mitologia polski

M I T O L O G I A

w pigułce

START

Emilia Rajska

INDEX

powstanie świata

drzewo genealogiczne greckich bogów

wielka dwunastka

demeter i kora

12 prac heraklesa

dedal i ikar

mitologiczne związki frazeologiczne

prometeusz

Mitologia - zbiór mitów opowiadanych w danej społeczności lub literacko uporządkowany zbiór opowieści o bóstwach i istotach nadprzyrodzonych. Jest to też nauka zajmująca się zbieraniem, klasyfikacją, analizą i interpretacją mitów.

POWSTANIU ŚWIATA

mit o

• Na początku był chaos - chyba każdemu obiły się o uszy te słowa. Ale co było potem?

Z owego Chaosu, niekończącej się ciemności, wyłoniły się 2 pierwsze bóstwa: Uranos (niebo) i Gaja (Ziemia). Z ich związku powstał potężny ród tytanów, ale i również cyklopów i hekatonchejronów. Uranos nie był zadowolony z tego szkaradnego i brutalnego potomstwa, więc zrzucił ich do Tartaru - najgłębszej części Podziemia. Gaja po usłyszeniu jęków wyrodnych tytanów, znienawidziła Uranosa. Uknuła spisek, w którym wziął udział najmłodszy z tytanów: Kronos. Spowity w żelazny sierp zakradł się do Uranosa i zabił go. Z krwi powalonego boga zrodziły się 3 boginie zemsty - erynie. Później, wraz z bogami rodził się świat, którym rządził Kronos. Został on zabity przez Zeusa, ale o tym powiem później.

Narodziny SwiataJan Parandowski [fragment]

Drzewo genealogiczne greckich bogów

chaos

gaja

uranos

kronos

rea

zeus +

hera

hades

posejdon

hestia

demeter

afrodyta

ares

hefajstos

hermes

apollo

atena

artemida

ZEUS - WŁADCA NIEBA I ZIEMI

wielka dwunastka

Zeus został królem wszystkich bogów, jednakże przed tym, czekało go dużo wyzwań. Kronos zjadał swoje dzieci, w obawie, że 'pozbawią go tronu', dlatego, gdy urodził się Zeus, Reja oddała go na wyspę, pod opiekę nimf. Dorastał tam, jako jeden z najpotężniejszych bogów, przygotowywany do walki z ojcem.Kiedy wrócił, Reja oszukała Kronosa. Zawinęła kamień w kocyk i podała mu go. Tak jak się spodziewała, Tytan połknął go, myśląc, że to kolejne dziecko. Po zjedzeniu kamienia, zwrócił wszystkie dzieci, które stanęły po stronie Zeusa i razem toczyły dziesięcioletnią walkę z Kronosem. Zeus wraz z rodzeństwem wygrał i zasiadł na tronie Olimpu. Atrybutami Zeusa są: piorun, dąb i tarcza egida, a jego świętym zwierzęciem jest orzeł. W mitologii rzymskiej Zeus jest nazywany Jowiszem.

+ info

POSEJDON - BÓG MÓRZ

wielka dwunastka

Posejdon jest głównie znany ze sporu z Ateną. Przegrał on w 'zawodach' o to, kto będzie bardziej czczony w Atenach. Bóg wbił trójząb w ziemię, z której wytrysnęło słone źródło. Bogini za to wbiła tyrs i w tym miejscu wyrosło drzewo oliwne. Mieszkańcy uznali dar Ateny za bardziej przydatny, dlatego miasto nosi jej imię. Spór tych bogów nie kończy się tylko na tym, a w wielu innych mitach przejawia się ich wspólna nienawiść. Współcześni pisarze lubią wykorzystywać ich stosunki jako przykłady lub metafory w swoich dziełach.Posejdon jest również patronem rybaków i żeglarzy. Jego atrybutem jest trójząb, świętym zwierzęciem jest koń, a w mitologii rzymskiej nosi on imię Neptun.

