Polskiej, w związku z czym została nawet w 1506 r. włączona do Statutów Łaskiego i jest uznawana jako pierwszy hymn Polski. Choć jej autorstwo przypisuje się św. Wojciechowi, jej powstanie datuje się raczej na przełom XIII i XIV wieku. Własnie „Bogurodzica” rozpoczyna bogatą historię hymnu Polski.źródło: https://histmag.org/15-polskich-hymnow-i-piesni-hymnicznych-o-ktorych-warto-pamietac-11007

Pierwszy hymn polski

Miniatura z Chrystusem oraz Gertrudą i jej synem Jaropełkiem

Pierwszą polską pisarką była żyjąca w XI wieku Gertruda - wnuczka Bolesława Chrobrego Księżna, pierwsza polska pisarka. Córka Mieszka II i Rychezy, urodzona ok. 1025 r. Wykształcenie zdobyła w jednym z opactw prowincji kolońskiej w Niemczech. W 1043 r. wyszła za mąż za księcia kijowskiego Izasława, syna Jarosława Mądrego. W darze ślubnym otrzymała od matki Psałterz arcybiskupa trewirskiego Egberta, datowany na koniec X w.Jest on obecnie znany jako tzw. Codex Gertrudianus (Kodeks Gertrudy). Znajduje się w nim 96 modlitw pisanych piękną łacińską prozą, które czynią z niej pierwszą w dziejach naszej literatury pisarkę. Modlitwy te wraz z pięcioma miniaturami pochodzą z lat 1078-87, a powstały po śmierci jej męża Izasława. Zmarła w 1108 r.Po jej śmierci Kodeks Gertrudy przywiozła do Polski żona Bolesława Krzywoustego – księżniczka ruska Zbysława (wnuczka Gertrudy).W połowie XII w. trafił on do opactwa Zwiefalten w Szwabii (południowo-zachodnie Niemcy), a w XIII w. do kapituły Cividale del Friuri we Włoszech, gdzie przechowywany jest do dzisiaj.źródło: https://regionwielkopolska.pl/artykuly-wybitni-wielkopolanie/gertruda-ok-1025-1108/

Pierwsza polska pisarka

Portret Anny ze Stanisławskich Zbąskiej, XVII w.; ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawieźródło: https://www.wilanow-palac.pl/zbaska_ze_stanislawskich_anna.html

Anna ze Stanisławskich Zbąska uważana jest za pierwszą polską poetkę. Żyjąca w drugiej połowie XVII wieku dama, jest autorką dzieła zatytułowanego „Transakcya albo opisanie życia jednej sieroty przez żałosne treny od tejże samej pisane roku 1685”, na które składało się siedemdziesiąt siedem trenów o budowie stroficznej. To poetycka autobiografia.źródło: http://www.edusens.pl/edusensacje/koszmar-anny-stanislawskiej

Pierwsza polska poetka

„Merkuriusz Polski”, pierwsze polskie czasopismo, ukazywało się od 3 stycznia do 22 lipca 1661 roku. Pomysł jego wydawania narodził się na dworze króla Jana Kazimierza i jego żony Ludwiki Marii Gonzagi. Potop szwedzki ukazał słabości polskiego ustroju. W czasie nadchodzących sejmów król postanowił powalczyć o reformę Rzeczypospolitej. Czasopismo przekazujące poglądy stronnictwa dworskiego oraz mobilizujące opinię szlachecką miało mu w tym pomóc. Inspiratorem pisma był marszałek nadworny koronny, a także pisarz polityczny i satyryk, Łukasz Opaliński. Jego redaktorem został sekretarz królewski Hieronim Pinocci, osiadły w Polsce Włoch, który w latach 1646–1660 wydawał w Krakowie i Warszawie pisane gazetki tygodniowe z wiadomościami z kraju i zagranicy. Stroną techniczną czasopisma zajął się drukarz i księgarz Jan Aleksander Gorczyn, który następnie objął stanowisko redaktora warszawskiego. W końcu grudnia 1660 roku król wydał przywilej na wydawanie czasopisma o barokowej nazwie „Merkuriusz Polski dzieje wszystkiego świata w sobie zamykający dla informacyjej pospolitej”. źródło: https://www.wilanow-palac.pl/merkuriusz_polski_z_1661_roku_pierwsze_polskie_czasopismo.html

Pierwsze polskie czasopismo

źródło: https://www.bn.org.pl/aktualnosci/134-270-lat-temu-otwarto-pierwsza-polska-biblioteke-narodowa.html

8 sierpnia 1747 roku bracia Andrzej Stanisław i Jan Andrzej Załuscy, otworzyli w Warszawie Bibliotekę Publiczną Załuskich. Po przejęciu jej przez Państwo, po śmierci drugiego z założycieli, przyjęła ona miano Biblioteki Rzeczypospolitej Załuskich. Była jedną z największych bibliotek świata drugiej połowy XVIII wieku, jedną z pierwszych w Europie, która starała się realizować zadania biblioteki narodowej poprzez gromadzenie, katalogowanie i udostępnianie możliwie pełnego zasobu piśmiennictwa narodowego .

