Kultura i sztuka baroku w Europie i Rzeczpospolitej

Karolina Cynar 2gp

Kultura i sztuka barokuw Europie i Rzeczpospolitej

Barok w Europie

W XVI i XVII w. w czasie licznych konfliktów zdrojnych, w kulturze europejskiej wykształcił się barok. Najpełniej sztuka barokowa wykształciła się w Hiszpani, Francji i Włoszech. Sztuka ta oddziałowała na swoich odbiorców poprzez:

• przepych,
• wyszukane zdobienia,
• zaskakujące rozwiązania kompozycyjne,
• bogatą symbolikę i silną eksprecję,
• realizm i dramatyzm przedstawień

Barok

Zarzewie baroku

Pierwsze zapowiadające barok budowle powstały pod koniec XVI w. w Rzymie. Styl barokowy obowiązywał do VIII w., w niektórych krajach nawet do połowy VIII w..

Nazwa barok prawdopodobnie pochodzi od francuskiego wyrazu baroque, czyli bogactwo ozdób, lub od portugalskiego słowa barroco, czyli cenna perła o nieregularnym kształcie.

Pochodzenie nazwy barok

Katedry

Ważną rolę w umacnianiu uczuć religijnych katolików odgrywała oprawa mszy i wygląd świątyń. W odrużnieniu do świątyń protestanckich kościoły były bogato zdobione. Ołtarze zachęcały swym wyglądem już od samego wejścia. Najważnejsze jednak były figury i freski ukazujące sceny biblijne. Szczególną uwagę przyciągały przedstawienia iluzionistyczne, które zdobiły kopułę świątyń lub sklepienie prezbiterium. Fasady świątyń sprawiały wrażenie okazałości i dynamiki.

Architektura sakramentalna

Na architekturze sakralnej, wzorowały się budowle świeckie. Monumentalne, baogato zdobione fasady i wnętrza były dobrym tłem dla teatralnych dworskich ceremonii. Z tego powodu bogatrza część społeczeństa budowała lub przebudowywała swoje stare rezydencje według stylu barokowego. Pałac w Wersalu pod Paryżem powstały pod kieniec XVII w., na zlecenie Ludwika XIV jest uważany za najdoskonalszą z nich.

Budownictwo

Barokowe malarstwo i rzeźba

W barokowych wnętrzach często pojawiały się obrazy i rzeźby. Ściany i gzymsy były ozdabiane przez figury, płaskorzeźby i ozdobne stiuki. Rzeźby cechowały się dekoracyjnością i dynamicznym ujęciem postaci. Dzieła zawierały wiele symboli. Za najwybitniejszego rzeźbiarza uważa się Giovanniego Lorenza Berniniego. Jego najznakomitrzym dziełem jest Ekstaza św. Teresy oraz Apollo i Dafne. We wnętrzach kościołów umieszczano dzieła przedstawiające sceny religijne z życia Maryi lub świętych oraz anioły.

Twórcy barokowi

Barok to epoka przeciwieństw, które chętnie ze sobą łączono. W malarstwie często stosowano kontrastowe barwy i światłocień. Gaeavaggio to mistrz śiwtłocienia, często malował obrazy religijne. Artemisia Gentileschi tworzyła pełne dramatyzmu sceny biblijne. Diego Valazquez to hiszpański malarz z rodziny królewskiej, tworzył on reprezentacyjne portrety. Peter Paul Rubens, malował obrazy, na których przedstawiał wzorzec piekna kobiecego. Artyści tworzyli również obrazy nawiązujące do przemijalości życia.

Stuka w krajach protestanckich

Sztuka barokowa rozwijała się inaczej w krajach protestanckich. Odbiorcami dzieł protestanckich byli bogaci mieszczanie. Sztuka rozwineła się szczególnie w Niedrlandach. Obrazy stawały się powszechnym wyposażeniem domu. Tematyka obrazów była zróżnicowana, ale zazwyczaj świecka. Najwybitniejszymi twórcami są Rembrandt van Rijn, który malował portrety i sceny zbiorowe, Frans Hals, który tworzył sceny rodzajowe, Jan Vermeer van Deltf oraz Judith Leyster, często malująca sceny zabaw i rozrywek.

Wykształcenie

W czasie reformacji i reformy kościoła w krajach protestanckich i katolickich szybko rozwijało się szkolenictwo. Wyraźnie wzrosła więc liczba osób umiejących czytać i pisać. Zraz z upowszechnianiem się druku, literatura znacznie się rozwineła. Niepokoje o przemijalość świata zwrosły, ale również zachwyt nad nim wzrósł. We Francji potronat nad działalnością literacką objęło dodatkowo państwo.

