akcent wyrazowy i zdaniowy

Mazur z przytupem miał wzięcie

Kilka słów o AKCENCIE

Cele lekcji:

• przypomnisz sobie i utrwalisz pojęcie sylaba;
• utrwalisz umiejętność dzielenia wyrazów na sylaby;
• wykształcisz umiejętność poprawnego zapisu wyrazów w czasie przenoszenia;
• poznasz pojęcia: akcent wyrazowy, akcent zdaniowy;
• poznasz zasady akcentowania wyrazów w języku polskim.

01

Ułóż nazwy tańców z sylab zapisanych obok rysunków.

Jestem pewna, że te dwie pierwsze nazwy tańców gdzieś już Ci się obiły o uszy:) Największy problem pewnie miałeś z sarabandą - jest to powolny taniec dworski, pochodzenia prawdopodobnie perskiego, rozpowszechniony w Hiszpanii od pocz. XVI w., tańczony także w Anglii i Francji.

Przypomnijmy sobie!

Sylaba to cząstka wyrazu skupiona wokół samogłoski, wymawiana podczas jednego wydechu, np. wyraz potańcówka ma cztery sylaby: po-tań-ców-ka, a wyraz walc – tylko jedną sylabę. Przenosząc wyraz do następnej linii, dzielimy go zgodnie z podziałem na sylaby.

Nie dzielimy:

• wyrazów jednosylabowych, np. jęk, wąs;
• połączeń literowych oznaczających jedną głoskę, np. dz, dź, dzi, dż, cz, sz, ch, rz;
• dwugłosek au, eu należących do jednej sylaby, np. astronau·ta, au·tor, eu·ropejski,
• ale: na·uka, Morfe·usz, słabe·usz, gdyż samogłoski te należą do różnych sylab;
• połączeń składających się kolejno: z litery oznaczającej spółgłoskę, litery i oznaczającej zmiękczenie tej spółgłoski oraz litery oznaczającej samogłoskę, np. dzie·ci, mia·sto, sie·dzieć, za·nie·sie, za·pię·ty.

Akcent wyrazowy to uwydatnienie jednej z sylab w wyrazie przez głośniejsze, silniejsze i wyraźniejsze jej wymówienie. W języku polskim akcent zwykle pada na drugą sylabę od końca, np. sły-chać, me-lo-dia. W niektórych wyrazach jest akcentowana trzecia sylaba od końca. Są to między innymi:

• rzeczowniki obcego pochodzenia zakończone na -ika, -yka, np. mi-mi-ka, pro-ble-ma-ty-ka;
• czasowniki w 1. i 2. osobie liczby mnogiej czasu przeszłego, np. ćwi-czy-liś-my, tre-no-wa-łyś-cie;
• niektóre liczebniki z cząstką -set, -sta, np. o-siem-set, czte-rys-ta.

Niektóre krótkie wyrazy nie mają samodzielnego akcentu i łączą się z sąsiadującymi słowami w jeden zestrój akcentowy, np. po dyskotece, roześmialiśmy się.

Akcent zdaniowy to mocniejsze wypowiedzenie wyrazu w zdaniu w celu wyeksponowania wybranego sensu wypowiedzi, np.

• w zdaniu Oboje tańczyli wspaniale podkreślono wykonawcę czynności;
• w zdaniu Oboje tańczyli wspaniale uwydatniono czynność, o której mowa;
• w zdaniu Oboje tańczyli wspaniale uwypuklono sposób wykonania czynności.

Wypowiedz sobie powyższe zdania, za każdym razem akcentując inny wyraz. Zauważysz różnicę.

02

Wyodrębnij sylaby w przysłowiach. Zaznacz wszystkie sylaby akcentowane. Przygarniał kocioł garnkowi, a sam smoli. Ten się śmieje, kto się śmieje ostatni.

03

Które informacje chce podkreślić nadawca, kiedy akcentuje wyróżnione wyrazy? Przyporządkuj do zdania pytanie, na które odpowiada akcentowany wyraz. Ania upiekła babeczki. Ania upiekła babeczki. Ania upiekła babeczki. a) Jaki jest przedmiot czynności? b) Kim jest wykonawca czynności? c) Jaką czynność wykonał podmiot?

04

Niektóre wyrazy w zdaniu uwypuklają treść przekazu i w naturalny sposób kładzie się na nie akcent w czasie wypowiedzi. Znajdź te słowa w poniższych zdaniach. Zaznacz wszystkie właściwe wyrazy. Już nigdy ci nie zaufam. Nie martw się, on na pewno przyjdzie. Naprawdę nie wiem, gdzie ją schowałam.

Dziękuję za uwagę!