Pierwsza polska Biblioteka Narodowa

źródło foto.:https://www.flickr.com

Pierwszym muzeum w Polsce była puławska świątynia Sybilli zaprojektowana przez Piotra Aignera. Jej pomysłodawczynią i fundatorką była księżna Izabela Czartoryska. Uroczystego otwarcia muzeum dokonano w 1801 roku kluczem ze złoconego brązu wg projektu samej księżnej. Miał on kształt kaduceusza, czyli laski Hermesa oplecionej dwoma wężami ze skrzydełkami i szyszką w zwieńczeniu. Wygrawerowano na nim grecką sentencję „MNEMEZ ANOIGO HIERON IC MLCCCI” (Otwieram Świątynię Pamięci IC 1801). Umieszczenie napisu greckiego wyraźnie wskazywało na źródła takiej instytucji.źródło: https://niezlasztuka.net/ciekawostki/swiatynia-sybilli-pulawy-pierwsze-polskie-muzeum/

Pierwsze muzeum w Polsce

W 1908 roku na wielkim ekranie wreszcie pojawił się pierwszy polski film – Antoś pierwszy raz w Warszawie. Dzieło powstało na zlecenie iluzjonu Oaza, wyreżyserował go Georges Meyer, a główna rola przypadła Antoniemu Fertnerowi.Jeszcze wcześniej niż Antoś powstał inny polski film niemy, który jednak ze względów cenzuralnych nie został dopuszczony do premiery. Była to Pruska kultura , opowiadająca o walce Polaków z germanizacją.https://youtu.be/IuIkdFVvuUMźródło: https://oldcamera.pl/narodziny-polskiej-kinematografii/

Pierwszy polski film

Pierwsza audycja radiowa w Polsce

Pierwsza audycja w Polsce została nadana 1 lutego 1925 r. z rozgłośni Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego w Warszawie, położonej przy ul. Ludwika Narbutta na Mokotowie. Wyemitowany wówczas próbny program poprzedził oficjalne powstanie Polskiego Radia, które nastąpiło 18 sierpnia. Założycielami stacji byli Zygmunt Chamiec (pierwszy dyrektor rozgłośni) i Tadeusz Sułowski. źródło: https://wiadomosci.onet.pl/kraj/historia-radia-w-polsce-polskie-radio-i-audycje-w-ii-rzeczpospolitej/f38jxc6

Pierwszy polski film dźwiękowy

29 marca 1930 odbyła się w Warszawie premiera pierwszego polskiego filmu dźwiękowego Moralność pani Dulskiej. W pierwszym polskim filmie dźwiękowym można było usłyszeć przede wszystkim... gęganie gęsi, chrząkanie świń, szum rzeki. Twórcy poświęcili satyryczny charakter dzieła Zapolskiej dla czysto filmowego efektu przedsięwzięcia. Pretekstem do efektownego tła dźwiękowego było umieszczenie części akcji na wsi. Film był przełomem w polskiej produkcji filmowej, która utknęła w kryzysie, przestano kręcić filmy nieme, a nie zabrano się jeszcze do własnej produkcji "dźwiękowców". Pojawiały się także głosy krytyczne wobec udźwiękawiania filmów, tak opisuje swoje wrażenia po pierwszym seansie filmu dźwiękowego w marcu 1930 roku Maria Dąbrowska:Wczoraj byliśmy na filmie całkowicie mówionym. Bardzo to brzydkie. Ten nadmierny rozwój techniki dochodzi do swego upadku - koło się zamyka. Przeszło tak wielką drogę od teatru, aby dojść z powrotem do teatru na ekranie. Wielki plus filmu, polegający na możności poruszania się na olbrzymich przestrzeniach, znika, gdy zwrócono całą uwagę na mówienie.źródło: http://ekartkazwarszawy.pl/kartka/pierwszy-polski-dzwiekowiec/

Pierwszy animowany film „Piękna Lukanida” został nakręcony przez Polaka Władysława Starewicza w 1910 r. w Kownie. Film przedstawiał walkę żuków o samicę. Reżyser fotografował martwe owady klatka po klatce, przesuwając ich skrzydła i kończyny. Ten ośmiominutowy film miał premierę w marcu 1912 r. w Moskwie.źródło: https://www.focus.pl/artykul/kto-zrobil-pierwszy-film-animowany