Teatr

Podobnie jak w renesansie, rozwinął się teatr. Wybitnymi dramaturgami byli Calderon de la Barca, który poruszał kwestkie religijne i fizjologiczne, ora Lope de Vega, ojciec teatru narodowego hiszpańskiego, autor obyczajowych i przygodowych komedii.

Literatura

We Francji utworzono Akademię Francuską, która troszczyła się o wysoki poziom utworów literackich oraz wypracowanie regół francuskiego języka literackiego. Najszerzej znany stał się Molier autor satyrycznych utworów demaskujących wady społeczeństwa oraz Jean de la Fontaine twórca bajek zawierających pouczający morał.

Muzyka

W kościołach ważna była muzyka instrumentala. Najwybitniejszymi kompozytorami tej epoki są Jan Sebastan Bach, Jerzy Fryderyk Haendel i Antonio Vivaldi. W połączeniu muzyki i teatru powstała opera. Za jej twórce uważa się Claudio Monteverdi, w sowich utworach odwoływał się do wątków mitologicznych.

Nauka

VII wiek był przełomowy dla nauki. Powstały wtedy pierwsze stowarzyszenia dla wybitnych badaczy, którzy weryfikowali i omawiali tam wyniki swoich prac. W Londynie w 1660 r. powstało Stowarzyszenie Królewskie, a kilka lat później powstała Akademia Nauk.

Badania

W baroku kontynuowano badania Kopernika. Galileusz odkrył prawo fizyczne swowodnego spadania ciał i skonstruował teleskop. Johannes Kepler opisał prawa rządzące ruchem planet. Jego teorię uściślił Izaak Newton, ponadto sformułował prawo powszechnego ciążenia.

Filozofia

Część myślicieli, podobie jak Francis Bacon uważało, że poznanie empiryczne prowadzą do pewniej wiedzy. Zwolennicy empiryzmu uważali, że umysł przypomina niezapisaną tablice, a wiedza przychodzi przez doświadczenie. Kartezjusz głosił, że umysły ludzkie bywają zawodne i rozum nie pomoże w zrozumieniu rzeczywistości (racjonalizm).

Barok w Reczpospolitej

Zagrzewie baroku w Rzeczpospolitej

Narodziny polskiego baroku przypadło na koniec XVI w. Sztuka i literatura miała głównie przyciągać wiernych do kościoła katolickiego. Sztukę barokową zaczeli poznawać narpiew magnaci, szlachta i bogaci mieszczanie, przez liczne podróże. Dużą rolę odegrali jezuci, którzy w latach 60 XVI w. przybyli do polski. Mecenat królewski pozwolił na wyposażenie wielu świątyń i pałaców barokowych otoczonych ogrodami. Styl ten rozwijał się do połowy XVIII w.

Stuka i literatura sakralna

W literaturze i sztuce sakralnej propagowano kult Maryi i świętych. Duchowi starali się, by odbiorcy jak najlpiej rozumieli terści religijne. W obrazach o tematyce biblijnej można było znaleść polskie stroje, broń czy fryzury.

Stuka barokowa

Duże znaczenie dla rozwoju sztuki baroku w Rzeczpospolitej miała działalność Zygmunta III Wazy, a później jego synów, ponieważ byli oni mecenasami sztuki i sprowadzali do polski cudzoziemnych artystów. Magnaci i zamożni mieszczanie również przyczyniali sie do rozwoju polskiej sztuki. Fundowali kościoły i klasztory, a także wyposażali świątynie. Wierzyli, że dzięki temu odkupia grzechy i zykają zbawienie i życie wieczne.

Przykłady sztuki barokowej:

• kaplica Wazów,
• Zamek Królwski w Warszawie,
• pałac w Wilanowie,
• pałac Branickich,
• dworki szlacheckie,
• portrety trumienne.

Literatura

W polskiej literaturze przeważały dzieła wyrażające niepokój ludzkiej egzystencji oraz przywołujące rozterki na temat wyboru między tym, co cielesne, a tym, co duchowe. Przedstawicielem baroku dworskiego jest Jan Andrzej Morsztyn. Literaturą zajmowały się coraz częściej kobiety np. Anna Stanisławska i Elżbieta Drużbacka.

Nauka i szkolenictwo

W polskim baroku odnotowano osiągnięcia w naukach ścisłych. Astronomowie badali niebo, a także wydawali kalendarze. Tworzyli również horoskopy. W humanistyce badali historię. Najbardziej rozpowszechnionym typem szkoły średniej stały się kolegia zakonne.

Sarmatyzm

W XVII w. w Rzeczpospolitej upowszechnił się mit szarmacki. Polacy sądzili, iż pochodzą od koczowniczych plemion Sarmatów. Uważali, że przyczylinili się do przedmurza chrześcijaństwa, teatralizowali oni swoje życie, przypisywali sobie ich cechy, oraz mieli podobny do nich strój.

Koniec!