+ info

HADES - BÓG PODZIEMIA I UMARŁYCH

wielka dwunastka

Po pokonaniu Kronosa, Hades został władcą całego Podziemia - krainy umarłych. W strzeżeniu dusz pomaga mu jego trójgłowy pies o imieniu Cerber, a prawą ręką Hadesa została jego żona - Persefona. Bóg zakochał się w niej i siłą sprowadził do Podziemia, jednakże o tym micie opowiem później.Hades nie miał wielu kochanek w przeciwieństwie do reszty bogów, a w śród ludzi budził on strach, a może i przerażenie. Hadesa często przedstawia się z hełmem, którego wykuli cyklopi. Zrobili oni też pioruny dla Zeusa i trójząb dla Posejdona, jak mawiają niektóre mity. Atrybutami Hadesa są klucze i berło, a świętym zwierzęciem kogut. W mitologii rzymskiej możemy spotkać boga podziemi pod imieniem Pluton.

+ info

DEMETER - BOGINI ZIEMI UPRAWNEJ I ROLNICTWA

wielka dwunastka

Demeter była boginią czczoną zwłaszcza przez rolników, a za wszelkie pomyślne zbiory składano jej ofiary, albo budowano świątynię. Mówiono, że to właśnie ta bogini wynalazła młyn oraz rozpowszechniła uprawę warzyw i drzew owocowych. Często określano ją jako przynoszącą porządek prawa boskiego, prawa rządzącegoświatem, a co za tym idzie, cyklem przyrody. Łamanie tych praw skutkowało głodem, brakiem plonów, chorobami czy rozpadem plemienia. Atrybutami Demeter są: wieniec z kłosów na głowie, sierp, pochodnia, kosz owoców i łuk. W mitologii rzymskiej nosi imię Ceres.

+ info

APOLLO - BÓG SŁOŃCA, POEZJI, LECZNICTWA I WRÓŻB

wielka dwunastka

Apollina określa się jako najprzystojniejszego z bogów, najbardziej zazdrosnego, oraz tego, który zsyłał natchnienie na Wyrocznie Delfickie. Razem ze swoją siostrą bliźniaczką, Artemidą, wychowywał się na wyspie Delos, gdzie razem doskonalili swoje umiejętności łucznicze. Bóg miał wiele kochanek, ale te historie nie kończyły się dobrze, jak na przykład ta o Apollinie i Dafne. Mężczyzna bardzo długo 'uganiał' się za dziewczyną. Tak długo, aż ta straciła siły i zwróciła się o pomoc do swojego ojca - Penejosa, boga rzeki. Penejos spełnił prośby córki i zamienił ją w krzak, a załamany Apollo na ten widok, ułamał jedną gałąź. Uplótł z niej wieniec, który, od tamtej pory, zawsze nosił na głowie. Atrybutem Apolla jest lira, a świętym zwierzęciem wół. W mitologii rzymskiej nosi on takie same imię, jak w mitologii greckiej.

+ info

ARTEMIDA - BOGINI ŁOWÓW, DZIKIEJ PRZYRODY I ZWIERZĄT

wielka dwunastka

Artemida, w przeciwieństwie do swojego brata, nie flirtowała, a wolne chwile spędzała na polowaniu na łąkach Arkadii. Wraz z czasem dołączały do niej różne nimfy, aż stworzyły one tak zwany 'kult Artemidy', który cechował się okrucieństwem i pragnieniem zemsty. Boginię postrzegano tak samo, a potwierdza to pewien mit o niej i Akteonie. Pewnego dnia, mężczyzna przemierzał leśne tereny, razem ze swoimi psami. Natrafił na rzekę, w której myła się Artemida. Bogini zauważyła go i, jak można się spodziewać, wściekła się. W akcie zemsty za to, że ja podglądał, zamieniła go w jelenia. Psy nie rozpoznały pana i zaczęły go gonić, a skończyło się rozszarpaniem Akteona przez jego własnych, psich towarzyszy. Atrybutami Artemidy są: łuk, strzała i kołcza, ponieważ to ich używała do polowań. Święte zwierzę bogini to łania, a w mitologii rzymskiej nazywana jest Dianą.