Pierwszy film animowany

Pierwszy pełnometrażowy film nakręcony po wojnie

„Pierwszym pełnometrażowym filmem nakręconym po wojnie były „Zakazane piosenki”.Premiera odbyła się w pierwszych dniach 1947 roku. Film okazał się dość nietypowy, bowiem głównym tematem nie byli ludzie ani wydarzenia, lecz piosenki, za pomocą których przeciętni mieszkańcy Warszawy na swój sposób walczyli z okupantami. To właśnie one spajały całą akcję. W filmie pojawiły się autentyczne utwory śpiewane w czasie wojny przez warszawską ulicę: wesołe, prześmiewcze, smutne, dramatyczne, dodające otuchy.Źródło: https://www.historiaposzukaj.pl/wiedza,film,1515,film_zakazane_piosenki.html?u=os_czasu.html

Pierwszy polski serial został wyemitowany 5 stycznia 1965 roku przez TVP1. Jest to komediowo-sensacyjna produkcja o nazwie „Barbara i Jan”.Serial miał w sumie 7 odcinków, a jego reżyserem był Jerzy Ziarnik i Hieronim Przybył. Natomiast twórcą produkcji był Lech Pijanowski. Serial opowiadał on o losach dwóch tytułowych bohaterów- Barbary i Jana. Obydwoje pracowali w redakcji jedno z warszawskich dzienników. Jan był doświadczonym fotoreporterem, a Basia dopiero początkującą reporterką. Para wspólnie poszukiwała ciekawych materiałów do gazety na terenie całej Polski.Źródło: https://zycie.news/kultura/14664-pierwszy-polski-serial-ma-juz-55-lat-jak-sie-nazywal

Pierwszy polski serial

źródło: https://gadzetomania.pl/2874,od-tego-sie-zaczelo-poznajcie-najstarsze-gry-napisane-przez-polakow,all

Witold Podgórski napisał w zakładach Elwro na komputerze Odra 1003 grę logiczną Marienbad. To adaptacja chińskiej gry Nim, która została pokazana rok wcześniej we francuskim filmie „Zeszłego roku w Marienbadzie”.Komputer generował cztery rzędy zapałek (a w nich jedną, trzy, pięć i siedem zapałek), a gracz z komputerem na zmianę zabierali z dowolnego rzędu dowolną liczbę zapałek. Komu została ostatnia zapałka, ten przegrywał.Stan gry wyświetlany był za pomocą… dalekopisu, który drukował aktualny wygląd rzędów zapałek, a wygrana z komputerem nie była możliwa. Gra nigdy nie została rozpowszechniona i do dzisiaj w swojej pierwotnej wersji nie doczekała się adaptacji na współczesne platformy.

Pierwsza polska gra komputerowa

źródło: https://www.polskieradio.pl/10/5566/Artykul/2635488,Pierwsza-polska-gra-komputerowa-ma-prawie-35-lat-I-pojawia-sie-ponownie

W 2021 roku pierwsza polska gra komputerowa "Puszka Pandory" kończy 35 lat."Puszkę Pandory" w roku 1986 stworzył Marcin Borkowski (ps. Borek) na komputer ZX Spectrum 48k. W latach 1988–1992 pracował on w czasopiśmie "Bajtek", następnie przez cztery lata pełnił funkcję redaktora naczelnego kultowego magazynu "Top Secret". Teraz jest redaktorem "PIXELa".- Tę grę uważana się za pierwszą polską gry dość umownie. W tamtym czasie jakieś gry, mniej lub bardziej zaawansowane, powstawały w Polsce, a "Puszka Pandory" jest taką, która trafiła do regularnej sprzedaży - mówi Robert Łapiński z magazynu "PIXEL". - Gra szybko została spiracona, trafiła na giełdy, była też recenzowana w "Bajtku". To pierwsza gra, która trafiła do obrotu - dodaje. "Puszka Pandory" była popularnym tytułem, choć nie każdy w nią grał, wiele osób "odbiło" się od tego tytułu. - To nie była taka gra, jak teraz. To była tekstówka. Bohaterowi wydawało się polecenia tekstem. Było kilka poleceń, na które komputer reagował. Można było powiedzieć, żeby bohater szedł do przodu, skręcił w lewo. Po każdym ruchu była prosta grafika pokazująca gdzie jesteś - prosty las, woda i opis na ekranie. Trzeba było decydować, gdzie się dalej idzie i co się robi - opisuje gość Kamila Jasieńskiego.

Pierwsza polska komercyjna gra komputerowa

Pierwszy polski film na YouTube

Info

Dziękuję za uwagę!