Budowa zdania pojedynczego

Temat: Powtórzenie wiadomości o budowie zdania pojedynczego

Janusz Aftyka

start

Po dzisiejszej lekcji powinieneś:

- wiedzieć, czym jest podmiot i orzeczenie,- umieć wskazać podmiot i orzeczenie w zdaniu, - umieć wskazać związki wyrazów w zdaniu, - umieć narysować wykres zdania pojedynczego.

Każde zdanie składa się z wyrazów, które są jego poszczególnymi częściami.Najważniejsze części zdania to podmiot i orzeczenie.

PODMIOT to część zdania, która nazywa wykonawcę czynności. Odpowiada najczęściej na pytania: kto? co?

ORZECZENIE to część zdania, która nazywa czynność lub stan. Odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie?

co?

co robią?

Średniowieczne utwory ukazują wzór rycerza.

orzeczenie

podmiot

Zdanie pojedyncze to wypowiedzenie, które zawiera tylko jedno orzeczenie, np. Rycerze bronili dóbr swojego pana.

orzeczenie

Może składać się z podmiotu i orzeczenia lub samego orzeczenia.Dziecko czyta. Biegam. Pada deszcz. Chodźmy! Pies szczeka. Będę. Może także oprócz podmiotu i orzeczenia zawierać inne określenia.

Ćwiczenie 1. W podanych zdaniach wskaż podmioty. Kliknij na odpowiedni wyraz.

rycerze

tworzyli

ważną

grupę

społeczną.

Średniowieczni

Kandydat

na

najpierw

służył

jako

paź.

rycerza

Młody

chłopak

uczył się

jazdy

konnej

władania

bronią.

Ćwiczenie 2. W podanych zdaniach wskaż orzeczenia. Kliknij na odpowiedni wyraz.

kilku

latach

Po

rozpoczynał

służbę

jako

giermek.

młodzieniec

rycerzowi

na

turniejach.

Towarzyszył

ten

sposób

zdobywał

doświadczenie.

Budowa zdania przypomina trochę rodzinę. Jest mama i tata, czyli podmiot i orzeczenie oraz dzieci, czyli pozostałe części zdania (wyrazy).

Zatem zdanie:Średniowieczni rycerze tworzyli ważną grupę społeczną, można przedstawić w następujący sposób:

W zdaniach wyrazy łączą się ze sobą tworząc tzw. związki wyrazowe.Podmiot i orzeczenie tworzą zawsze związek główny. Pozostałe związki to tzw. związki poboczne.

Średniowieczni rycerze tworzyli ważną grupę społeczną.

co robili?

rycerze tworzyli związek główny

jacy?

rycerze średniowieczni tworzyli grupę grupę ważną grupę społeczną

co?

związki poboczne

jaką?

jaką?

Ćwiczenie 3. Wypisz związki wyrazów z podanych zdań.

Młody i silny Bolko walczy z dużym zaangażowaniem. Niższy Godfryd sprytnie unika uderzeń przeciwnika. Za chwilę mistrz pokaże chłopakom swój słynny cios.

Część wyrazów w zdaniu łączy się z podmiotem, a część z orzeczeniem.Podmiot wraz z określeniami to grupa podmiotu. Orzeczenie wraz z określeniami to grupa orzeczenia.

Zależności między wyrazami w zdaniu pojedynczym można przedstawić za pomocą wykresu.

Oprócz związków wyrazowych w skład zdania pojedynczego mogą wchodzić tzw. szeregi.Są to ciągi wyrazów, w których nie da się wyróżnić wyrazów określających i określanych. Wyrazy w szeregu są oddzielone przecinkiem lub połączone spójnikami:i, lub, oraz, lecz, albo, ale, ani.

Ludzie słuchają opowieści o królach, rycerzach i smokach.

szereg (wyrazy: królach, rycerzach i smokach nie określają się nawzajem i nie są sobie podporządkowane)

1. Czym jest podmiot?2. Co to jest orzeczenie? 3. Po czym poznajemy zdanie pojedyncze? 4. Narysuj wykresy zdań: - Wysoki mężczyzna sprężystym krokiem szedł przez park. - Mała Jola dała swojej mamie piękne czerwone tulipany.

Sprawdź, ile umiesz. Odpowiedz na pytania:

Jeżeli potrafisz odpowiedzieć poprawnie na te pytania,osiągnąłeś cel lekcji.Jeżeli z czymś masz jeszcze problem, wróć do prezentacji, zajrzyj do notatek lub podręcznika.

Dziękuję za dzisiejsze zajęcia

Janusz Aftyka