+ info

AFRODYTA - BOGINI PIĘKNA I MIŁOŚCI

wielka dwunastka

Afrodyta jest najpiękniejszą boginią na Olimpie, jednakże okoliczności jej narodzin nie są do końca znane. Niektóre mity mówią, że nie miała rodziców i pewnego dnia wyłoniła się z piany morskiej w pobliżu Cypru. Natomiast jeszcze inne źrodła podają, że jest ona cóką Zeusa i Diony.Afrodyta przyczyniła się do rozpętania wojny trojańskiej, ponieważ w konkursie piękności między nią, Herą i Ateną, zaproponowała Parysowi za żonę Helenę. Bogini była żoną Hefajstosa, jednak nie była mu wierna. Romansowała z Aresem. Hefajstos ukrył w łożu Afrodyty metalową pułapkę, która złapała boginię oraz Aresa i wystawił ich tym na pośmiewisko przed innymi bogami Olimpu. Atrybutami Afrodyty są; rydwan zaprzężony w gołębie, róża i mirt, a pierwsze dwa stały się ogólnoprzyjętym symbolem miłości, nawet w tych czasach. Świętym zwierzęciem bogini jest gołębica, a w mitologii rzymskiej Afrodyta nosi imię Wenus.

+ info

ARES - BÓG WOJNY

wielka dwunastka

Ares w przeciwieństwie do Ateny, patronuje walce brudnej, brutalnej i niesprawiedliwej. Przykładem tego jest wojna trojańska, gdzie stawał raz po stronie Greków, a raz po stronie Trojan i mordował obydwie strony.Chociaż, Ares miał też dobre strony: był bóstwem męstwa, wytrzymałości i kontroli gniewu, co może się wydawać śmieszne, patrząc na jego działania podczas wojny trojańskiej. Potrafił zsyłać lęk i tchórzostwo na tych, co zaleźli mu za skórę, ale również odwagę na tych, co na to zasługiwali. Ares nie był zbyt czczony w Grecji, ale jeśli już znalazła się jego kapliczka, to nikt nie śmiał jej zniszczyć, zwłaszcza podczas wojny. Inaczej było w Rzymie - Mars (Ares) był jednym z najbardziej czczonych bogów i nierzadkim widokiem była jego świątynia. Atrybutami Aresa są miecz, zbroja i tarcza, które wykuł dla niego Hefajstos. Za święte zwierzę boga uznaje się dzika.

+ info

HEFAJSTOS - BÓG OGNIA I KOWALI

wielka dwunastka

Hefajstos urodził się jako brzydkie dziecko, które rozmiarami przypominało nowonarodzonego tytana, dlatego jego matka Hera, zrzuciła go z Olimpu, przez co bóg jest kulawy. Po dziewięciu latach powrócił na Olimp w towarzystwie Dionizosa i zajął się tym, co wychodziło mu zdecydowanie najlepiej: tworzeniem nowych wynalazków. Tworzył takie rzeczy, jak na przykład pioruny, berło i tarcza dla Zeusa, strzały dla Erosa czy zbroja dla Achillesa. W starożytności mawiano, że gdy z wulkanu unosi się dym, Hefajstos zaczyna swoją pracę.Atrybutami boga jest młot, a świętym zwierzęciem osioł. W mitologii rzymskiej możemy spotkać Hefajstosa pod postacią Wulkana.

+ info

HERA - BOGINI PŁODNOŚCI I MACIERZYŃSTWA

wielka dwunastka

Hera z powodu swojego knucia przeciwko nieślubnym dzieciom i kochankom Zeusa stała się symbolem zazdrości. Nieraz możemy przeczytać jakie kary spotykały tych, którzy romansowali z władcą Olimpu, oraz tych, którzy byli owocem owych spotkań. Szczególnie uwzięła się na Heraklesa. Kiedy chłopiec był mały, Hera zesłała na niego węże by go udusiły, jednak Herakles sobie z nimi poradził. Jednakże na tym nie poprzestała - zesłała na herosa obłęd, prez który pozabijał swoje dzieci. Była inicjatorką sławnych 12 prac Heraklesa i namówiła jego żonę, by zamoczyła jego koszulę we krwi zabitego centaura, która była zatruta i zabiła herosa. Rozdrażniony Zeus wymierzył jej karę, a jak niektóre mity podają, koniec w końcu Hera i Herakles pogodzili się.Atrybutami Hery jest owoc granatu oraz paw, który jest również jej świętym zwierzęciem. W mitologii rzymskiej Hera nosi imię Junona.

+ info

HERMES - BÓG DRÓG, PODRÓŻNYCH I ZŁODZIEI

wielka dwunastka

Hermes w mitologii był posłańcem i ambasadorem Zeusa, sprowadzał dusze do Hadesu i zsyłał ludziom marzenia senne. Jako niemowlę ukradł Apollinowi stado krów, sprytnie myląc ślady. Aby złagodzić jego stres, ofiarował mu lirę z jelit cielęcych i skorupy żółwia. Instrument spodobał się Apollinowi i w zamian podarował mu opleciony dwoma wężami kadeceusz.Początki Hermesa na Olimpie nie były łatwe; okradał bogów, co spowodowało gniew Zeusa, ale w końcu nie został wyrzucony z Olimpu, albo gorzej ukarany. Atrybutami Hermesa są: kadeceusz, petasos (podróżny kapelusz ze skrzydłami) oraz sandały ze skrzydłami. W mitologii rzymskiej Hermes przybiera postać Merkurego.

+ info

ATENA - BOGINI MĄDROŚCI I WOJNY SPRAWIEDLIWEJ

wielka dwunastka

Jak podają mity, Gaja przepowiedziała, że dziecko powstałe z romansu Zeusa i Metydy obali władcę Olimpu, więc ten w obawie połknął ciężarną kochankę. Zaczął wtedy cierpieć na okropne bóle głowy, więczawołał Hefajstosa, by ten rozłupał mu czaszkę w celu dowiedzenia się, co jest przyczyną bólu. Wtedy to, z głowy wyskoczyła mu Atena, spowita w zbroję i od razu wydała okrzyk wojenny.Owa bogini odznaczała się ogromnym talentem do tkactwa ijako jedyna na Olimpie umiała to robić. Jednak gdy pewna księżniczka o imieniu Arachne zaczęła się szczycić, że umietkać lepiej od Ateny, zaczęły się zawody. Rzeczywiście tak było;Atena nie mogła dorównać pracy dziewczyny, dlatego, w akciezazdrości zamieniła ją w pająka. Atrybutami Ateny są tarcza (egida), włócznia i łuk. Świętym zwierzęciem kobiety jest sowa, a jej rzymska postać zwie się Minerwa.

+ info

DEMETER I KORZE

mit o

Pewnego dnia, Kora jak zwykle przechadzała się po łąkach wraz z nimfami. Jednak, kiedy została sama i zauważyła piękne kwiaty narcyzu, nie mogła się powstrzymać i zerwała je. Wiedząc, że nie może - te kwiaty były poświęcone bogu Podziemi, Hadesowi. Nie minęła minuta, a ziemia wokół Kory rozwarła się i pojawił się sam Hades. Porwał Korę, a zrozpaczona Demeter zaczęła poszukiwania, lecz na marnę. Jej fatalny stan sprawił, że przyroda obumarła. Kiedy dowiedziała się, że Kora znajduje się w Podziemiach i że Zeus obiecał rękę jej córki Hadesowi, wściekła się. Rzuciła klątwę na ziemię, by już nic nie urodziła, a sama bogini ukryła się w odległej krainie. Nieurodzaj panujący na ziemi zmusił Zeusa do zmiany wyroku. Zarządził on bowiem, że Kora będzie spędzać 1/3 roku w Podziemiach, jako żona Hadesa, a 2/3 roku miała spędzać ze swoją matką, więc Demeter zdjęła klątwę. Tak oto powstały, według mitologii, pory roku. Jesień i zima - szare i małourodzajne pory, które odwzorowują stan Demeter, kiedy jej córka musiała zejść do Hadesu. Wiosna i lato - słoneczne i ciepłe czasy, które zwiastują, że boginie znowu są razem.

streszczenie

DWUNASTU PRACACH HERAKLESA

mit o

Jak już wcześniej wspominałam, Hera nienawidziła Heraklesa, dosłownie, od jego urodzenia. Kiedy heros był dorosły i założył rodzinę, bogini zesłała na niego obłęd, w wyniku którego pozabijał swoich bliskich. Zrozpaczony Herakles udał się do Wyroczni Delfickiej, by zapytać o radę. Ta kazała mu pracować u króla, dla którego miał wykonać 12 niemożliwych do wykonania zadań, aby mógł odpokutować za swoje czyny. Oto one:

1. Przyniesienie skóry lwa z Nemei - Herakles zagonił go do jego jamy i udusił maczugą. Król tak się przeraził, że zakazał mu przynosić dowodów do sali.
2. Zabicie hydry z jeziora Lerne - Heros zaczął odcinać jej łby, jednak na jego miejsce odrastały 3 kolejne. Herakles w końcu rozkazał woźnicy podpalić pobliski las. Kiedy ten zaczął płonąć, Herakles każdą ranę po odrąbaniu głowy od razu zapalał tak, żeby nie odrastały. Ostatnią, nieśmiertelną głowę, odciął, zakopał głęboko w ziemi i przykrył głazem. Zamoczył strzałę w trującej mazi hydry, czyniąc z niej śmiertelną broń.
3. Schwytanie łani cerynejskiej - piękne zwierze było ulubieńcem Artemidy, dlatego Herakles nie chciał go zabijać. Gonił łanię przez rok aż w końcu ją złapał, jednakże zapewnił

rozgniewaną boginię, że nic jej się nie stanie. Heros dostał pozwolenie na ukończenie zadania.

streszczenie

DWUNASTU PRACACH HERAKLESA

mit o

4. Schwytanie dzika olbrzyma - Herakles ścigał go tak długo, aż dzik padł ze zmęczenia.5. Oczyszczenie stajni królewskiej w 1 dzień - Audiasz był pewny, że heros nie podoła temu zadaniu. Stajnie były bardzo brudne, jednak Herakles wykopał dół pomiędzy rzeką a stajnią, i stajnie umyły się w kilka godzin. 6. Wytępienie ptaków o metalowych dziobach - Herakles z pomocą grzechotki od Ateny wygonił ptaki z lasu, a następnie zabił je gradem strzał. 7. Dostarczenie olbrzymiego byka do króla - Mężczyzna nie miał z tym problemu. Pokonał straż i wygonił byka z zamku. 8. Schwytanie klaczy Diomedesa - Diomedes wyśmiał Heraklesa, więc ten napuścił na niego własne klacze. Zwierzęta rozszarpały mężczyznę, a następnie lud zabitego władcy rzucił się na Heraklesa. Mężczyzna zaczął z nimi walczyć, a po konie posłał swojego towarzysza, jednakże i go klacze powaliły. W końcu Herakles sam wypuścił zwierzęta na wolność. 9. Zdobycie pasa królowej Amazonek - Hipolita zgodziła się oddać pas, by nie zaczynać wojny. Jednakże w nocy, Hera przybrała postać jednej z Amazonek i krzyknęła, że jacyś obcy porwali królową. Herakles myśląc, że to podstęp, zabił Hipolitę i zabrał pas.

DWUNASTU PRACACH HERAKLESA

mit o

10. Przyprowadzenie byków Geriona - Gerion był wysokim potworem, który zamieszkiwał wyspę Erytei. Helios dał Heraklesowi łodź i nią heros udał się na wyspę. Po drodze minął Cieśninę Gibraltarską i na pamiątkę ustawił tam 2 skały, nazywane Słupami Heraklesa. Heros gdy dotarł, musiał zmierzyć się z samym Gerionem, a była to walka długa i męcząca. W końcu Herakles wygrał i wrócił do króla ze zdobyczą.11. Zdobycie złotych jabłek Hesperyd - Podczas podróży do krainy Hesperyd, Herakles dokonał wielu wspaniałych czynów. Natomiast, gdy wreszcie dotarł na miejsce, spotkał złotego smoka i tytana Atlasa. Tego pierwszego zabił strzałami, a Atlasowi zaproponował, że potrzyma za niego nieboskłon, a ten zerwie mu jabłka. Tytan przyniósł mu owoce, ale nie miał zamiaru wrócić do trzymania nieboskłonu. Herakles jednak go przechytrzył i wrócił do króla ze złotymi jabłkami. 12. Przyprowadzenie Cerbera - Po zejściu do Podziemia i przebrnięciu przez straszne i ciemne pola, Herakles dotarł do trójgłowego psa. Wtedy zjawił się zły Hades, ale heros ugodził go zatrutą strzałą. W czasie, gdy bóg leczył się na Olimpie, Herakles wyprowadził Cerbera i dostarczył go królowi. Przerażony władca kazał wypuścić psa, a herosowi zaliczył wszystkie zadania. Herakles po śmierci został przyjęty na Olimp.

DEDALU I IKARZE

mit o

Dedal był geniuszem i wyśmienitym wynalazcą; pracował dla króla Minosa przez wiele lat, w przeciągu których stał się jego powiernikiem i znał sekrety władcy. Głównie z tego powodu, Minos nie chciał wypuścić Dedala do jego ojczyzny, kiedy ten ukończył labirynt dla Minotaura. Dedal wymyślił sprytnie, jak uciec z wyspy. Z piór i wosku zbudował duże skrzydła, również dla swojego syna, Ikara. Wkrótce mężczyźni wzbili się w powietrze, ale przed tym, Dedal ostrzegał chłopca, by nie leciał zbyt nisko, ponieważ wody morza zniszczą skrzydła. By nie leciał też zbyt wysoko, bo słońce stopi wosk. Na początku wszystko szło dobrze. Mężczyźni lecieli kilka godzin, a mieszkańcy widząc ich, myśleli, że objawili się im bogowie. Ich wyprawa skończyłaby się pozytywnie, gdyby nie znudzony Ikar. Chłopiec zaczął robić różne sztuczki w powietrzu, a przerażony Dedal obserwował, jak jego syn coraz bardziej się oddala. Aż stało się to, czego tak bardzo obawiał się mężczyzna: Ikar wzniósł się zbyt wysoko i słońce spaliło jego skrzydła. Chłopiec runął do morza na oczach ojca.

streszczenie

PROMETEUSZU

mit o

Według mitologii, tytan o imieniu Prometeusz stworzył ludzi, jednak by mogli mieć duszę, musiał wykraść ogień z Olimpu. Zeusowi bardzo to się nie spodobało i w akcie zemsty, razem z innymi bogami stworzył piękną dziewczynę o imieniu Pandora. Ku jeszcze większej złości władcy Olimpu, Prometeusz nie dał się nabrać. Odprawił dziewczynę i to samo kazał zrobić mieszkańcom wioski, ale jego brat, Epimeteusz, był inny - ożenił się z ciekawską Pandorą, a ostrzeżenia Prometeusza do niego nie trafiały. Dziewczyna dostała od bogów glinianą puszkę, którą znamy pod nazwą "Puszka Pandory". Po niedługim czasie otworzyła ją, a światło dzienne ujrzały okropne rzeczy - choroby, ból, cierpienie i łzy. Na końcu została nadzieja, jednak przerażona Pandora zamknęła ją w puszce i ukryła. Prometeusz, by odegrać się na bogach, zabił woła i podzielił go na dwie części. W jednej były ukryte kości i odpadki, ale żeby oszukać Zeusa, przykrył je warstwą tłuszczu. W drugiej części były najlepsze kawałki mięsa, ale przykryto je skórą. Zeus oczywiście wybrał pierwszy dar i odtąd ludzie składali mu w ofierze kości, a nie mięso. Zdenerwowany bóg przykuł Prometeusza do skały kazał orłowi codziennie przylatywać do niego i wyjadać mu wątrobę. Prometeusza uwolnił Herakles.

streszczenie

związki frazeologiczne

Ten związek oznacza po prostu zaśnięcie. Wzięło się to stąd, że Morfeusz był bogiem snu.

Oddać się w objęcia Morfeusza

Praca żmudna, która wydaje się nie mieć końca. Trudna i męcząca.

Syzyfowa praca

związki frazeologiczne

Jakaś pomoc w rozwiązaniu problemu, wyjściu z trudnej sytuacji. Tak jak Ariadna podarowała nić Tezeuszowi.

Nić Ariadny

Przyczyna konfliktu, kłótni. Wiąże się to z Eris, która przyczyniła się do sporu pomiędzy Ateną, Herą a Afrodytą.

Jabłko niezgody

związki frazeologiczne

Męczarnie spowodowane pożądaniem rzeczy, która jest na wyciągnięcie ręki, ale z jakiegoś powodu nie możemy jej mieć.

Męki Tantala

Jakiś nasz słaby punkt. Tak jak w walce słabym punktem Achillesa była pięta, ponieważ nie zamoczył jej w rzece Styks.

Pięta Achillesa

związki frazeologiczne

Źródło nieszczęść i kłopotów. Tym właśnie w mitologii była Puszka Pandory.

Puszka Pandory

Miejsce zaniedbane i niesprzątane od dawna. Bałagan, brud.

Stajnia Augiasza

Dziękuję za uwagę!